هر سال دستکم ۴/۱ میلیون مورد TBI در ایالات متحده گزارش میشود کـه نزدیـک بـه ۵۰۰۰۰ نفر آن ها میمیرند، ۲۳۵۰۰۰ نفر در بیمارستانها پذیرش میشوند و ۱/۱ میلیون نفـر پس از درمان از بخشهای اورژانس مرخص میشوند (لانـگ لوییس، روتلاند- براون و والد[۲۸]، ۲۰۰۶) آسیب مغـزی در ایران نیز از نظر مرگ و میر رتبـه دوم را دارا اسـت و یکـی از علل ناتوانیهای درازمدت و ازکارافتادگی افراد زیر ۲۴ سـال شــناخته میشود (ابراهیمی فخــار، مشـیری و زنـد، ۱۳۸۶). پژوهشهای پراکندهای که در این باره در ایـران انجـام شـده، در زمینه سوانح و تصادفها، این کشور را در شـمار نخسـتین کشورهای جهان نشان دادهاند و بیشترین آسیبهای وارده بـه سر و گردن و آسیبهای مغـزی بـوده اسـت (صادقی، ۱۳۷۷؛ رنگـرز جـدی و فرزنــدی پــور، ۱۳۸۱؛ خــاتمی و همکــاران، ۱۳۸۲؛ یوسـف زاده چابـک، احمـدی دافچـاهی و همکـاران، ۱۳۸۶) یوسـف زاده چابـک، صـفایی و همکـاران (۱۳۸۶) در بررسی همهگیرشناسی ضربههای وارده به سر در استان گیلان، از ۵۲۵۶ بیمــار آســیب دیــده، مراجعه کننده بــه بیمارســتان پور سینای رشـت، ۳۳۹۶ نفــر (۶۴%) را دچـار ضــربه مغـزی گزارش نمودند.
شدت آسیب مغزی تروماتیک
شدت آسیب مغزی تروماتیک پیوستاری از هشیاری پایین تا ناتوانی شدید و یا فوت را در بر میگیرند. برای طبقهبندی شدت آسیب از دو معیار سطح کما در ۲۴ ساعت اول پس از آسیب و مدت یادزدودگی پس از ضربه[۲۹] (PTA) استفاده میگردد و طبق این دو ملاک، آسیب مغزی به خفیف، متوسط و شدید تقسیم میشود. عمق کما در ساعات اولیه پس از آسیب یک شاخص مهم است و با مقیاس کمای گلاسگو[۳۰] (GCS) سنجیده میشود. این مقیاس از باز کردن چشمها، بهترین پاسخ حرکتی و بهترین پاسخ کلامی استفاده میکند تا سطح کما را تعیین نماید. دامنه نمرات ۱۵-۳ است و نمره کمتر از ۸ معمولاً دال بر آسیب شدید، ۱۲-۹ آسیب متوسط و ۱۵-۱۳ آسیب خفیف است (سهلبرگ، ماتییر[۳۱]، ۲۰۰۱)
PTA مدت کما و مدت زمانی که حافظه بیمار برای یادآوری رویدادهای جاری پایدار، پیوسته و دقیق گردد در برمیگیرد که میتواند همراه با اختلال جهتیابی، تحریکپذیری باشد. شدت TBI بر اساس نمره اولیه GCS، مدت کما و مدت PTA میباشد (سهلبرگ، ماتییر، ۲۰۰۱). بر اساس مدت PTA، اگر علائم بیش از ۲۴ ساعت وجود داشته باشند، آسیب مغزی شدید، ۱ تا ۲۴ ساعت، متوسط و کمتر از یک ساعت، خفیف گزارش میگردد.
علائم آسیب مغزی تروماتیک
علائم ضربه مغزی به طور معمول بلافاصله پس از آسیب ظاهر میشود اما ممکن است تا چند ساعت به تأخیر بیفتد. علائم جسمی ضربه مغزی معمولاً کمتر از ۷۲ ساعت طول میکشد و در اکثر موارد ضربه مغزی طی ۱۰-۷ روز به طور خود به خودی بهبود مییابند. کارکرد شناختی مستقل از سایر علائم بهبود مییابد و پژوهشها نشان میدهند که عملکرد شناختی نصف بیماران دچار آسیب مغزی خفیف تا متوسط و یک سوم از بیماران دچار آسیب مغزی شدید، سه ماه بعد از آسیب مغزی تروماتیک، به حالت طبیعی باز میگردد (اسکاندسن[۳۲] و همکاران، ۲۰۱۰).
کوپـونن[۳۳] و همکـاران (۲۰۰۲) در ارزیـابی میـزان شـیوع اختلالهای روانی محور یک بر روی ۶۰ بیمار با میـانگین ۳۰ سال گذشت زمان از آسیب مغـزی تروماتیـک در آن ها، نشـان دادند که ۲۹ نفر (۳/۴۸%) شروع یـک اخـتلال محـور یـک را پس از TBI و ۳۷ نفر (۷/۶۱%) ابتلا به یک اختلال محور یـک را در طول عمر تجربه کردهاند. شایعترین اختلالهایی کـه پـس از TBI ایجـاد شـده بودنـد بـه ترتیـب افسـردگی اساسـی (۷/۲۶%) سوء مصرف یا وابستگی به الکـل (۷/۱۱%)، اخـتلال پانیک (۳/۸%)، هراس مرضی (۸/۳%)، اختلالهای روانپریشی (۷/۶%) و نشــانگان عضــوی شخصــیت (۱۵%) بودند. این پژوهشگران دریافتند که TBI میتواند دهها سـال یـا حتی برای همیشه آسیبپذیری در برابر اختلالهای روانـی را در برخی افراد سبب شود. همچنین بـه نظـر میرسد کـه TBI بیماران را مستعد ابتلا به افسردگی و اختلال هذیانی میکند.
دامنه و شدت آسیبهای شناختی پس از TBI میتواند بسته به شدت و مکان آسیب بسیار متفاوت باشد. نشانگان ناشی از آسیب کانونی به ساختارهای مغزی عبارتاند از: عدم قدرت تکلم، آپراکسی، غفلت یکطرفه یا اختلال عملکرد دیداری- فضایی اما این نشانگان، علائم غالب TBI نیستند. در TBI، لوب فرونتال و لوب گیجگاهی در معرض بیشترین آسیب قرار دارند که علائمشان عبارت است از: اختلال در توجه، حافظه، یادگیری جدید، برنامهریزی و حل مسئله، شروع کردن، تکانش گری، خود نظمبخشی خُلق، واکنشهای هیجانی و خودآگاهی (سهلبرگ، ماتییر، ۲۰۰۱).
اغلب اوقات، نقص توجه در مرحله باقیمانده شدید است و منجر به حواسپرتی، اختلال در تغییر جهت ذهنی، پردازش و پاسخدهی همزمان به محرکهای ارائه شده میگردد. معمولاً حافظه بلندمدت حالت اولیه خود را حفظ میکند اما بسیاری از افراد دچار TBI در یادگیری مؤثر اطلاعات جدید، دیگر مانند گذشته نیستند. حافظه کاری، توانایی نگهداری و پردازش مؤثر اطلاعات به صورت آنلاین، معمولاً آسیب میبیند و برخی از افراد نشانگان شدید فراموشی را نشان میدهند که با دوره های فقدان اکسیژن و هیپوکسی همراه است. کارکردهایی که در لوب فرونتال آسیب میبینند عبارتاند از: عدم توانایی در آغاز رفتار مناسب، بروز رفتارهای افراطی، عدم امتناع از رفتارهای تکراری و بیاثر، ناتوانی در شروع، سازماندهی و نظارت بر اعمال خود، نظمبخشی ضعیف هیجانی، رفتار اجتماعی نامناسب به شکل ناآگاهی از نیازها و احساسات سایرین. به نظر میرسد در این افراد آگاهی به محدودیتهای جسمانی بیش از آگاهی به محدودیتهای شناختی، اجتماعی و رفتاری است که پیشبین نیرومندی برای پاسخ به توانبخشی محسوب میشود (سهلبرگ، ماتییر، ۲۰۰۱).
هرچند شدت علائم و سطح ناتوانی پس از آسیب مغزی بستگی به شدت آسیب اولیه و منطقه آسیب دیده دارد، اما در اغلب موارد آسیب مغزی با عوارض جسمی، احساسی و شناختی همراه است. باوجود آنکه TBI به نقایص جسمانی مزمن منجر میگردد، مسئله سازترین چالشها مربوط به عملکرد شناختی، هیجانی و رفتاری مورد نیاز در تعاملات بین فردی، مدرسه و محل کار میباشد و در میان این پیامدها، آسیبهای شناختی بهویژه اختلال در حافظه، توجه، تمرکز و کارکردهای اجرایی، بیشترین سهم را در ناتوانی بلندمدت، وابستگی اقتصادی و مشکلات خانوادگی ایفا میکنند (وایت[۳۴]، ۱۹۹۸) و اختلالات حافظه، شایعترین شکایت به دنبال آسیب به سر میباشند (کوهلر و همکاران، ۲۰۱۱). آمارها نشان میدهند ۴۰ تا ۶۰ درصد از بیماران آسیب مغزی، گرفتار اختلال حافظه میشوند.
حافظه
“