1- 5- 2 سوال فرعی                                                                                                     11

 

1- 6 فرضیات تحقیق                                                                                                    11

 

1- 7 مدل تحقیق                                                                                                          11

 

1- 8 قلمرو زمانی تحقیق                                                                                                13

 

1- 9 قلمرو مکانی تحقیق                                                                                               13

 

1- 10 تعریف واژه‏ها                                                                                                     13

 

1- 10- 1 سن                                                                                                             14

 

1- 10- 2 سابقه‏ی بازنشستگی                                                                                         14

 

1- 10- 3 منابع                                                                                                           14

 

1- 10- 4 مصارف                                                                                                        15

 

1- 10- 5 تامین اجتماعی                                                                                               15

 

فصل دوم:مبانی نظری و ادبیات پژوهش                                                                         16

 

2- 1 مقدمه                                                                                                                17

 

2- 2 مفهوم بازنشستگی                                                                                                  19

 

2- 3 طرح‏های بازنشستگی                                                                                              22

 

2- 3- 1 طرح‏های کشورهای در حال توسعه                                                                        22

 

2- 3- 2 طرح‏های کشورهای در حال توسعه با جمعیت سالمند                                                  23

 

2- 3- 3 طرح‏های کشورهای دارای توسعه‏ی اقتصادی                                                             24

 

2- 4 بازنشستگی و سیاست‏های اجتماعی و اقتصادی                                                               26

 

2- 4- 1 بازنشستگی و جمعیت                                                                                        26

 

2- 4- 2 بازنشستگی و اشتغال                                                                                          27

 

2- 4- 3 بازنشستگی و تعهدات اجتماعی                                                                             28

 

2- 5 شرایط بازنشستگی در ایران                                                                                      29

 

2- 5- 1 سن بازنشستگی                                                                                                30

 

2- 5- 2 آماری از سن وضعیت بازنشستگی در صندوق                                                            30

 

2- 5- 3 سابقه‏ی بازنشستگی                                                                                           34

 

2- 6 مرور سیستم‏های بازنشستگی                                                                                     36

 

2- 7 جنبه‏های کلیدی طراحی سیستم‏های بازنشستگی                                                              38

 

2- 7- 1 لایه‏ی اول،طرح‏های باز توزیعی                                                                             38

 

2- 7- 2 لایه‏ی دوم،طرح‏های بیمه‏ای                                                                                  38

 

2- 8 درآمد مبنای تعیین حقوق بازنشستگی                                                                          39

 

 

2- 8- 1 ارزش‏گذاری مجدد                                                                                            39

 

2- 8- 2 سقف‏گذاری بر درآمد‏های مشمول حق بیمه                                                              39

 

2- 8- 3 سن احراز شرایط بازنشستگی                                                                               40

 

2- 8- 4 افزایش سالانه‏ی مزایا                                                                                         40

 

۲- ۸- ۵ ایران                                                                                                               40

 

۲- ۹ صندوق بازنشستگی کشوری                                                                                       41

 

۲- ۱۰ اصول و مفاهیم اکچوئری صندوق‌های بازنشستگی                                                           42

 

۲- ۱۱ روش‏های تأمین مالی خدمات                                                                                    43

 

۲- ۱۱- ۱ درآمدها                                                                                                         43

 

۲- ۱۱- ۲ هزینه‌ها                                                                                                          44

 

۲- ۱۲ تهدیداتی که اخیراً تعادل مالی صندوق بازنشستگی کشوری را تحت تأثیر خود قرار داده              47

 

۲- ۱۳ موانع سرمایه‌گذاری ذخایر صندوق                                                                             48

 

۲- ۱۴ اکچوئری چیست و اکچوئر کیست؟                                                                            52

 

۲- ۱۴- ۱ مزایای بازنشستگی                                                                                            52

 

۲- ۱۴- ۲ طرح‌های بازنشستگی و کاربرد محاسبات اکچوئری در آن                                              52

 

۲- ۱۵ لایه‌های طرح‌های بازنشستگی                                                                                   53

 

۲- ۱۶ انواع طرح‌های بازنشستگی                                                                                       54

 

۲- ۱۶- ۱ طرح‌های متضمن کسور بازنشستگی تعریف‌شده (DC)                                                         54

 

۲- ۱۶- ۲ طرح‌های بازنشستگی با مزایای تعریف‌شده(DB)                                                        55

 

۲- ۱۷ مفروضات اکچوئری در طرح‌های بازنشستگی                                                                56

 

۲- ۱۸ منابع و مصارف طرح‌های بازنشستگی                                                                          57

 

۲- ۱۹ مفهوم تأمین اجتماعی                                                                                             58

 

۲- ۲۰ تاریخچه تأمین اجتماعی                                                                                          60

 

۲- ۲۱ تأمین اجتماعی، سازوکار تحقق عدالت اجتماعی                                                              64

 

۲-۲۲ سازوکارهای تأمین اجتماعی در تحقق عدالت اجتماعی                                                       65

 

۲- ۲۲- ۱ سازوکارهای سیاسی                                                                                          65

 

۲- ۲۲- ۲ سازوکارهای اقتصادی                                                                                        66

 

۲- ۲۲- ۳ سازوکارهای فرهنگی                                                                                         68

 

۲- ۲۲- ۴ سازوکارهای اجتماعی                                                                                        68

 

۲- ۲۳ راهبردهای نظام تأمین اجتماعی                                                                                  70

 

۲- ۲۴ راهبردهای نظام تأمین اجتماعی از دیدگاه بانک جهانی                                                      73

 

۲- ۲۵ راهکارهای تعمیم و گسترش پوشش بیمه‌ای در سازمان تأمین اجتماعی ایران                           74

 

۲- ۲۶ مشکل عدم پوشش                                                                                                75

 

۲- ۲۷ سیاست‏های توسعه پوشش                                                                                       76

 

۲- ۲۸ راهبردهایی برای توسعه حفاظت اجتماعی                                                                     77

 

۲- ۲۹ توسعه طرح‌های بیمه اجتماعی                                                                                   78

 

۲- ۳۰ معرفی مزایا و خدمات همگانی که از محل منابع عمومی دولت تأمین می‌شود                           80

 

۲- ۳۱ رابطه بین اجزای مختلف پشتیبانی                                                                               81

 

۲- ۳۲ راهبرد دفتر بین‌المللی کار به منظور توسعه پوشش تأمین اجتماعی                                        82

 

۲- ۳۳ اهداف آموزش و پژوهش در تأمین اجتماعی                                                                  83

 

۲- ۳۴ تأمین مالی طرح‌های تأمین اجتماعی                                                                            84

 

۲- ۳۴- ۱ تأمین مالی از محل مالیات                                                                                    84

 

۲- ۳۴- ۲ تأمین مالی از محل حق بیمه                                                                                 85

 

۲- ۳۵ سیستم‌های مالی و تعیین سطح حق بیمه                                                                       85

 

۲- ۳۵- ۱ نظام ارزیابی سالانه مبتنی بر مستمری                                                                      86

 

۲- ۳۵- ۲ نظام ذخیره‌سازی کامل مبتنی بر حق بیمه                                                                  89

 

۲- ۳۵- ۳ مقایسه بین سیستم ارزیابی سالانه و ذخیره‌سازی کامل                                                  90

 

۲- ۳۵- ۴ سیستم حق بیمه درجه‌بندی شده                                                                            90

 

۲- ۳۵- ۵ نظام مبتنی بر حق بیمه صوری                                                                               91

 

۲- ۳۵- ۶ مقایسه سیستم ارزیابی سالانه و سیستم حق بیمه صوری                                                92

 

۲- ۳۵- ۷ مقایسه سیستم ذخیره‌سازی کامل و سیستم حق بیمه صوری                                           93

 

۲- ۳۶ آسیب‌شناسی آموزش و پژوهش در صندوق تأمین اجتماعی                                                93

 

۲- ۳۶- ۱ آسیب‌های مرتبط با بستر آموزش و پژوهش                                                              93

 

۲- ۳۶- ۲ آسیب‌های مرتبط با قوانین و مقررات جاری در صندوق                                                94

 

۲- ۳۷ گام‌های اجرایی ارتقای نظام آموزش و پژوهش در صندوق تأمین اجتماعی                              95

 

۲- ۳۸ سابقه تحقیقات                                                                                                     98

 

فصل سوم:طرح تحقیق                                                                                           100

 

3- 1 مقدمه                                                                                                              101

 

3- 2 نوع تحقیق                                                                                                         101

 

3- 3 دسته بندی روش‏های تحقیق بر اساس نحوه گردآوری داده‏ها                                             101

 

3- 4 روش‏ها و ابزار گردآوری اطلاعات                                                                            102

 

3- 5 طرح تحقیق                                                                                                       102

 

3- 5- 1 هدف مطالعه                                                                                                  102

 

3- 5- 2 نوع مطالعه                                                                                                    103

 

3- 5- 3 جامعه و نمونه آماری                                                                                        103

 

3- 5- 4 حجم نمونه آماری                                                                                           103

 

3- 5- 5 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها                                                                               103

 

3- 5- 6 روش‏ها و فنون آماری مورد استفاده برای تجزیه وتحلیل مشاهدات                                 104

 

3- 5- 7 انواع روابط بین متغیرها در تحلیل آماری                                                                 104

 

3- 5- 8. مدل آماری                                                                                                   105

 

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده‏ها                                                                             106

 

4- 1 مقدمه                                                                                                               107

 

4- 2 روش تحقیق                                                                                                      107

 

4- 2- 1 بررسی آمار رگرسیونی                                                                                      108

 

4- 2- 2 آزمون ایستایی                                                                                                108

 

4- 2- 3 آزمون علیت                                                                                                  109

 

4- 2- 4 الگوی خود توضیح برداری(VAR)                                                                       109

 

4- 2- 5 توابع عکس‏العمل تجزیه و واریانس                                                                      110

 

4- 3 معرفی نامگذاری‏ها                                                                                               111

 

4- 4 نتایج آزمون علیت گرنجر                                                                                       111

 

4- 5 نتایج آزمون دیکی فولر انباشته                                                                                 115

 

4- 6 نتایج رگرسیون بردار خودرگسیونی VAR                                                                   118

 

4- 7 تفسیر نتایج ناشی از توابع عکس‏العمل آنی و تجزیه واریانس                                             121

 

4- 7- 1 نتایج ناشی از توابع عکس‏العمل آنی                                                                      121

 

4- 7- 1- 1 نتایج تاثیر شوک رشد منابع کل                                                                       121

 

4- 7- 1- 2 نتایج تاثیر شوک رشد مصارف کل                                                                   125

 

4- 7- 2 نتایج ناشی از تجزیه واریانس                                                                              126

 

4- 7- 2- 1 تجزیه واریانس رشد منابع کل                                                                         126

 

4- 7- 2- 2 تجزیه واریانس رشد مصارف کل                                                                    128

 

4- 8 نتایج آزمون علیت گرنجر مدل رگرسیونی VAR                                                           131

 

فصل پنجم:نتیجه‏گیری                                                                                           133

 

5- 1 مقدمه                                                                                                              134

 

5- 2 فرضیه اصلی                                                                                                      134

 

5- 3 فرضیات فرعی                                                                                                   135

 

5- 3- 1 بررسی تاثیر متقابل منابع و مصارف صندوق تأمین اجتماعی                                         135

 

5- 3- 2 بررسی وضعیت سن و سابقه                                                                              135

 

5- 4 پیشنهادات                                                                                                        136

 

منابع                                                                                                                137

 

فارسی                                                                                                                    137

 

لاتین                                                                                                                      139

 

چکیده انگلیسی                                                                                                         141

 

 

 

 

 

 

 

چکیده: سازمان تامین اجتماعی، به عنوان بزرگترین نهاد بیمه‏گر کشور، نقش بسزایی در کاهش فقر و تأمین معیشت افراد کشور بر عهده دارد به همین جهت این سازمان کاملترین بسته خدمتی صندوق بازنشستگی را ارائه می‏نماید. صندوق‏های بازنشستگی جهت پایداری مالی نیازمند آن هستند که همواره متغیرهای درونی و پیرامونی خود را رصد نمایند. بررسی عملکرد گذشته و پیش بینی متغیرهای کلیدی، صندوق‏های بازنشستگی را قادر می‏سازد تا به ایفای بهتر تعهدات بلندمدت و آتی خود برآیند. با توجه به روند پیر شدن جمعیت و کاهش منابع و افزایش مصارف صندوق بیمه تأمین اجتماعی،ضرورت شناخت عوامل تاثیر‏گذار نظیر سن و سابقه‏ی بازنشستگی بر وضعیت منابع و مصارف آن به منظور انجام خدمات بهتر رفاهی در سطحی شایسته و پایدار بیش از پیش مشخص‏می‏شود.

 

در این مطالعه توصیفی- آماری، داده‏های مربوط به سن و سابقه بازنشستگی تمام افراد تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی به همراه منابع و مصارف صندوق تأمین اجتماعی در طی سال‏های 1340 تا 1390 با استفاده از منابع و اسناد موجود در بانک اطلاعات سازمان جمع‏آوری گردید؛ داده‏ها با استفاده از نرم‏افزار Eviews و به روش اقتصاد‏سنجی و تحلیل رگرسیون با تکیه بر بررسی علیت میان متغیرها، آزمون VAR و تحلیل شوک‏های احتمالی به جهت بهره‏گیری از نتایج پیش‏بینی‏های این شوک‏ها مورد بررسی قرار گرفت.

 

نتایج ناشی ازعلیت گرنجر رشد منابع کل از طریق آزمون والد (VALD) نشان داد متغیرهای میانگین سن بازنشستگی و منابع ناشی از دریافت حق بیمه‏ای و منابع کل تاخیری، علیت گرنجری رشد منابع‏‍‌‎‏ ‏کل هستند. نتایج ناشی ازعلیت گرنجر رشد مصارف کل از طریق آزمون والد (VALD) نشان داد که متغیرهای میانگین سن بازنشستگی و میانگین سابقه بازنشستگی علیت گرنجری رشد مصارف کل هستند.

 

این مطالعه نشان داد، دو پارامتر سن و سابقه بر روی منابع و مصارف صندوق‏ تاثیر معناداری داشته و با گذشت زمان این تاثیر بیشتر می‏شود؛ همچنین تاثیر تغییرات سابقه بر منابع و مصارف صندوق بیشتر و طولانی‏تر از سن است و با افزایش سن و سابقه، تفاوت منابع از مصارف نیز افزایش می‏یابد.

 

واژه‏های کلیدی: سن بازنشستگی، سابقه بازنشستگی، منابع، مصارف، صندوق تامین اجتماعی

 

 

 

 

 

۱- ۱ مقدمه

 

به گفته‏ی سازمان بازنشستگی کل کشور (1389)، نظام تأمین اجتماعی در ایران، نظیر بسیاری از کشورهای دیگر دارای نظام‏های فرعی بیمه، بازنشستگی، حمایت و امداد است. در نظا‏م‏های بازنشستگی، شاغلین می‏توانند با پرداخت کسری از حقوق خود به یک صندوق بازنشستگی، برای تأمین زندگی در دوران کهولت و پیری مبلغی را به عنوان حقوق دوران بازنشستگی دریافت دارند. نظام‏های حمایتی بر مساعدت و خدمات اجتماعی متکی هستند و در آن‏ها همه افراد جامعه در صورت وقوع حوادث پیش‏بینی شده‏، مشمول دریافت کمک از دولت یا نهادهای دیگر می‏شوند. باید بر این نکته تاکید نمود که نظام‏های امدادی مواردی را در بر می‏گیرند که افراد دچار حوادث و بلایای طبیعی و غیرعمدی شوند.

 

در بررسی حاضر وجه بازنشستگی نظام تأمین اجتماعی در کشور ما که به شکل صندو‏ق‏‏های بازنشستگی فعالیت می‏کنند، مورد توجه قرار دارد. به گفته‏ی سازمان بازنشستگی کل کشور (1389)، نظام‏های بازنشستگی در اصل به منظور کمک به شاغلین جهت پس‏انداز و سرمایه‏گذاری اندوخته‏ها و تأمین زندگی دوران کهولت و پیری از طریق پرداخت حقوق بازنشستگی به وجود آمده‏اند. نظام‏های بازنشستگی انواع مختلفی دارند. نظام بازنشستگی در کشور ما، مبتنی بر اصل مزایا تعریف شده است که از آن به عنوان”نظام” DB  نیز یاد می‏شود در این نوع نظام بازنشستگی، حقوق بازنشستگی براساس میانگین حقوق چند سال آخر اشتغال محاسبه و پرداخت می‏شود.

 

به گفته‏ی سازمان بازنشستگی کل کشور (1389)، نظام بازنشستگی از عوامل مختلف درونی تأثیر می‏پذیرد. از جمله این عوامل می‏توان به قوانین و مقررات، روش‏های مورد عمل در اداره صندوق‏ها، نحوه سرمایه‏گذاری‏ها و کسب درآمد از اندوخته‏های صندوق‏ها و نیز اعطای بازنشستگی‏های زودرس اشاره نمود. در کنار عوامل درونی، عوامل بیرونی نیز تأثیر خاص خود را دارند؛ به عنوان مثال، نظام بازنشستگی ،در راستای عوامل بیرونی، از موضوعاتی نظیر اقتصاد، جمعیت، اشتغال و بیکاری، سیاست‏های دولت و عوامل فرهنگی و اجتماعی در کشور تاثیر می‏پذیرد. به نظر می‏رسد، هر چند چالش صندوق‏ها با عوامل بیرونی به مراتب دشوارتر و پیچیده‏تر از چالش‏های درونی است ولی این موضوع از اهمیت عوامل درونی و عوامل موثر بر آن‏ها نمی‏کاهد.

 

در این پژوهش ما در پی بررسی تاثیر پارامترهای سن و سابقه‏ی بازنشستگی بر وضعیت منابع و مصارف صندوق تأمین اجتماعی هستیم.

 

۱- ۲ بیان مسئله

 

به گفته‏ی زاهدی اصل (1381) انسان در مسیر زندگی خود با حوادث، اتفاقات و پدیده‏هایی روبرو می‏شود که بخشی از آن مربوط به طبیعت انسانی و بخش دیگر مربوط به حوادث طبیعی، عملکرد نظام‏های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و یا عملکرد افراد است. این حوادث و پدیده‏ها از عمده‏ترین عوامل برهم‏زننده امنیت انسانی‏اند و نیاز به امنیت و جستجوی بی وقفه آن‏ها همواره یکی از خصوصیت‏های ذاتی بشر بوده است. سیاست‏های مربوط به نظام تأمین اجتماعی که پدیده بازنشستگی یکی از مهمترین ابعاد آن است، از اصولی‏ترین و موثرترین روش‏های تحقق امنیت انسانی است.

 

به گفته‏ی واکر و مالتبی (2003)، موضوع سالمندان همیشه تمرکز اصلی در سیاست‏های اجتماعی است و از آنجا که جامعه ما نیز با توجه به افزایش امید به زندگی، پیشرفت در ارائه خدمات بهداشتی و سیاست‏های کنترل جمعیت، یک جامعه در حال سالمند شدن است، اهمیت و توجه به این موضوع هرروز افزایش می‏یابد.

 

سازمان تأمین اجتماعی، به عنوان یکی از مهمترین سازمآن‏های بیمه‏گر متکفل سیاست‏های مرتبط با سالمندان در ایران، با توجه به وضعیت رو به رشد سالمند شدن جمعیت ایران و پیر شدن جمعیت در آینده‏ای بسیار نزدیک، نیاز به بازنگری و اصلاح سیاست‏های خود در زمینه سالمندان دارد.

 

از نظر بهزادی(1387)، به طور کلی در صندوق‏های تأمین اجتماعی می‏توان سه نوع اصلاح را در نظر گرفت: 1) اصلاحات سیستمی، 2) اصلاحات ساختاری و 3) اصلاحات پارامتریک.

 

به گفته‏ی بهزادی (1387)، اصلاح سیستمی بنیادی‌ترین نوع اصلاح در صندوق‏های بازنشستگی تأمین اجتماعی است و به منزله یک انقلاب در نظام بازنشستگی تلقی می‏شود. این نوع اصلاحات را می‏توان در یک دوره بلند مدت انجام داد و پیش‏شرط‏ها و الزامات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خاصی دارد که اگر این پیش‏شرط‏ها تحقق نیابد، دست زدن به این نوع اصلاحات کار خطرناکی است و کشور را با بحران روبرو می‏کند. درباره اصلاحات سیستمی به طور مختصر می‏توان گفت که سیستم‏های صندوق تأمین اجتماعی رایج در دنیا در زمینه افراد شامل دو نوع «مزایای معین‎‎ ‎» و «مشارکت معین» است که به ترتیب به آن‏ها مختصراً «DB» و «DC» گفته می‏شود. تقریباً در اغلب کشورهای دنیا، از جمله کشور ما، سیستم صندوق تأمین اجتماعی از نوع مزایای معین «DB» است. تغییر این سیستم از DB به DC نیاز به اصلاحات زیر‏بنایی و اساسی دارد که معمولاً در طول دو تا سه دهه می‌تواند به نتیجه برسد.

 

نوع دوم، اصلاحات ساختاری است. به گفته‏ی بهزادی (1387)، این نوع اصلاحات برخلاف تصور بعضی از مسئولان، محدود به اصلاح سازمانی و تشکیلاتی نیست و خیلی وسیع‏تر از آن است. این نوع اصلاح می‏تواند جنبه‏های مختلفی از قبیل ساختار کلان نظام تأمین اجتماعی، نحوه ارتباط بین اجزای این نظام با دستگاه‏های دولتی و وزارتخانه‏ها، نحوه ارتباط بین صن