2.1  خاستگاه جامعه شناختی مفهوم نگرش به دین                                                                                                                                                                                                                                                                  26

 

2.2    نگرش به دین و مفهوم سکولار شدن فرد…………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… 28

 

 

 

2.2.1     معنای اول سکولار شدن فردی: افول دینداری و بی‌دینی 28

 

2.2.2     معنای دوم سکولار شدن فردی: قرائت خصوصی از دین  29

 

2.2.3   معنای سوم سکولار شدن فردی: قرائت این جهانی‌گرا (دنیاگرایانه) از دین…………………………………………………………………. ………………………………………………………………….   30

 

2.2.4  معنای چهارم سکولار شدن فردی: سکولاریسم در نگرش به دین ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 31

 

2.3      نگرش به دین  و قلمرو اجتماعی دین در کلام جدید. 38

 

2.3.1   نگرش حداقلی به دین و قلمرو اجتماعی نزدیک به صفر………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………….. 39

 

2.3.2نگرش حداکثری به دین و حضور فعال دین در قلمرو اجتماعی    41

 

3  فصل سوم: روش شناسی      46

 

3.1   عملیاتی کردن متغیر «نگرش به دین» یا تشخیص ابعاد «قلمرو اجتماعی دین» و قلمرو «سکولاریسم»                            47

 

3.1.1   اشاره‌ای به گونه‌شناسی شپرد از مواجهه دین و مدرنیته……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. 48

 

3.1.2   اشاره‌ای به گونه‌شناسی خسرو خاور از متغیر نگرش به دین 49

 

3.1.3  اشاره‌ای به تحقیق لمبرت به عنوان الگویی بسیار همسو    50

 

3.1.4   جمع بندی   51

 

3.2   پرسشنامه      52

 

3.2.1  آموزش و پرورش و آموزش عالی                54

 

3.2.2   اقتصاد  55

 

3.2.3   سیاست داخلی.. 56

 

3.2.4   سیاست خارجی.. 56

 

3.2.5     قضاوت… 57

 

3.2.6      تقنین.. 57

 

3.2.7   توسعه و پیشرفت        58

 

3.2.8      علم.. 59

 

3.2.9    زندگی روزمره 59

 

 

3.2.10   تعاملات اجتماعی.. 60

 

3.2.11   تصمیمات فردی.. 60

 

 

 

3.3     پایایی و اعتبار. 61

 

3.4    نمونه‌گیری و جامعه آماری   63

 

4     فصل چهارم: یافته های تحقیق                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        67

 

4.1    مشخصات کلی جامعه نمونه  67

 

4.2    یافته های توصیفی   69

 

4.2.1  آموزش و پروش و آموزش عالی.. 71

 

4.2.2   اقتصاد  72

 

4.2.3  سیاست داخلی   75

 

4.2.4   سیاست خارجی.. 77

 

4.2.5     قضاوت… 78

 

4.2.6      تقنین.. 80

 

4.2.7   توسعه و پیشرفت… 81

 

4.2.8      علم.. 82

 

4.2.9    زندگی روزمره 85

 

4.2.10    تعاملات اجتماعی.. 88

 

4.2.11   تصمیمات فردی.. 90

 

4.2.12     میانگین سکولاریسم در مجموع 11 بعد. 92

 

4.3    کدام حوزه اجتماعی بیشتر از بقیه از قلمرو دین خارج شده است؟. . 93

 

4.4        یافته های تبیینی   95

 

4.4.1   رابطه سکولاریسم و جنسیت… 96

 

4.4.2    رابطه سکولاریسم و رشته تحصیلی.. 97

 

4.4.3      رابطه سکولاریسم و میزان تحصیل در دانشگاه 98

 

4.4.4     رابطه سکولاریسم و سن.. 100

 

4.4.5    رابطه سکولاریسم و استان محل تولد و سکونت    100

 

4.4.6    رابطه سکولاریسم و وضعیت تأهل.. 101

 

 

 

4.4.7     رابطه سکولاریسم و میزان تحصیلات پدر. 102

 

4.4.8   رابطه سکولاریسم و دینداری.. 102

 

4.4.9   رابطه سکولاریسم و دینداری والدین.. 103

 

4.5   سنخ‌شناسی دانشجویان  105

 

5       فصل پنجم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری   111

 

منابع. 118

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار ‏1‑1: جایگاه تحقیق در هندسه مطالعات دین پژوهی و جامعه شناسی دین.. 4

 

نمودار ‏4‑1: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی.. 71

 

نمودار ‏4‑2: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه اقتصاد. 73

 

نمودار ‏4‑3: مقایسه نتایج دو گویه 18 (ربا) و 19 (عدم دخالت دین در اقتصاد) 74

 

نمودار ‏4‑4 عدم همسویی پاسخ داده شده به گویه های اقتصادی 18 و 19. 74

 

نمودار ‏4‑5: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه سیاست داخلی.. 76

 

نمودار ‏4‑6: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه سیاست خارجی.. 77

 

نمودار ‏4‑7: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه قضاوت… 79

 

نمودار ‏4‑8: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه تقنین.. 80

 

نمودار ‏4‑9: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه توسعه و پیشرفت… 82

 

نمودار ‏4‑10: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه علم.. 83

 

نمودار ‏4‑11: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه علم به تقکیک علوم طبیعی و انسانی.. 84

 

نمودار ‏4‑12: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه زندگی روزمره 86

 

نمودار ‏4‑13: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه های نجاست/ شرب خمر/ حجاب… 87

 

نمودار ‏4‑14: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه تعاملات اجتماعی.. 88

 

نمودار ‏4‑15: جهتگیری کلی دانشگاه در حوزه تعاملات اجتماعی به تفکیک گویه ها 89

 

نمودار ‏4‑16: جهتگیری کلی در حوزه تصمیمات فردی.. 91

 

نمودار ‏4‑17: جهتگیری کلی دانشگاه در میانگین 11 حوزه 92

 

نمودار ‏4‑18: سکولاریسم بر حسب جنسیت… 97

 

نمودار ‏4‑19: سکولاریسم بر حسب رشته تحصیلی.. 98

 

نمودار ‏4‑20: سکولاریسم بر حسب میزان تحصیل در دانشگاه 99

 

نمودار ‏4‑21: سکولاریسم بر حسب سن.. 100

 

نمودار ‏4‑22: سکولاریسم بر حسب محل تولد. 100

 

نمودار ‏4‑23: سکولاریسم بر حسب محل سکونت… 101

 

نمودار ‏4‑24: سکولاریسم بر حسب وضع تأهل.. 101

 

نمودار ‏4‑25: سکولاریسم بر حسب میزان تحصیلات پدر. 102

 

نمودار ‏4‑26: سکولاریسم بر حسب دینداری.. 103

 

 

 

نمودار ‏4‑27: سکولاریسم بر حسب دینداری اظهار شده 103

 

نمودار ‏4‑28: بررسی روند سکولاریسم با در نظر گرفتن همزمان دینداری شخص و والدین.. 104

 

نمودار ‏4‑29: سکولاریسم بر حسب نگاه به غرب… 107

 

نمودار ‏4‑30: سکولاریسم بر حسب دینداری.. 108

 

نمودار ‏4‑31: سکولاریسم بر حسب موضع نسبت به نظام. 109

 

نمودار ‏4‑32: توزیع فراوانی جامعه آماری در سنخهای مختلف…. 110

 

نمودار ‏5‑1:موضوعات مشخصاً دینی بر اساس پاسخهای سکولار دریافت شده 113

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول ‏2‑1: معانی مختلف مفهوم سکولار شدن فردی.. 37

 

جدول ‏3‑1: تأمین پایایی با استفاده از ضریب آلفای کرومباخ.. 61

 

جدول ‏3‑2: تأمین اعتبار با استفاده از ضریب اعتبار سازه ای KMO.. 62

 

جدول ‏3‑3: توزیع جمعیت دانشجوین دانشگاه در شریف در دو طبقه جنیست ومیزان تحصیلات… 64

 

جدول ‏3‑4: تعداد پرسشنامه های مورد نیاز در هر طبقه. 65

 

جدول ‏4‑1:توزیع جسنیتی جامعه نمونه. 67

 

جدول ‏4‑2: توزیع کلی جامعه نمونه بر اساس طبقات جنسیتی و تحصیلی.. 68

 

جدول ‏4‑3: توزیع جمعیتی جامعه نمونه بر حسب رشته. 69

 

جدول ‏4‑4: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی.. 71

 

جدول ‏4‑5: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه آموزش و پرورش… 72

 

جدول ‏4‑6: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه اقتصاد. 72

 

جدول ‏4‑7: برآیند نظرات درباره حضور دین در حوزه اقتصاد. 73

 

جدول ‏4‑8: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه سیاست داخلی.. 75

 

جدول ‏4‑9: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه سیاست داخلی.. 76

 

جدول ‏4‑10: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه سیاست خارجی.. 77

 

جدول ‏4‑11: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه سیاست خارجی.. 78

 

جدول ‏4‑12: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه قضاوت… 78

 

جدول ‏4‑13: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه قضاوت… 79

 

جدول ‏4‑14: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه تقنین.. 80

 

جدول ‏4‑15: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه تقنین.. 81

 

جدول ‏4‑16: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه توسعه و پیشرفت… 81

 

جدول ‏4‑17: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه توسعه و پیشرفت… 82

 

جدول ‏4‑18: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه علم.. 83

 

جدول ‏4‑19: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه علم.. 84

 

جدول ‏4‑20: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه زندگی روزمره 85

 

جدول ‏4‑21: برآیند نظرات درباره حضور دین در زندگی روزمره 86

 

جدول ‏4‑22: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه تعاملات اجتماعی.. 88

 

 

 

جدول ‏4‑23: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه تعاملات اجتماعی.. 89

 

جدول ‏4‑24: ریز نتایج پرسشنامه در حوزه تصمیمات فردی.. 90

 

جدول ‏4‑25: برآیند نظرات درباره حضور دین درحوزه تصمیمات فردی.. 91

 

جد

 

 

1-9-6-1-  انواع اعتماد. 14

 

1-1-9-6-1- اعتماد بنیادین. 14

 

2-1-9-6-1- اعتماد بین شخصی. 15

 

3-1-9-6-1- اعتماد عام یا تعمیم یافته. 16

 

10-6-1-  مشارکت اجتماعی. 17

 

11-6-1  مفهوم انسجام. 18

 

فصل دوم، مفاهیم نظری پژوهش. 20

 

1-2- مقدمه. 20

 

2-2- پیشینه پژوهش. 20

 

1-2-2- پژوهش های داخلی. 20

 

. 23

 

3-2- تاریخچه تئوری پلیس جامعه محور. 25

 

1-3-2- دوره سیاسی. 25

 

2-3-2- دوره اصلاحات. 25

 

3-3-2- عصر مشارکت پلیس با جامعه(جامعه گرایی). 26

 

4-2- مبانی نظری. 28

 

1-4-2- نظریه های نظم اجتماعی. 28

 

1-1-4-2- آگوست کنت. 28

 

2-1-4-2- امیل دورکیم. 29

 

3-1-4-2- ترنر. 31

 

4-1-4-2- آنتونی گیدنز. 31

 

5-1-4-2- پارسونز. 32

 

6-1-4-2- چلپی. 34

 

2-4-2- نظریه های تضاد. 37

 

1-2-4-2- مارکس. 37

 

2-2-4-2- جرج زیمل. 38

 

3-4-2- نظریه های کنترل اجتماعی. 38

 

1-3-4-2- تراویس هیرسچی. 40

 

4-4-2-  نظریه بی سازمانی اجتماعی. 42

 

5-4-2-  تئوری پنجره های شکسته. 43

 

6-4-2- تئوری امنیت محل سکونت. 44

 

 

1-6-4-2-  والتر رکلس. 44

 

7-4-2- نظریه های مشارکت. 45

 

1-7-4-2-  جین جکوبز. 45

 

2-7-4-2- بوزان. 46

 

3-7-4-2- ویور. 46

 

4-7-4-2- آیزن و فیش باین. 47

 

8-4-2- نظریه محرومیت نسبی. 47

 

9-4-2-  نظریه قربانی شدن مستقیم. 48

 

10-4-2- نظریه آسیب پذیری. 48

 

11-4-2- نظریه نگرانی – اجتماع. 49

 

12-4-2- نظریات سرمایه اجتماعی. 49

 

1-12-4-2- هانی فان. 50

 

2-12-4-2- مارکس. 51

 

3-12-4-2- بوردیو. 52

 

4-12-4-2- فوکویاما. 53

 

5-12-4-2- اینگلهارت. 53

 

6-12-4-2- استفن باس. 53

 

7-12-4-2- کلمن. 54

 

8-12-4-2- پاتنام. 56

 

9-12-4-2- عبدالهی و موسوی. 58

 

13-4-2-  انواع سرمایه اجتماعی. 59

 

1-13-4-2- سرمایه اجتماعی مقید کننده:. 59

 

2-13-4-2- سرمایه اجتماعی ارتباط دهنده:. 59

 

3-13-4-2- سرمایه اجتماعی پیوند دهنده. 59

 

14-4-2- تئوری پیوندهای ظریف. 62

 

15-4-2- تئوری شکاف ساختاری. 63

 

16-4-2- تئوری منابع اجتماعی. 63

 

5-2- چهارچوب نظری. 64

 

6-2- مدل نظری. 71

 

7-2- فرضیات پزوهش. 72

 

فصل سوم روش شناسی پژوهش. 74

 

1-3- مقدمه. 74

 

2-3- نوع و روش تحقیق. 74

 

3-3- ابزار تحقیق. 75

 

4-3- جامعه آماری. 75

 

5-3- واحد تحلیل. 75

 

6-3- نمونه آماری و شیوه تعیین حجم نمونه. 76

 

7-3- زمان پژوهش. 79

 

8-3- مفاهیم و شاخص ها. 79

 

1-8-3- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای زمینه‌ای. 77

 

1-1-8-3- سن- تعریف مفهومی و عملیاتی. 77

 

2-1-8-3-  جنس – تعریف مفهومی و عملیاتی. 77

 

3-1-8-3-  وضع تاهل- تعریف مفهومی و عملیاتی. 77

 

4-1-8-3-  سطح تحصیلات – تعریف مفهومی و عملیاتی. 77

 

5-1-8-3-  درآمد ماهیانه – تعریف مفهومی و عملیاتی. 78

 

6-1-8-3- طبقه. 78

 

2-8-3- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مستقل. 78

 

1-2-8-3- تعریف مفهومی راهبرد پلیس جامعه محور. 78

 

2-2-8-3- تعریف عملیاتی راهبرد پلیس جامعه محور. 80

 

3-2-8-3- تعریف مفهومی عملکرد پلیس(رویکرد سنتی). 81

 

4-2-8-3- تعریف مفهومی اعتماد اجتماعی. 84

 

5-2-8-3- تعریف عملیاتی اعتماد اجتماعی. 84

 

6-2-8-3-  تعریف مفهومی مشارکت اجتماعی:. 85

 

7-2-8-3- تعریف عملیاتی مشارکت اجتماعی. 85

 

. 87

 

. 87

 

9-2-8-3- تعریف عملیاتی مفهوم آگاهی افراد از کنش های پلیسی   89

 

3-8-3- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر وابسته. 90

 

1-3-8-3- تعریف مفهومی احساس امنیت اجتماعی. 90

 

2-3-8-3- تعریف عملیاتی احساس امنیت اجتماعی. 91

 

9-3- اعتبار و پایایی پژوهش. 92

 

1-9-3- اعتبار. 93

 

. 94

 

1-4- فصل چهارم یافته های پژوهش. 99

 

2-4- مقدمه. 99

 

3-4- یافته‌های توصیفی تحقیق. 99

 

1-3-4- متغیرهای جمعیت‌شناختی تحقیق. 99

 

1-1-3-4-  جنس. 99

 

2-1-3-4-  سن. 100

 

3-1-3-4- وضعیت تاهل. 100

 

4-1-3-4- سطح تحصیلات. 101

 

5-1-1-4- درآمد ماهیانه خانواده (بدون احتساب یارانه‌ها). 102

 

5-1-3-4- طبقهی اقتصادی. 102

 

6-1-3-4- منطقه سکونت. 103

 

2-3-4- متغیرهای اصلی تحقیق. 103

 

1-2-3-4- احساس امنیت اجتماعی. 103

 

2-2-3-4-  رویکرد سنتی نیروی انتظامی. 107

 

3-2-3-4- مشارکت اجتماعی. 113

 

4-2-3-4-  اعتماد به نیروی انتظامی. 116

 

5-2-3-4- آگاهی مردم از کنش های پلیس. 118

 

6-2-3-4- انسجام اجتماعی مردم و نیروی انتظامی. 120

 

7-2-3-4- پلیس جامعه محور. 123

 

4-4- یافته‌های استنباطی دو متغیره. 124

 

1-4-4- رویکرد سنتی. 124

 

2-4-4- مشارکت اجتماعی. 125

 

3-4-4- اعتماد اجتماعی. 126

 

4-4-4- آگاهی از کنش های پلیس. 127

 

5-4-4-  انسجام اجتماعی. 128

 

6-4-4-  پلیس جامعه محور و امنیت اجتماعی. 128

 

7-4-4- سن. 129

 

8-4-4- درآمد. 130

 

9-4-4-  تفکیک محلات. 131

 

10-4-4- تحصیلات. 132

 

11-4-4-  آزمون رابطه بین جنسیت و نگرش به پلیس جامعه محور   133

 

مقدمه. 136

 

2-5- نتایج تحقیق. 136

 

1-2-5- نتایج تجربی تحقیق. 136

 

2-2-5- نتایج نظری تحقیق. 139

 

3-5- پیشنهادات تحقیق. 141

 

1-3-5- پیشنهادات پژوهشی. 141

 

. 142

 

4-5- محدودیت‌های تحقیق. 143

 

5-5- ملاحظات اخلاقی تحقیق. 143

 

فهرست منابع. 146

 

الف) منابع فارسی. 146

 

ب)  منابع لاتین. 152

 

ضمائم، پرسشنامه. 155

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول (12-4): آماره‌های توصیفی متغیر اعتماد به نیروی انتظامی   118

 

جدول (14-4): آماره‌های توصیفی ابعاد و متغیر آگاهی مردم از کنش های پلیس. 120

 

جدول (21-4): ضریب همبستگی بین آگاهی افراد از کنش های پلیس و امنیت اجتماعی پایدار. 127

 

جدول (23-4): ضریب همبستگی بین پلیس جامعه محور و امنیت اجتماعی   129

 

جدول (24-4): ضریب همبستگی بین سن افراد و نگرش نسبت به نیروی انتظامی. 130

 

جدول (25-4): آزمون تفاوت میانگین نگرش به پلیس جامعه محور به تفکیک درآمدماهانه. 131

 

جدول(26-4): آزمون تفاوت میانگین نگرش به پلیس جامعه محور به تفکیک منطقه سکونت. 132

 

جدول(27-4) آزمون تفاوت میانگین نگرش به پلیس جامعه محور به تفکیک سطح تحصیلات. 133

 

جدول (27-4): آزمون رابطه بین جنسیت و نگرش نسبت به پلیس جامعه محور   134

 

فهرست نمودارها

 

نموار2.1: چگونگی اثر بخشی آگاهی جمعی بر باورهای جمعی. 30

 

نمودار2-2: ابعاد علقه امنیت. 35

 

نمودار3-2: حس همدلی در تعامل اظهاری. 36

 

نمودار2-4: عناصر انسجام اجتماعی. 36

 

نمودار 1-3 مراحل انتخاب جامعه نمونه در مناطق تهران. 77

 

پیوستار (1-4): متغیر احساس امنیت اجتماعی. 107

 

پیوستار (2-4): متغیر رویکرد سنتی نیروی انتظامی. 113

 

پیوستار (3-4): متغیر مشارکت. 116

 

پیوستار (4-4): متغیر اعتماد به نیروی انتظامی. 118

 

پیوستار (5-4): متغیر آگاهی مردم از کنش های پلیس. 120

 

پیوستار (6-4): متغیر انسجام اجتماعی مردم و نیروی انتظامی   123

 

پیوستار (7-4): متغیر پلیس جامعه محور. 124

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول           م

 

 

پیشینه تحقیق و مبانی نظری: ……………………………………………………………………………………………62

 

تحقیقات داخلی: ………………………………………………………………………………………………………………………62

 

تحقیقات خارجی: …………………………………………………………………………………………………………………….69

 

نظریات هویت: ………………………………………………………………………………………………………………………..76

 

ریچارد جنکینز و هویت اجتماعی: …………………………………………………………………………………………….77

 

پیتر بورک: ……………………………………………………………………………………………………………………………80

 

هنری تاجفل و نظریه مقوله‌بندی:…………………………………………………………………………………………………………..82

 

جهانی شدن هویت(هال): ……………………………………………………………………………………………………….84

 

نظریه های هویت و سازگاری فرهنگی مهاجران: ………………………………………………………………………..86

 

مکتب شیکاگو و رابرت پارک: ………………………………………………………………………………………………….87

 

مدل فرهنگ پذیری(بری، بورهیس و دیگران): ………………………………………………………………………… 90

 

قدرت و هژمونی(استیون لوکس و استوارت هال): ………………………………………………………………………91

 

تئوری کلاسیک همانندی(گوردون): …………………………………………………………………………………………….95

 

تئوری تکثرگرایی قومی-فرهنگی: الگوی جدایی یا ادغام: ………………………………………………………………..97

 

تئوریهای همانند بخشی: الگوهای واگرا: ………………………………………………………………………………………..98

 

تئوری انتخاب استراتژیهای سازگاری: الگوهای چهارگانه: ……………………………………………………………….99

 

گیدنز و الگوی سازگاری: …………………………………………………………………………………………………………104

 

چارچوب نظری: ……………………………………………………………………………………………………………………..105

 

مدل نظری: ……………………………………………………………………………………………………………………………109

 

فرضیه های تحقیق: ………………………………………………………………………………………………………………..110

 

فرضیه های اصلی: ………………………………………………………………………………………………………………….110

 

فرضیه های فرعی: ………………………………………………………………………………………………………………….110

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق: ……………………………………………………………………………….111

 

مقدمه: ………………………………………………………………………………………………………………………………….112

 

جامعه آماری: ………………………………………………………………………………………………………………………..114

 

حجم نمونه و روش نمونه گیری: ……………………………………………………………………………………………….115

 

 

روایی و پایایی: ………………………………………………………………………………………………………………………..116

 

تکنیکهای تجزیه و تحلیل داده ها: ……………………………………………………………………………………………117

 

تعریف مفهومی و عملیاتی: ………………………………………………………………………………………………………119

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق و تجزیه و تحلیل داده ها: …………………………………….129

 

مقدمه: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….130

 

بررسی فرضیات تحقیق: …………………………………………………………………………………………………………………….140

 

بررسی فرضیه اصلی: ………………………………………………………………………………………………………………………….140

 

بررسی فرضیات فرعی:……………………………………………………………………………………………………………………….142

 

بررسی فرضیه اول: ……………………………………………………………………………………………………………………………142

 

بررسی فرضیه دوم: …………………………………………………………………………………………………………………………..143

 

بررسی فرضیه سوم: ………………………………………………………………………………………………………………………….144

 

بررسی فرضیه چهارم: ………………………………………………………………………………………………………………………147

 

بررسی فرضیه پنجم: ………………………………………………………………………………………………………………………..148

 

بررسی فرضیه ششم: ………………………………………………………………………………………………………………………..149

 

بررسی فرضیه هفتم: ………………………………………………………………………………………………………………………..150

 

بررسی فرضیه هشتم: ………………………………………………………………………………………………………………………151

 

بررسی فرضیه نهم: ………………………………………………………………………………………………………………..151

 

فصل پنجم: نتیجه گیری، پیشنهادات و محدودیتهای تحقیق: …………………………………………153

 

مقدمه: …………………………………………………………………………………………………………………………………..154

 

نتیجه گیری: …………………………………………………………………………………………………………………………155

 

پیشنهادات تحقیق: ………………………………………………………………………………………………………………..168

 

محدودیتهای تحقیق: ……………………………………………………………………………………………………………..170

 

فهرست منابع: ………………………………………………………………………………………………………………………171

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول:

 

جدول یک: میزان پاسخگویی به سوالات پرسشنامه……………………………………………………….130

 

جدول دو: فراوانی گروههای مختلف تحصیلاتی پاسخگویان………………………………………………….132

 

جدول سه: توزیع پاسخگویان براساس محل تولد………………………………………………………….134

 

جدول چهار: توزیع پاسخگویان براساس محل تولد مادر……………………………………………………135

 

جدول پنج: توزیع پاسخگویان براساس محل تولد پدر………………………………………………………136

 

جدول شش: توزیع پاسخگویان براساس تعلق به نساهای مختلف مهاجر………………………………………..138

 

جدول هفت: جدول فراوانی دلایل مهاجرت………………………………………………………………139

 

جدول هشت: آزمون t تک نمونه ای پیرامون فرهنگ پذیری و بازسازی هویتی ترکهای تهران…………………….141

 

جدول نه: آزمون تی تست یک طرفه برای آزمون سازگاری فرهنگی ترکهای تهران………………………………142

 

جدول ده: ضریب همبستگی پیرسون پیرامون وابستگی قومی و هویت قومی…………………………………..142

 

جدول یازده: ضریب همبستگی پیرسون برای آزمون ربطه میان سن و هویت قومی پاسخگویان…………………..143

 

جدول دوازده:آزمون تحلیل واریانس یک راهه برای بررسی رابطه میان مهاجران از استانهای مختلف ترک با هویت قومی…144

 

جدول سیزده: آزمون شفر برای بررسی معناداری تفاوت میانگین  هویت قومی گروههای مختلف نشین………………145

 

جدول چهارده: تحلیل واریانس یک طرفه برای آزمون رابطه بین تجدید نسل و هویت قومی ترکهای تهران…………..147

 

جدول پانزده: همبستگی پیرسون پیرامون میزان ارتباط مهاجران با جامعه مبدا و هویت قومی…………………….148

 

جدول شانزده: : تحلیل واریانس یک راهه پیرامون میزان تحصیلات و هویت قومی ترکهای تهران………………….149

 

 جدول هفده: جدول تی تست تک نمونه ای برای بررسی سازگاری فرهنگی ترکهای تهران……………………………..150

 

جدول هیجده: ضریب همبستگی پیرسون بین زبان و هویت قومی…………………………………………….151

 

جدول نوزده: مدل آماری تی مستقل پیرامون رابطه میان جنسیت و هویت قومی……………………………….151

 

جدول بیست: جدول مربوط به سوال باز دلایل گریزان بودن بعضی از ترکهای تهران از هویت خود………………….166

 

جدول بیست و یک: جدول مربوط به پاسخ به علل عدم تکلم به زبان ترکی با کودکان بین ترکهای تهران…………..167

 

 

 

فهرست نمودارها:

 

نمودار یک: توزیع نسبی فراوانی علل مهاجرت…………………………………………………………….23

 

نمودار دو: توزیع پاسخگویان برحسب سن ………………………………………………………………131

 

نمودار سه: توزیع پاسخگویان براساس میزان تحصیلات…………………………………………………….133

 

نمودار چهار: توزیع پاسخگویان برحسب محل تولد……………………………………………………….134

 

نمودار پنج: توزیع پاسخگویان براساس محل تولد مادر……………………………………………………..135

 

نمودار شش: توزیع پاسخگویان برحسب محل تولد پدر…………………………………………………….137

 

نمودار هفت: فراوانی پاسخگویان برحسب تعلق به نسلهای مختلف مهاجر…………………………………….138

 

نمودار هشت: توزیع فراوانی علل مهاجرت پاسخگویان……………………………………………………140

 

 

 

کلیات:

 

بررسی فرهنگ و هویت یک قوم، ملت و یا فرهنگ طبیعتا با یک دید تک جهتی، تک رشته ای و محدود به زمان و مکان خاصی نمی تواند تبیین مناسبی از آن به دست بدهد. در واقع هویت و فرهنگ یک مساله فرهنگی است که در بستر و چارچوباجتماعی، روانی، سیاسی، جمعیت شناختی و .. رخ می دهد و پرداختن به آن مثلا فقط از دید فرهنگی و تلاش برای توضیح و تبیین آن از منظری منفرد شاید اطلاعات مفیدی به ما بدهد، ولی بدون شک یافته هایمان ناقص خواهد بود. و به همین دلایل است که عموما بحث های مربوط به تحقیقات میان رشته ای بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند.مطالعه میان رشته‌ای را کثرت گرایی روش شناختی مبتنی بر تعامل اثر بخش بین گستره‌ها در تحلیل مسأله‌ای واحد و شناخت پدیدار در پرتو تعامل مؤثر بین رهیافتهای دانشهای مختلف تعریف کرده‌اند(فرامرز قراملکی، 1385 : 392).

 

به هرحال ما نیز در این تحقیق اگرچه شاید نمی توانیم به طور کاملا میان رشته ای به موضوع بپردازیم اما تا جای ممکن به منظور بهره وری از مطالب مختلف در رشته های گوناگون با پرداختن به پیشینه و تاریخ هویت و فرهنگ ترکهای آذربایجان و نیز ریشه ها و علل مهاجرت و برخورد فرهنگی آنان که منجر به نتایجی خاص شده را بررسی کرده ایم، تا موضوع را برای تبیین بهتر هدایت کنیم. زیرا همان طور که اشاره شد بدون توجه به تاریخ، ریشه و علل مهاجرت آذربایجانیها به تهران و نیز توصیفی کلی از روند هویتی آنان در طول تاریخ خود و نیز حضورشان در تهران نمی توان به نتایجی دقیقی رسید.

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

 

طرح تحقیق:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بیان مساله:

 

صنعتی­شدن، گسترش شهرها و به­دنبال آن افزایش مهاجرت، درکنار پیامدهای مهم اجتماعی، سیاسی، تکنولوژیکی و اقتصادی در حوزه فرهنگی نیز بی تاثیر نبوده و به اعتقاد بسیاری شاید مهمترین و اساسی­ترین  پیامد مهاجرت نتایج فرهنگی آن بوده است. همانطور که دکتر زنجانی هم اشاره می­کند کلمه مهاجر خودبه­خود تفاوت درنگرش­ها و خلق و خوی افراد را به ذهن متبادر می­کند (12،1380).  «هدف جامعه شناس نیز بررسی کلی مهاجرت و رفتار مهاجران با جامعه مدرن و همچنین شناخت انتظارات مهاجران از جامعه مربوطه است. آنها بیشتر در پی تشخیص تغییرات رفتاری مهاجران در جامعه جدید هستند» (خباز بهشتی، 1381: 47-48). با افزایش مهاجرتهای درون­کشوری و برون­کشوری و مخصوصا مهاجرت از روستاها به شهرها، شاهد به وجود آمدن کلان­شهرهایی هستیم که ویژگی بارز آنها گمنامی، فردگرایی و وجود گروهها و فرهنگها و خرده­فرهنگهای گوناگون هست که مجبورند در کنار یکدیگر زندگی کرده و در سایه یک فرهنگ غالب به حیات خود ادامه دهند و یا در غیر این صورت به انزوای فرهنگی کشیده شوند. این پدیده به ویژه در کشورهای جهان سوم نمود بیشتری دارد؛ در این گونه جوامع یک یا دو شهر بیش از معمول بزرگتر شده و شهرهای دیگر را تحت­الشعاع  خود می گیرند که در ادبیات علوم شهری به پدیده ماکروسفالی یا بزرگ­سری معروف است.

 

کشور ما ایران نیز از این قضیه مستثنی نیست و کلان شهر تهران با رشد خیره کننده خود به جامعه ای تبدیل شده که محبوبترین و جذابترین مکان برای مهاجران به حساب می آید به طوری که در سال 1335 از جمعیت نزدیک به 19 میلیونی ایران سهم تهران یک میلیون و پانصد هزار نفر بود. اما جمعیت ایران پس از گذشت 40 سال (در سال 1375) کمی بیش از سه برابر و نفوس تهران نزدیک به هفت برابر شده بود و در سال 1385 نیز جمعیت تهران به نزدیک 14 میلیون نفر رسیده است (مرکز آمار ایران). که یک ششم جمعیت کشور را در خود جای داده است و این در معیار جمعیت شناسی نسبتی ناسالم است که درصد بسیار بالای مهاجرت به این استان را نشان می دهد.

 

اما خود مهاجرت یکی از پیچیده ترین پدیده های اجتماعی است چرا که مستلزم سازگاری است. البته تا جایی که این سازگاری به صورت به هنجار و متعادل برآورده شود، نیازهای فرد مهاجر برآورده می شود. مهاجرت عملا فرد مهاجر را در یک شبکه جدید تبادل اجتماعی در تمامی حوزه­های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی قرار می­دهد که اگر این شبکه ظرفیت پاسخ گویی به این نیازها را داشته باشد، برای فرد مهاجر همنوایی به معضل تبدیل نخواهد شد. اما اگر موانع ساختاری موجود از ادغام فرد در جامعه جدید جلوگیری کند، اینجاست که بسیاری از مشکلات اجتماعی پدید می آید.

 

بنابراین آن چیزی که مبرهن است تبدیل شدن تهران به جامعه­ای با فرهنگ­های مختلف و بنابراین تقابلها و تضادهای فرهنگی است؛ به طوری که در سال 1385بیش از دوسوم جمعیت تهران متولد این استان نبوده اند(سایت شهرداری تهران، 1385) و در نتیجه از قومیتهای مختلف ایران بوده اند. بنابراین فرهنگی متفاوت داشته اند.

 

و از آنجایی که بیشترین جمعیت شهر تهران از استانهای آذری نشین به این شهر مهاجرت کرده اند، لذا تفاهم بین آنها و دیگر قومیت­های ایران در تهران و چگونگی انطباق با آنها مساله­ای است که از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. آذریهای تهران بیشتر از سالهای بعد از مشروطه وارد تهران شده و همیشه بیشترین فراوانی مهاجرت به تهران را داشته اند به طوری که فقط 18% مهاجران در سال 1385 از استان آذربایجان شرقی بود و بعد از دیگر استانهای آذری نشین مانند اردبیل، زنجان، همدان، اذربایجان غربی است(همان) و بدون شک تفاوتهای فرهنگی آنان با تهرانی­ها به طور حتم در چگونگی ارتباط بین این دو فرهنگ مختلف تاثیر خواهد گذاشت. بنابراین ما در این تحقیق بر آن شده ایم تا چگونگی سازگاری و فرایندهای سازگاری  آذریهای مهاجر به تهران را بررسی کنیم. البته به دلیل غلبه فرهنگیِ متفاوت با فرهنگ این مهاجران در تهران و با توجه به عدم دسترسی آنان به رسانه و ابزار مستقل که بتواند در راستای بازتولید فرهنگ آنان به صورت پویا به کار بسته شودکه عملا موجب رکود فرهنگی در فضای جدید می شود، منابع هویت ساز فرهنگ مهاجر را ازکار انداخته و موجب می شود فرهنگ مهاجر بیش از پیش در معرض دست شستن از هویت اصلی خود و بازسازی هویتی قرار گیرد. این سازگاری ویا هویت طلبی منفعلانه می تواند آسییب های جدی اجتماعی و روانی در بر داشته و مهاجران را در خطر از دست دادن پیوندهای خود با جامعه بزرگتر و به انزوا کشیده شدن قرار دهد؛ پدیده ای که می توان آنرا در کشورهای توسعه یافته در قالب محله های چینی نشین، سیاه پوست نشین و…دید و متناظر با آن می توان از یکجا نشینی های قومی و سکونت های دسته جمعی در شهرهای بزرگ کشورهای جهان سوم یاد کرد و یا منجر به بحرانهای فردی و یا اجتماعی شود. هر چند که آذریهای تهران به دلیل کثرت جمعیتی بیشتر به انزوای فرهنگی کشیده می شوند تا اجتماعی.

 

وبه همین دلایل و پیامدهای فردی و اجتماعی است که بررسی هویت و هویت های اجتماعی از دغدغه های اصلی علوم اجتماعی محسوب می شود. اگرچه مباحث مربوط به هویت در آغاز متوجه بحران هویت بود ولی مسیر بعدی آن به سمت بازسازی هویت در جوامع گوناگون کشیده شده است. هویت پیوندهایی را میان افراد و جهانی که در آن زندگی می کنند، ایجاد میکند. هویت چگونگی نگاه من به خودم و نگاه دیگران به من را به یگدیگر ما محق می سازد و هویت عناصر درونی، ذهنی و بیرونی را شامل می شود (WOOD WARD,2004:6-7).

 

و در واقع وجود بحران هویتی و ازخودبیگانگی فرهنگی نیز از تبعات چگونگی سازگاری مهاجران است که خود را در مشکلات روانی مانند خودکشی ها و یا انزوا و مشکلات اجتماعی مانند افزایش انواع جرم و جنایت نشان میدهد.

 

لذا موضوع اصلی در این تحقیق بررسی سازگاری مهاجران آذری در تهران است و اینکه چه گروههایی زودتر و راحت تر فرهنگ و هویت غالب در تهران(هویت ملی) را می پذیرند. به عبارتی دیگر چه گروههایی از ارزشها و فرهنگهای خود که همانا فرهنگ آذری در سطح کلان و فرهنگهای محلی و بومی در سطح خرد است، در مقابل فرهنگ غالب در تهران(فرهنگ ملی) مقاومت می کنند و چه گروههایی زودتر آن را می پذیرند؟

 

 پس در این تحقیق سعی می شود تا چگونگی برخود آذریها با هویت آذری خود و نیز سازگاری فرهنگی و فرهنگ پذیری آنان بررسی شده و در صورت فرهنگ پذیری کامل، عوامل سازگاری و بازسازی هویتی یا ازدست دادن هویت آذریِ ترکهای تهران در بعد فردی، گروهی و اجتماعی بررسی شده و نیز به این نکته بپردازیم که چه گروههای بیشترین تاثیر را از این مساله می پذیرد.

 

 

 

 

 

ا

 

 

-2-3-1-2- دیوید تراسبی.. 23

 

2-3-1-3- پاول دیماجیو. 26

 

2-3-2- مفهوم پردازی هویت.. 28

 

2-3-2-1- هویت از منظر روانشناسان. 29

 

2-3-2-2- دیدگاههای مطرح در علوم اجتماعی درباره هویت.. 32

 

2-3-3- هویت اجتماعی از منظر جامعه­شناسی.. 34

 

2-3-3-1- تاجفل.. 35

 

2-3-3-2- بورک.. 37

 

2-3-3-3- کاستلز. 39

 

2-3-3-4-کلنر. 42

 

2-3-3-5- جنکینز. 44

 

2-3-3-6- گیدنز. 47

 

2-3-3-7-استوارت هال………………………………………………………………………………………………………………………………….50

 

2-4-جمع­بندی و بیان چارچوب نظری.. 52

 

2-5-فرضیات تحقیق.. 59

 

2-6-مدل نظری تحقیق.. 60

 

فصل سوّم: روش­شناسی

 

3-1-مقدمه. 63

 

3-2-روش تحقیق و ابزار گردآوری داده­ها 64

 

3-3-سنجش متغیرهای تحقیق.. 64

 

3-3-1-تعریف متغیر سرمایه­فرهنگی.. 64

 

3-3-1-1-بعد عینی سرمایه فرهنگی.. 65

 

3-3-1-2-بعد ذهنی سرمایه فرهنگی.. 66

 

3-3-1-3-بعد نهادی سرمایه فرهنگی.. 67

 

3-3-1-4-سرمایه فرهنگی خانواده……………………………………………………………………………………………………………..68

 

3-3-1-5- پایگاه اقتصادی-اجتماعی……………………………………………………………………………………..69

 

3-3-2-تعریف متغیر هویت اجتماعی.. 69

 

3-3-2-1-هویت خانوادگی.. 70

 

 

3-3-2-2- هویت فردی.. 70

 

3-3-2-3- هویت ملی.. 71

 

3-3-2-4- هویت دینی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..72

 

3-4-اعتبار تحقیق.. 73

 

3-5-روایی تحقیق.. 74

 

3-6-جامعه­ی آماری.. 75

 

3-7-واحد تحلیل.. 75

 

3-8-روش تعیین حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………..75

 

3-9-روش نمونه­گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..76 3-10- روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………………………….77

 

 

 

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

 

4-1- مقدمه. 81

 

4-2-آماره­های توصیفی.. 82

 

4-2-1-توزیعپاسخ­گویانبرحسبسن.. 82

 

4-2-2توزیعپاسخ­گویانبرحسبجنسیت.. 82

 

4-2-3- توزیعپاسخ­گویانبرحسبتحصیلات.. 83

 

4-2-4- توزیعپاسخ­گویانبرحسبپایگاهاقتصادیاجتماعی.. 83

 

4-2- 5-آماره­های توصیفی ابعاد سرمایه فرهنگی.. 84

 

4-2-6-آماره­های توصیفی ابعاد هویت اجتماعی.. 87

 

4-3-آمار استنباطی.. 90

 

4-3-1-بررسی فرضیه­های تحقیق.. 90

 

4-3-1-1-آزمون فرضیه­ی اوّل. 90

 

4-3-1-2-آزمون فرضیه­ی دوّم. 91

 

4-3-1-3-آزمون فرضیه­ی سوّم. 92

 

4-3-1-4-آزمون فرضیه­ی چهارم. 93

 

94

 

4-3-1-6-94

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری

 

5-1-مقدمه. 97

 

5-2-خلاصه­ی روند انجام پژوهش… 98

 

5-3-خلاصه­ی نتایج توصیفی.. 98

 

5-4-خلاصه­ی نتایج استنباطی.. 100

 

5-5-بحث و نتیجه­گیری.. 102

 

5-6-پیشنهادات.. 105

 

6

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………109ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………119

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول -3-1: گویه­های سنجش بعد عینی…………………………………………………………………………………………………………………………………..66

 

جدول-3-2: گویه­های سنجش بعد ذهنی……………………………………………………………………………………………………………………………………67

 

جدول-3-3: گویه­های سنجش بعد نهادی…………………………………………………………………………………………………………………………………..68

 

جدول-3-4: گویه­های سنجش سرمایه فرهنگی خانواده……………………………………………………………………………………………………………..68

 

جدول-3-5:گویه­های سنجش هویت خانوادگی…………………………………………………………………………………………………………………………..70

 

جدول-3-6: گویه­های سنجش هویت فردی………………………………………………………………………………………………………………………………..71

 

جدول-3-7: گویه­های سنجش هویت ملی………………………………………………………………………………………………………………………………….72

 

جدول-3-8: گویه­های سنجش هویت دینی……………………………………………………………………………………………………………………………..73

 

جدول3-9: میزانپایایی شاخص‌های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………74

 

جدول 4-1:توزیع پاسخ­گویان برحسب سن………………………………………………………………………………………………………………………………..82

 

جدول 4-2:توزیع پاسخ­گویان برحسب جنسیت…………………………………………………………………………………………………………………………82

 

جدول 4-3:توزیع پاسخ­گویان برحسب تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………………83

 

جدول 4-4: توزیع پاسخ­گویان برحسبپایگاه اقتصادی اجتماعی………………………………………………………………………………………………83

 

جدول4-5: توزیع پاسخگویان برحسب مصرف فرهنگی………………………………………………………………………………………………………………84

 

جدول 4-6: توزیع پاسخ­گویان برحسبدارایی­های فرهنگی……………………………………………………………………………………………………….85

 

جدول4-7:توزیعپاسخ­گویان برحسب آشنایی با کالاهای فرهنگی……………………………………………………………………………………………85

 

جدول4-8:توزیع پاسخ­گویان بر حسب میزان آشنایی با شخصیت­های فرهنگی……………………………………………………………………….86

 

جدول4-9:توزیع پاسخ­گویان بر حسب بعد نهادی……………………………………………………………………………………………………………………..87

 

جدول 4-10: توزیع پاسخ­گویان برحسب هویت خانوادگی………………………………………………………………………………………………………….87

 

جدول 4-11: توزیع پاسخ­گویان برحسب هویت فردی………………………………………………………………………………………………………………..88

 

جدول 4-12: توزیع پاسخ­گویان برحسب هویت ملی…………………………………………………………………………………………………………………..88

 

جدول 4-13: توزیع پاسخ­گویان برحسب هویت دینی…………………………………………………………………………………………………………………89

 

جدول 4-14: ضرایب رگرسیون متغیر پیش بین(بعد ذهنی) روی متغیر هویت ملی، دینی و فردی……………………………………….90

 

جدول 4-15: ضرایب رگرسیون متغیر پیش بین (بعد عینی) روی متغیر هویت ملی، دینی و فردی……………………………………91

 

جدول 4-16: ضرایب رگرسیون متغیر پیش بین(بعد نهادی) روی متغیر هویت ملی، دینی و فردی………………………………….. 92

 

جدول 4-17: ضرایب رگرسیون متغیر پیش بین(سرمایه فرهنگی) روی متغیر هویت ملی، دینی و فردی…………………………..93

 

جدول 4-18: ضریب رگرسیون متغیر پیش بین (سرمایه فرهنگی خانواده) روی متغیر هویت اجتماعی…………………………….94

 

جدول 4-19: ضریب رگرسیون متغیر پیش بین(پایگاه اقتصادی-اجتماعی) روی متغیر سرمایه فرهنگی………………………………..95

 

 

 

 

 

 

 

1-1-مقدمه:

 

با توجه به تحولات سریع و گسترده جوامع مدرن در ابعاد فرهنگی و اجتماعی و نقش تعیین­کننده­ی این تحولات در زمینه شکل­گیری شخصیت افراد مسئله هویت اهمیت بیشتری پیدا کرده است؛ به گونه­ای که صاحب­نظران بر این باورند که محتوای هویت هر فرد بسته به این­است که تحت چه شرایط زمانی و مکانی قرار گرفته، لذا بسیاری از صاحب­نظران و محققان علوم اجتماعی و انسانی در دهه­های اخیر از تغییر مؤلفه­های هویت بخش و تغییر مؤلفه­های هویتی سخن به میان می­آورند. این صاحب­نظران معتقدند که با توجه به تغییرات ایجاد شده،صورنوینهویتاجتماعىبرپایه­هاىمصرفوالگوهاىگوناگونآناستوارگشتهاستوامروزهادبیاتجامعه­شناسانهبویژهبهطورفزاینده­اىبراهمیتمصرففرهنگىوترجیحاتذوقىدرشکلبخشىبههویت اجتماعیتأکیدمىورزد.بوردیوکهاساسبیشترینتحلیلهادرزمینۀ سرمایه فرهنگی2ازآناوست،مصرفکالاهاىفرهنگىرابهمنزله­ییکمعرف برای هویت اجتماعیمی­داندو آن رانوعىنظممنطقىدرمصرفکالاهاىفرهنگىنامیدوباکمکآنوجوهتمایزوتشابهمصرف­کنندگانفرهنگىراهویداساخت(بوردیو،37:1984).

 

مصرففرهنگىازمعدودقلمروهاىخلاقزندگىاستکهمُهرهویتشخصىافرادرابر پیشانى دارد.ترجیحاتذوقىرانمی­توانباتقلیدحاصلکرد،بلکهمحصولمستقیمتمایلات و گرایش­های فرد نسبت به مصرف فرهنگی هستندکهمیزانآنبهنسبتسعىفردىدراکتساب،متفاوتاست. افراد یک جامعه حتىبامیزانمشابهىازسرمایهفرهنگىدرنوعمصرفمتفاو­تندوماهیتمصرففرهنگىنزدآنانیکسان نیست. اینعدمتشابهبهمثابهبرترىیکىبردیگرىنیستتنهابیانتفاوتمیانآن­هاست (همان:38).

 

بنابراین بایدبپذیریمکهتفاوتوتمایزهایافراد کهبخشی از آن ناشیازروش­هایگوناگونبکارگیریمحصولاتفرهنگمادیونحوه­یدرکوتفسیرآنهاستمبناییبرایتعریفهویتافرادبهشمارمی­رود. بر همین اساس به نظر می­رسد که امروزه طرح صحیح مسئله سرمایه فرهنگی و هویت اجتماعی به خصوص در قشر جوان اهمیت پیدا کرده است. بنابراین هدف اصلی این نوشتار بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی بر هویت اجتماعی است.

 

1-2-  تعریف مسأله:

 

یکی ازموضوعات مورد مطالعه­ در جوامع معاصرمسأله هویت اجتماعی است. در جوامع ابتدایی هویت به عنوان یک مسئله اجتماعی چندان مطرح نبود، زیرا افراد در آن جوامع اغلب دارای هویت انتسابی بوده­اند و در زمینه­ی هویت­یابی چندان دچار سردرگمی نمی­شدند در جوامع سنتی یکسری عوامل خاص مانند قومیت، خانواده و مذهب از مهمترین عوامل مؤثر بر هویت افراد محسوب می­شدند و هویت امری ثابت، پایدار و تغییرناپذیر بود اما موضوع هویت با ورود به دنیای مدرن وسر برآوردن هویت­های تازه وخدشه­دارشدن منابع هویت­های پیشین مورد توجه اندیشمندان و برنامه­ریزان اجتماعی و فرهنگی قرار گرفته است(جنکینز،6:1996).

 

مسئله هویت در ایران در دهه60 و اوایل دهه 70 مطرح گردید. برنامه­های رسمی دولتی، تألیفات، پژوهش­ها و سمینارهای انجام شده در قلمرو موضوع هویت در این دهه­ها نشانه­ اهمیت بسیار حیاتی هویت و موضوعات مرتبط با آن است؛ در واقع تاریخ ایران معاصر به طرز خارق­العاده­ای با پرسش هویت عجین شده است این آمیختگی به آن دلیل است که می­توان همه تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را حول محور هویت صورت­بندی دوبا­ره­ای کرد، به واسطه­ی این امر بخش­های مختلف کشور از جمله استان همدان نیز با تحولات گسترده روبرو بوده است. تغییر و تحولات سریع در عرصه­ی دسترسی به اطلاعات و گسترش تکنولوژی­های نوین ارتباطی تغییرات عمیقی در ذائقه و منش افراد در عرصه فرهنگی به وجود آورده و همین امر سبب ورود کالاهای فرهنگی در بازارهای مصرفی شده که به اقشار مختلف از جمله جوانان هویت می­بخشند (ذکایی،14:1386). از آنجایی که175510 نفر از جمعیت استان همدان را جوانان 29-15 سال تشکیل می­دهند که مهمترین متقاضیان کالاهای فرهنگی هستند عدم برنامه­ریزی در جهت تأمین نیازهای فرهنگی آنها آثار و پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت. چرا که این قشر بیشترین تأثیر را از تحولات مذکور پذیرفته و این تأثیر­پذیری منجر به تغییرات عمیقی در منابع هویتی آنها شده است(خبرگزاری فارس،1392).با اذعان به اهمیت موضوع، هویت در مطالعه حاضر از بُعدی جامعه شناختی مورد بررسی قرار گرفته است. هویت مفهومی پیچیده است و در مورد آن دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. مارکوس معتقد است هویت در بستر اجتماعی منبع رفتار به شمار می­رود و می­تواند به عنوان مؤلفه­های هویت مذهبی، ملی، قومی و فردی ارائه گردد، اما در بستر اجتماعی مؤلفه­های هویت تعیین­کننده­ی میزان پیروی از مقررات یا الگوهای اجتماعی است. او معتقد است در جوامع نوین به واسطه گسترش ارتباطات محلی، ملی و بین­المللی به همراه  حادث شدن تحولات اجتماعی و فرهنگی بافت اجتماعی از حالت سنتی به شکل مدرن درآمده است ( مارکوس، 1977: 69 ).دکتر شایگان اعتقاد دارد که انسان امروز دیگر قادر نیست وجود خود را در یک محدوده و با یک هویت معین حفظ کند ما هر چه بیشتر بر هویت خویش تاکید کنیم، هر چه تعلق خود را به فلان گروه یا ملت با صدای بلندتر جار زنیم، آسیب­پذیری هویت خویش را بیشتر نشان داده­ایم؛ لذا هویت دیگر مجموعه­اییک دست از ارزش­های ثابت و مطمئن نیست و سیل جهانی شدگی، پل­های پشت سر را ویران کرده است. هویت­هاییگانه­ساز تاریخی، توانایی تفکیک و تمایز خود را از دست داده­اند و ما در شرف تکوین انسان چهل­تکه­ای هستیم با تفکری سیار و سیال که دیگر به هویتی خاص تعلق ندارد و دچار هویت چهل­تکه شده است. هویت چهل تکه به این معناست که انسان یک هویت ندارد، دائم در سیر و سلوک است و در فرهنگ­های مختلف حضور پیدا می­کند، از یک حوزه فرهنگی به یک حوزه فرهنگی دیگر می­رود(شایگان:1378)؛ با توجه به توضیحات ارائه شده می­توان  گفت هویت در جوامع مدرن بر خلاف جوامع سنتی به طور مداوم در حال تغییر است. تغییرات مهمی از جمله انقلاب صنعتی، رشد و گسترش شهرنشینی، تغییر در الگوهای فرهنگی و سرانجام فرآیند جهانی شدن و گسترش وسایل ارتباطی، رسانه­های ارتباط جمعی و و رود به عصر دیجیتال به همراه افزایش تیراژ کتاب­ها، مجلات و سایر محصولات فرهنگی که از آنها  با عنوان سرمایه فرهنگی تعبیر می­شود شرایط وچارچوب سنتی هویت­یابی را دگرگون ساخته و یکسری از ارزش­ها که از آنها به عنوان ارزش­های مدرن تعبیر می­شود موجب ارزشگذاری افراد بر حسب ملاک­های امروزین از قبیل سرمایه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شده استبه گونه­ای که در جامعه امروزین یکی از مهمترین عوامل تأثیر گذار بر هویت اجتماعی افراد سرمایه فرهنگی و ابعاد مربوط به آن است (بوردیو:1990).

 

مهم­ترین تأثیر سرمایه فرهنگی بر هویت اجتماعی جوانا­ن دگرگونی در فرآیند تولید و بازتولید هویت اجتماعی آن­هاست، لذا با در نظرگرفتن سرمایه فرهنگی به عنوان عاملی که از آن به عنوان سازه­ی بازتولید هویتی نامبرده می­شود می­توان گفت که باعدم برنامه­ریزی در خصوص ارتقاء سرمایه فرهنگی فرآیند هویت­یابی افراد دچار نقصان می­گردد و بررسی هویت جوانان و مؤلفه­های آن با نادیده­گرفتن سرمایه فرهنگی کامل و بی­عیب نمی­باشد.به عقیده بوردیو سرمایه فرهنگییعنی قدرت شناخت و قابلیت استفاده از کالاهای فرهنگی در هر فرد و آن در بر گیرنده تمایلات پایدار هر فرد است که در خلال اجتماعی شدن در او انباشته­می­شود (بوردیو،155:1381).اقتصاددانان مفهوم سرمایه فرهنگی را با مفهوم سرمایه انسانی موازی می­دانند. اقتصاددانان فرهنگ را به مثابه مجموعه­ای از فعالیت­ها می­دانند که شامل تمام فعالیت­هایی می­شود که درون صنایع مشهور به صنایع فرهنگی قرار می­گیرد،اما از نظر جامعه­شناسان فرهنگ آن چیزی است که می­توان دیدگاهی جامعه­شناختییا انسان­شناختی نامید، آنجا که فرهنگ به مثابه مجموعه­ایی از نگرش­ها، اعمال، و عقاید در نظر گرفته می­شود که برای پیشبرد جوامع متفاوت ضرورتی بنیادین دارد. فرهنگ به این معنا در ارزش­ها و در رسوم یک جامعه خاص بیان می­شوند که در طول زمان و مادامی که از یک نسل به نسل دیگر انتقال داده می­شود، نمو می­یابد (تراسبی، 1995: 202) پس مفهوم ارزش فرهنگی درجامعه­شناسی متفاوت است.

 

با توجه به توضیحات ارائه شده می­توان گفت در جامعه­ی کنونی با افزایش ورود کالاهای فرهنگی اهمیت برجسته­ی کالاهای فرهنگی بیش از پیش نمایان می­­گردد، اما از سوی دیگر با توجه به عدم برنامه­ریزی برخیجوامع در توزیع محصولات فرهنگی و نابرابری دسترسی قشر جوان به این منابع که از متقاضیان اصلی این منابع به شمار می­روند، تغییرات کمی وکیفی فراوانی در سرمایه فرهنگی جوانان روی داده که حکایت از وجود یک مسئله­ی اجتماعی در جوامع معاصر دارد به گونه­ای که مسأله مورد نظر موضوع محوری پژوهش­هایی بوده که در این زمینه صورت گرفته است. در کشور ما هم شاخص مصرف کالاهای فرهنگی در قیاس با استانداردهای جهانی وحتی منطقه­ای ناامید کننده است و از آنجایی که مصرف این کالاها نقش اساسی در بهبود سرمایه فرهنگی دارد، برنامه­ریزی در خصوص الگوی مصرف آنها به عنوان یکی از مسائل اساسی مورد توجه برنامه­ریزان فرهنگی کشور قرار گرفته است. به علاوه باید در نظر داشت که نابرابری در توزیع سرمایه فرهنگی می­تواند منجربه محرومیت اکثر اعضای جامعه در دسترسی به منابع معرفتی، محدود شدن امکان بسط خردگرایی در عرصه­های مختلف زندگی، نزول سطح مشارکت همگا­نی، محدودیت در تولیدات و خلاقیت­های علمی و فرهنگی و محدودیت در گردش اطلاعات و جذب دانش­های نوین­گردد(فخرایی و کریمیان ،1389 :127).با توجه به مطالب ذکر شده می­توان گفت از آنجا که مفهوم سرمایه فرهنگی و هویت به عنوان دو مؤلفه­ی اساسی در زندگی اجتماعی افراد نقش بسزایی در پایداری وتداوم شیوه­ی زندگی و پویایی هر جامعه­ای داشته­اند و از موضوعات ریشه­ای در جامعه­شن

 

 

مکتب نوسازی …………………………………………………………………………………………………………………           23

 

دیوید مک کله کند ………………………………………………………………………………………………………….            25

 

اسملسر …………………………………………………………………………………………………………………………..            26

 

هوزلیتز …………………………………………………………………………………………………………………………..            27

 

راجرز……………………………………………………………………………………………………………………………….         27

 

دانیل لرنر ………………………………………………………………………………………………………………………..           27

 

ویلبرت مور ……………………………………………………………………………………………………………………..           28

 

روستو………………………………………………………………………………………………………………………………          28

 

کلمن……………………………………………………………………………………………………………………………….          30

 

اینکلس……………………………………………………………………………………………………………………………          31

 

هانگینتون…………………………………………………………………………………………………………………………           33

 

قضایای مفهومی ………………………………………………………………………………………………………………..          33

 

مکتب وابستگی…………………………………………………………………………………………………………………          35

 

اکلا ………………………………………………………………………………………………………………………………..          38

 

پل باران ……………………………………………………………………………………………………………………………         38

 

فرانک……………………………………………………………………………………………………………………………..          38

 

مشخصات و ویژگی های کلی نظریه وابستگی…………………………………………………………………………          39

 

قضایای مفهومی ……………………………………………………………………………………………………………….          40

 

نظام جهانی………………………………………………………………………………………………………………………          42

 

جهانی شدن……………………………………………………………………………………………………………………..          42

 

ساختار نظام جهانی……………………………………………………………………………………………………………           44

 

قضایای نظری …………………………………………………………………………………………………………………..           45

 

چارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………          47

 

پیش فرض های مفهومی……………………………………………………………………………………………………..          55

 

تعریف مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………..          57

 

سایر مفاهیم ……………………………………………………………………………………………………………………..          65

 

فصل سوم:روش شناسی ……………………………………………………………………………………………………..          62

 

فصل چهارم:مورد پژوهی برنامه های توسعه پنج ساله ایران …………………………………………………………        70

 

مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………………………….        71

 

مروری بر برنامه های توسعه در ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی ……………………………………………….        72

 

 

توسعه اجتماعی در برنامه سوم و چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران ………………………          77

 

گفتار اول : برنامه پنج ساله سوم توسعه جمهوری اسلامی ………………………………………………………..          78

 

ماهیت  و مختصات برنامه ………………………………………………………………………………………………….          80

 

ویژگی ها… ……………………………………………………………………………………………………………………          82

 

گفتار دوم:برنامه پنج ساله چهارم توسعه جمهوری اسلامی ……………………………………………………….          85

 

ماهیت  و مختصات برنامه …………………………………………………………………………………………………           87

 

ویژگی ها ……………………………………………………………………………………………………………………..           88

 

میزان تطابق  برنامه سوم و چهارم توسعه جمهوری اسلامی با پارادایم های توسعه………………………….          89

 

مکتب نوسازی…………………………………………………………………………………………………………………          91

 

مکتب وابستگی………………………………………………………………………………………………………………..          95

 

مکتب نظام جهانی ……………………………………………………………………………………………………………          105

 

یافته های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………..          114

 

بررسی عدم اجماع بین برنامه های توسعه و طراحان برنامه………………………………………………………..          114

 

میزان پیگیری برنامه ها قبلی در هر برنامه ……………………………………………………………………………..          115

 

میزان هم راستایی برنامه های سوم و چهارم با هم …………………………………………………………………           116

 

فصل پنجم (نتیجه گیری) …………………………………………………………………………………………………         120

 

محدودیت ها…………………………………………………………………………………………………………………          125

 

پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………          125

 

فهرست مطالب ……………………………………………………………………………………………………………..          129

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول 1-2  کلیات تحقیق ……………………………………………………………………………………………….          13

 

جدول 1-2 مراحل سه گانه کانت………………………………………………………………………………………          21

 

جدول 2-2 ویژگی جوامع از نظر دورکیم……………………………………………………………………………          22

 

جدول 2-3 گونه شناسی نوسازی ………………………………………………………………………………………          49

 

جدول 2-4 مفاهیم مکاتب توسعه ……………………………………………………………………………………..          56

 

جدول 3-1 روش های تحقیق ………………………………………………………………………………………….          69

 

جدول 4-1 شاخص های اقتصادی کشور در برنامه سوم توسعه ……………………………………………….         100

 

جدول 4-2 مقایسه عملکرد بودجه عمومی بر نامه سوم توسعه ………………………………………………..          101

 

جدول 4-3 شاخص های اقتصادی کشور در برنامه چهارم توسعه…………………………………………….          103

 

جدول 4-4 مقایسه عملکرد بودجه عمومی بر نامه چهارم توسعه……………………………………………..          104

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودار

 

نمودار 2-1 مدل مکتب نوسازی…………………………………………………………………………………………          34

 

نمودار 2-2 مدل مکتب وابستگی………………………………………………………………………………………..          41

 

نمودار 2-3 مدل مکتب نظام جهانی…………………………………………………………………………………….          46

 

نمودار 2-4 مدل نظری راجرز…………………………………………………………………………………………….          47

 

نمودار 2-5 مدل نظری دانیل لرنر……………………………………………………………………………………….           50

 

نمودار 2-6 مدل نظری پل باران…………………………………………………………………………………………           51

 

نمودار 2-7 مدل نظری فرانک …………………………………………………………………………………………..           53

 

نمودار 2-8 مدل نظری والرشتاین ……………………………………………………………………………………….          54

 

نمودار 2-9 مدل نظری نظام جهانی……………………………………………………………………………………..          55

 

نمودار 4-1 مدل نظری پارادایم های توسعه در برنامه سوم و چهارم توسعه …………………………………          118

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

بیش از نیم قرن از تدوین برنامه های توسعه برای کشور ایران می گذرد. با گسترش مدرنیزاسیون در جهان، در انتهای دوره قاجاریه و ابتدا دوره پهلوی نوسازی و توسعه رنگ و بومی جدی به خود گرفت و از آن زمان تحول و مدرن شدن دغدغه روشنفکران آن روز گردید.

 

اولین برنامه رسمی توسعه ایران توسط رضا شاه پهلوی به اجرا درآمد و قبل از انقلاب شش برنامه عمرانی و بعد از انقلاب اسلامی نیز تا کنون پنج برنامه توسعه تصویب و به اجرا در آمده است.

 

بعد از اتمام جنگ های جهانی، به قدرت رسیدن آمریکا و پیشرفت فنون و علوم در کشورهای اروپایی، کشورهای جهان سوم همواره مورد توجه اندیشمندان اروپایی قرار گرفته و به فراخور حال کشورها و در هر دوره ای از زمان، مکتبی از مکاتب توسعه ظهور نمود. مکاتبی که هدفشان نو نمودن کشورها به سبک و سیاق غربی شدن بود و اینک مکتب نظام جهانی است که مسلط بر کشورها شده است.

 

ایران به عنوان اولین کشور آسیایی برنامه توسعه را تدوین کرد. اما در طول قریب به شصت سال گذشته، هنوز این کشور نتوانسته است در سکوی توسعه یافتگی قرار بگرید و برچسب کشور در حال توسعه همچنان بر پیشانی آن است.

 

در این تحقیق بر آمدیم تا بدانیم، چه میزان برنامه های توسعه به اجرا در آمده توانسته ایران را در مسیر توسعه یافتگی قرار دهد. تطبیق سه پارادایم نوسازی،‌ وابستگی و نظام جهانی بر بدنه متن برنامه سوم و چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران از اهداف مان است تا با بررسی آن میزان همنوایی برنامه ها با یکدیگر و اجماع پارادایمی در برنامه ها و میان برنامه ریزان را مطالعه و بسنجیم.

 

امید است تحقیق پیش رو بتواند راهگشایی بخش کوچکی از راه عمیق و پر از فراز و نشیب توسعه یافتگی درایران باشد.

 

 

• مقدمه:

 

بیش از نیم قرن است که توجه دولت ها به سمت برنامه های توسعه جلب شده و به فراخور توان دولتها برنامه‌های توسعه در آنها به اجرا در آمده است. اما با توجه به تفاوتهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی که در کشورها وجود دارد، تمامی جوامع از مواهب توسعه به یک میزان برخوردار نبودند و از این منظر کشورها به ”توسعه یافته” و “ کم توسعه یافته” تقسیم شدند.

 

بعد از پبروزی انقلاب اسلامی ایران و اتمام جنگ تحمیلی دولتهای وقت برنامه های توسعه اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی را طی مدت زمان چهارساله طراحی نموده و به اجرا در آمده است.تا کنون پنج برنامه توسعه در ایران تدوین و به اجرا در آمده است، اما با توجه به نتایج حاصله از برنامه های به اجرا در آمده،  جامعه ایرانی هنوز نیاز به رویکری نو در این زمینه دارد و نیاز است بازنگری در برنامه های بلند مدت و کوتاه مدت برنامه های توسعه داشته باشیم.

 

ایران نیز همگام با سایر کشورهای غربی به تدوین برنامه های عمرانی در دوره پهلوی پرداخته و در مسیر توسعه قرار گرفت، اما با مقایسه ایران و سایر کشورها همچون ژاپن که همزمان با ایران برنامه های توسعه را تدوین و اجرا کرده اند، مشخص است که کشورهای همسایه و آسیایی شرقی به مراتب در درجه بالاتری از توسعه یافتگی قرار دارند .

 

لذا با توجه به این نگرش و ضرورت های موجود، کاستی ها و مشکلات نیاز است تا محققان و صاحب نظران با نگاهی نو به بازنگری برنامه های توسعه پرداخته و الگویی را مد نظر قرار دهند که بتوان به شاخص های توسعه نایل آییم.

 

بر همین اساس است که سیف الهی در کتاب خود می نویسد:

 

نظام اقتصادی- اجتماعی ایران برای رهایی از وابستگی و روابط ناعادلانه اقتصادی-  اجتماعی و پیامدهای ناشی از آن نیازمند برنامه اقتصادی- اجتماعی است که از درون فرهنگ خود و از متن اسلام گرفته شده باشد تا از این طریق از نظریه های اقتصادی و برنامه های مدون کشورهای خارجی بی نیاز شویم (سیف الهی-25:1390).

 

برای ترسیم برنامه های توسعه  اجتماعی – اقتصادی می بایست ساختارهای اقتصادی و اجتماعی و اقلیمی و فرهنگ ایران شناخته شود و با توجه بخش های کشور برنامه تدوین و از تمرگزگرایی و ارایه برنامه ها از مرکز برای شهرهای دیگر پرهیز شود.به عقیده تمامی کارشناسان و محققان برای داشتن جامعه ای که بتواند به سوی پیشرفت گام بردارد، داشتن برنامه ریزی مناسب و کامل امری ضروری است.

 

در دوره قاجاریه و با گسترش نوسازی در کشورهای اروپایی، ‌نوسازی نیز در ایران شکل گرفت. در دوران رضا شاه سرمایه گذاری انگلستان در صنعت نفت مرحله جدیدی در نوسازی اقتصاد را برای ایران پدید آورد و اجرای برنامه های عمرانی قبل از انقلاب 1357 زمینه ای برای گام برداشتن سریعتر بسوی نوسازی در کشور را موجب شد.

 

مدرنیزاسیون و توسعه از اولویت های برنامه های قبل از انقلاب اسلامی بوده است اما بعد از پیروزی انقلاب،‌ مخصوصا در سالهای اخیر بیشتر توجهات بر روی اجرای برنامه های ایرانی- اسلامی بوده است. اما با نگاه اجمالی بر الگوهای توسعه در جوامع می توان گفت،‌ اکثر کشورها از استراتژی مشخصی برای توسعه استفاده نکرده و منطبق با چهارچوب پارادایم های توسعه گام برنداشته اند.

 

با توجه به پارادایم های توسعه، وابستگی- نوسازی – نظام جهانی که سالهاست سایه بر برنامه های توسعه کشورها انداخته اند و با در نظر گرفتن اینکه ایران اولین کشور آسیایی می باشد که در سال 1326 اقدام به برنامه‌ریزی اقتصادی مدون نمود و تا پیروزی انقلاب در سال 1357 پنج برنامه عمرانی به اجرا در آمد و  پنج برنامه توسعه در دوران بعد از انقلاب  تدوین و اجرا گردیده، مشخص است که تئوریهای توسعه یافتگی هنوز نتوانسته اند در جایگاه مطلوبی در ایران قرار گیرد.

 

بیش از نیم قرن تجربه برنامه ریزی توسعه در ایران و طراحی برنامه ها در سالهای قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی زمینه انجام ارزیابی های واقع بینانه و عملی از نظام برنامه ریزی توسعه درایران را فراهم نموده است (غلامی نتاج- 1388) و نیاز است تا این سنجش توسط پژوهشگران در زمینه های گوناگون صورت پذیرد.

 

جامعه ایران مانند هرجامعه انسانی دیگری، از ترکیب پنج عنصر بنیادین و ساختاری تشکیل شده است،

 

 

• محیط جغرافیایی- اقلیمی

 

• گروه های قومی و جمعیتی

 

• شیوه های معیشی و تولیدی

 

• فرهنگ

 

• مدیریت سیاسی ویژه ( سیف الهی 1374 ص 43)

 

این عوامل و عناصر با تاثیر پذیرفتن از عوامل خارجی، پایه گذار نوعی از نظام اقتصادی- اجتماعی است که امروزه ما وارث آن هستیم و توسعه اجتماعی و اقتصادی ایران بر اثر ترکیب خاص عوامل  و عناصر تشکیل دهنده جامعه ایرانی، از یک حرکت ناموزون و ناهماهنگ برخوردار بوده است (همان-46).

 

حال با توجه به تعاریفی که صورت پذیرفت، در این تحقیق به دنبال آن هستیم تا اجماع پارادایم های توسعه در برنامه ها را رصد کرده و میزان تاثیر آن بر روی توسعه یافتگی ایران را بسنجیم.

 

1-2- بیان مساله:

 

در دوره بعد از انقلاب اسلامی، همچون دوره های تاریخ معاصر ایران،  شاهد اجرای برنامه های توسعه در ایران بوده ایم. از سال 1357 تا 1391 پنج برنامه توسعه در ایران تدوین و به اجرا در آمده است که از لحاظ محتوا با یکدیگر تفاوت های دا