مشخصه اصلی اختلال اضطراب اجتماعی، ترس آشکار و مستمر از موقعیتهای اجتماعی یا عملکردی که در آنها ممکن است خجالت و شرمندگی اتفاق بیافتد، میباشد. (DSM-IV-TR؛ انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰). هرچند احساس اضطراب برای بیشتر افرادی که در شرایط جدید، ناآشنا یا تحت ارزیابی اجتماعی مثل مصاحبه شغلی قرار میگیرند رایج است. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی به طور مداوم ترس و وحشت را تجربه می کنند حتی وقتی که احتمال مواجهه با موقعیتهای اجتماعی را پیش بینی می کنند. اضطراب ناشی از قرار گرفتن در معرض توجه و موشکافی دیگران است که به احساس خجالت، تحقیر و شرمساری منجر می شود (بک و همکاران، ۲۰۰۵).
ملاکهای تشخیصی اختلال اضطراب اجتماعی بر اساس DSM-IV-TR
الف: ترس آشکار و مستمر از یک یا چند موقعیت اجتماعی یا عملکردی که شخص در معرض دید اشخاص ناآشنا یا احتمالاً در معرض توجه دیگران قرار میگیرد. فرد از این واهمه دارد که کاری انجام دهد (یا نشانه های اضطراب را ظاهر کند) که موجب تحقیر یا شرمندگی او شود.
تذکر: در کودکان باید شواهدی از ناتوانی برای برقراری روابط اجتماعی متناسب با سن، با افراد آشنا وجود داشته باشد و اضطراب باید در برخورد با همسالان، نه این که صرفاً در تعامل با بزرگسالان روی دهد.
ب: مواجهه با موقعیتهای اجتماعی ترسآور تقریباً همیشه به اضطراب منجر می شود که ممکن است به شکل حمله هراس وابسته به موقعیت یا با زمینه موقعیتی ظاهر شود.
تذکر: در کودکان، اضطراب ممکن است به شکل گریه کردن، قشقرق، بیحرکت شدن یا کنارهگیری و بیزاری از موقعیتهای اجتماعی که در آن افراد ناآشنا حضور دارند، ابراز شود.
ج: شخص میداند که ترس او مفرط یا بیدلیل است.
تذکر: در کودکان این ویژگی ممکن است وجود نداشته باشد.
د: شخص از موقعیتهای اجتماعی یا عملکردی ترسآور اجتناب کرده یا آنها را با اضطراب و پریشانی شدید تحمل می کند.
ه: اجتناب، اضطراب انتظاری یا پریشانی در موقعیت (یا موقعیتهای) اجتماعی یا عملکردی به طور قابل ملاحظهای با فعالیتهای عادی، کارکرد شغلی(تحصیلی)، یا موقعیتها یا روابط اجتماعی تداخل می کند یا پریشانی آشکاری درباره ابتلا به فوبی وجود دارد. و در افراد زیر ۱۸ سال، طول مدت نشانهها حداقل ۶ ماه است.
ز: ترس یا اجتناب، ناشی از اثرات فیزیولوژیایی مستقیم مواد (مانند سوء مصرف دارو یا دارو درمانی) یا یک بیماری جسمی نیست و بر حسب اختلال هراس یا بدون آگورافوبی، اختلال اضطراب جدایی، اختلال بد شکلی بدن، اختلال فراگیر رشد یا اختلال شخصیت اسکیزوئید توجیه بهتری ندارد.
ح: اگر یک بیماری جسمی یا اختلال روانی دیگر وجود داشته باشد، ترس موجود در ملاک تشخیصی الف با آن مرتبط نیست. برای نمونه این ترس ناشی از لکنت زبان، لرزش در پارکینسون یا رفتار ناهنجار غذا خوردن در بیاشتهایی عصبی یا پرخوری نیست (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰).
۱-۱-۱- انواع اختلال اضطراب اجتماعی
الف- تعمیم یافته: در این نوع، ترس با اکثر موقعیتهای اجتماعی درآمیخته است (نظیر آغاز کردن یا ادامه دادن گفتگوها، شرکت کردن در گروههای کوچک، قرار ملاقات عشقی[۱]، صحبت کردن با مراجع قدرت، حضور در مهمانیها). افراد مبتلا به هراس اجتماعی تعمیم یافته معمولاً هم از موقعیتهای عملکردی در جمع و هم موقعیتهای روابط اجتماعی میترسند. چون مبتلایان به هراس اجتماعی اغلب گستره کامل ترسهای اجتماعیشان را به طور خود انگیخته گزارش نمی کنند، بنابراین تهیه فهرستی از موقعیتهای اجتماعی و عملکردی به کمک فرد بیمار، برای متخصص بالینی سودمند است (استارسویچ، ۲۰۰۵).
ب- غیر تعمیم یافته: افرادی که نمود بالینی آنها متناسب با تعریف تعمیم یافته نیست گروهی ناهمگون را تشکیل می دهند (که گاهی در ادبیات تحت عناوین محدود، یا مشخص از آنها یاد می شود) که دربرگیرندهی اشخاصی است که از یک موقعیت عملکردی منفرد میترسند و افرادی که از چند موقعیت اجتماعی، اما نه زیاد، میترسند را شامل می شود (استارسویچ، ۲۰۰۵).
اکثر افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی که در جستجوی درمان هستند (نمونههای بالینی) با ملاکهای زیرگونه تعمیم یافته انطباق دارند. حال آنکه اضطراب اجتماعی خاص ممکن است در جمعیت غیر بالینی شیوع بالاتری داشته باشد (ویچن و همکاران، ۱۹۹۹). افراد مبتلا به هراس اجتماعی تعمیم یافته بیشتر احتمال دارد که کاستیهایی را در مهارت های اجتماعی نشان دهند و مشکلات اجتماعی و شغلی شدید داشته باشند (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۱۳۸۱). شیوع نوع غیر فراگیر این اختلال در نمونههای بالینی زنان و مردان مشابه بوده و ظاهراً در نوع فراگیر تعداد مردان بیشتر از زنان است (استارسویچ، ۲۰۰۵).
۱-۱-۲- پیوستار اضطراب اجتماعی
اغلب افراد در طول زندگی اضطراب اجتماعی را تجربه می کنند (جفرسون[۲]، ۲۰۰۱). خصایص اختلال اضطراب اجتماعی دارای طیفی است که از خفیف شروع می شود، این زمانی است که بیماران در مورد یک یا چند موقعیت عملکردی احساس بیم دارند، و به کاملاً شدید و ناتوان کننده میرسد یعنی زمانی که بیماران از نظر اجتماعی منزوی هستند و در تمام حوزه های حیاتی عملکرد دچار نقص میباشند. علاوه بر خصایص بالینی، اختلال اضطراب اجتماعی دارای جنبه های پیش بالینی – کمرویی- است که متعلق به حوزه انواع بهنجاری از رفتار میباشد (استارسویچ، ۲۰۰۵). برخی از پژوهشها شباهتها و تفاوتهای طبقه تشخیصی اختلال اضطراب اجتماعی و سازه وابسته به شخصیت، «خجالت » را بررسی کرده اند. این پژوهشها به روشنی نتوانسته اند تا تمایز روشنی بین محتوای فکر، پاسخهای فیزیولوژیکی یا الگوهای رفتاری افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی و افرادی که صرفاً نمره بالا در مقیاس خجالت میگیرند، پیدا کنند (شیلد[۳]، ۲۰۰۴). رپی معتقد است که اختلال اضطراب اجتماعی در پیوستاری از شدت قرار میگیرد (رپی، ۱۹۹۵). این پیوستار به ترتیب شدت از نبود اضطراب اجتماعی، سطح معمول و بهنجار اضطراب اجتماعی، اضطراب اجتماعی (سطح پایین خجالت)، ترسها و اجتنابهای اجتماعی (اختلال اضطراب اجتماعی خاص)، اختلال اضطراب اجتماعی فراگیر تا اختلال شخصیت اجتنابی قرار دارد (رپی و اسپنس، ۲۰۰۴). زمانی میتوان تشخیص این اختلال را مطرح نمود که مشکلات فرد با زندگی او تداخل جدی ایجاد کرده باشد. در واقع شدت اضطراب اجتماعی ملاک تمایز تلقی می شود یعنی فرد ممکن است ترس و نگرانی زیادی نسبت به موقعیتهای اجتماعی داشته باشد اما عملکرد اجتماعی جاری وی در محدوده بهنجار قرار گیرد، زیرا این مشکل محدودیت عمدهای در زندگی او تلقی نمی شود و برعکس (رپی و اسپنس، ۲۰۰۴).
[۱]- Dating
[۲]- Jefferson
[۳]- Shields
