گفتار اول : تعهد…………………………………………………………………………………………….. 11

 

2-1- تعریف تعهد……………………………………………………………………………………… 11

 

2-1-1- معنای لغوی تعهد……………………………………………………………………………. 11

 

2-1-2- معنای اصطلاحی تعهد……………………………………………………………………… 11

 

2-1-3- منابع تعهد ……………………………………………………………………………………. 12

 

2-1-3-1-  منابع تعهد در حقوق ایران……………………………………………………………. 13

 

2-1-3-1-1- وقایع حقوقی………………………………………………………………………….. 13

 

2-1-3-1-2- اعمال حقوقی ………………………………………………………………………… 13

 

2-1-3-2-  منابع تعهد در فقه امامیه……………………………………………………………….. 14

 

گفتار دوم : ایفای تعهد…………………………………………………………………………………….. 15

 

2-2- مفهوم ایفای تعهد ………………………………………………………………………………. 15

 

2-2-1- ایفای تعهد در لغت…………………………………………………………………………. 15

 

2-2-2- ایفای تعهد در اصطلاح حقوقدانان و فقها …………………………………………….. 16

 

2-2-3- مبانی ایفای تعهد…………………………………………………………………………….. 17

 

2-2-3-1- مبانی فقهی لزوم انجام تعهد…………………………………………………………… 17

 

2-2-3-1-1- اصاله اللزوم……………………………………………………………………………. 17

 

2-2-3-1-2- “المومنون عند الشروطهم” ………………………………………………………… 18

 

2-2-3-2- مبانی حقوقی لزوم انجام تعهد………………………………………………………… 19

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                 صفحه

 

گفتار سوم : تعهدات امین و تبیین مفاهیم مبنائی……………………………………………………… 19

 

2-3- تعهدات امین قراردادی………………………………………………………………………… 19

 

2-3-1-  حفظ و نگه داری مال مورد امانت………………………………………………………. 20

 

2-3-2- استرداد مال مورد امانت…………………………………………………………………….. 22

 

2-3-3- امین قانونی یا شرعی……………………………………………………………………….. 24

 

2-3-4-  مفهوم امانت…………………………………………………………………………………. 25

 

2-3-5- مفهوم ضمان………………………………………………………………………………….. 28

 

2-3-5-1- تقسیم ضمان به عقدی و قهری……………………………………………………….. 28

 

2-3-5-2- تقسیم ضمان به جعلی و واقعی………………………………………………………. 28

 

2-3-6- فرض قانونی و تمایز آن از اصطلاحات مشابه………………………………………… 29

 

 

2-3-6-1- فرض قانونی و اصول عملیه…………………………………………………………… 29

 

2-3-6-2- فروض قانونی و اصول حقوقی……………………………………………………….. 30

 

2-3-6-3- فروض قانونی و امارات ………………………………………………………………. 31

 

گفتار چهارم : فرض ایفای تعهد ……………………………………………………………………….. 32

 

2-4-1- محل طرح فرض ایفای تعهد……………………………………………………………… 32

 

2-4-2- تفاوت فرض ایفای تعهد با اثبات ایفای تعهد…………………………………………. 33

 

2-4-3-  فرض یا اصل ایفای تعهد…………………………………………………………………. 34

 

 

 

فصل سوم : مبانی ،آثار و استثنائات فرض ایفای تعهد

 

گفتار اول : مبانی فرض ایفای تعهد…………………………………………………………………….. 39

 

3-1-1-مبانی فرض ایفای تعهد در فقه …………………………………………………………… 39

 

3-1-1-1- قرآن مجید…………………………………………………………………………………. 39

 

3-1-1-2-روایات………………………………………………………………………………………. 39

 

3-1-1-3- بنای عقلا …………………………………………………………………………………. 41

 

3-1-1-4-اجماع………………………………………………………………………………………… 42

 

3-1-1-5-انتفای سبب…………………………………………………………………………………. 42

 

3-1-1-6- تسالم……………………………………………………………………………………….. 43

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                 صفحه

 

3-1-1-7– عسر و حرج. ……………………………………………………………………………. 44

 

3-1-1-8- ضرر به امین………………………………………………………………………………. 44

 

3-1-2- مبنای فرض ایفای تعهد نزد حقوقدانان…………………………………………………. 44

 

3-1-2-1- مفهوم تعهد به وسیله…………………………………………………………………….. 44

 

3-1-2-2-مفهوم تعهد به نتیجه………………………………………………………………………. 45

 

3-1-2-3- پیشینه تاریخی تعهدات به وسیله و به نتیجه ………………………………………. 46

 

3-1-2-3-1- در فقه…………………………………………………………………………………… 46

 

3-1-2-3-2-  در حقوق موضوعه………………………………………………………………….. 46

 

3-1-2-4- بررسی تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه در تعهدات امین………………………… 47

 

گفتار دوم : تأثیر فرض ایفای تعهد بر بار اثبات اجرای تعهد……………………………………… 48

 

3-2-1- بار اثبات تقصیر …………………………………………………………………………….. 49

 

3-2-2- بار اثبات اجرای تعهد ……………………………………………………………………… 51

 

3-2-3- تأثیر فرض ایفای تعهد بر بار اثبات اجرای تعهد……………………………………… 52

 

3-2-4- بار اثبات در امور ایجابی و سلبی ……………………………………………………….. 54

 

گفتار سوم: استثنائات فرض ایفای تعهد……………………………………………………………….. 55

 

3-3-1-شرط ضمان امین …………………………………………………………………………….. 55

 

3-3-2- مسئولیت متصدی حمل و نقل……………………………………………………………. 58

 

3-3-3- عاریه مضمونه………………………………………………………………………………… 60

 

 

 

فصل چهارم : بررسی مصادیق فرض ایفای تعهد

 

گفتار اول: بررسی فرض ایفای تعهد در ودیعه………………………………………………………. 65

 

4-1-1- تعریف و ماهیت ودیعه ……………………………………………………………………. 65

 

4-1-2- اصل عدم ضمان مستودع …………………………………………………………………. 66

 

4-1-3- اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مستودع ………………………………….. 67

 

4-1-4- اثر انصراف امین از تعدی وتفریط……………………………………………………….. 68

 

گفتار دوم :  برسی فرض ایفای تعهد در عاریه………………………………………………………. 72

 

4-2-1- تعریف و ماهیت عاریه……………………………………………………………………… 72

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                 صفحه

 

4-2-2- اصل عدم ضمان مستعیر……………………………………………………………………. 72

 

4-2-3-  اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مستعیر ………………………………….. 73

 

گفتار سوم: بررسی فرض ایفای تعهد در اجاره ……………………………………………………… 74

 

4-3-1-  تعریف و ماهیت اجاره …………………………………………………………………… 74

 

4-3-2-  اصل عدم ضمان مستاجر ………………………………………………………………… 75

 

4-3-3-  اثر تعدی وتفریط در تغییر وضع حقوقی مستاجر…………………………………… 76

 

گفتار چهارم: بررسی فرض ایفای تعهد در وکالت …………………………………………………. 79

 

4-4-1- تعریف و ماهیت عقد وکالت …………………………………………………………….. 79

 

4-4-2-  اصل عدم ضمان وکیل ……………………………………………………………………. 79

 

4-4-3-  اثر تعدی وتفریط در تغییر وضع حقوقی وکیل………………………………………. 81

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

 

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………… 89

 

پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………….. 90

 

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………. 95

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

مقدمه

 

تعهد که یک نهاد حقوقی است چنین تعریف می شود ” رابطه ی حقوقی است که به موجب آن شخصی در برابر دیگری مکلف به انتقال و تسلیم مال یا انجام دادن کاری می شود، خواه سبب ایجاد آن رابطه عقد باشد یا ایقاع یا الزام قهری.”(کاتوزیان، 71:1385) شخصی که در برابر دیگری ملتزم و مجبور شده است، مدیون یا بدهکار و آن را که حق مطالبه و اجبار مدیون را پیدا کرده است دائن یا طلبکار می نامند.

 

تعهد تقسیمات متفاوتی دارد یکی از اقسام تعهدات، تعهدات امانی است که اوصاف خاص خود را دارد و برای امین دو تعهد مطرح می شود: تعهد اول او حفظ و نگهداری مورد امانت است یعنی امین باید در نگه داری مال امانی اقدام متعارف و معقول را به عمل آورد و مرتکب تعدی و تفریط نگردد تا بتوان حکم عدم ضمان را بر او بار کرد چرا که از جمله اموری که در شرع مقدس اسلام سبب ایجاد ضمان قرار داده شده “ید” است و اساس این تاسیس روایتی است که از رسول اکرم (ص) نقل گردیده که اگر چه سند آن ضعیف است اما شهرت خبر و اینکه مورد قبول علمای فریقین واقع گردیده از بررسی سند و احراز صحت آن بی نیازمان می سازد. بلکه می توان ادعا کرد که خبر مزبور ملحق به اخبار قطعی الصدور است و آن این است که حضرت فرمودند” علی الید ما أخذت حتی تؤدیه “، و ید امانی استثناء بر ید ضمانی است ودر صورتی که شخص امین در حفظ امانت کوتاهی و تعدی نکند ضامن نیست پس تعدی و تفریط موجب ضمان ید می گردد و تعهد دوم امین وجوب رد مال مورد امانت است، در این مورد میان فقها اختلاف نظری وجود نداشته و بر آن اتفاق نظر دارند، این تعهد در امانت مالکی و در امانت شرعی چهره ی مخصوصی از حیث حکم به خود می گیرد در امانت مالکی تنها در صورت درخواست مالک، باز گرداندن آن واجب است  و الا  همچنان در دست امین باقی می ماند اما در امانت شرعی پس دادن امانت به صاحب آن  حتی اگر درخواست نکند یا اطلاع دادن به صاحب آن واجب و فوری است.

 

در ایفای تعهد، متعهد باید اجرای تعهد را اثبات کند چرا که اجرای تعهد امر وجودی است و نیاز به اثبات دارد و اصل بر عدم است و اینکه نوع تعهد چگونه باشد بار اثبات تعهد تغییر می کند و این به عنوان اصل اولیه است. بر این اصل، قانون گذار در تعهد اول امین، استثنائی وارد کرده است و فرض را بر ایفای تعهد از جانب او قرار داده است مگر اینکه مالک تقصیر امین را اثبات کند ولی در تعهد دوم امین  دوباره اصل جاری است و امین باید رد مال مورد امانت را اثبات کند. حال علت حمایت قان