2-2-1-1- مفهوم تربیت… 14

2-2-1-2- تربیت در دیدگاه بزرگان. 14

2-2-1-3- خانواده 15

2-2-1-4- سبک های تربیتی.. 15

2-2-1-4-1- ابعاد رفتاری والدین نسبت به فرزندان. 16

2-2-1-4-1-1- بعد گرمی – سردی.. 17

2-2-1-4-1-2- بعد کنترل – آزادی.. 18

2-2-1-5- انواع سبک های تربیتی.. 19

2-2-1-5-1- سبک تربیتی مقتدرانه. 19

2-2-1-5-2- سبک تربیتی مستبدانه. 21

2-2-1-5-3- سبک تربیتی سهل گیرانه. 22

2-2-1-5-4- سبک تربیتی آشفته. 23

2-2-2- اختلالات سلوک… 24

2-2-2-1- اختلالات سلوک… 24

2-2-2-1-1- سبب شناسی اختلال سلوک… 27

2-2-2-2- بیش فعالی.. 28

2-2-2-2-1- نشانه های اختلال کمبود توجه و بیش فعالی‌.. 30

2-2-2-2-2- شیوع بیش فعالی.. 30

2-2-2-2-3- ویژگی های بالینی بیش فعالی.. 31

2-2-2-2-4- علایم بیش فعالی.. 33

2-2-2-2-5- انواع بیش‌فعالی.. 35

2-2-2-2-6- نکات مهم در مورد بیش فعالی.. 37

2-2-3- نروفیدبک و درمان با آن. 39

2-2-3-1- برای چه مشکلاتی می توان از نوروفیدبک استفاده نمود؟. 41

2-2-3-2- مشکلات و بیماری های قابل درمان با نوروفیدبک…. 42

2-3- پیشینه پژوهش…. 44

2-3-1- پیشینه پژوهشهای داخلی.. 44

2-3-2- پیشینه پژوهشهای خارجی.. 46

2-4- متغیرهای مورد بررسی و مدل مفهومی پژوهش…. 48

فصل سوم: روش پژوهش

3-1- پیش درآمد. 50

3-2- روش…. 50

3-3- تعیین متغیرهای پژوهش…. 51

3-4- جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری.. 51

3-5- ابزار اندازه گیری.. 51

3-5-1- مقیاس درجه بندی کانرز- فرم 48 سئوالی والدین (CPRS-48) 52

3-5-2- جلسات آموزش فرزندپروری.. 52

3-6- روش اجرا 53

3-7- روش تجزیه و تحلیل داده ها 53

فصل چهارم:یافته های پژوهش

تحلیل نتایج.. 55

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

5-1- پیش درآمد. 62

5-2- بحث و نتیجه گیری.. 62

5-3- محدودیتهای تحقیق.. 66

5-4- پیشنهادات… 66

5-4-1- پیشنهادات کاربردی.. 66

5-4-2- پیشنهادات پژوهشی.. 67

منابع و مآخذ. 68

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 2-1- سبک های تربیتی والدین نسبت به فرزندان…………………………………………………………………………. 24

جدول 4-1- میزان مشکلات سلوک کودکان………………………………………………………………………………………….. 55

جدول 4-2- خلاصه آزمون آنوا آموزش سبک فرزندپروری بر مشکلات سلوک کودکان دارای اختلال……………..56

جدول 4-3- میزان مشکلات توجه و تمرکز (یادگیری) کودکان……………………………………………………………………57

جدول 4-4- خلاصه آزمون آنوا آموزش سبک فرزندپروری بر مشکلات توجه و تمرکز کودکان دارای اختلال. 57

جدول 4-5- میزان مشکلات تکانشگری کودکان………………………………………………………………………………………..58

جدول 4-6- خلاصه آزمون آنوا آموزش سبک فرزندپروری بر مشکلات تکانشگری کودکان دارای اختلال………..58

جدول 4-7- میزان مشکلات روان تنی کودکان…………………………………………………………………………………………..59

جدول 4-8- خلاصه آزمون آنوا آموزش سبک فرزندپروری بر روان تنی کودکان دارای اختلال………………………..59

جدول 4-9- میزان مشکلات اضطراب کودکان……………………………………………………………………………………………60

جدول 4-10- خلاصه آزمون آنوا آموزش سبک فرزندپروری بر مشکلات اضطراب کودکان دارای اختلال…………60

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر آموزشهای فرزندپروری در بهبود عملکرد کودکان فزون کنش تحت درمان با نروفیدبک است. روش تحقیق آن شبه تجربی از نوع پیش آزمون- پس آزمون دو گروهی با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- نقص توجه ساکن شهر تهران می باشد که 120 نفر (60 نفر آزمایش و 60 نفر گروه کنترل) به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار این پژوهش، پرسشنامه مقیاس درجه بندی کانرز- فرم 48 سئوالی والدین (CPRS-48) و آموزش فرزندپروری بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS-18 و آزمون آماری تحلیل کوواریانس به منظور بررسی تفاوت بین پیش آزمون و پس آزمون یا تفاوت بین گروه ها استفاده گردید. یافته های بدست آمده نشان می دهد که با 95 درصد اطمینان تغییرات مشکلات سلوک، تغییرات مشکلات یادگیری، تغییرات مشکلات تکانشگری، تغییرات میزان روان تنی و اضطراب کودکان در پیش آزمون و پس آزمون ها در دو گروه کنترل و گواه به یک میزان نمی باشد و آموزش فرزندپروری، میزان این مشکلات را به طور معنی داری کاهش می دهد. همچنین تقریباً 6/41 درصد مشکلات سلوک، 8/36 درصد از مشکلات یادگیری، 2/26 درصد از مشکلات تکانشگری، 1/3 درصد از روان تنی و 1/3 درصد از اضطراب کودکان تحت تاثیر گروه (آزمایش و کنترل) تغییر می کند.

کلید واژه‌ها: کودکان فزون کنش- درمان نوروفیدبک- آموزش فرزندپروری.

فصل یکم

مقدمه پژوهش

1-1- مقدمه

خانواده نخستین پایگاه تربیتی و قطعاً اولین و مهمترین کانون پرورش، احیا و شکوفایی استعدادهای کودکان است. بخش عمده‎ای از پرورش صحیح عقل و عاطفه که پایه اساسی سعادت انسان را تشکیل می‎دهد برعهده والدین می‎باشد که باید از کودکی شروع شود. همانگونه که والدین بر افراد خانواده تاثیر می گذارند، فرزندان نیز با ویژگیهای شخصیتی و رشدی و رفتاری خود، تاثیراتی را بر رفتار والدین بر جای می گذارند (اسمولاک، 1987). در هرخانواده ای یک سبک تربیتی به عنوان روشی هدفمند یا غیر هدفمند در تربیت فرزندان از سوی والدین بکار گرفته می شود. سبک تربیتی فعالیتی پیچیده شامل روشها و رفتارهایی ویژه است که بطور مجزا یا در تعامل با یکدیگر بر رشد فرزندان تأثیر می گذارد (شکوهی یکتا و همکاران، 1385). سبک های تربیتی که در روانشناسی از آن به شیوه های فرزندپروری نیز یاد می شود از دو عنصر تشکیل شده است: درخواست کنندگی والدین (کنترل) و پاسخ دهندگی والدین (گرمی یا پذیرش)، از ترکیب این دو عنصر چهار شیوه تربیتی به وجود می آید (اسپوتا و پاسون، به نقل از1996رحمتی و همکاران، 1385). 4 سبک اصلی تربیت عبارتند از: شیوه مقتدرانه، شیوه مستبدانه2، شیوه سهل گیرانه3 و شیوه آشفته4 یا مسامحه کارانه یا بی توجه (رحمتی و همکاران، 1385).

یکی از مشکلات دوران رشد کودک که کانون توجه و درمان بالینی قرار گرفته اختلال بیش فعالی و نقص توجه است. این اختلال شایع ترین اختلال رفتاری دوران کودکی است که مشخصه آن نقص توجه، تکانشگری و گاهی اوقات بیش فعالی است (خوشابی و همکاران، 1391) که بر کارکردهای روانی و اجتماعی تمامی اعضای خانوده تاثیرگذار است (جعفری و همکاران، 1389). اختلال نقص توجه/ بیش فعالی یک از شایعترین اختلالات مزمن دوران کودکی است (سادوک، سادوک، 2003). طبق ادبیات روانپزشکی و روان شناسی، کودکی که دائماً حرکت می کند، با انگشتانش ضربه می زند، پاهایش وول می خورد، دیگران را هل می دهد، بدون دلیل کنترل خود را از دست می دهد و بیقراری می کند، اغلب بیش فعال نامیده می شود و زمانی که این مشکلات شدید و مداوم باشد کودکان واجد دریافت ملاک های تشخیصی اختلال بیش فعالی- نقص توجه می شوند (کرینگ و داویسون، 2007). شیوع این اختلال در کودکان ایرانی 7 تا 12 ساله در دامنه ای بین 6-3 درصد گزارش شده است (خوشابی و همکاران، 2002). این اختلال به سه فرم اصلی دسته بندی می شود که شامل نوع بیش فعالی تکانشی بدون کم توجهی، نوع کم توجهی بدون بیش فعالی و نوع ترکیبی می باشد (سادوک، سادوک، 2005). شایع ترین مشخصه این اختلال رفتاری دوران کودکی، نقص توجه، تکانش گری و گاهی اوقات بیش فعالی است. نشانه های اصلی این بیماری موجب مشکلات هیجانی، خانوادگی و اجتماعی مانند افت تحصیلی، استرس خانوادگی و روابط تعارضی با همسالان است (گلدمن، 1998). علاوه بر علائم اصلی این اختلال علائم اختلالات دیگر نیز به طور همزمان در کودکان مبتلا به ADHD دیده می شود که یکی از شایع ترین آنها اختلال هماهنگی رشدی است (سادوک، سادوک، 2003). بنابراین این پژوهش با هدف بررسی تاثیر آموزشهای فرزندپروری در بهبود عملکرد کودکان فزون کنش تحت درمان با نروفیدبک انجام خواهد شد.

1-2- بیان مسئله

زندگی خانواده نقش اساسی در حفظ سلامت روانی، اجتماعی و جسمانی کودکان و والدین دارد. خانواده اولین و مهم‌ترین بافت اجتماعی را برای رشد انسان فراهم می سازد. در جریان رشد طبیعی هر کودک یک رشته تغییرات شناختی، عاطفی و اجتماعی را شاهد هستیم. تقریبا همه کودکان در طول رشد و در جریان سازگاری با این تغییرات دچار مشکلاتی می‌شوند و استرس و تعارضی را که به دنبال می‌آید، می‌تواند به مشکلات رفتاری-عاطفی و یادگیری در آن‌ها بینجامد. اکثر مشکلات رفتاری کودکان منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی اعضای خانواده به‌ویژه والدین می‌باشد. به عبارت دیگر وجود مشکلات رفتاری کودک به منزله روابط معیوب اعضای خانواده با یکدیگر است و با روش‌های تربیتی نادرست والدین و تعاملات معیوب آن‌ها با فرزندان ارتباط دارد (روشن بین، 2006). با توجه به اینکه خانواده یک نظام اجتماعی است که اختلال در هریک از اعضاء آن، کل نظام را مختل می کند و این نظام مختل شده به نوبه خود اختلالات مربوط به اعضاء را تشدید کرده و مشکلات جدیدی ایجاد می کند (روشن بین، 2006).

اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

هدف مطالعه حاضر بررسی تاثیر آموزشهای فرزندپروری در بهبود عملکرد کودکان فزون کنش تحت درمان با نروفیدبک می باشد، برنامه های گروهی فرزندپروری یکی از روشهای آموزش والدین است که برای این منظور مورد استفاه قرار گرفته است. این برنامه مهارتهای مدیریت را به والدین آموزش می دهد تا جایگزین فرزندپروری ناکارآمد و استبدادی شود. همچنین این برنامه نگرش های والدین را مورد توجه قرار داده و سعی در جهت اصلاح آنها دارد (ترنر و همکاران، 2002). علی رغم نتایج مثبت کاربرد اصول شرطی سازی عامل از طریق تقویت فعالیت الکتروفیزیولوژیکی مطالعات گروهی کنترل شده کمی برای تعیین اثربخشی نروفیدبک صورت گرفته است. اکثر گزارشات اثربخشی نروفیدبک به صورت موردی بوده و عملکرد یک بیمار در ابعادی نظیر هوش، مهارت های تحصیلی و مقیاس های درجه بندی رفتار، قبل و بعد از نروفیدبک تحلیل شده است. مطالعات موردی عمدتا به نتایج مثبتی منتهی شده اند و پژوهش های کنترل شده بیشتری لازم است تا کفایت این درمان را مشخص سازد (ناش، 2000).

نروفیدبک موجب کاهش معنادار نشانه های شناختی و رفتاری می گردد. نروفیدبک اثربخشی معادل درمان دارویی دارد که موجب بهبودهایی در توجه، سرعت و دقت گردیده است. بنابراین با توجه به موارد اشاره شده، پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به این پرسش است که آیا آموزشهای فرزندپروری در بهبود عملکرد کودکان فزون کنش تحت درمان با نروفیدبک موثر می باشد یا نه؟

1-4- اهداف پژوهش

1-4-1- هدف اصلی پژوهش

هدف اصلی این پژوهش، بررسی تاثیر آموزشهای فرزندپروری در بهبود عملکرد کودکان فزون کنش تحت درمان با نروفیدبک است.

1-4-2- اهداف جزیی