فصل دوم: پیشینه تحقیق

 

2-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………. 12

 

2-2- مبانی نظری پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….. 13

 

2-2-1- سود ………………………………………………………………………………………………………………. 13

 

2-2-1-1- دیدگاه‌های مختلف در مورد سود ………………………………………………………. 15

 

2-2-1-2- سود حسابداری در مقایسه با سود اقتصادی ………………………………………… 16

 

2-2-2- سود هر سهم (EPS) ……………………………………………………………………………………… 19

 

2-2-2-1- اهمیت EPS و کاربردهای آن ………………………………………………………….. 19

 

2-2-3- پایداری سود ………………………………………………………………………………………………….. 21

 

2-2-3-1- ارتباط کیفیت سود با پایداری سود …………………………………………………….. 24

 

2-2-3-2- روش‌های ارزیابی کیفیت سود ………………………………………………………….. 24

 

2-2-4- جریان‌های نقدی …………………………………………………………………………………………….. 25

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

 

 

 

 

2-2-4-1- انواع جریان‌های نقدی ……………………………………………………………………… 27

 

2-2-4-2- طبقه‌بندی جریان‌های نقدی ………………………………………………………………. 28

 

2-2-5- تمرکز بازار یا صنعت ………………………………………………………………………………………. 32

 

2-2-5-1- معیارهای سنجش تمرکز ………………………………………………………………….. 34

 

2-2-6- سرمایه‌بری (شدت سرمایه) ………………………………………………………………………………. 41

 

2-3- پیشینه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………. 42

 

2-3-1- مطالعات داخلی ………………………………………………………………………………………………. 42

 

2-3-1-1- پایداری سود ………………………………………………………………………………….. 42

 

2-3-1-2- نسبت تمرکز و سرمایه‌بری ……………………………………………………………….. 49

 

2-3-2- مطالعات خارجی …………………………………………………………………………………………….. 53

 

2-3-2-1- پایداری سود ………………………………………………………………………………….. 53

 

2-3-2-2- سطح تمرکز و سرمایه‌بری ………………………………………………………………… 58

 

2-4- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………………………………… 60

 

 

 

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق

 

 

 

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-2- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………… 63

 

3-3- جامعه و نمونه آماری ………………………………………………………………………………………………………. 63

 

3-4- ابزارها و روش‌های جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها ……………………………………………………………….. 64

 

3-5- روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………….. 65

 

3-6- فرضیات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………… 65

 

3-7- متغیرهای تحقیق …………………………………………………………………………………………………………….. 66

 

3-7-1- متغیر مستقل …………………………………………………………………………………………………… 66

 

3-7-2- متغیر وابسته …………………………………………………………………………………………………… 67

 

3-8- مدل‌های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………… 67

 

3-9- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها …………………………………………………………………………………………….. 71

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

 

 

 

 

3-9-1- تخمین مدل‌های رگرسیون با داده‌های پانل …………………………………………………………. 71

 

3-9-2- آزمون‌های انتخاب مدل در پنل دیتا …………………………………………………………………… 72

 

3-9-3- آزمون معنی‌دار بودن مدل مربوط به فرضیه‌ها ……………………………………………………… 74

 

3-9-4- آزمون فرضیه‌ها ………………………………………………………………………………………………. 76

 

3-10- نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………………………………………………… 79

 

 

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

 

4-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………. 81

 

4-2- تجزیه و تحلیل نتایج ………………………………………………………………………………………………………. 81

 

4-2-1- تجزیه و تحلیل فرضیه اول ………………………………………………………………………………. 82

 

4-2-2- تجزیه و تحلیل فرضیه دوم ………………………………………………………………………………. 88

 

4-2-3- تجزیه و تحلیل فرضیه سوم ……………………………………………………………………………… 91

 

4-2-4- تجزیه و تحلیل فرضیه چهارم …………………………………………………………………………… 96

 

4-3- نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………………………………………………….. 99

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها

 

5-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 101

 

5-2- نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها ………………………………………………………………………………………. 101

 

5-2-1- نتایج حاصل از آزمون فرضیه اول ……………………………………………………………………. 101

 

5-2-2- نتایج حاصل از آزمون فرضیه دوم …………………………………………………………………… 101

 

5-2-3- نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم ………………………………………………………………….. 102

 

5-2-4- نتایج حاصل از آزمون فرضیه چهارم ……………………………………………………………….. 102

 

5-3- تحلیل و بررسی نتایج ……………………………………………………………………………………………………. 103

 

5-4- پیشنهادها …………………………………………………………………………………………………………………….. 104

 

5-4-1- پیشنهادهای مبتنی بر نتایج تحقیق ……………………………………………………………………. 104

 

5-4-2- پیشنهادهای تحقیقات آتی ………………………………………………………………………………. 105

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

5-5- محدودیت‌های پژوهش …………………………………………………………………………………………………. 105

 

 

 

منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………….. 107

 

منابع لاتین …………………………………………………………………………………………………………………………….. 112

 

چکیده انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………… 116

 

چکیده

 

این پژوهش عوامل موثر بر پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی را بررسی می‌کند. هدف تحقیق بررسی ارتباط سطح تمرکز صنعت و سرمایه‌بری شرکت با پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی است. نمونه تحقیق که با استفاده از روش حذفی و با اعمال شرایط انتخاب نمونه تعیین گردید شامل 120 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و دوره تحقیق طی سال‌های 1388 تا 1392 می‌باشد. برای بررسی سطح تمرکز صنایع، 6 صنعت “خودرو و قطعات”، “سیمان، آهک، گچ”، “شیمیایی”، “غذایی به‌جز قند و شکر”، “فلزات اساسی” و “مواد دارویی” را با استفاده از شاخص هرفیندال – هیرشمن مورد بررسی قرار گرفته است. برای محاسبه میزان سرمایه‌بری شرکت‌ها نیز از نسبت مجموع خالص اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات (PPE) تقسیم بر مجموع دارایی‌های آن شرکت استفاده شده است. جهت آزمون فرضیه‌های تحقیق از روش همبستگی بین متغیرها و معادلات رگرسیون چند متغیره از طریق روش پانل دیتا و برای مقایسه مدل‌ها از آزمون Z وونگ استفاده می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که سطح تمرکز صنعت و سرمایه‌بری (شدت سرمایه) شرکت بر پایداری رشد سود تاثیرگذار است، ولی بر پایداری رشد جریان‌های نقدی تاثیرگذار نیست.

 

واژه‌های کلیدی: پایداری، رشد سود، جریان‌های نقدی، سطح تمرکز، سرمایه‌بری

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

 

 

کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه

 

در دنیای رقابتی امروز که تنوع تقاضا و نیازهای مشتریان از یک‌سو و کمیابی و محدودیت منابع و امکانات از سوی دیگر وجود دارد، بنگاه‌های اقتصادی چاره‌ای جز تلاش و استفاده از استراتژی‌های مناسب جهت رشد پایدار ندارند و همین عامل مهم است که باعث حفظ بقا و ترقی آن‌ها می‌شود.

 

علاوه بر معیار رشد پایدار و مداوم، با توجه به نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران و سهامداران برای تصمیمات سرمایه‌گذاری و اعتبار دهی، ارائه اطلاعات حسابداری و گزارشات دارای بار مالی مثبت و پایدار نیز جزو موارد مهم و حیاتی می‌باشد.

 

با توجه به اهمیت مبحث رشد پایدار سود و جریان‌های نقدی برای بقا و پیشرفت موسسات مالی، در تحقیق حاضر به بررسی پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌های منتخب بورس اوراق بهادار تهران با توجه به دو مورد از ویژگی‌های صنعت شامل سطح تمرکز و سرمایه‌بری (شدت سرمایه) پرداخته شده است.

 

1-2- بیان مسئله

 

تقریبا همه استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی در تلاشند به کمک اطلاعات مالی گزارش شده، سود را در چند دوره آتی پیش‌بینی کنند. بنابر این سرمایه‌گذاران با استفاده از اطلاعات مالی شرکت‌ها، بازده مورد انتظار خود را برآورده می‌کنند. در ضمن سرمایه‌گذاران در مقایسه با سایر شاخص‌های عملکرد از قبیل سود نقدی و جریان‌های نقدی اتکای بیشتری بر روی اطلاعات مربوط به سود دارند، از این رو سود گزارش شده یکی از معیارهای تعیین بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران است. علاوه بر این‌که رقم سود گزارش شده برای سرمایه‌گذاران مهم است و بر تصمیم‌گیری‌های آنها تاثیر دارد، ویژگی‌های کیفی سود نیز به‌عنوان یکی از ابعاد اطلاعات سود مورد توجه خاص سرمایه‌گذاران است. یکی از ویژگی‌های کیفی سود، پایداری سود است. تحلیلگران مالی و سرمایه‌گذاران در تعیین جریان‌های نقدی آتی به رقم سود حسابداری به‌عنوان تنها شاخص تعیین‌کننده توجه نمی‌کنند، بلکه برای آنها پایداری و تکرارپذیر بودن سود گزارش شده بسیار مهم است. آنها بیشتر از رقم نهایی سود به اقلام تشکیل‌دهنده آن توجه می‌کنند (کردستانی و مجدی، 1386).

 

کیفیت سود از عوامل کیفیت گزارشگری مالی است. ساختارهای مورد استفاده برای بررسی کیفیت سود از خواص سری‌های زمانی سود یعنی پایداری سود استفاده می‌کنند. پایداری سود از جمله ویژگی‌های کیفی سود حسابداری به شمار می‌آید که بر اساس اطلاعات حسابداری است و سرمایه‌گذاران را در ارزیابی سودهای آتی و جریان‌های نقدی شرکت کمک می‌کند (فرانسیس و همکاران، 2004).

 

مبحث تمرکز صنعتی نیز از موضوعات پر اهمیت در زمینه سازمان و اقتصاد صنعتی محسوب می‌گردد. تمرکز یکی از مهم‌ترین متغیرهای ساختاری بازار شمرده می‌شود. ساختار بازار ترتیب قرار گرفتن اجزای مختلف بازار است که خصوصیات سازمانی بازار را معرفی می‌کند؛ به‌طوری که به کمک این خصوصیات می‌توان رابطه اجزای بازار را مشخص نمود. کمّی‌کردن این متغیرهای ساختاری، درک مناسبی از خصوصیات ساختاری بازارها را محقق می‌سازد؛ به‌طوری‌که بسیاری از دانشمندان و محققین در کارهای تجربی خود از این متغیرها برای شناسایی ساختار بازار استفاده نموده‌اند. با محاسبه میزان تمرکز می‌توان درخصوص ساختار بازار و سنجش قدرت انحصاری در بازارها نظر داد (صدرایی جواهری و منوچهری، 1391).

 

سرمایه‌بری یا شدت سرمایه، میزان سرمایه‌بر بودن یک شرکت را نشان می‌دهد. می‌توان گفت که سرمایه‌بری در مقابل کاربری قرار دارد؛ به‌طوریکه هر میزان در شرکتی میزان ماشین‌آلات و تجهیزات بیشتر باشد و اصطلاحا شرکت سرمایه‌برتر باشد، نیاز به نیروی انسانی در آن شرکت کمتر می‌شود، چرا که ماشین‌آلات اغلب به تنهایی قادر به انجام بسیاری از کارهای نیروی انسانی در سطحی گسترده‌تر و دقیق‌تر می باشند.

 

با توجه به مباحث مطروحه، در تحقیق حاضر به بررسی ارتباط پایداری رشد سود و همچنین جریان‌های نقدی شرکت‌ها با دو مورد از ویژگی‌های صنعت یعنی سطح تمرکز و سرمایه‌بری پرداخته شده است.

 

 

 

1-3- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق

 

سود در زمره مهم‌ترین اطلاعات حسابداری است که تحقیقات وسیعی در مورد تاثیر آن بر رفتار قیمت سهام انجام شده و سودمندی آن از جهات مختلف مورد تایید واقع گردیده است. سرمایه‌گذاران برای سود حسابداری به‌عنوان ابزار پیش‌بینی جایگاه خاصی در نظر دارند. بهای جاری هر واحد تجاری (قیمت سهام) با جریان سود مورد انتظار پیوند خورده است و سرمایه‌گذار معمولا بر مبنای انتظاراتش از سود آتی به نگهداری یا فروش سهام تصمیم می‌گیرد (آقائی، 1373).

 

مدیران، تحلیل‌گران مالی و سرمایه‌گذاران بیشترین توجه را به سود گزارش شده شرکت‌ها دارند. مدیران از حفظ روند رو به رشد سود منتفع می‌شوند، زیرا پاداش آن‌ها به میزان سود شرکت‌ها بستگی دارد. تحلیل‌گران مالی به پردازش و تفسیر اطلاعات می‌پردازند و درک صحیح کیفیت سود یک بخش اساسی از این رویه می‌باشد. ارزیابی کیفیت سود به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی کمک خواهد کرد که ارزیابی درستی از سود دوره جاری و برآورد سودهای آتی داشته باشند (کریمی احمدآبادی، 1378).

 

درک بهتر از رشد در مجموع سودها، اتکا به تحلیل‌گران یا پیش‌بینی‌های مدیریت را در پیش‌بینی‌های نرخ رشد کاهش می‌دهد. چون ادبیات موجود نشان می‌دهد که چنین پیش‌بینی‌هایی از تعصبات نظام‌مند در سطوح گوناگون رنج می‌برند (به عنوان مثال، چن، لین، وانگ و وو، 2010؛ لا پورتا، 1996) که برای محیط‌های اقتصادی مختلف متفاوتند (آگاروال و همکاران، 2007).

 

علاوه بر معیار رشد سود، پایداری و تداوم رشد سود شرکت‌ها نیز همواره مورد توجه تحلیل‌گران مالی و سرمایه‌گذاران بوده است. زیرا رشد مداوم و پایدار سود یک شرکت نشان‌دهنده این موضوع است که شرکت مزبور در طی فعالیت خود از پیشرفت و رشد با ثبات و پایدار برخوردار بوده است که این ویژگی برای سرمایه‌گذاران مهم بوده و برای تصمیمات سرمایه‌گذاری آن‌ها امری تاثیرگذار به حساب آمده و ریسک سرمایه‌گذاری آن‌ها را کاهش می‌دهد. همین موضوع اهمیت و ضرورت انجام مطالعات بیشتر در مورد رشد سود و پایداری آن را نشان می‌دهد.

 

نتایج این تحقیق مورد استفاده تحلیل‌گران و فعالان حوزه مالی، مدیران شرکت‌ها و به‌خصوص سرمایه‌گذاران خواهد بود تا راهگشای اخذ تصمیمات مالی و پیش‌بینی‌های بهتر از روند تداوم و پایداری رشد سود شرکت‌های موردنظرشان باشد.

 

1-4- اهداف پژوهش

 

در مطالعات انجام شده خارجی ارتباط سطح تمرکز صنایع با پایداری سود شرکت‌ها به اثبات رسیده است، از جمله لو (1983) و باگینسکی و همکاران (1999) نشان دادند که سودهای صنایع با رقابت پایین (سطح تمرکز بالا) پایدار می‌باشند. با توجه به مورد مذکور و اهمیت مطالعه این موضوع در کشور ایران یکی از اهداف این پژوهش بررسی ارتباط پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌ها با سطح تمرکز صنعت می‌باشد.

 

دیگر تحقیقات خارجی انجام شده در خصوص ویژگی سرمایه‌بری (شدت سرمایه) شرکت نیز بیانگر ارتباط آن با پایداری سود شرکت‌ها می‌باشد. به‌عنوان مثال یافته‌های لو (1983)، اسماعیل و چوی (1996) و باگینسکی و همکاران (1999) نشان‌دهنده پایداری پایین‌تر در سود شرکت‌های با سرمایه‌بری بالا می‌باشد؛ چون به‌عنوان نمونه نوسانات تقاضا دارای تاثیر بالاتری بر شرکت‌های با هزینه‌های ثابت بالاتر می‌باشد. بر این اساس، با توجه به فقدان مطالعات در این زمینه در سطح کشور، یکی دیگر از اهداف این تحقیق، بررسی ارتباط پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌ها با سرمایه‌بری (شدت سرمایه) آن‌ها می‌باشد.

 

هدف اصلی این پژوهش کمک به فعالان و علاقمندان حوزه‌های مالی و سرمایه‌گذاران برای نیل به درک و شناختی بهتر و پیش‌بینی صحیح‌تر از روند پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌ها با توجه به دو مورد از ویژگی‌های صنعت یعنی سطح تمرکز و سرمایه‌بری می‌باشد.

 

1-5- سوال‌ها و فرضیه‌های پژوهش

 

1-5-1- سوال پژوهش

 

تمرکز یکی از جنبه‌ها و ابعاد مهم ساختار بازار است و شاید مهم‌ترین متغیر ساختاری باشد. در تعریف این واژه می‌توان گفت تمرکز، چگونگی و نحوه تقسیم بازار بین بنگاه‌ها را اندازه‌گیری می‌نماید. در اندازه‌گیری تمرکز با اندازه نسبی بنگاه‌ها سروکار داریم و پژوهشگران علاقه‌مندند بدانند بازار چگونه بین بنگاه‌های موجود توزیع شده و سهم هر یک از آنها چقدر است. هر چه بازار ناعادلانه‌تر بین بنگاه‌ها توزیع شده باشد، تمرکز بیشتر و در صورت ثابت بودن تمامی شرایط هر چه تعداد بنگاه‌ها بیشتر باشد، تمرکز کمتر خواهد بود (ملکان، 1390).

 

همچنین سرمایه‌بری یا شدت سرمایه که از مجموع خالص اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات (PPE)، تقسیم بر کل دارایی‌ها به دست می‌آید و ملاکی از نسبت موجودی سرمایه فیزیکی شرکت به‌دست می‌دهد، امروزه مورد توجه محققان و فعالان عرصه بازار سرمایه قرار گرفته است.

 

از همین روی و با توجه به اهمیت رشد پایدار سود و جریان‌های نقدی برای تداوم پیشرفت شرکت و جلب توجه سرمایه‌گذاران برای جذب سرمایه‌های آن‌ها، این تحقیق در صدد یافتن پاسخ این سوال است که آیا ویژگی‌های صنعت مانند سطح تمرکز و سرمایه‌بری (شدت سرمایه) بر پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌ها تاثیرگذارند یا خیر.

 

1-5-2- فرضیه‌های پژوهش

 

با توجه به مباحث فوق‌الذکر و برای پاسخ دادن به سوال و مسئله تحقیق، فرضیات پژوهش به این شرح تدوین گردید:

 

 

• فرضیه اول: پایداری رشد سود شرکت با میزان تمرکز صنعت ارتباط دارد.

 

• فرضیه دوم: پایداری رشد سود شرکت با سرمایه‌بری شرکت ارتباط دارد.

 

• فرضیه سوم: پایداری رشد جریان‌های نقدی شرکت با میزان تمرکز صنعت ارتباط دارد.

 

• فرضیه چهارم: پایداری رشد جریان‌های نقدی شرکت با سرمایه‌بری شرکت ارتباط دارد.

 

1-6- قلمرو پژوهش

 

قلمرو موضوعی این تحقیق شناسایی عوامل موثر بر پایداری رشد سود و جریان‌های نقدی شرکت‌ها، قلمرو مکانی آن سازمان بورس اوراق بهادار تهران و قلمرو زمانی آن مربوط به دوره زمانی پنج‌ساله 1388 تا 1392 می‌باشد.

 

 

 

1-7-روش‌شناسی پژوهش

 

این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از جهت ماهیت جزو پژوهش‌های همبستگی می‌باشد. جهت آزمون فرضیه­های تحقیق از روش همبستگی بین متغیرها و معادلات رگرسیون چند متغیره از طریق روش پانل دیتا و برای مقایسه مدل‌ها از آزمون Z وونگ استفاده می­شود. جمع‌بندی و محاسبات مورد نیاز به کمک نرم‌افزار اکسل و تجزیه و تحلیل‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار ایویوس (EViews) انجام شده است.

 

1-8- واژگان تخصصی

 

سود

 

بنا