2-3-5-مدل های ارزیابی عملکرد. 20

2-4-مفهوم کارایی.. 21

2-4-1-انواع کارایی.. 22

2-4-1-1- کارایی فنی.. 23

2-4-1-2- کارایی تخصصی(قیمت) 23

2-4-1-3- کارایی مقیاس… 23

2-4-1-4- کارایی اقتصادی.. 24

2-4-2- روش های مختلف اندازه گیری کارایی.. 24

2-4-2-1- روش های ناپارامتری.. 24

2-4-2-2- روش های ناپارامتری.. 25

2-5- تحلیل پوششی داده‌ها 25

2-5-1- دو مشخصه اساسی برای مدل تحلیل پوششی داده‌ها 27

2-5-2- بازده به مقیاس الگوی مورد استفاده. 28

2-5-3- انواع الگوهای تحلیل پوششی داده‌ها 28

2-5-4- الگوی CCR یا C2R.. 28

2-5-5- مدل نسبت CCR و برنامه‌ریزی کسری.. 29

2-5-6- مدل مضربی CCR ورودی محور. 32

2-5-7- مدل پوششی CCR ورودی محور. 33

2-5-8- مدل مضربی CCR ورودی محور اصلاح شده. 35

2-5-9- مدل‌های CCR خروجی محور. 36

2-5-10- الگوی BCC.. 39

2-5-10-1-مدل‌های BCC ورودی محور. 40

2-5-10-2-مدل‌های BCC خروجی محور. 43

2-5-11- الگوی جمعی.. 45

2-5-12- مزایای مدل تحلیل پوششی داده‌ها 47

2-6-شهرداری.. 48

2-6-1-تعریف شهرداری.. 48

2-6-2-وظائف شهرداری.. 49

2-6-3-تاریخچه تاسیس شهرداری.. 50

2-6-4-وظایف و اختیارات شهرداری.. 52

2-7-سابقه و پیشینه موضوع تحقیق.. 53

2-7-1-تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 53

2-7-2-تحقیقات انجام شده در خارج شده. 58

فصل سوم: روش شناسی تحقیق.. 61

3-1- مقدمه. 62

3-2- اهداف تحقیق.. 62

3-2-1- هدف اصلی.. 62

3-2-2- اهداف فرعی.. 62

3-3- فرضیه های تحقیق.. 63

3-4-سوالات تحقیق.. 63

3-4-1-سوال اصلی.. 63

3-4-2-سوال فرعی.. 63

3-5- متغیر های ورودی وخروجی.. 63

3-6- روش پژوهش… 64

3-7-روش جمع آوری دادها 65

3-8- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها 65

3-9– جامعه آماری، روش نمونه‏گیری تحقیق.. 82

3-9-1-جامعه آماری.. 82

3-9-2-نمونه آماری.. 82

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 83

4-1- مقدمه. 84

4-2-اطلاعات واحدهای شهرداری.. 84

4-3- نحوه گرد آوری داده ها 86

4-4- محاسبه کارایی.. 89

4-4-1- کارایی واحد ها با استفاده از مدل BCC خروجی محور. 89

4-4-2- کارایی واحد ها با استفاده از مدل BCC ورودی محور. 91

4-4-3- کارایی واحد ها با استفاده از مدل CCR ورودی محور. 93

4-4-4- کارایی واحد ها با استفاده از مدل CCR خروجی محور. 97

4-5- مشخص کردن واحدهای الگو. 99

4-6- ارایه راهکارهایی برای بهبود واحد های ناکارا 101

فصل پنجم: نتیجه گیری وپیشنهادات.. 103

5-1- مقدمه. 104

5-2- نتیجه گیری.. 104

5-3- جمع بندی و تفسیر نتایج پژوهش… 105

5-4- پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 106

5-5- پیشنهادات برای پژوهشگران.. 107

5-6- محدودیت های پژوهش… 108

منابع و مآخذ.. 110

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل(4-1): کارایی واحد ها با استفاده از روش بازده متغیر به مقیاس خروجی محور. 91

شکل (4-2): کارایی واحد ها با استفاده از روش بازده متغیر به مقیاس ورودی محور. 93

شکل (4-3): کارایی واحد ها با استفاده از روش بازده ثابت به مقیاس ورودی محور. 96

شکل (4-4):کارایی واحد ها با استفاده از روش بازده ثلبت به مقیاس خروجی محور. 98

صفحه

جدول(3-1): متغیر های ورودی وخروجی. 64

جدول (4-1) : لیست واحد های شهرداری آذربایجان غربی. 85

جدول (4-2): متغیرهای ورودی.. 87

جدول(4-3): متغیر های خروجی. 88

جدول (4-4): تعیین کارایی واحد ها به روش bcc خروجی محور. 90

جدول (4-5): تعیین کارایی واحد ها به روش bcc ورودی محور. 92

جدول (4-6): تعیین کارایی واحد ها به روش ccr ورودی محور. 95

جدول (4-7): تعیین کارایی واحد ها به روش ccr خروجی محور. 97

جدول (4-8): جدول واحد های الگو برای واحد های ناکارا در مدل BCC. 99

جدول (4-9): جدول واحد های الگو برای واحدهای ناکارا در مدل CCR. 100

جدول (4-10): افزایش خروجی ها برای رسیدن به مرز کارایی. 101

جدول (4-11): کاهش ورودی ها برای رسیدن به مرز کارایی. 102

چکیده

ما در این تحقیق به بررسی میزان کارایی واحد های شهرداری استان آذربایجان غربی پرداختیم. با توجه به اطلاعات به دست آمده از استانداری آذربایجان غربی و تک تک واحد ها و تطبیق و ترکیب این اطلاعات با یکدیگر ما در نهایت 18 واحد شهرداری را که اطلاعات کاملی داشتند را برای تجزیه و تحلیل انتخاب کردیم. در تجزیه و تحلیل اطلاعات ما از هر دوروش مرسوم و پرکاربرد در تحلیل پوششی یعنی مدل های BCC و CCR و همچنین برای هر کدام از این مدل ها از دو روش ورودی محور و خروجی محور استفاده کردیم. اهداف این تحقیق عبارت اند از: ارزیابی کارایی شهرداری های استان آذربایجان غربی، معرفی واحدهای الگو برای واحدهای ناکارا و مشخص کردن میزان کاهش ورودی یا افزایش خروجی ها برای واحدهای ناکارا برا رسیدن به مرز کارا برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهای Excel و MaxDEA استفاده خواهد شد.

نتایج دو روش نشان داد که در هرکدام از دو روش تعدادی واحد ناکارا وجود دارد. همچنین واحدهای مرجع برای واحدهای ناکارا مشخص گردید. نتایج نشان می دهد که برخی از واحدها برای اینکه کارایی خود را به صددرصد ارتقا دهند بایستی به میزان فاصله کارایی خود با کارایی صددرصد، خروجی های خود را افزایش دهند. یا ورودی های خود را کاهش دهند . مدیران واحدهای ناکارا می توانند باالگوبرداری از واحدهای مرجع درجهت افزایش کارایی، هدف گذاری و برنامه هاواستراتژی های رادرخصوص کارانمودن واحد تحت مدیریت اشان داشته باشند.

کلمات کلیدی: کارایی، شهرداری، آذربایجان غربی، تحلیل پوششی داده ها

1-1-مقدمه

مدیران وکالت مالکان را در بهره برداری از دارایی های آنان بر عهده دارند، تا با انباشتن آورده های افراد متعدد در جهت انجام فعالیت واحد و استفاده مؤثرتر از این دارایی ها، منافع بیشتری را نصیب مالکان نمایند. از آنجا که مالکان از نتیجه عمل این وکلا منتفع می شوند، لازم است عملکرد آنها را مورد ارزیابی قرار دهند.

مالکان برای کنترل عملکرد مدیران از معیارهایی استفاده می کنند تا مدیریت را تشویق نمایند که به بهترین نحو، منابع آنها را جهت کسب ثروت بیشتر بکار گیرد. در واقع مقصود مالکان استفاده بهینه و مطلوب از منابع کمیابی است که در اختیار مدیران قرار داده اند. مالکان تمایل دارند منابع محدود خود را در جایی سرمایه گذاری کنند که بیشترین بازده را به ارمغان آورد. در واقع مالکان یا سرمایه گذاران منابع اندک و فرصت های متعددی پیش رو دارند که با انتخاب یکی از این فرصت ها و سرمایه گذاری روی آن، امکان سرمایه گذاری در دیگر گزینه ها را از دست می دهند. از طرفی هدف سرمایه گذاران از این کار کسب ثروت و منافع بیشتر است. بنابراین گزینه ای را انتخاب می کنند که منافع بیشتری برای آنها به ارمغان آورد و این منافع باید به اندازه ای باشد که هزینه صرفنظر کردن از دیگر گزینه ها را پوشش دهد. این یک تصمیم گیری است و هر سرمایه گذار منطقی باید گزینه ای را انتخاب کند که انتظار بیشترین بازدهی از آن وجود داشته باشد. حال چگونه می توان حاصل فعالیت شرکت و نتایج به دست آمده را به نحو معقول و قابل اطمینانی نشان داد.

مدیران به مکانیزم هایی که از طریق آنها عملکردشان مورد قضاوت قرار می گیرد، توجه دارند آنها به دنبال اطلاعاتی درباره حساسیت مستقیم پاداش (یا مجازات) نسبت به عملکرد هستند. وقتی که سیستم پاداش نسبت به عملکرد حساس نباشد، این شرکت، مدیران خود را از دست خواهد داد و آنان شرکت را ترک خواهند کرد. بازار نیروی کار مدیریتی نیز فشارهای مستقیم زیادی بر شرکت وارد می کند تا مدیران را براساس عملکردشان طبقه بندی کرده و پاداش آنها را تعیین کند. اعمال این فشارها ناشی از این حقیقت انکارناپذیر است که شرکت در حال فعالیت، همواره در بازار رقابتی کار به دنبال مدیران جدید است. از طرفی ممکن است مدیریت برای تثبیت هر چه بیشتر وضعیت و نجات خود، در حدی تلاش کند تا وضعیت را به صورت مطلوب حفظ نماید با این حال چنین تلاشی الزاماً در جهت دستیابی به بهترین وضعیت نیست. در این راه ممکن است حتی از تحمل ریسکهای قابل قبول اجتناب ورزد و در جهت حداکثر نمودن منافع سهامداران حرکت نکند.

امروزه یکی از مهمترین مسایل مالی شرکت ها، اندازه گیری عملکرد آنهاست. اینکه شرکت ها تا چه اندازه در بالا بردن منافع سهامداران خود کوشیده اند، بانکها و موسسات اعتباری در اعطای تسهیلات به شرکت ها چه شاخص هایی را در نظر می گیرند، مالکان شرکت ها در پرداخت پاداش به مدیران چه ابعادی را در نظر می گیرند و در نهایت اینکه مراجع دولتی با توجه به الزامات قانونی در ارتباط با شرکت ها به چه نکاتی توجه می کنند را می توان با روشهای ارزیابی عملکرد شرکت ها به صورتی مناسب پاسخ داد.

1-2-بیان مساله

کارایی به معنای کمترین زمان یا انرژی مصرفی برای بیشترین کاری که انجام شده است. سطح افزایش کارایی مستقیما به دست مدیران سپرده شده است. افزایش کارایی موجب ارتقا بهروری و کمک کوثر در نیل به اهداف سازمانی خواهد شد. در این بین مدیریت هزینه ها و جلوگیری از هدر رفتن منابع، نیاز ضروری و اجتناب ناپذیر مدیریت شهری است. استفاده ناصحیح، غیر اصولی و بدون برنامه از منابع، به ساختار شهری لطمه می زند. خود کفا بودن سازمان شهرداری و تکیه بر اصول درآمد – هزینه در این مجموعه، توجه به جلوگیری از هدر رفت منابع مالی را افزایش می دهد(ابراهیمی پور و همکاران، 1392).

می توان چنین بیان کرد که شهرها امروزه در خط مقدم توسعه ملی حرکت می کنند، بر اساس و پیش بینی های سازمان ملل و بانک جهانی، تا سال 2030 بیش از 80 درصد جمعیت جهانی در شهرها زندگی خواهند کرد(مایرز و ویات، 2004). از اینرو با توجه به نقش شهرداری ها در ساماندهی مدیریت شهری، ضرورت بهره گیری از روش های علمی به منظور بهبود و ارتقاء مدیر یت شهری در ابعاد مختلف اقتصادی ، اجتماعی و فضایی در راستای توسعه پایدار شهری بیش از پیش مطرح شده است. همچنین سازمانها و موسسات در هر محیطی که فعالیت می کنند بطور مستمر بهبود عملکرد خود می باشند تا بتوانند ضمن تضمین بقای خودپاسخگوی ذینفعان هم باشند( فقهی فرهمند،1382).

از اینرو موضوع ارزیابی کارایی و بازنگری اهداف و برنامه ها و تعیین و تبیین شاخص های مناسب برای ارزیابی، همواره از موضوعات مهم، مورد بحث و چالش برانگیز در اداره سازمان ها و مدیریت نوین منابع انسانی می باشد(نبی زاده، 1391).

مدل ها و روش های مختلفی توسط صاحب نظران برای سنجش کارایی سازمان ها، کارخانجات، مناطق و غیره پیشنهاد شده است. یکی از مهمترین این روش ها روش تحلیل پوششی داده ها است. در این راستا با توجه به اینکه تحلیل پوشش داده ها روشی مناسب برای ارزیابی کارایی نسبی مجموعه ای از واحد های تصمیم گیری مشابه و مستقل که دارای نهاد های چند گانه هست(مومنی، 1392)، می باشد برای ارزیابی کارایی شهرداریهای استان آذربایجان غربی مورد استفاده قرار می گیرد تا راه حل هایی جهت رفع نقاط ضعف واحدهای ناکارا و استفاده بهینه از منابع به مدیران ارائه شود(نجفی ، 1390)

1-3-اهمیت و ضرورت انجام موضوع تحقیق

در سالهای اخیر فرایند ارزیابی عملکرد نسبت به گذشته آن به مراتب راه تکامل و پیشرفت را پیموده است، در واقع همگام و همسو با توسعه و تکامل اندیشه های مدیریت در قالب مکاتب مدیریت ، فرایند، ماهیت و کارآمدی آن نیز توسعه پیدا کرده است به عنوان مثال می توان به ارزیابی کارکنان ، ارزیابی مدیریت و تغییر و توسعه شاخص های ارزیابی در قالب ارائه اصول عام و مبانی مستدل برای ارزیابی سازمان ها تا مدیریت کیفیت فراگیر نیز اشاره نمود از این رو دامنه قلمرو استفاده از ارزیابی عملکرد به تمام ابعاد و جهات فعالیت های انسانی و سازمانی کشیده شده است و در حقیقت امروزه مباحث و موضوعاتی که در جدیدترین عرصه های علمی مطرح می شوند به گونه مستقیم و یا غیر مستقیم به ارزیابی عملکرد مرتبط می شود چرا که هر یک از مفاهیم، فنون و شیوه های نوین علمی در راستای کارکرد هر چه بهتر سازمان ها جهت تحقق فلسفه وجودی و دستیابی به اهداف تدوین شده صورت می گیرد و از آنجا که محور اصلی ارزیابی عملکرد بررسی میزان مطلوبیت این کارکردها می باشد، لذا تمام موضوعات و عناوین مدیریتی به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به ارزیابی عملکرد مربوط می شود (محمودی1388).

بنا به رویکرد مطرح شده پیرامون ارزیابی عملکرد؛ ارزیابی دولت و دستگاه های دولتی نیز دارای درجه اهمیت بسیار بوده اند، شکل رسمی و مبتنی به دست آوردهای علمی این نوع نگرش با نظام بازرسی آغاز می شود، سوئد اولین کشوری است که نظام بازرسی در آن تکوین و تحقق یافت . بازرس کل در زبان سوئدی آمبودرن خوانده می شود. وی از مقامات عالی رتبه و طراز اول این کشور بوده است. ظاهرا در حدود سالهای 180 میلادی در سوئد مقررات بازرسی شکل گرفته است . به همین جهت مقررات مربوط به بازرسی در این کشور از دیگر کشورهای اسکاندیناوی و کشورهای اروپایی ، کامل تر و جا افتاده تر است (صمدی ، 1381 ).

بهبود مستمر عملکرد سازمانها، نیروی عظیم هم‌افزایی ایجاد می‌کند که این نیروها می‌تواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصت‌های تعالی سازمانی شود. دولتها و سازمانها و مؤسسات تلاش جلو برنده‌ای را در این مورد اعمال می‌کنند. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالشهای پیش روی سازمان و کسب بازخور و اطلاع از میزان اجرا سیاستهای تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون اندازه‌گیری و ارزیابی امکان‌پذیر نیست.

لرد کلوین فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازه‌‌گیری می‌گوید: هرگاه توانستیم آنچه درباره آن صحبت می‌کنیم اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان نماییم می‌توانیم ادعا کنیم درباره موضوع مورد بحث چیزهایی می‌دانیم. در غیر این صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید. (سید جعفر رنگرز ، 1388 ).

یکی از مسایل مهمی که امروزه به نحو چشمگیری در ادبیات اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است، اندازه گیری کارایی واحدهای تولیدی، نهادها و سازمانهای مختلف می باشد، در واقع سنجش کارایی از آنجا ضرورت می یابد که در شرایط کنونی با کمبود منابع و امکانات مواجه هستیم و این منابع را باید به گونه ای تخصیص داد که سازمان یا نهاد مورد نظر بتواند حداکثر خدمات را از طریق آنها عرضه نماید. با توجه به توسعه کمی و کیفی شهرها، یکی از نهادهای بسیار مهمی که نقش بسزایی در اداره و خدمات رسانی شهرها داشته و هر روز نقش آنها در اداره و مدیریت شهری و تامین نیازهای توسعه شهری پر رنگتر می شود شهرداریها می باشند که با توجه به گستردگی خدمات رسانی آنها و ارتباط نزدیک شهرداریها با سایر سازمانها بخصوص خود مردم، برای برنامه ریزی و عملکرد بهتر شهرداریها، اندازه گیری کارایی این واحد ها، شناخت نقاط ضعف و قوت موجود و فاصله آن تا وضعیت مطلوب ضروری به نظر می رسد.

1-4-اهداف تحقیق

با توجه به گستره و اهمیت کمی و کیفی خدمات مطلوب شهرداری ها و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی شهری و افزایش رفاه شهروندان ضروری است ضمن اندازه گیری کارایی شهرداری ها و تفکیک واحد های کارا از ناکارا، اقدامات اصلاحی لازم برای بهبود شهرداری های ناکارا انجام پذیرد.

1-4-1-هدف اصلی

ارزیابی کارایی شهرداری های استان آذربایجان غربی

1-4-2-اهداف فرعی

تعیین میزان کارایی نسبی شهرداری های مورد مطالعه

شناسایی شهرداری های الگو برای شهرداری های ناکارا

پیشنهاد میزان افزایش هر کدام از خروجی ها برای رسیدن به مرز کارا

1-4-3-اهداف کاربردی

اولین کاربرد هر تحقیق جنبه نظری و توسعه رشته موردتحقیق می‌باشد که زمینه لازم را برای توسعه تئوریهای آن رشته و حرکت به سمت سیستم های سازگارتر و کاراتر را مهیا می‌سازد اما نتایج این تحقیق با توجه به هدف کلی آن می‌تواند برای گروه‌های زیر مفید واقع شود: