1-3 اهمیت و ضرورت انجام پژوهش………………………………………………………………………………….
7
1-4 اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………….
9
1-4-1 اهدف کلی ……………………………………………………………………………………………………………
9
1-4-2 اهداف ویژه ………………………………………………………………………………………………………….
9
1-5 فرضیات پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….
10
1-6 تعریف متغیرهای مورد مطالعه………………………………………………………………………………………
11
1-6-1تعاریف نظری ………………………………………………………………………………………………………..
11
1-6-2 تعاریف عملیاتی ……………………………………………………………………………………………………
13
فصل دوم: ادبیات پژوهش
2-1 پیش درآمد فصل دوم ……………………………………………………………………………………………….
16
2-2 مبانی نظری ………………………………………………………………………………………………………………
16
2-2-1 آموزش ضمن خدمت (تعاریف و مفهوم) …………………………………………………………………
16
2-2-2 اهداف آموزش ضمن خدمت ………………………………………………………………………………….
17
2-2-3 اهمیت آموزش های ضمن خدمت……………………………………………………………………………
19
2-2-4 انواع آموزش های ضمن خدمت ……………………………………………………………………………..
19
2-2-5 آموزش ضمن خدمت الکترونیکی ……………………………………………………………………………
20
2-2-6 توانمندسازی (تعاریف و مفهوم) ……………………………………………………………………………..
20
2-2-7 توانمندسازی روان شناختی ……………………………………………………………………………………..
22
2-2-8 ابعاد توانمندسازی روان شناختی ……………………………………………………………………………..
22
2-2-9 اهداف توانمندسازی کارکنان……………………………………………………………………………………
23
2-2-10 اهمیت و ضرورت توانمندسازی کارکنان ………………………………………………………………..
24
2-2-11 راه کارهای عملی توانمندسازی کارکنان ………………………………………………………………….
24
2-2-11-1 آموزش ضمن خدمت ………………………………………………………………………………………
24
2-2-11-2 سهیم نمودن کارکنان در اطلاعات ………………………………………………………………………
25
2-2-11-3پرورش تجارب تسلط شخصی……………………………………………………………………………
25
2-2-11-4 اعمال حمایت های اجتماعی و عاطفی ……………………………………………………………….
26
2-2-11-5 الگوسازی ………………………………………………………………………………………………………
27
2-2-11-6 کار تیمی ………………………………………………………………………………………………………..
27
2-2-11-7 تحریکات حسی ………………………………………………………………………………………………
28
2-2-11-8 بازخورد …………………………………………………………………………………………………………
28
2-2-11-9 ایجاد اعتماد ……………………………………………………………………………………………………
28
2-2-12 علل گرایش سازمان ها به توانمندسازی ………………………………………………………………….
29
2-2-13 جمع بندی مبانی نظری ………………………………………………………………………………………..
31
2-3 مبانی تجربی پژوهش …………………………………………………………………………………………………
33
2-3-1 مطالعات انجام شده در داخل ایران……………………………………………………………………………
33
2-3-2 مطالعات انجام شده در خارج ایران ………………………………………………………………………….
36
فصل سوم: روش شناسی پژوهش
3-1 پیش درآمد فصل سوم ………………………………………………………………………………………………..
41
3-2 نوع و روش پژوهش ………………………………………………………………………………………………….
41
3-3جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری ……………………………………………………………………….
41
3-4 متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………………
42
3-5 ابزار سنجش و اندازه گیری متغیرها ……………………………………………………………………………..
43
3-6 روایی و پایایی ابزار ……………………………………………………………………………………………………
44
3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………………………………
44
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافتهها
4-1 پیش درآمد فصل چهارم ……………………………………………………………………………………………..
47
4-2 توصیف افراد نمونه آماری…………………………………………………………………………………………..
47
4-3 تجزیه و تحلیل داده ها (آمار توصیفی و آمار استنباطی) ………………………………………………….
4-4 جمع بندی و خلاصه نتایح پژوهش ……………………………………………………………………………..
51
64
فصل پنجم: تفسیر یافتهها
5-1 پیش درآمد فصل پنجم ……………………………………………………………………………………………….
66
5-2 خلاصه ی نتایج پژوهش …………………………………………………………………………………………….
66
5-3 بحث و تفسیر یافته ها ………………………………………………………………………………………………..
70
5-4 محدودیت های پژوهش ……………………………………………………………………………………………..
71
5-4-1 محدودیت های در اختیار پژوهشگر …………………………………………………………………………
71
5-4-2 محدودیت های خارج از اختیار پژوهشگر ………………………………………………………………..
71
5-5 پیشنهادهای پژوهش …………………………………………………………………………………………………..
71
5-5-1 پیشنهادهای کاربردی ……………………………………………………………………………………………..
71
5-5-1 پیشنهادهایی پژوهشی …………………………………………………………………………………………….
72
منابع
منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………
74
منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………
78
پیوستها
پرسشنامه توانمندی روان شناختی ……………………………………………………………………………………….
80
داده های خام حاصل از اجرای پژوهش ……………………………………………………………………………….
81
فهرست جداول
جدول شماره (1-2) :خلاصه نتایج مطالعات انجام شده در حوزه موضوعی پژوهش …………………..
37
جدول شماره (1-3) :پایایی پرسشنامه توانمندسازی روان شناختی با استفاده از آلفای کرونباخ …….
44
جدول شماره (1-4) :توزیع افراد نمونه آماری بر اساس متغیر جنسیت ……………………………………..
47
جدول شماره (2-4) :توزیع افراد نمونه آماری بر اساس متغیر مدرک تحصیلی …………………………..
48
جدول شماره (3-4) :توزیع افراد نمونه آماری بر اساس متغیر سابقه ………………………………………….
49
جدول شماره (4-4) :توزیع فراوانی میزان توانمندی روان شناختی افراد مورد مطالعه …………………..
51
جدول شماره (5-4) :نتایج آزمون تی تک نمونه ای توانمندی روان شناختی معلمان ……………………
52
جدول شماره (6-4) :توزیع فراوانی میزان با معنی بودن افراد مورد مطالعه ………………………………….
54
جدول شماره (7-4) :نتایج آزمون تی تک نمونه ای با معنی بودن ……………………………………………..
55
جدول شماره (8-4) :توزیع فراوانی میزان احساس خودکارآمدی افراد مورد مطالعه …………………….
56
جدول شماره (9-4) :نتایج آزمون تی تک نمونه ای احساس خودکارآمدی ………………………………..
57
جدول شماره (10-4) :توزیع فراوانی میزان خودمختاری افراد مورد مطالعه ………………………………..
58
جدول شماره (11-4) :نتایج آزمون تی تک نمونه ای خودمختاری …………………………………………….
59
جدول شماره (12-4) :توزیع فراوانی میزان احساس تأثیرگذاری افراد مورد مطالعه ………………………
60
جدول شماره (13-4) : نتایج آزمون تی تک نمونه ای احساس تأثیرگذاری ………………………………….
61
جدول شماره (14-4) : توزیع فراوانی میزان حس اعتماد افراد مورد مطالعه …………………………………
62
جدول شماره (15-4) :نتایج آزمون تی تک نمونه ای حس اعتماد ……………………………………………..
جدول شماره (16-4) : خلاصه نتایج پژوهش …………………………………………………………………………
63
64
فهرست شکل ها:
شکل (1-1): توانمندی روان شناختی کارکنان اسپریتزر ……………………………………………………………..
9
شکل (1-3): مدل مفهومی متغیرهای مورد مطالعه………………………………………………………………………
43
فهرست نمودارها
نمودار (1-4): مقایسه ی درصد فراوانی افراد مورد مطالعه دو گروه به تفکیک جنسیت ………………..
48
نمودار (2-4): مقایسه ی درصد فراوانی افراد مورد مطالعه دو گروه به تفکیک مدرک تحصیلی ……..
49
نمودار (3-4): مقایسه ی درصد فراوانی افراد مورد مطالعه دو گروه به تفکیک سابقه خدمت …………
50
چکیده
این مطالعه با هدف بررسی نقش آموزش ضمن خدمت الکترونیکی بر توانمندسازی روان شناختی معلمان صورت گرفت. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، و از نظر روش، از نوع پژوهش های توصیفی تحلیلی است. جامعه ی مورد مطالعه معلمان مقطع ابتدایی شهرستان سرپل ذهاب در سال تحصیلی 94-93 به تعداد 140 نفر بود. به دلیل حجم پایین جامعه ی آماری به منظور تعیین نمونه از روش سرشماری استفاده گردید. ابزار گردآوری داده ها در این مطالعه، پرسشنامه ی استاندارد توانمندسازی روان شناختی نیروی انسانی اسپریتزر (1995) بود. این پرسشنامه ی یک پرسشنامه ی 15 گویه ای در مقیاس 5 سطحی لیکرت است که 5 بعد توانمندی روان شناختی را مورد سنجش و ارزیابی قرار می دهد. روایی این پرسشنامه با استفاده از نظرات دو متخصص روان شناسی و پایایی آن بر اساس ضریب آلفای کرونباخ (897/0) برای کل پرسشنامه مورد محاسبه واقع گردید. توصیف داده های حاصل از اجرای مطالعه با استفاده از شاخص های آمار توصیفی شامل توزیع فراوانی، میانگین، انحراف معیار و نمودار، و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون تی تک نمونه ای (با عدد ثابت) صورت گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که میزان توانمندی روان شناختی معلمان مورد مطالعه در حد زیاد (78/24=t و 000/0=Sig)، بامعنی بودن در حد زیاد (14/29=t و 000/0=Sig)، احساس خودکارآمدی در حد زیاد (72/25=t و 000/0=Sig)، خودمختاری در حد زیاد (35/14=t و 000/0=Sig)، احساس تأثیرگذاری در حد زیاد (2/18=t و 000/0=Sig)، و حس اعتماد در حد زیاد (46/13=t و 000/0=Sig)، و تمام موارد از نظر آماری به شکل معناداری بالاتر از حد وسط میانگین های می باشد. از این رو می توان گفت آموزش ضمن خدمت به شکل الکترونیکی می تواند بر توانمندسازی روان شناختی معلمان مؤثر باشد.
واژه های کلیدی:آموزش الکترونیکی، آموزش ضمن خدمت، توانمندسازی روان شناختی.
فصل یکم
کلیات پژوهش |
1-1 مقدمه:
سرمایه فیزیکی، منابع انسانی، فناوری و مدیریت عناصر تشکیل دهنده ی سازمان های امروزی است. که به نظر محققان در میان این عناصر، منابع انسانی، مهم ترین عنصر به حساب می آید (آنگر و همکاران، 2011، ص 242). از آنجا که منابع انسانی بیش از نیمی از منابع و سرمایه ی بسیاری از سازمان ها را تشکیل می دهد، تأمین و حفظ سرمایه ی انسانی نیازمند فعالیت های آموزشی به طور مستمر در تمام سطوح سازمانی هستند (حنیفی و همکاران، 2014، ص 2450).
سرمایه ی انسانی در مدارس و سیستم های آموزشی، از وضعیت فوق العاده ای نسبت به سایر سازمان ها برخوردار است. چون در این سازمان تولید نهایی نیز سرمایه ی انسانی برای سایر سازمان هاست. لذا، تمام کشورهای دنیا به دنبال راه هایی برای بهبود وضعیت مدارس خود و پاسخی بهتر برای چشم اندازهای عالی اقتصادی و اجتماعی شان هستند. به عنوان مهمترین و پرارزش ترین منابع در مدارس، معلمان مرکز تلاش های موفقیت آمیز در مدارس هستند. بر اساس تجزیه و تحلیل سیاست های آموزش معلمان در 25 کشور، که توسط سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (2005) صورت گرفته است، کیفت معلم، مهمترین عامل در سیستم آموزشی، و دومین عامل مهم در این زمینه در میان متغیرهای فراوان اثرگذار بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، پیشینه ی خانوادگی دانش آموزان است (سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، 2005، ص 1).
اثربخشی معلمان وابسته ی به آموزش هایی است که به آنها داده می شود. این آموزش ها امروزه و در قالب سیستم آموزشی آموزش و پرورش بسیاری از کشورهای دنیا، تحت عنوان آموزش ضمن خدمت شناخته می شود. آموزش های ضمن خدمت، در ابتدا و در دهه های گذشته بیشتر به شکل سنتی و به روش چهره به چهره ارائه می گردید. اما امروزه و با رشد سریع فناوری های گوناگون و امکان استفاده ی آسان از آنها در آموزش های جمعی به لحاظ سهولت و کاهش هزینه های آموزشی، آموزش ضمن خدمت معلمان را نیز در بر گرفته و بسیاری از دوره های آموزشی ضمن خدمت معلمان چه در بخش دروس تخصصی و چه در بخش مباحث عمومی به این شکل ارائه می گردد.
هدف اصلی دوره های آموزشی ضمن خدمت، توانمندسازی شغلی، حرفه ای و شخصی روان شناختی معلمان به منظور بهره وری و ارتقاء سطح کیفیت آموزش هایی است که آنها می توانند در کلاس های درس خود ارائه دهند.توانمندسازی، یک مفهوم پیچیده است. به همین خاطر دارای معانی متفاوتی برای افراد متفاوت است. در میان انواع توانمندی افراد، توانمندی روان شناختی از اهمیت بالاتری برخوردار است. توانمندی روان شناختی شامل اعتقادات افراد درباره ی معنای کاری که انجام می دهند و توانایی آنها برای انجام کارشان به خوبی، احساسشان از خودمختاری و استقلالشان در تأثیرگذاری بر نتایج کارشان است. کارکنان توانمند از نظر روان شناختی، خودشان را در کار خود مؤثر می دانند و همکارانشان نیز آنها را مؤثر ارزیابی می نمایند (کوین و اسپریتزر، 1997، ص 37). شواهدی وجود دارد که کارکنان دارای توانمندی روان شناختی بیشتر، احساس بهتری نسبت به شغل خود دارند (اکسل و همکاران، 2013، ص 70). این احساس بر عملکرد آنها در زمینه ی کاری خود بسیار می تواند اثرگذار باشد.
با توجه به مطالب مطروحه و نیز با اشاره به سه نکته ی مهم یعنی: اهمیت منابع انسانی در سازمان ها و لزوم توجه سازمان به آموزش این منابع به منظور بهره وری بیشتر، اهمیت آموزش های ضمن خدمت معلمان در کیفیت بخشی به آموزش های آنان، و نیز اهمیت توانمندی روان شناختی و تأثیر آن بر عملکرد شغلی و حرفه ای افراد، این مطالعه با در نظر گرفتن موضوعات مطروحه و نیز با توجه به گسترش دوره های الکترونیکی آموزش های ضمن خدمت معلمان، در تلاش است تا تأثیر بهره گیری از این دوره ها را بر توانمندسازی روان شناختی معلمان مورد مطالعه قرار دهد.
1-2 بیان مسئله:
در عصر حاضر، سازمان ها در محیطی قرار گرفته اند که با شتاب غیر قابل تصوری در حال تغییر و تحول هستند. در این شرایط عدم اطمینان، چنانچه توانمندی های روان شناختی همه ی اعضای سازمان ها تقویت نگردد، قدرت تحمل، رقابت و انطباق با تغییرات کاهش یافته، سازمان به سوی عدم بهره وری و فرسودگی پیش خواهد رفت (نادری و همکاران، 1388، ص 40). این موضوع در خصوص آموزش و پرورش و نیروهای شاغل در آن، بخصوص معلمان، از اهمیت بسزایی برخوردار است. شرت و همکاران(1994، ص 13) توانمندسازی معلمان را فرایندی می دانند که به وسیله آن مشارکت کنندگان محیط آموزشی، شایستگی های خود را بهبود می بخشند و رشد حرفه ای خود را ارتقا می دهند و مسائل خود را حل می کنند.
معلمان نقطه آغاز و عنصر اصلی هر گونه تحول در نظام آموزش و پرورش محسوب می شوند؛ پس برای این که بتوانند وظایف حرفه ای، تخصصی و تربیتی خود را بهتر انجام دهند، و یا به عبارتی از توانمندی برخوردار گردند، لازم است پیوسته امکان بهره مندی آنها از آموزش های جدید و مهارت های تازه فراهم گردد. این مهم از طریق طراحی و اجرای نظام ضمن خدمت معلمان، به نحوی که زمینه ی ارتقای علمی و تخصصی و به روز نمودن اطلاعات و کسب مهارت های جدید را امکان پذیر نماید، میسر می شود (سمیعی زفرقندی، 1390، ص 151).
اهمیت آموزش مهارت های حرفه ای معلمان در دوره های ضمن خدمت به گونه ای است که یون و همکاران (2007) می گویند: بازبینی بیش از 1300 مطالعه ی شناسایی تأثیرات بالقوه ی گسترش مهارتهای حرفه ای معلمان بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نشان داد که معلمانی که آموزش های مربوط به ارتقاء مهارت های حرفه ای را دریافت کرده بودند توانستند باعث ارتقاء پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خود شوند (یون و همکاران، 2007). این موضوع نشان دهنده ی اهمیت آموزش مهارت های حرفه ای معلمان است.حنیفی و همکاران (2014) در بررسی تأثیر دوره های کوتاه ضمن خدمت بر توانمندسازی معلمان دبیرستان شهر تهران، نتیجه گرفتند که آموزش کوتاه مدت بر توانمدسازی معلمان تأثیر مثبت دارد. همچنین بر ابعاد توانمندسازی معلمان شامل غنی سازی شغلی، تشکیل تیم های کاری و مشارکت در تعیین اهداف مؤثر است. جوادپور سماک و همکاران (2013) در مطالعه ی بررسی تأثیر آموزش ضمن خدمت بر توانمندسازی پرسنل شعب بانک سپه در شهر گیلان، نشان دادند که بین آموزش های ضمن خدمت و توانمندسازی کارکنان بانک سپه شهر گیلان رابطه معنادار آماری وجود دارد. اورنگی و همکاران (1390) در مطالعه ی تأثیر آموزش های ضمن خدمت بر عملکرد معلمان شهر شیراز که به شکل علی مقایسه ای صورت گرفته است، نتیجه گرفتتند که دوره های آموزش ضمن خدمت روشها و فنون تدریس، مدیریت کلاس و سنجش و اندازه گیری، تأثیری بر عملکرد حرفه ای معلمان در تدریس کلاسی، کلاسداری، ارزشیابی کلاسی و وضعیت تحصیلی دانش آموزان ندارد. دماوندی و الزامی (1392) در مطالعه ی بررسی رابطه آموزش های ضمن خدمت، سابقه خدمت و تحصیلات با توانمندی شغلی معلمان زن که به شکل توصیفی همبستگی صورت گرفت، نشان دادند که از میان سه عامل آموزش های ضمن خدمت، سابقه و تحصیلات، تنها آموزش ضمن خدمت به طور معناداری با توانمندی شغلی ارتباط دارد. همچنین بین آموزش ضمن خدمت و هر یک از مؤلفه های توانمندی شغلی، رابطه ی معنادار وجود دارد. کروبی و متانی (1388) در بررسی تأثیر آموزش های ضمن خدمت بر توانمندسازی کارکنان دانشگاه آزاد مازندران، نتیجه گرفتند که آموزش های ضمن خدمت در بهبود عملکرد، تقویت مهارت های شغلی، رضایت شغلی و آمادگی لازم برای انجام وظایف در کارکنان مؤثر بوده است. نادری و همکاران (1386) در بررسی توانمندسازی کارکنان شرکت نفت از طریق آموزش های ضمن خدمت نشان دادند که از دیدگاه مربیان افزایش توانمندی کارکنان از طریق آموزش های ضمن خدمت تنها در مؤلفه های مسئولیت پذیری، راهبرد گزینی، سازگاری، رقابت و یادگیری صورت پذیرفته و در سایر مؤلفه ها این افزایش کمتر از حد متوسط بوده است.
بررسی مطالعات صورت گرفته در داخل و خارج کشور در زمینه ی اثربخشی دوره های ضمن خدمت بر توانمدسازی کارکنان، حاوی نکات قابل توجهی که در تبیین مسأله ی اصلی این پژوهش بسیار کمک کننده است. اولین نکته تضاد و غیرهمسویی میان نتایج پژوهش های صورت گرفته در زمینه ی تأثیر دوره های ضمن خدمت بر توانمندسازی کارکنان ادارات و سازمان های مختلف است. نکته ی دوم عدم وجود پیشینه ی تجربی در زمینه ی تأثیر دوره های آموزشی ضمن خدمت بر توانمندسازی روان شناختی معلمان است و دیگر اینکه در میان مطالعات موجود و در دسترس هیچ مطالعه ای تأثیر دوره های آموزشی ضمن خدمت الکترونیکی را مورد مطالعه قرار نداده است. این در حالی است که امروزه و در پی رشد زیرساخت فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، امکان بهره گیری از بسترهای الکترونیکی برای آموزش ضمن خدمت معلمان نیز مهیا گردیده است. و تغییرات پویا در فناوری و امکان بهره گیری از آن در آموزش می تواند تأثیرات عمیقی بر آموزش و پرورش معلمان داشته باشد (وولداب، 2014، ص 159). از این رو در بسیاری از موارد سیستم آموزش ضمن خدمت معلمان به سمت الکترونیکی شدن پیش می رود. الکترونیکی شدن ضمن خدمت ها در اصل و ماهیت خود با آموزش های ضمن خدمت سنتی تفاوت هایی در شیوه و روش اجرا دارد. بنابراین لازم است که اثرات این شیوه ی آموزش در قیاس با شیوه های سنتی بر جوانب مختلف روان شناختی، عملکردی و عاطفی معلمان سنجیده شود. بر این اساس سؤال و مسأله ی اساسی این مطالعه این است که آموزش ضمن خدمت الکترونیکی چه تأثیری بر توانمندسازی روان شناختی معلمان دارد؟
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
امروزه ما در یک جامعه ی مبتنی بر دانش زندگی می کنیم. جایی که دانش و مهارت نقش مهمی را در آن بازی می کنند (فاوساوات و همکاران، 2011، ص ص 811). در عصر حاضر که سازمان ها بر دانش و مهارت کارکنان خود تکیه می کنند، سازمان های آموزشی نظیر آموزش و پرورش، نقش مهم و حیاتی را در توسعه ی منابع انسانی از طریق فراهم سازی آموزش، بازی می کنند (هانسن، 2007، ص 312).چرا که نیروی انسانی کارآمد، شاخص عمده برتری یک سازمان نسبت به سازمان های دیگر است. به طوری که وجود نیروهای انسانی توانمند و متعهد به سازمان در هر سازمان ضمن کاهش غیبت، تأخیر و جابجایی، باعث افزایش چشمگیر عملکرد سازمان، نشاط روحی کارکنان، تجلی بهتر اهداف متعالی سازمان و نیز دستیابی به اهداف فردی خواهد شد (ابیلی و ناستی زایی، 1388، ص 27). از این رو سازمان ها همواره در تلاش بوده اند تا به شیوه های مختلف، سطح توانمندی نیروهای انسانی خود را ارتقاء ببخشند. توانمندسازی کارکنان یک فرآیند است و از طریق آن یک فرهنگ توانمندسازی توسعه می یابد که در آن آرمان ها، اهداف، مرزهای تصمیم گیری و نتایج تأثیرات و تلاش های آنان در کل سازمان به اشتراک گذاشته می شود (نادری و همکاران، 1386، ص 66).
توانمندسازی حرفه ای معلمان بعد از استخدام، از طریق آموزش های ضمن خدمت صورت می گیرد. این موضوع، بخشی از نظام آموزش معلمان به حساب می آید که در ادامه آموزش های قبل از خدمت آنها مطرح می شود و نباید آن را به عنوان دور