2-2-2. استفاده از تعریف گسترده فعالیت بدنی.. 12

2-2-3. آیا نداشتن فعالیت بدنی واقعا مسئلهی جدی است… 13

2-2-4. برخی حقایق بهداشتی درباره نداشتن فعالیت بدنی.. 13

2-2-5. عوامل و شرایط موثر بر فعالیت بدنی.. 14

2-2-6. تعریف فنی فعالیت بدنی.. 14

2-2-7. نقش فعالیت بدنی در سالمندی و بزرگسالان. 16

2-2-7-1. فعالیت بدنی و سالمندان. 16

2-2-7-2. الگوی فعالیت بدنی.. 17

2-2-7-3. رابطه ورزش و فعالیتهای خانگی.. 17

2-2-7-4. تاثیر تغییرات فصلی.. 18

2-2-7-5. موانع فعالیت بدنی در افراد مسن.. 18

2-2-7-6. چه مقدار فعالیت ورزشی کافی است… 18

2-2-8 . استخوان. 19

2-2-8-1. خصوصیات مکانیکی استخوان. 19

2-2-8-2. ریخت شناسی استخوان. 20

2-2-9. مواد معدنی (ماهیت مواد معدنی) 20

2-2-10. عوامل موثر در جرم استخوانی.. 21

2-2-11. افزایش چگالی مواد معدنی استخوان. 22

2-2-11-1. چگالی مواد معدنی استخوان و عملکرد بدنی.. 24

2-2-12. تشکیل و بازجذب استخوان. 24

2-2-13. پوکی استخوان. 24

2-2-14. گسترش پوکی استخوان. 26

2-2-14-1. اثرات پوکی استخوان در جامعه. 26

2-2-14-2. عوامل مستعد کننده پوکی استخوان. 28

2-2-14-3. تشخیص پوکی استخوان. 30

2-2-14-4. اندازهگیری توده استخوانی.. 31

2-2-15. پیشگیری از پوکی استخوان. 33

2-2-15-1. عوامل موثر در پیشگیری از پوکی استخوان. 35

2-2-15-2. پیشگیری از پوکی استخوان و شکستگی با فعالیت بدنی.. 37

2-2-16. عوامل موثر برسازگاری استخوان 37

2-2-17. ورزش…. 39

2-3. مرور ادبیات و سوابق مربوطه. 40

فصل سوم

روش شناسی تحقیق.. 44

3-1. مقدمه. 45

3-2. روش و طرح تحقیق.. 45

3-2-1. جامعه و نمونه آماری تحقیق.. 45

3-2-2. ابزار و روشهای جمعآوری اطلاعات، وسایل مورد استفاده در پژوهش و روش نمونهگیری.. 46

3-2-3. ملاحظات اخلاقی.. 48

3-3. متغیرهای تحقیق.. 48

3-3-1. متغیر مستقل.. 48

3-3-2. متغیر وابسته. 48

3-3-3. متغیرهای زمینهای.. 48

3-4. روشهای تجزیه و تحلیل آماری دادهها 49

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل آماری.. 50

4-1. مقدمه. 51

4-2. مشخصات آزمودنیهای تحقیق.. 51

4-3. رابطه فعالیتهای بدنی مختلف بر اساس سن آزمودنیهای پژوهش…. 52

4-4. رابطه فعالیتهای بدنی مختلف بر اساس جنسیت آزمودنیهای پژوهش…. 53

4-5. میزان فعالیتهای بدنی مختلف بر اساس شاخص توده بدنی(BMI) آزمودنیهای پژوهش…. 53

4-6. وضعیت تراکم مواد معدنی استخوان در آزمودنیهای پژوهش…. 54

4-6-1. اثر سن بر وضعیت تراکم مواد معدنی استخوان در آزمودنیهای پژوهش…. 54

4-6-2. اثر جنسیت بر وضعیت تراکم مواد معدنی استخوان در آزمودنیهای پژوهش…. 55

4-6-3. اثر BMI بر وضعیت تراکم مواد معدنی استخوان در آزمودنیهای پژوهش…. 55

4-6-4. اثر فعالیتهای بدنی مختلف بر وضعیت BMD در آزمودنیهای پژوهش…. 55

4-6-5. وضعیت تراکم مواد معدنی استخوانی در نواحی ران و کمر در آزمودنیهای پژوهش…. 56

4-6-6. مدل رگرسیون خطی جهت بررسی متغیرهای تاثیرگذار بر تراکم مواد معدنی استخوان. 60

فصل پنجم

بحث و نتیجهگیری.. 62

5-1. مقدمه. 63

5-2. خلاصه پژوهش…. 63

5-3. یافته‌های پژوهش…. 64

5-4. بحث و بررسی.. 64

5-5. نتیجه‌گیری.. 70

5-6. پیشنهادهای پژوهش…. 70

5-6-1. پیشنهادهای برخاسته از تحقیق.. 70

5-6-2. پیشنهاد برای پژوهشهای آینده 70

منابع. 71

پیوست… 75

چکیده انگلیسی 79

فهرست جداول شماره صفحه

جدول2-1. چگونه افراد در کلیه سنین به سطح توصیه شده فعالیت بدنی می رسند………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

جدول2-2. تقسیم بندی توسط نتایج اسکن دگزا و راهنمایی درمان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 33

جدول شماره 2-3. کلسیم روزانه مورد احتیاج توصیه شده توسط انجمن پوکی استخوان انگلستان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

جدول شماره 2-4. فهرست مواد غذایی حاوی کلسیم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 36

جدول 3-1. تعریف استئوپروز براساس BMD………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

جدول 4-1. مشخصات توصیفی آنتروپومتریکی و دموگرافیک آزمودنیهای پژوهش حاضر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

جدول 4-2. ضریب همبستگی پیرسون فعالیتهای بدنی مختلف و عامل سن در سالمندان شهر امیرکلا در سال 91-90………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

جدول 4-3. میانگین فعالیتهای بدنی مختلف و عامل جنسیت در سالمندان شهر امیرکلا در سال 91-90………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

جدول 4-4. میانگین میزان فعالیتهای بدنی به اشکال گوناگون بر اساس شاخص توده بدنی در سالمندان شهر امیرکلا در سال91-90………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

جدول 4-5. وضعیت BMD و عوامل تاثیر گذار بر روی آن در جمعیت سالمند شهر امیرکلا در سال 91-90………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

جدول 4-6. ضریب همبستگی پیرسون بین BMD با عوامل تاثیرگذار در نواحی مختلف در جمعیت سالمند شهر امیرکلا در سال 91-90………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 57
فهرست اشکال شماره صفحه

شکل 2-1. چگالی و توده استخوان طبیعی (چپ) در مقابل استخوان پوک شده(راست)……………………………………………….25

شکل 3-1. دستگاه تراکم سنج استخوان به روش DEXA……………………………………………………………………………………….47

شکل 4-1. رابطه فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در ناحیه ران بر حسب جنسیت افراد…………………………………58

شکل 4-2. رابطه فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در ناحیه کمر بر حسب جنسیت افراد………………………………. 59

شکل 4-3. رابطه فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در گروه های پژوهش……………………………………………………..60
شکل 4-4. مدل رگرسیونی متغیرهای تاثیرگذار بر تراکم مواد معدنی استخوان…………………………………………………………….61

عنوان : رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در سالمندان (علی منعمی امیری)

چکیده

مقدمه: هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در سالمندان شهر امیرکلا بود.

روششناسی: این مطالعه مقطعی بر روی 1113 نفر فرد سالمند (616 نفر مرد و 497 نفر زن) درشهر امیرکلا انجام شد. فعالیت بدنی با استفاده از پرسشنامه استاندارد اندازهگیری فعالیت بدنی در سالمندان جمع آوری شد. توده مواد معدنی استخوان با روش جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی مضاعف در گردن استخوان ران و مهرههای کمری اندازهگیری شد به منظور تجزیه و تحلیل دادهها از آزمونهای آماری تی تست و آنالیز واریانس و همچنین ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.

نتایج: نتایج حاکی از این بود که 221 نفر (8/19 درصد) از افراد مورد مطالعه، دارای تراکم مواد معدنی استخوان نرمال (سالم) بودند در حالی که، 505 نفر از افراد شرکت کننده در تحقیق حاضر (3/45 درصد) از نظر تراکم مواد معدنی استخوانی در وضعیت استئوپنی و 387 نفر از آزمودنیها (7/34 درصد)، در وضعیت استئوپروز قرار داشتند. در این مطالعه میانگین سن افراد در گروه استئوپروز (3/7±8/69) از گروه استئوپنی (9/6±1/68) و گروه استئوپنی از گروه سالم (7/5±1/66) بالاتر بود (001/0p=). به علاوه، در گروه افراد سالم (166 مرد و 55 زن) و افراد دارای استئوپنی (350 مرد و 150 زن) جمعیت مردان بیشتر از زنان بود، در حالی که در گروه استئوپروز (100 مرد و 287 زن)، تعداد زنان از مردان بیشتر گزارش شد (001/0p=). در این مطالعه میانگین فعالیت بدنی زنان (5/55±6/118) بیشتر از مردان (1/71±3/110) بوده است (035/0p=). همچنین میانگین فعالیتهای تفریحی (6/34±9/62) و کار خانگی (9/32±4/54) در زنان بیشتر از مردان (به ترتیب9/31±1/49 در فعالیت تفریحی و 5/34±1/46 در کار خانگی) بوده است (001/0p=)، در حالی که میانگین فعالیتهای مربوط به شغل در مردان به طور معنیداری بیشتر از زنان بوده است (001/0p=). در این پژوهش رابطه مثبت و معنیداری بین فعالیت بدنی تام و تراکم مواد معدنی استخوان در ناحیه ران وجود داشته است (001/0p= و 101/0r=)، ولی این رابطه در ناحیه کمر معنیدار نبوده است (597/0p= و 016/0r=)، گرچه در هردو ناحیه با افزایش فعالیت بدنی، تراکم مواد معدنی استخوان افزایش یافته است (098/0p=). دراین تحقیق میانگین BMI افراد در گروه سالم (9/3±4/29) بیشتر از گروه استئوپنی (3/4±27) و نیز در گروه استئوپنی بیشتر از گروه استئوپروز (9/4±4/26) بوده است (001/0p=). همچنین در این پژوهش رابطه مثبت و معنیداری بین BMI و تراکم مواد معدنی استخوان وجود داشت (001/0p=). در این مطالعه، رابطه معکوس و معنیداری بین سن و فعالیت بدنی (001/0p=) و بین سن و تراکم مواد معدنی استخوان وجود داشت (001/0p=).

بحث و نتیجه گیری: با توجه به رابطه مثبت بین تراکم مواد معدنی استخوان با فعالیت بدنی و BMI، میتوان چنین نتیجهگیری کرد که احتمالا انجام فعالیتهای تحمل وزن با رعایت اصول ایمنی و شدت پایین برای افراد سالمند مناسب میباشد.

کلید واژهها: تراکم مواد معدنی استخوان، سالمندی، فعالیت بدنی، شاخص توده بدنی، استئوپروز

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1. مقدمه

کاهش میزان تولد کودکان و کاهش مرگ و میر انسانها به دلیل بهبود کیفیت بهداشتی و درمانی در چند دهه اخیر سبب افزایش تعداد سالمندان در جهان گردیده است. به دنبال افزایش جمعیت سالمندان، محققین و متخصصین به اهمیت توجه به وضعیت درمان و سلامتی آنان و فراهم آوردن امکانات لازم برای خدمات ویژه در این زمینه پی بردهاند. آمار و اطلاعات منتشر شده از سوی موسسه ملی سالمندان آمریکا(2011)، نشان میدهد که در جهان در حدود 550 میلیون نفر 65 سال و بالاتر وجود دارد که پیش بینی میگردد، این رقم تا سال 2030 به یک میلیارد نفر خواهد رسید (15).

با مراقبتهای مناسب میتوان از عمر طولانی لذت برد و پیری سالم و با نشاطی را همراه داشت و از هجوم بیماری و ضعف در امان بود. پیشرفت علم پزشکی و دسترسی آسان به خدمات بهداشتی درمانی موجب کاهش شیوع بیماریهای عفونی و مرگ و میر ناشی از آن گردیده است، یکی از بیماریهای غیر واگیر شایع در دوران سالمندی استئوپروز است و شکستگی‌های استخوانی که از عوارض بالینی شایع این بیماری است هزینههای درمانی و مراقبتی زیادی را به جامعه تحمیل میکند (10).

بر اساس پیشبینیهای جهانی، شیوع این بیماری تا سال 2050 افزایش قابل توجهای خواهد داشت که علت آن نه تنها افزایش سن جمعیت بلکه تغییرات نامطلوب در شیوه زندگی و رژیم غذایی است (5).

این بیماری در خانم‌ها نسبت به آقایان شیوع بیشتری دارد. پس از دوران یائسگی، با کاهش میزان استروژن و کمبود این هورمون، استخوان خاصیت شکنندگی پیدا کرده و از تراکم آن کاسته میشود. تجربه پوکی استخوان را نیم بیشتری از خانمها پس از دوران یائسگی دارند. انجام تست تراکم استخوان میزان پوکی آن را مشخص کرده و به پزشک معالج شما کمک خواهد کرد تا تصمیمات درمانی را اتخاذ کند (19). استئوپروز در نژاد سفید و آسیایی شایعتر میباشد و اهمیت آن در شکستگی ناشی از آن است (4). نیمی از افرادی که دچار شکستگی لگن میشوند به وضعیت عملکردی پیش از شکستگی باز نخواهند گشت (12). استئوپروز یکی از بلایای قرن اخیر است، استئوپروز اپیدمی خاموش عصر حاضر است، چرا که علائم بالینی نداشته و اولین بار خود را با عوارض بیماری که همان شکستگی است نشان میهد (22).

عوامل متعددی در ایجاد پوکی استخوان شناخته شده که مهمترین آنها عبارتند از: ژنتیک، تغذیه، هورمونهای داخلی و بالاخره فقدان ورزش و فعالیت بدنی. پوکی استخوان وقتی رخ میدهد که سوراخهای بین استخوانی بزرگتر شده و استخوان شکننده و ضعیف شود. استخوان یک بافت زنده بوده که دائم در حال تغییر است. سلولهای استخوانی پیر توسط سلولهای استئوکلاست از بین میرود و به جای آن سلولهای استخوانی جدید جایگزین میشود. در بچگی سلولهایی که استخوان جدید میسازند، سریعتر عمل میکنند و تراکم و قدرت بافت استخوانی افزایش مییابد. در این دوران دو سال طول کشیده تا ساخت استخوان جدید کامل شود در حالی که در بزرگسالی این دوره هفت تا ده سال طول میکشد. رشد طولی استخوان در سنین 16 تا 18 سالگی متوقف میشود، ولی از نظر افزایش قدرت استخوانی تا سنین 25 سال ادامه مییابد. تا سن 35 سالگی تعادلی بین تشکیل استخوانهای جدید و تخریب استخوان وجود دارد و بعد از این سن، کاهش جرم استخوانی بیشتر میشود و فرد را مستعد پوکی استخوان میسازد (13).

1-2. بیان مسئله:

اکثر کشورهای توسعه یافته جهان، سن تقویمی 65 سالگی را به عنوان تعریف یک فرد پیر یا «مسن» پذیرفتهاند. اما معیار پذیرفته شده سازمان ملل برای اشاره به جمعیت سالمند، سن 60 سال و بالاتر میباشد. بنا به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی (WHO)جمعیت بالای 60 سال، تقریبا در تمامی کشورها به دلیل افزایش امید به زندگی و کاهش میزان باروری، بیش از سایر گروهای سنی در حال رشد است (77).

جمعیت سالمندان جهان در سال2005، 650 میلیون نفر بوده که تخمین زده میشود تا سال2050 به 2میلیارد نفر برسد. در ایران نیز نسبت جمعیت سالمندان به دلیل کاهش میزان تولد و دستیابی به مراقبتهای بهداشتی بهتر، رو به افزایش است که این نسبت در سال 2005 تقریبا 3/7 درصد بوده و پیشبینی میشود تا سال2025به 6/11 درصد و تا سال 2050به 6/30 درصد افزایش یابد. همچنان که جمعیت سالمندان افزایش مییابد، فراوانی بیماریهای مزمن و غیر مسری مثل بیماریهای قلبی عروقی، دیابت، فشار خون و پوکی استخوان نیز افزایش مییابد (47).

پوکی استخوان یک پدیده مزمن و پیشرونده است که با کاهش توده استخوانی در واحد حجم و در هم ریختن ساختمان درونی بافت استخوان و نازک و پوک شدن استخوان مشخص میگردد و مهمترین پیامد آن شکستگی استخوان، در اثر حداقل ضربه یا استرس میباشد. پوکی استخوان از طرف سازمان بهداشت جهانی پس از بیماریهای قلبی و سرطان به عنوان سومین معضل بهداشتی جهان تعیین شده و اپیدمی خاموش نام گرفته است. تقریباً 20 میلیون آمریکایی از این اختلال متابولیکی استخوانی رنج میبرند و این بیماری مسئول بیش از 2/1میلیون شکستگی در سال است (3).

پوکی استخوان به طور آشکاری گسترش یافته است و هر چه جمعیت جهان پیرتر شوند، این مسئله بیشتر نمودار میشود. عموم مردم درک درستی از پوکی استخوان و علل و درمان آن ندارند و ضرورت دارد راهکار گستردهای برای تدبیر و پیشگیری از آن در نظر گرفت. بر طبق نظر بنیاد بین المللی پوکی استخوان خطر شکستگی ران در یک زن مساوی خطر سرطان سینه و رحم و تخمدان به صورت همزمان است و شکستگیهای ران در نتیجه پوکی استخوان هر سال در آمریکا معادل حوادث رانندگی باعث ایجاد مرگ و میر میشود (13).

برآورده شده است که هزینۀ پزشکی این بیماری در سال معادل 8/3 میلیارد دلار است. عارضه پوکی استخوان در صورتی ممکن است از دوره کودکی آغاز شود که تغذیه ناکافی و نداشتن فعالیت بدنی با یکدیگر ترکیب شوند و مانع از رسوب کافی مواد معدنی استخوان شوند. در بزرگسالی، مواد معدنی استخوان به تدریج کاهش مییابند و اگر مواد معدنی استخوان کافی نباشند، بعدها فرد در زندگی تا حد زیادی در معرض خطر شکستگی استخوان قرار میگیرد. استخوانها با افزایش سن، شکنندهتر میشوند، بیشتر از 32 درصد زنان و 17 درصد مردان تا رسیدن به 90 سالگی، شکستگی لگن را تجربه میکنند، 12 تا 20 درصد آنها بر اثر عوارض ناشی از این شکستگیها جان خود را از دست میدهند. تقریباً 10 درصد از حداکثر توده استخوانی تا 65 سالگی و 20 درصد تا 80 سالگی کاهش مییابد. میزان کاهش توده استخوانی در زنان بیشتر است، تقریباً 20 درصد توده استخوان تا 65 سالگی و 30 درصد آن تا 80 سالگی کاهش مییابد. پس از 50 سالگی، توده استخوانی مردان تا حدود 1 درصد در سال کاهش مییابد. در صورتی که در زنان از اوایل دهه سوم زندگی آنها آغاز میشود (پس از یائسگی)، به طوری که میزان کاهش توده استخوانی بین 2 تا 3 درصد در سال است (11). ورزش برای رشد مناسب استخوان ضروری است. اگرچه ورزش هیچ اثری بر طول استخوان ندارد و یا تأثیر آن جزئی است، اما باعث افزایش عرض استخوان و افزایش چگالی آن از طریق رسوب مواد معدنی بیشتر در ماده زمینهی استخوان میشود، که استحکام استخوان را افزایش میدهد (23).

همانگونه که اشاره شد، تغذیه نادرست و نداشتن فعالیت بدنی از جمله عوامل مهم تاثیرگذار بر وضعیت تراکم مواد معدنی استخوانی هستند. که با توجه به این موضوع، در تحقیق حاضر به نقش فعالیت بدنی در وضعیت تراکم مواد معدنی استخوان در سالمندان شهر امیرکلا پرداخته شد.

1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش

توجه به این موضوع حائز اهمیت است که ورزش منظم به کاهش سرعت پیری استخوان بندی بدن کمک میکند. صرف نظر از سن، افرادی که زندگی فعالی را دنبال میکنند، نسبت به افراد غیرفعال هم سن و سال خود، به نحو چشمگیری جرم استخوانی بیشتری دارند. ورزش میتواند محرکهای سالم و مستعدی را برای حفظ و حتی افزایش جرم استخوانی بزرگسالان فراهم کند (21).

با توجه به اینکه پژوهشهای اندکی در زمینه سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در سالمندان کشور صورت گرفته و در جهت کاهش چشمگیر هزینههای گزاف پوکی استخوان و بیماریهای وابسته به آن بر شخص و جامعه که احتمالا از طریق انجام فعالیتهای بدنی مناسب میتوان، بسیاری از اثرات کهولت سن بر بافت استخوانی را کاهش داد