مفاهیم برنامه درسی.. 10

 

عناوین برنامه درسیَ.. 13

 

قلمرو های برنامه درسی.. 15

 

فواید تعیین هدف در برنامه ریزی درسی.. 17

 

اصولی که در تعیین اهداف باید رعایت شود: 17

 

منابع تعیین در برنامه ریزی درسی.. 18

 

اصول انتخاب محتوا 19

 

سازمانی دهی محتوا 21

 

الگوهای سازماندهی محتوای برنامه ی درسی.. 22

 

روشهای یاددهی- یادگیری.. 24

 

تقسیم بندی روشهای تدریس… 25

 

ارزشیابی.. 26

 

چرا ارزشیابی.. 27

 

ضرورت ارزشیابی.. 27

 

سطوح ارزشیابی.. 28

 

چند نکته ضروری در ارزشیابی.. 29

 

تربیت دینی.. 29

 

تعریف دین.. 32

 

تعاریف دیگری از دین قابل تامل هستند: 41

 

در این جا لازم است به چند سوال اساسی در زمینه دین پاسخ دهیم. 42

 

اهمیت تربیت دینی از دیدگاه اسلام. 43

 

ضرورت آموزش دین.. 46

 

دین و سیاست.. 49

 

دین و تاریخ.. 50

 

دین و روانشناسان. 51

 

دین و جامعه شناسی.. 51

 

رویکرد نمادین به تربیت دینی.. 52

 

شاکله دینی در نوجوان. 53

 

تربیت دینی در برنامه ی درسی دوره ی متوسطه. 53

 

 

درس دین و زندگی.. 55

 

مهارتهای ضروری در درس دین و زندگی سال سوم دبیرستان. 56

 

اهداف درس دین و زندگی سال سوم دبیرستان. 57

 

محتوای آموزش دین و زندگی سال سوم دبیرستان. 63

 

اصول و معیارهای انتخاب محتوای درس دین و زندگی.. 63

 

روشهای تدریس دین و زندگی.. 65

 

نقد و بررسی شیوه های یاددهی- یادگیری درس دین و زندگی.. 65

 

ارزشیابی درس دین و زندگی.. 66

 

پیشینه پژوهش: 68

 

فصل سوم روش شناسی پژوهش… 73

 

مقدمه. 74

 

روش پژوهش… 75

 

جامعه آماری.. 75

 

آمار توصیفی.. 75

 

جامعه آماری برنامه درسی قصد شده : 75

 

جامعه آماری برنامه درسی اجرا شده : 75

 

جامعه آماری برنامه درسی آموخته شده : 75

 

نمونه و روش نمونه گیری.. 76

 

ابزار گرد آوری اطلاعات.. 76

 

برنامه درسی قصد شده : 77

 

برنامه درسی اجرا شده : 77

 

برنامه درسی آموخته شده : 80

 

روایی و پایایی مقیاس ها 80

 

روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها 81

 

ملاحظات اخلاقی.. 82

 

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها 83

 

مقدمه. 84

 

یافته های استنباطی : 86

 

بررسی و تحلیل سوالات تحقیق: 89

 

سوال اول فرعی تحقیق: 92

 

سوال دوم فرعی تحقیق: 93

 

سوال سوم فرعی تحقیق: 94

 

فصل پنجم نتیجه‌گیری.. 96

 

مقدمه. 97

 

خلاصه پژوهش… 98

 

بحث و نتیجه گیری از فرضیه های پژوهش: 99

 

محدودیتهای پژوهش: 102

 

پیشنهاد کاربردی.. 103

 

پیشنهادهای ویژه در ارتباط با هر یک از این سه برنامه به شرح زیر است: 103

 

پیشنهادات پژوهشی.. 105

 

منابع و مآخذ. 106

 

پیوست الف… 111

 

پیوست ب.. 114

 

پیوست پ.. 117

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول ها

 

جدول ‏02‑1- الگوی سازماندهی محتوای برنامه درسی.. 23

 

جدول 2‑2- اهداف… 57

 

جدول 3‑1- فراوانی جامعه آماری مدارس ودانش آموزدبیر ،مدیر متوسطه دختر  شهرستان شیراز- ناحیه یک   76

 

جدول ‏3‑2- جامعه آماری پژوهش… 77

 

جدول 3‑3- معیارهای مقیاس مربوط به مدیر. 78

 

جدول 3‑4- معیارهای مقیاس مربوط به دبیر. 79

 

جدول 3‑5- معیارهای مقیاس مربوط به دانش آموز. 80

 

جدول 3‑6- آزمون پایایی ابزارهای تحقیق به کمک ضریب آلفای کرونباخ.. 81

 

جدول4‑1- آمار توصیفی پرسشنامه های توزیعی بین مدیران جامعه هدف… 85

 

جدول 4‑3- نتایج آزمونt تک نمونه ای نظرات پاسخگویان به سؤال اول پژوهش 3test value=.. 86

 

جدول ‏4‑4- نتایج آزمونtتک نمونه ای نظرات پاسخگویان به سؤال دوم پژوهش3test value=.. 87

 

جدول4‑5- نتایج آزمونtتک نمونه ای نظرات پاسخگویان به سؤال سوم پژوهش3test value=. 88

 

جدول 4‑7- نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف پرسشنامه محقق ساخته مرتبط با مدیران. 89

 

جدول 4‑8- نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف پرسشنامه محقق ساخته مرتبط با دانش آموزان. 90

 

جدول ‏4‑9- نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف پرسشنامه محقق ساخته مرتبط با دبیران. 91

 

.. 92

 

.. 93

 

.. 94

 

 

 

 

 

چکیده

 

هدف این پژوهش ارزیابی میزان همخوانی برنامه درسی قصد شده ، اجرا شده وآموخته شده درس دین و زندگی سال سوم متوسطه دخترانه آموزش وپرورش ناحیه یک شیراز در سال تحصیلی 93-1392 بوده است پژوهش حاضر از نوع تحقیق پیمایشی می باشد . به منظور اجرای پژوهش که مبتنی بر نگرش سنجی مدیران ، دبیران و دانش آموزان در مورد برنامه های درسی قصد شده ، اجرا شده و آموخته شده بود یک مقیاس محقق ساخته طراحی واستفاده گردید .جهت تعیین روایی و پایایی هرسه مقیاس از آلفای کرونباخ استفاده  شده است . نمونه آماری مربوط به برنامه درسی اجرا شده ( مدیر و دبیر ) و برنامه درسی آموخته شده ( دانش آموز ) به تعداد 22 نفرمدیر و 61 دبیر و 216 دانش آموز با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای و تصادفی انتخاب شدند .تجزیه و تحلیل آماری داده ها نشان میدهد که فرض پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین برنامه درسی قصد شده دین و زندگی سال سوم متوسطه با برنامه درسی اجرا شده، به­وسیله ی همخوانی و همبستگی مثبت در سطح اطمینان 95 درصد (05/0>0393/0) تأییدمیشود. نتایج ضریب همبستگی نشان میدهدکه فرض پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین برنامه درسی قصد شده با برنامه درسی  کسب شده، با همبستگی مثبت در سطح اطمینان 95 درصد (05/0>120/0)تأیید نمی شود.نتایج ضریب همبستگی نشان میدهد که فرض پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین برنامه درسی کسب شده با برنامه درسی اجرا شده، با همبستگی مثبت در سطح اطمینان 95 درصد (05/0>015/)  تأییدمی شود.

 

کلید واژه : برنامه درسی قصد شده ، برنامه درسی اجرا شده ، برنامه درسی آموخته شده

 

                                                                                                                      فصل اول
طرح تحقیق

 

 

 

مقدمه

 

در دنیای کنونی که علم و دانش رو به پیشرفت بوده و انسان روز به روز بردانش و بینش خود در همه زمینه ها می افزاید ،یر هر انسان دانایی است که از این قافله ی حقیقی دور نماند و به عنوان یکی از ارکان این کاروان راه را برای صعود انسانیت به قله های دانش هموار نماید تا پایه گذار پیشرفتهای بعدی گردد.

 

«دنیای امروز مرهون تلاش ، مجاهدتها و ریاضتهای کسانی است که در راه کشف حقایق از هیچ کوششی دریغ نورزیده اند .فرهنگ و جامعه نیز منبعی غنی برای حرکتها و نوع اتخاذ موضع در برابر جریانات و حوادث است .چه بسا ابتکار و خلاقیتهایی که از فرهنگ جامعه نشات گرفته باشد .

 

اعمال و اخلاق خوب وبد ، احترام به حقوق دیگران ؛ تفسیر صحیح و غلط از اموری مانند آزادی ، عفت و پایبندی به ارزشهای دینی و اجتماعی و …همه وهمه به فرهنگ یک جامعه وابسته است »

 

(به نقل ازکامیاب ،1383 ،ص2-1).

 

ارزشهای دینی نیز به نوبه ی خود در فرهنگ هر جامعه از جایگاه رفیعی برخوردار است .این ادعا به این دلیل است که انسانها موجوداتی انتخابگر بوده و به دنبال آن نقطه ای هستند که دارای ارزش و بهای بیشتر است .بسیاری از افراد ، این ارزشها را در فرهنگ دینی جامعه جستجو می کنند . در کشور ما نیز آموزش برخی از این ارزشهای دینی در قالب متون درسی در مدارس به دانش اموزان ارائه می شود . یادگیری صحیح این مورد منوط به پیاده کردن صحیح اهداف از پیش تعیین شده است .

 

«متاسفانه با وجود قرین به سه دهه از انقلاب اسلامی هنوز به چگونگی پیاده شدن برنامه های درسی در دوره های مختلف آنچنان توجهی که می بایست نمی شود و تاحدود زیادی شکافی عمیق بین خواسته های برنامه ریزان کتب درسی و آنچه امروزه تحت عنوان برنامه های درسی به دانش اموز عرضه می شود  وجود دارد و برخی از معلمین نیز خود را ملزم به پیاده کردن برنامه های درسی به شیوه های خواسته شده نمی دانند . برکارشناسان برنامه ریزی کتب درسی است که به این امر توجه کافی نمایند » (به نقل ازاخلاقی ،1384 ، ص8).

 

بیان مسئله

 

پس از زندگی، تعلیم و تربیت بهترین نعمت داده‌شده به انسان است. تعلیم و تربیت بهترین سرمایه یک جامعه به شمار می‌آید، به ویژه جامعه‌ای که برای استعداد و توانمندی‌های علمی صرف‌نظر از نژاد ارزش و اهمیت قائل است؛بنابراین گزاف نیست اگر بهبود کیفیت نظام‌های تعلیم و تربیت را معادل ارتقاء کیفیت زندگی و تمدن انسانی در همه ابعاد قلمداد کنیم(به نفل از ، مهر محمدی، 1379، ص 281).

 

با همه ی این تفاسیر ،هر چند که دین نقش سازنده ای در زندگی انسان دارد ، اما اگر اغراق نباشد ،یکی از مهمترین چالش‌های قرن بیست و یکم انحطاط اخلاقی افراد و جوامع است . شاهد این ماجرا سمپوزیونی است که در سال 1990 در مورد ویژگی های قابل پیش بینی  قرن 21 و نحوه ی تحولات آموزش وپرورش برگزار گردید.در تمام مقالات ، موضوع انحطات اخلاقی ، به عنوان یک مساله مطرح شده است .

 

در مقالات متعدد مسائل مربوط به استفاده از مواد مخدر، جنایت‌هایی که در اشکال و ابعاد مختلف صورت می‌گیرد. خودکشی و … جلوه‌هایی از این حقیقت‌اند که بشر در پرتگاه انحراف اخلاقی قرار گرفته است(مهر محمدی، 1371، ص 79).

 

گودلد تفاوت نظروعدم توافق بین برنامه درسی قصد شده ،و برنامه ی درسی کسب شده را ناشی از جدایی وسیله ها و اهداف در تعلیم وتربیت می داند.(به نقل از خویی نژاد ،1378،ص.36).

 

فرآیند برنامه درسی سه مرحله را شامل می‌شود که عبارت است از طراحی، اجرا و ارزشیابی

 

دست‌اندکاران برنامه درسی بر این باورند که بین آنچه که برنامه‌ریزان درسی به عنوان برنامه قصد شده طراحی و تولید می‌کنند با آنچه که در عمل توسط معلمان و دانش‌آموزان اعمال می‌شود و فرگیران در اجرا برنامه کسب می‌کنند و جزء آموخته‌های آنان قرار می‌گیرد فاصله قابل‌توجهی وجود دارد. (مهر محمدی، 1374، ص 74).

 

با توجه به مشکلات اخلاقی که جوامع امروزی با آن روبرو است و روزبه‌روز بر تعداد جرم و جنایت‌هایی که به علت توجه نکردن به مسائل اخلاقی، جوامع با آن روبرو است. مسئولان و برنامه‌ریزان تعلیم و تربیت باید آموزش مبانی دینی به خصوص از طریق برنامه درسی در مدارس بپردازند تا بدان وسیله مشکلات بهوجود آمده را کمتر کنند توجه به این مهم در جامعه ما که داعیه اخلاقی و دینی بودن را داریم غیر قابل چشم‌پوشی به نظر می‌رسد.

 

مدرسه یادادن مبانی دینی را برعهده دارد.اما در این راستا توجه به ایجاد تعادل بین برنامه درسی قصد شده ، اجرا شده و کسب شده درس دین و زندگی سال سوم دبیرستان ضروری به نظر می سد.

 

پس از این تفاسیر ،این پرسش را می توان مطرح ساخت که تا چه میزان بین برنامه درسی قصد شده ،اجرا شده و کسب شده درس دین وزندگی در چهار عنصر هدف،محتوا،روش یادهی- یادگیری وارزشیابی از آموخته های دانش آموزان در مدارس متوسطه دخترانه ناحیه یک شیراز هماهنگی وهمخوانی وجود دارد؟

 

اهمیت و ضرورت پژوهش

 

از دیر باز دغدغه ی فکری انسان موضوع تعلیم وتربیت و روشهای دستیابی به آن بوده است .همواره ابعاد زندگانی توجه او را به سوی خود معطوف داشته ودارد.

 

اهمیت موضوع به آن اندازه است که خداوند پیامبر اکرم (ص) را به عنوان معلم معرفی کرده است.

 

«هو الذی بعث فی الامیین رسولان منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه

 

اوست خدای که میان عرب امی پیغمبری بزرگوار را از همان مردم برانگیخت. تا بر آنان آیات وحی خدا تلاوت کند و آن‌ها را پاک سازد و شریعت کتاب سماوی و حکمت الهی بیاموزد. با آنکه بیش از این همه در ورطه جهالت و گمراهی بودند(سوره جمعه، آیه 2).

 

تربیت دینی جنبه خاصی از تربیت است که فرد را به وظایف دینی و آداب شرعی آشنا می‌سازد و او را به خودشناسی و خداشناسی می‌رساند. قضاوت اخلاقی نیز جزء تربیت دینی است. وقتی فرد در زمینه تربیت دینی قدم بر داشت و عامل به شرایع دینی شد و در خود تقی و فضیلت را رشد داد به مهار نفس می‌پردازد و در جهت تمیز سره از ناسره حرکت پژواک‌اند و به قضاوت اخلاقی می‌رسد

 

(احمدی،1368، ص 313)..

 

یکی از نیازهای اساسی که به طور فطری در وجود انسان نهاده شده نیاز به دین است انسان خداجو نه تنها دین را نجات‌بخش خود در جهان آخرت می‌داند بلکه سعادت و بهروزی خود را در دنیا، تمسک به امور دینی و مذهبی می‌داند(مؤسسه در راه حق، 1378، ص 18)..

 

توسعه فرهنگ دینی جامعه و قوام آن به عنوان زیربنا مستلزم توجه به کیفیت آموزش دینی در نظام رسمی تعلیم و تربیت است(احمدی، 1380، ص 11)..

 

در کشور ما تربیت دینی افراد از طریق برنامه ی درسی ، تحت عنوان دین وزندگی در مدارس متوسطه آموزش داده می شود . طبیعتا سال سوم متوسطه از این قاعده مستثنی نبوده ودرس دین وزندگی نیز در این پایه تدریس می گردد.پژوهشها نشان می دهند که 59 درصد نوجوانان و جوانان از نحوه ی آموزشهای دینی ناراضی هستند.(گروه جامعه،1368،ص3).

 

همچنین تحقیقات انجام شده در مدارس نشانگر آن است که مسئله ی آموزش دینی از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده و گاه با تاثیرات معکوس نیز همراه گردیده است وباعث شده تا نا کار آمدی های مذکور تا حدودزیادی در بحران آفرینی ها و کاستی های مشاهده شده در رفتارهای دینی نسل نوجوان و جوان ما سهم موثری داشته باشد(باهنر،1378،ص281).

 

در چنین شرایطی با توجه به اینکه چشم انداز 20 ساله کشور مبتنی بر جامعه یدانایی محور است .که بار اصلی آن بردوش آموزش وپرورش نهاده شده تا نسل جدید را برای جامعه ای دینی تربیت کند،ضروری به نظر می رسد که برنامه درسی دین وزندگی پس از اجرا به جهت همخوانی آن با برنامه ی قصد شده مورد ارزیابی قرار گیرد.

 

با انجام این پژوهش می‌توان میزان هم خوانی و هماهنگی برنامه درسی قصد شده و اجراشده دین و زندگی سال سوم دبیرستان را مشخص کرد و مشکلات احتمالی را آشکار نمود تا بدان وسیله یاریگر کارشناسان، برنامه‌ریزان و دبیران درس دین و زندگی شد.

 

اهداف پژوهش:

 

اهداف کلی پژوهش عبارت است از بررسی میزان همخوانی برنامه درسی ، قصد شده و اجرا شده و کسب شده درس دین و زندگی پایه سوم متوسطه

 

هدف کلی:

 

آیا بین برنامه درسی قصد شده ،اجرا شده و کسب شده درس دین وزندگی سال سوم متوسطه همخوانی وجود دارد؟

 

اهداف اصلی:

 

آیا بین برنامه درسی قصد شده درس دین و زندگی سال سوم متوسطه با برنامه درسی اجرا شده، همخوانی وجود دارد.

 

آیا بین  برنامه درسی قصد شده درس دین زندگی سال سوم متوسطه با  برنامه درسی کسب شده همخوانی وجود دارد.

 

آیا بین برنامه درسی کسب شده درس دین وزندگی سال سوم متوسطه با برنامه درسی اجرا شده همخوانی وجود دارد.

 

 

 

اهداف ویژه :

 

 

• بررسی میزان همخوانی محتوای برنامه درسی قصد شده با برنامه درسی اجرا شده درس دین و زندگی سال سوم متوسطه.

 

• بررسی میزان همخوانی فعالیتهای یاددهی – یادگیری برنامه درسی قصد شده با برنامه درسی اجرا شده درس دین و زندگی سال سوم متوسطه.

 

• بررسی میزان همخوانی مولفه ارزشیابی برنامه درسی قصد شده با برنامه درسی اجرا شده درس دین و زندگی سال سوم متوسطه.

 

فرضیه های تحقیق :

 

فرض