1-2-3-1. رابطه ماده 690 و ماده 691 قانون مجازات اسلامی………. 13

 

1-2-3-2.رابطه ماده 690 و692… 14

 

1-2-3-3. رابطه ماده 691 و692.. 17

 

1-2-3-4.رابطه ماده 693با ماده 690، 691و 692……………………… 18

 

1-2-3-5. رابطه ماده694 با مواد 690 ، 691 ، 692 ، و 693………… 19

 

2-1. نگاهی به سیر قانونگذاری…. 24

 

2-2. در مورد رسیدگی به این مورد مستندات قانونی آنها دو روش و رویکرد در محاکم فعلی وجود دارد که آنها عبارتند از: 24

 

2-2-1. رویکرد حقوقی و رویکرد کیفری. 24

 

2-2-1-1. رویکرد حقوقی:………. 24

 

2-2-1-2. رویکرد کیفری: 25

 

2-2-2. موجه بودن یکی از دو روش…………………………………….. 25

 

2-3. مطالعه تطبیقی در فقه امامیه و حقوق فرانسه…………………………. 26

 

2-3-1. مبانی دعوای رفع تصرف عدوانی………………………………….. 26

 

2-3-1-1. دلالت تصرف بر مالکیت………………………………….. 26

 

2-3-1-2. ایرادات بر این مبنا…… 28

 

2-3-1-3. منع احقاق حق شخصی……………………………………………. 29

 

2-3-1-4. اماره مشروعیت تصرف 30

 

2-3-1-5. مبنای منتخب… 31

 

2-4. مبانی فقهی دعوای رفع تصرف عدوانی……………………….. 31

 

2-4-1-1. تعارض ید فعلی با ید سابق(تعارض ید با استصحاب)…. 32

 

2-4-1-2. اقرار متصرف بر سبق تصرف مدعی .. 34

 

2-5. مقایسه مبانی دعوای رفع تصرف عدوانی با مبانی قاعده ید.. 37

 

2-5-1. وجوه اشتراک……………… 37

 

2-5-2. وجوه افتراق……………….. 37

 

2-5-2-1. مبنای منتخب فقهی….. 38

 

2-5-3. نتیجه‌‌مبحث………………… 41

 

2-6. تفاوت رفع تصرف عدوانی و خلع ید………………………………….. 42

 

2-6-1. وجود اشتراک و افتراق:… 43

 

2-6-2. کسانیکه حق شکایت یا طرح دعوا را دارند : 43

 

2-6-3. هزینه دادرسی : 43

 

2-6-4. رسیدگی :…………………… 43

 

2-7. مقایسه دعوای تصرف عدوانی مدنی و تصرف عدوانی کیفری .. 44

 

2-8.تفاوت میان دعاوی تصرف عدوانی و ممانعت از حق و مزاحمت………………………………… 47

 

2-8-1. جرائم علیه حق مالکیت… 47

 

2-8-2. جرائم علیه حق انتفاع…… 47

 

2-8-3. بزه تصرف عدوانی و قرار اناطه……………………………………… 47

 

2-9.بحث تصرف عدوانی در ملک مشاع . 48

 

2-9-1. خلع ید در ملک مشاع . 48

 

2-9-1-1. دعوای خلع ید به معنای اخص در ملک مشاع……………….. 48

 

2-9-2. دعوای تخلیه ید در ملک مشاع…………………………………….. 49

 

2-9-3. دعوای تصرف عدوانی حقوقی در ملک مشاع . 49

 

2-9-4. دعوای تصرف عدوانی کیفری در ملک مشاع……………….. 50

 

2-9-5. ملاک احراز مالکیت…….. 51

 

2-10. مجازات تصرف عدوانی…. 51

 

3-1. مفهوم اراضی  دولتی………… 54

 

3-1-1. کلیات بحث:………………. 54

 

3-1-2. تاریخچه وظایف و حدود و اختیارات شورای حفظ حقوق بیت المال در اراضی ملی و منابع طبیعی:…………………………………… 56

 

3-2. دسته بندی فقهی و حقوقی انواع اراضی……………………………. 57

 

3-2-1. اراضی از دیدگاه اسلام . 57

 

3-2-2. اراضی از نظر موقعیت و محل استقرار: 58

 

3-2-3. بررسی تعریف زمین موات در قوانین مختلف :………………….. 59

 

3-2-4. بررسی تعریف زمین بایر در قوانین مختلف : 60

 

3-2-5. انواع اراضی دایر :……….. 61

 

3-2-6. بررسی قوانین مرتبط با اراضی ملی :…………………………… 61

 

3-3. تقسیم بندی انواع زمین بر اساس تشخیص نوعیت آن………… 62

 

3-3-1. اراضی کشاورزی و خارج از محدوده……………………………… 62

 

3-3-2. اراضی داخل محدوده شهرها…………………………………… 63

 

3-3-3. اراضی موقوفه. 65

 

3-3-4. تشخیص اراضیمستثنیات: 67

 

 

3-4. نقدی بر قانون حفظ اراضی زراعی و باغات : 70

 

3-4-1. پیشینه تاریخی حفاظت از منابع طبیعی در قوانین موضوعه:… 70

 

3-4-1-1. مفهوم خلع ید : 70

 

3-4-2. جلوگیری از تبدیل یا تغییر و بهره برداری :………………………. 71

 

3-4-3. قلع و امحای مستحدثات: 71

 

3-5. تعارض  قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغی با اصل مالکیت………………………………….. 73

 

3-5-1. تعریف حق مالکیت……… 73

 

3-5-2. محدودیتهای قانونی :…… 73

 

3-6. سه عنصرجرم…………………. 74

 

3-6-1. عنصر قانونی ( اصل قانونی بودن جرائم و مجازاتها )…………… 74

 

3-6-2. عنصر مادی جرم :……….. 74

 

3-6-3. عنصر معنوی: 75

 

3-7. تعارض قانون حفظ کاربری با اصل تسلیط:…………………………… 75

 

3-8. بررسی کمیسیون ماده واحده اراضی ملی قانون جنگلها و مراتع (56): 76

 

3-9. نظام حقوقی مالکیت اراضی در قوانین ورویه ها(مطالعه تطبیقی)……………………………………………. 80

 

3-9-1. نظام مالکیت زمین در ایران . 85

 

3-10. رابطه نظام حقوقی مالکیت اراضی و پدیده زمین خواری :…… 86

 

3-11. آسیب شناسی وبررسی مشکلات وموانع موجود :…………. 89

 

3-11-1. مشکلات اجرایی: 89

 

3-11-2. مشکلات قضایی :……… 91

 

3-11-3. مشکلات قانونی:……….. 91

 

3-11-4. عوامل اقتصادی:………… 92

 

3-12. راهکارها:……………………… 93

 

3-13. تملک اراضی توسط دولت و شهرداری و احکام آن……………. 94

 

3-13-1. مفهوم و ماهیت تملک اراضی…………………………………… 94

 

3-13-2. شرایط مقدماتی تملک اراضی…………………………………… 95

 

3-13-2-1. مراجع صالح به تملک اراضی:………………………………….. 95

 

3-13-2-2. تملک اراضی توسط دولت……………………………………. 95

 

3-13-3. تملک اراضی توسط شهرداری……………………………….. 96

 

3-14. وظایف و مسئولیتهای دادستان کل کشور در رابطه با امور اراضی و منابع طبیعی .. 97

 

3-14-1. شرح وظایف و اختیارات …………………………………………….  97

 

3-15. نتیجه گیری وپیشنهادات:… 99

 

3-16. پیشنهادات:…………………… 101

 

 فهرست منابع: 102

 

 

 

 

 

چکیده

 

جرم تصرف عدوانی از جمله جرایم شایع علیه اموال و مالکیت است.بطوریکه آمار بالای ارتکاب آن در اکثر نقاط کشور گاه از آمار دیگر جرایم مهم علیه اموال پیشی میگیرد ،که اگر چه از بدو قانونگذاری در ایران جرم انگاری شده لکن با گذر زمان بر دامنه شمول آن افزوده شده است و با توجه به اینکه امروزه در کشورهایی مانند ایران ،فرانسه و ایتالیا که کلیه املاک به ثبت نرسیده و سند به نام مالک صادر نشده وضع ثبتی و قطعی بسیاری املاک هنوز روشن نیست وهمین علت باعث اختلافات متعدد وبروز مشکلاتی برای مردم گردیده که برای حل آن مجبور به مراجعه به مراجع قضایی می باشند و علی رغم اینکه جرم تصرف عدوانی دارای اهمیت زیادی می باشد و بسیاری از دعاوی کیفری در دادسراها و دادگاه ها را به خود اختصاص داده است در کتاب ها ومقالات حقوقی و پایان نامه هابه ندرت مورد بحث قرار گرفته است و این در حالی است که مواد قانونی مربوط به آن در قوانین مختلف و از جمله در قانون مجازات اسلامی ابهام های زیادی دارد و نیازمند تجزیه وتحلیل میباشد.قسمت اعظم این تصرفات نیز  بر روی اراضی دولتی انجام می گیرد ونظر به اینکه دولت دارای اراضی بسیاری در داخل خاک کشور میباشد واین اراضی به نوعی بیت المال ومتعلق به عموم محسوب میگرددو وظیفه ی حفظ ونگهداری این اراضی توسط دولت با نمایندگی اداراتی مانند راه وشهرسازی و منابع طبیعی و امور اراضی و…انجام می گیرد ونظر به رشد جمعیت وتوسعه جوامع شهری و روستایی که موجب سوء استفاده افراد سودجو گردیده و مقدار زیادی از اراضی دولتی تحت تصرف عدوانی افراد متصرف قرار گرفته است و اداراتی که وظیفه حفظ و نگهداری این اراضی را دارند در مقام حفظ بیت المال متوسل به مقامات قضایی شده و این امر موجب طرح شکایات و پرونده های زیادی در مراجع قضایی گردیده است و اینکه منظور از اراضی دولتی چه نوع اراضی میباشد وچگونه این اراضی متعلق به دولت گردیده است وگاهی نیز در مقام تعارض منافع دولت ومردم حق یکی تحت الشعاع دیگری قرار می گیرد وممکن است عدم توانایی شخص عادی در مقابله با قوانین جاری ودولتی کشور موجب تضییع حقوق اشخاص عادی گردد واحترام نگهداشتن به تصرفات مردم نیز موجب بی نظمی در جامعه می گردد و دولت نیز می بایست از اراضی عمومی و متعلق به بیت المال حفاظت نماید که مسائل آن در این پایان نامه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

 

 

 

واژگان کلیدی:تصرف – سوء استفاده –مالکیت – عنف –عدوان – اراضی دولتی

 

 

 

 

 

مقدمه

 

جرائم تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق در حقوق ایران از زمره جرائم علیه اموال و مالکیت تلقی می شود، در حال حاضر در قوانین مدون جزائی ایران عنصر قانونی جرائم مذکور ماده ‎690 قانون مجازات اسلامی می باشد، در این قانون تعریفی جزائی از جرائم مذکور به عمل نیامده است بلکه تعاریف آن از مقررات آئین دادرسی مدنی استحصال می گردد. اما برخی از موارد ابهام و اشکال در مقررات از جمله ماده ‎690 قانون مجازات اسلامی عبارتند از1. عدم تمایز بین ماهیت کیفری و حقوقی جرائم مذکور. ‎2. عدم تبیین وضعیت مالک و متصرف قانونی در ماده (690)، ‎3. تسری یا عدم تسری جرائم مذکور در اموال مشاع. ‎4. شمول یا عدم شمول آب و برق و گاز و سایر موارد مشابه بر ماده مذکور. 5. ابهام در مقام قضائی و دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز در تبصره یک ماده (690). 6. تسری یا عدم تسری مرور زمان کیفری در مورد جرم تصرف عدوانی. ‎7. لزوم یا عدم لزوم تقدیم دادخواست حقوقی در خصوص خلع ید و قلع و قمع منعکس در تبصره. در پاسخی مختصر نسبت به ابهامات فوق می توان گفت: با توجه به فلسفه وضع ماده ‎690 که هدفش حمایت از مالک بوده و این امر از قید برخی عبارات از جمله تعلق در متن ماده مستفاد می گردد بنابراین صرفا شکایت مالک براساس این ماده قابل استماع است به لحاظ اینکه موارد و مصادیق مورد تجاوز در متن ماده از اموال غیر منقول ذاتی تلقی می گردد، قطع موارد مذکور (آب، برق، گاز و تلفن از شمول آن خارج است، در ضمن بازپرس و دادیار و دادستان جزء مقاماتی تلقی می شوند که می توانند دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را که یک دستور شکلی است و تا صدور حکم قطعی ادامه دارد صادرکنند، از طرفی جرم تصرف عدوانی به لحاظ مستمر بودن نوع جرم از شمول مرور زمان کیفری خارج می باشد، در نتیجه خلع ید و قلع و قمع حسب رویه عملی محاکم و نظرات اداره حقوقی نیازمند تقدیم دادخواست است.

 

 

 

 

 

بیان مسئله:

 

جرم تصرف عدوانی از جمله جرایم شایع علیه اموال و مالکیت است.بطوریکه آمار بالای ارتکاب آن در اکثر نقاط کشور گاه از آمار دیگر جرایم مهم علیه اموال پیشی میگیرد ،که اگر چه از بدو قانونگذاری در ایران جرم انگاری شده لکن با گذر زمان بر دامنه شمول آن افزوده شده است و با توجه به اینکه امروزه در کشورهایی مانند ایران ،فرانسه و ایتالیا که کلیه املاک به ثبت نرسیده و سند به نام مالک صادر نشده وضع ثبتی و قطعی بسیاری املاک هنوز روشن نیست وهمین علت باعث اختلافات متعدد وبروز مشکلاتی برای مردم گردیده که برای حل آن مجبور به مراجعه به مراجع قضایی می باشند و علی رغم اینکه جرم تصرف عدوانی دارای اهمیت زیادی می باشد و بسیاری از دعاوی کیفری در دادسراها و دادگاه ها را به خود اختصاص داده است اما در کتاب ها ومقالات حقوقی و پایان نامه هابندرت مورد بحث قرار گرفته است و این در حالی است که مواد قانونی مربوط به آن در قوانین مختلف و از جمله در قانون مجازات اسلامی ابهام های زیادی دارد و نیازمند تجزیه وتحلیل میباشد.قسمت اعظم این تصرفات نیز  بر روی اراضی دولتی انجام می گیرد ونظر به اینکه دولت دارای اراضی زیادی در داخل خاک کشور میباشد واین اراضی به نوعی بیت المال ومتعلق به عموم محسوب میگرددو وظیفه ی حفظ ونگهداری این اراضی توسط دولت با نمایندگی اداراتی مانند راه وشهرسازی و منابع طبیعی و امور اراضی و…انجام می گیرد ونظر به رشد جمعیت وتوسعه جوامع شهری و روستایی که موجب سوء استفاده افراد سودجو گردیده و مقدار زیادی از اراضی دولتی تحت تصرف عدوانی افراد متصرف قرار گرفته است و اداراتی که وظیفه حفظ و نگهداری این اراضی را دارند در مقام حفظ بیت المال متوسل به مقامات قضایی شده و این امر موجب طرح شکایات و پرونده های زیادی در مراجع قضایی گردیده است و اینکه منظور از اراضی دولتی چه نوع اراضی میباشد وچگونه این اراضی متعلق به دولت گردیده است وگاهی نیز در مقام تعارض منافع دولت ومردم حق یکی تحت الشعاع دیگری قرار می گیرد وممکن است عدم توانایی شخص عادی در مقابله با قوانین جاری ودولتی کشور موجب تضییع حقوق اشخاص عادی گردد واحترام نگهداشتن به تصرفات مردم نیز موجب بی نظمی در جامعه می گردد و دولت نیز می بایست از اراضی عمومی و متعلق به بیت المال حفاظت نماید که مسائل آن در این پایان نامه مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت.

 

 

 

پرسش اصلی پژوهش :

 

 

 

1-تصرف عدوانی چه نوع جرمی است و قانونگذار ایران در مقابله با این جرم چه تمهیداتی را اندیشیده است؟

 

2-چه تفاوتی بین تصرف عدوانی کیفری وتصرف عدوانی حقوقی وجود دارد؟

 

3-منظور از اراضی دولتی چه نوع زمین هایی می باشد؟

 

4-آیا تجاوز به اراضی ملی شده و تصرف عدوانی آن اراضی شامل مرور زمان می باشد؟

 

پیشینه پژوهش  :

 

– عباس زراعت یکی از مباحث مربوط به جرم تصرف عدوانی را تفکیک میان مصادیق آن با توجه به سابقه تاریخی و تجزیه وتحلیل مواد قانونی آن دانسته ومعتقد است نظر مشهور دربین حقوقدانان آن است که در دعوای تصرف عدوانی فقط به سابقه تصرفات شاکی و لحوق تصرفات متهم توجه می شود و مالکیت یا عدم مالکیت طرفین دعوا هیچ نقشی ندارد چون فلسفه جرم انگاری تصرف عدوانی برقراری نظم در جامعه است و احترام به تصرفات اشخاص این نظم را برقرار می سازد وبیان میدارد این دیدگاه با واقعیت ها و مواد قانونی سازگاری ندارد و به تشریح آن می پردازد.

 

– محمد جعفر جعفری لنگرودی در بیان تعریف جرم تصرف عدوانی تصرف را استیلای مادی و عرفی انسان برمال به قصد استفاده از آن به نفع خود دانسته و معتقد است تصرف در معنای ذکر شده اعم است از تصرف قانونی و غیر قانونی که تصرف قانونی تصرفات مالک حقیقی یا ذی حق یا افراد ماذون از سوی آن ها را شامل می شود و تصرف غیر قانونی که از آن به تصرف عدوانی یا ید عاریه تعبیر می گردد تصرف در مال غیر بدون اذن مالک و قانون است و در خصوص واژه عدوان آمده است صفت تصرف بدون مجوز قانونی.

 

– ابراهیم عبدی پور بیان می دارد موضوع جرم تصرف عدوانی تصرف مال غیر منقول متعلق به دیگری است و اموال نامبرده شده در ماده 916قانون مجاز ات مصوب 92(690 قانون سابق) همگی ظهور در اموال غیر منقول دارد لذا تصرف اموال منقول دیگران از شمول مقررات مربوط به تصرف عدوانی کیفری خارج است و اصولا یکی از تفاوت های دعوای غصب وجرم تصرف عدوانی در این است که تصرف عدوانی موضوع ماده 916 قانون مجازات اسلامی فقط در اموال غیر منقول تحقق می یابد لیکن غصب اعم از منقول و غیر منقول است.

 

 

 

– عباس زراعت معتقد است تصرف عدوانی موضوع مواد 916 و 918 فانون مجازات 92 و 690 و692 قانون سابق از جمله جرایم علیه مالکیت است و قانونگذار بدین طریق خواسته تا از تعرض نسبت به مالکیت اشخاص از طریق تصرف غیر قانونی و عدوانی نسبت به اموال غیر منقول آن ها با ایجاد ضمانت اجرای کیفری ممانعت کند.

 

 

 

فرضیه ها:

 

1-تصرف عدوانی جرمی شایع علیه اموال غیر منقول خصوصی ودولتی است و قانون مجازات اسلامی مصوب 92طی مواد 690 الی 696 و موادی از قانون زمین شهری و منابع طبیعی و… به این موضوع پرداخته است.

 

2-علاوه بر تفاوت مواد تصرف عدوانی حقوقی و کیفری بسیاری حقوقدانان با عنایت به ارکان دعوای تصرف عدوانی حقوقی معتقدند جرم تصرف عدوانی نیز صرفا دارای همان ارکان مورد نیاز تصرف حقوقی می باشد و عده ای نیز عقیده دارند که جرم تصرف عدوانی  نمی تواند همان عناصر عدوانی حقوقی را دارا باشد.

 

3-زمین هایی که طبق قوانین مختلف و طی مراحل به مالکیت دولت در آمده و جزء اموال عمومی بوده و تصدی آن در اختیار دولت می باشد جزء اراضی دولتی محسوب می شود.

 

4-تجاوز به اراضی ملی شده و تصرف عدوانی آن اراضی هر چند دارای مجازات بازدارنده است ولی چون جرم مذکور از جرائم مستمر می باشد لذا شامل مرور زمان نمی شود.