2-3-3) ویژگی های سرمایه فکری   21

 

2-3-4) مولفه های سرمایه فکری.. 23

 

2-3-5) رابطه سه مولفه سرمایه فکری   28

 

2-3-6) الگوهای سرمایه فکری.. 29

 

2-3-7) منافع و مزایای سنجش سرمایه فکری.. 36

 

2-4) مفهوم یادگیری 37

 

2-4-1) سطوح یادگیری.. 39

 

2-4-2) ویژگی های یادگیری سازمانی   51

 

2-4-3) متغیرهای موثر بر یادگیری سازمانی   52

 

2-4-4) عناصر تشکیل دهنده یادگیری سازمانی.. 53

 

2-4-5) انواع یادگیری سازمانی از نظر آرجریس و شون. 53

 

2-4-6) ابعاد یادگیری سازمانی از نظر نیفه  54

 

2-5) مقدمه ای برای عملکرد. 57

 

2-5-1) تعریف عملکرد. 57

 

2-5-2) تعریف عملکرد سازمانی.. 58

 

2-5-3) ارزیابی عملکرد. 61

 

2-5-4) مزایای ارزیابی عملکرد. 62

 

2-5-5) عملکرد مدیران. 62

 

2-5-6) عوامل موثر بر عملکرد مدیران  63

 

2-5-7) وظایف مدیران آموزشی.. 64

 

2-6) توسعه فرضیه. 67

 

2-6-1) رابطه میان سرمایه فکری و یادگیری سازمانی.. 68

 

2-6-2) رابطه میان سرمایه فکری و عملکرد  68

 

2-6-3) رابطه میان قابلیت یادگیری سازمانی و عملکرد سازمانی.. 69

 

2-6-4) نقش میانجیگری قابلیت یادگیری در رابطه میان سرمایه فکری و عملکرد سازمانی.. 70

 

2-7) پیشینه تحقیق. 70

 

2-7-1) مطالعات داخلی.. 70

 

2-7-2) مطالعات خارجی.. 72

 

فصل سوم. 75

 

3-1) مقدمه. 76

 

3-2) نوع تحقیق. 76

 

3-3) قلمرو تحقیق. 76

 

3-4) جامعه آماری تحقیق. 77

 

3-5) روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه. 77

 

3-6) روش و ابزار جمع آوری اطلاعات.. 77

 

3-7) تعیین روایی و پایایی ابزار سنجش تحقیق. 78

 

3-8) روش تجزیه و تحلیل داده های آماری.. 79

 

3-9) متغیرهای تحقیق. 79

 

3-10) جمع بندی و خلاصه فصل سوم. 80

 

فصل چهارم. 81

 

4-1) مقدمه. 82

 

4-2) تحلیل های توصیفی.. 82

 

4-2-1) جنسیت.. 82

 

4-2-2) تحصیلات.. 83

 

4-2-3) سابقه فعالیت.. 83

 

4-3) تحلیل های تک متغیره 83

 

4-3-1) شاخص های توصیفی.. 83

 

4-3-2) آزمون میانگین.. 84

 

4-4) تحلیل های دو متغیره 86

 

4-4-1) همبستگی پیرسون. 86

 

4-5) تحلیل های چند متغیره 87

 

4-5-1) آزمون کفایت نمونه برداری   87

 

4-5-2) ارزیابی مدل اندازه گیری.. 88

 

4-5-3) ارزیابی مدل ساختاری.. 92

 

4-5-3-1) برازش مدل ساختاری.. 92

 

4-5-3-2) تحلیل مسیر. 94

 

4-6) خلاصه و جمع بندی فصل چهارم. 113

 

فصل پنجم. 100

 

5-1) مقدمه. 101

 

5-2) مروری بر چارچوب کلی تحقیق. 101

 

 

5-3) نتایج در راستای یافته های تحقیق. 102

 

5-4) پیشنهادات.. 104

 

5-4-1) پیشنهادهای کاربردی.. 104

 

5-4-2) پیشنهادهای برای تحقیقات آتی   105

 

5-5) محدودیت های تحقیق. 106

 

5-6) محدودیت های خارج از اختیار محقق. 107

 

5-7) خلاصه و جمع بندی فصل پنجم. 107

 

منابع و مآخذ. 109

 

پیوست.. 115

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

جدول(2-1)- تعاریف مختلف سرمایه فکری.. 17

 

جدول (2-2)-  اجزای تشکیل دهنده سرمایه فکری از دیدگاه بعضی محققین.. 23

 

جدول (3-1): تعداد سوالات پرسشنامه به تفکیک ابعاد مختلف… 77

 

جدول (3-2): آلفای کرونباخ متغیرها 79

 

جدول (4-1): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت.. 82

 

جدول (4-2): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات.. 83

 

جدول (4-3): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سابقه فعالیت.. 83

 

جدول(4-4): شاخص های توصیفی متغیرهای تحقیق. 84

 

جدول (4-5): آزمون میانگین متغیرهای تحقیق 85

 

جدول (4-6): ضرایب همبستگی متغیرهای تحقیق. 87

 

جدول (4-7): نتایج آزمون کفایت نمونه برداری.. 88

 

جدول (4-8): روایی همگرایی متغیرهای تحقیق. 89

 

جدول (4-9): بارهای عاملی.. 90

 

جدول (4-10): آلفای کرونباخ. 92

 

جدول (4-11): شاخص های پایایی.. 92

 

جدول (4-12): ضرایب تعیین متغیرهای تحقیق. 93

 

جدول (4-13): اندازه اثر متغیرهای تحقیق. 94

 

جدول (4-14): نتایج حاصل از تحلیل مسیرهای مستقیم برای فرضیه های اصلی.. 95

 

جدول (4-15): نتایج حاصل از تحلیل مسیرهای غیرمستقیم. 96

 

جدول (4-16): نتایج حاصل از تحلیل مسیرهای مستقیم برای فرضیه های فرعی.. 97

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال و نمودارها

 

شکل (2-1)- الگوی بنتیس 2002. 29

 

شکل (2-2)-  الگوی سالیوان 2001. 30

 

شکل (2-3)- الگوی اسکان. 31

 

شکل (2-4)- الگوی بروکینگ.. 32

 

شکل (2-5)- الگوی روس… 33

 

شکل (2-6)- الگوی سویبی. 34

 

شکل (2-7)- الگوی مک لوری.. 35

 

شکل (2-8)- مدل سکوندو و همکاران 2010. 36

 

شکل (2-9)- سطح یادگیری و ابعاد یادگیرنده از دیدگاه مارسیک و واتکینز. 44

 

شکل(4-1): نتایج حاصل از تحلیل مسیرهای مستقیم برای فرضیه های اصلی.. 95

 

شکل(4-2): نتایج حاصل از تحلیل مسیرهای غیرمستقیم. 96

 

شکل(4-3): نتایج حاصل از تحلیل مسیرهای مستقیم برای فرضیه های فرعی.. 97

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

1-1- مقدمه

 

   در دنیای امروز سازمان ها با محیطی رو به رو هستند که مشخصه آن افزایش پیچیدگی، جهانی شدن و پویایی است. بنابراین سازمان ها برای استمرار و استقرار خود با چالش های نوینی مواجه هستند که برون رفت از این چالش ها مستلزم توجه بیشتر به توسعه و تقویت مهارت ها و توانایی های درونی است که این کار از طریق مبانی دانش سازمانی و روش هایی صورت می گیرد که سازمان از آن ها برای رسیدن به عملکرد بهتر در دنیای کسب و کار استفاده می نماید. با پیشرفت سریع تکنولوژی برتر , به ویژه در زمینه های ارتباطات , کامپیوتر و مهندسی بیولوژی , از دهه 70 الگوی رشد اقتصادی جهان به طور اساسی تغییر کرد و به دنبال آن, دانش به عنوان مهم ترین سرمایه جایگزین سرمایه های پولی و فیزیکی شد (چن [1],2004 ) جامعه آینده جامعه ای دانش محور است که در آن ذخیره و کاربرد دانش پایه رشد اقتصادی و انباشت سرمایه است . صنایع در چنین جامعه ای برای کسب مزیت رقابتی شان بر مدیریت دانش و یکپارچه سازی آن اتکا می کنند نه بر عناصر محصولات صنعتی (اچ سو و فنگ [2], 2009 ).

 

در عصری که اطلاعات و دانش اهمیت چندانی پیدا کرده است سرمایه فکری به عنوان یک عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی های مشهود و فیزیکی، ارجحیت بیشتری پیدا می کند و دارایی های فکری و بخصوص سرمایه های انسانی جزو مهم ترین دارایی های سازمانی محسوب می شوند و موفقیت بالقوه سازمان ها ریشه در قابلیت های فکری آن ها دارد (احمدیان و قربانی، 1392).

 

بحث اساسی در دارایی های نامشهود و سرمایه های فکری این است که عملکرد سازمان  ها تنها بر حسب موضوعات مالی ارزیابی و تفسیر نمی شود، بلکه عوامل دیگری نیز وجود دارند که نه تنها بهبود موضوعات مالی، بلکه بقا و جاودانگی غیر مالی سازمان ها را نیز تضمین می کنند. به موضوعات غیر مالی که در دوران معاصر اهمیت چشمگیر و قابل ملاحظه ای یافته اند، عناوینی چون دارایی های نامشهود، سرمایه های فکری و دارایی های دانش محور داده می شود.

 

سرمایه فکری موضوع جدیدی است که به لحاظ نظری در چند سال اخیر در سطح جهانی مطرح شده است . از آن جا که سرمایه ی فکری منبعی پر ارزش برای کشورها و سازمان ها به حساب می آید، میزان رشد و توسعه آن به سرعت در حال تبدیل شدن به شاخص توسعه یافتگی کشورهاست.

 

1-2- بیان مسئله

 

امروزه به دلیل گسترش و پیشرفت فن آوری، ماهیت کار نیز از سنتی و دستی به فکری و هوشی تبدیل شده است. از طرف دیگر، همه کسب وکارها در سراسر دنیا تحت فشار مستمر کاهش هزینه و افزایش ارزش قابل ارائه به مشتریان قرار دارند. از این رو، بسیاری از سازمان ها به دنبال یافتن راه کارهایی هستند که بتوانند از طریق ارائه خدمات با کیفیت، انعطاف پذیری، نوآوری و پاسخ گویی سریع، از سایر رقبا متمایز شوند و به اثربخشی و کارائی بالاتر دسترسی پیدا کنند . بسیاری بر این باورند که سازمان هایی می توانند در دنیای پررقابت امروزی به فعالیت و حیات خود ادامه دهند که دارای عملکرد سازمانی بهینه و برتر نسبت به رقبا باشند و ضمن از استفاده مناسب از فرصت ها، از تهدیدات به نفع خود سود ببرند. عوامل مؤثر بر عملکرد سازمان ها را به دو دسته عوامل برون سازمانی و عوامل درون سازمانی تقسیم می کنند.  عوامل برو ن سازمانی شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حقوقی هستند و عوامل درون سازمانی در برگیرنده مقوله هایی چون سرمایه اجتماعی، سرمایه فکری و فرهنگ سازمانی، ساختار، فناوری، راهبردها و فرایند یادگیری سازمانی می باشند که نقش این عوامل در سازمان ها بیش از پیش نمایان است .

 

 از دیدگاه استراتژیک, سرمایه فکری به منظور خلق و افزایش ارزش سازمانی مورد استفاده واقع می شود و موفقیت یک سازمان بستگی به توانایی آن در مدیریت این منبع کمیاب دارد. سرمایه فکری اصطلاحی مبهم و پیچیده است و تعاریف و مفهوم سازی ها در این رابطه تماما یکسان ارائه نشده اند . عناصر موجود در مدل های ارایه شده توسط معروف ترین محققان این رشته شامل سرمایه انسانی , سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری رابطه ای هستند (بونیتس [3], 2000). در حال حاضر سازمان های موفق به خوبی متوجه شده اند که سرمایه گذاری بر روی سرمایه فکری برای افزایش توانایی ها در جهت خلق محصولات و خدمات باارزش ضروری بوده و از این رو بیشتر مدیران متفق القول هستند که سرمایه فکری مهم ترین محرک خلق ارزش هاست و بر عملکرد سازمان تاثیر مثبتی دارد. در این مطالعه، قابلیت یادگیری سازمانی نیز به مثابه عنصری موثر در ارتقا عملکرد سازمانی مورد بررسی و مطالعه قرار داده خواهد شد. سینکولا[4] یادگیری سازمانی را ابزاری می داند که به وسیله آن دانش محافظت می شود، به طوری که افراد دیگر علاوه بر ایجادکنندگان دانش نیز می توانند آن را به کارگیرند. در تعریف دیگر، یادگیری سازمانی ایجاد شرایطی در سازمان است که تک تک افراد آن شرایط و تغییرات به وجود آمده را می پذیرند و از آن به عنوان یک فرایند دائمی استقبال می کنند (قربانی زاده و همکاران، 1391).

 

 عملکرد سازمان موضوعی است که برای اندازه گیری آن, معیار ها و مدل های متنوعی اشاعه یافته است . در این راستا چهار معیار عملکردی مد نظر در مدل های کلاسیک که به منظور اندازه گیری عملکرد سازمان ها مورد توجه قرار گرفته است، شامل رضایت کارکنان, رضایت مشتریان , نتایج جامعه و نتایج مالی و عملکردی می باشد (منوریان, 1385). بر این اساس و با توجه به عدم تمرکز بر موضوع سرمایه های فکری طی تحقیق حاضر تلاش خواهد شد تا ارتباط میان سرمایه فکری و عملکرد مدیران سازمان آموزش و پرورش مورد مطالعه قرار گرفته و بر اساس نتایج حاصله پیشنهاداتی در زمینه بهبود شرایط ارایه گردد.

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

پیتر دراکر[5] در جامعه پساسرمایه دار می نویسد که دانش، جانشین ابزار، سرمایه، مواد اولیه و نیروی کار جسمانی در فعالیت های تجاری خواهد شد . به عبارت دیگر، مزیت نسبی یک سازمان اقتصادی دیگر وابسته به حجم سرمایه های فیزیکی مانند زمین، تجهیزات یا امکانات تولیدی نخواهد بود و خلق ارزش در سازمان ها از طریق دارایی ها ی ناملموس که به آن سرمایه فکری می گو ییم حاصل می شود. کشف و مدیریت سرمایه فکری یک کشور یا یک سازمان اقتصادی مستلزم ایجاد نظامی مبتنی بر عوامل متغیر است که به آشکارسازی و شناسایی سرمایه های ناملموس کمک کند. فلسفه موجودی سازمان ها و نهادهای اجتماعی به ویژه سازمان های رسمی دستیابی به اهدافی است که به این منظور تأسیس یافته اند. سازمان ها ابزاری برای پاسخگویی به نیازهای جامعه هستند، از این رو با توجه به انتظاراتی که از آنها متصور است در موقعیتی حساس قرار دارند. باید توجه داشت که تأکید بر سرمایه انسانی منجر به درک بهتر ارزش های نهفته افراد، بنگاه ها، نهادها و جوامع در حال حاضر و حتی در آینده برای بهره گیری بهتر از سرمایه فکری می شود. آنچه در جهان آیند ه خالق ارزش اقتصادی است نه نفت و گاز و مواردی مانند آنها بلکه فرزندان عاقل دانشمند و دانش دوست هر ملت هستند. یکی از شاخص های کشورهای توسعه یافته توجه به نقش نیروی انسانی می باشد. امروزه هیچ سازمانی بدون توجه به نیروی انسانی و نقش سازنده آن در ارائه خدمات قادر به ادامه حیات نیست.

 

    استوارت[6] (2010) بیان می دارد که سازمان رشد می کند چون دارای ارزش های پنهانی می باشد که به منظور استمرار رشد و توسعه بایستی آن ها را نمایان کرده , مورد مراقبت قرار داده و آن ها را به درون کسب و کار انتقال دهند . لذا علی رغم پیچیدگی اندازه گیری سرمایه های فکری سازمان , به علت اهمیت اثبات شده دارایی های دانشی و اندازه گیری کردن آن ها در خلق و نگه داشت قابلیت های متمایز کننده سازمان ها , پرداختن به موضوع اندازه گیری دارایی ها و سرمایه های فکری دارای توجیه اقتصادی و علمی قابل توجهی می باشد .

 

     در ادبیات سرمایه فکری اگر چه موضوع رابطه سرمایه فکری با عملکرد کسب و کار مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است اما در بررسی های انجام شده اغلب قابلیت یادگیری سازمانی را به عنوان نقش میانجیگری و واسط سازمان نادیده می گیرند . بنابراین این پژوهش این فاصله تحقیقاتی را با نشان دادن تاثیر سه مولفه سرمایه فکری بر ارتقا عملکرد سازمانی با در نظر گرفتن نقش قابلیت یادگیری سازمان پر خواهد کرد .

 

      به علاوه هر سازمانی علاوه بر داشتن ارتباطات درون سازمانی, دارای نوعی رابطه با محیط پیرامونی و بیرون از سازمان است. این رابطه راکه از نوع رابطه تاثیر گذار و تاثیر پذیر است می توان به نحوی به عنوان سرمایه اجتماعی ان سازمان قلمداد کرد . بنابراین سرمایه اجتماعی و فکری , دارای قابلیت ها و دارایی های مهم سازمانی هستند که می توانند به سازمان ها در خلق و تسهیم دانش در بهبود عملکرد سازمان کمک بسیار کنند ( منوریان و همکاران, 1385) .

 

سازمان آموزش و پرورش به عنوان یکی از بزرگ ترین سازمان ها توانسته است با ایجاد مراکز تحقیق و برنامه ریزی, گامی بزرگ در جهت تسهیل یادگیری و انتقال تجارب بردارد , لذا این سازمان به عنوان جامعه اماری این پژوهش انتخاب گردید.

 

     از این رو این پایان نامه با توجه به اهمیت تاثیر گذاری سرمایه فکری در بهبود عملکرد سازمان ها, به دنبال آن است تا الگویی مناسب از رویکرد فکری با ابعاد ( انسانی , ساختاری , رابطه ای ) در بهبود عملکرد مدیران مدارس ارائه گردد.

 

1-4- اهداف تحقیق

 

1-4-1- هدف اصلی

 

 1- شناسایی رابطه  سرمایه های فکری و  عملکرد سازمانی مدیران مدارس متوسطه ناحیه 4 تبریز در سال تحصیلی 96-95 .

 

2- شناسایی رابطه میانجیگری یادگیری سازمانی در بین رابطه سرمایه های فکری و  عملکرد سازمانی مدیران مدارس متوسطه ناحیه 4 تبریز در سال تحصیلی 96-95 .

 

1-4-2- اهداف جزئی

 

1– شناسایی رابطه  سرمایه ساختاری با  قابلیت یادگیری سازمانی مدیران مدارس متوسطه. 

 

2- شناسایی رابطه سرمایه رابطه ای با  قابلیت یادگیری سازمانی مدیران مدارس متوسطه. 

 

3 – شناسایی رابطه سرمایه انسانی با  قابلیت یادگیری سازمانی مدیران مدارس متوسطه. 

 

4– شناسایی رابطه  قابلیت یادگیری سازمانی با  عملکرد سازمانی مدیران مدارس متوسطه.

 

1-4-3- اهداف کاربردی 

 

اولین کاربرد هر تحقیق جنبه نظری و توسعه رشته موردتحقیق می‌باشد که زمینه لازم را برای توسعه تئوری‌های آن رشته و حرکت به سمت سیستم‌های سازگارتر و کاراتر را مهیا می‌سازد اما نتایج این تحقیق با توجه به هدف کلی آن می‌تواند برای گروه‌های زیر مفید واقع شود:

 

الف ) سهام داران و سرمایه گذاران: برای داشتن اطلاعات بهتر برای تصمیمات مربوط به سرمایه گذاری , سهامداران و سرمایه گذاران اعم از بالفعل و بالقوه باید دانش و آگاهی بیشتری در مورد سرمایه فکری یک سازمان داشته باشند .

 

ب ) تحلیل گران مالی : تحلیلگران برای درک بهتر ارزش سازمان , باید اطلاعات درستی در مورد ارزش سرمایه فکری آن داشته باشند . بدون داشتن اطلاعات کامل در مورد سرمایه فکری سازمان و درک چگونگی کمک کردن این اطلاعات در رسیدن به اهداف استراتژی تجزیه و تحلیل کنندگان نمی توانند ارزیابی درستی از وضعیت سازمان انجام دهند .