2-4 کارکردهایی که با گذران اوقات فراغت محقق می شود…………………………. ………………………………………..17

 

 

2-5 تاریخچه اوقات فراغت…………………………………. …………………………………………………………………………….21

 

 

2-5-1روند فراغت در جامعه ایران…………………………………… …………………………………………………………………23

 

 

2-5-2فراغت در ایران قبل از اسلام……………………………………………… …………………………………………………………….23

 

 

عنوان……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………..صفحه

 

 

2-5-3ارزش و اهمیت اوقات فراغت از دیدگاه اسلام ومکاتب دیگر…………………………………………………………24

 

 

2-5-4فراغت در ایران بعد از اسلام………………………………………………………………………………………………………27

 

 

2-5-5 فراغت در ایران معاصر……………………………………………………………………………………………………………..28

 

 

2-5-6 فراغت در حال حاضر………………………………………………………………………………………………………………29

 

 

2-6 نگاهی کوتاه به سیر تحول چگونگی گذران اوقات فراغت…………………………………………………………………29

 

 

2-6-1اوقات فراغت در دوران باستان……………………………………………………………………………………………………32

 

 

2-6-2 رم باستان………………………………………………………………………………………………………………………………..33

 

 

2-6-3 ایران باستان…………………………………………………………………………………………………………………………….34

 

 

2-6-4 جوامع سنتی……………………………………………………………………………………………………………………………35

 

 

2-6-5 دوران صنعتی………………………………………………………………………………………………………………………….37

 

 

2-6-6 دوران فوق صنعتی……………………………………………………………………………………………………………………42

 

 

2-6-7 شباهتها…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

 

 

2-6-8 تفاوتها…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

 

 

بخش دوم

 

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………46

 

 

2-7 عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی……………………………………………………………………………………………………47

 

 

2-8 نقش تربیت بدنی و اهمیت آموزش آن …………………………………………………………………………………………..52

 

 

2-9 اهداف درس تربیت بدنی در دوره متوسطه………………………………………………………………………………………55

 

 

2-10 نقش زبان انگلیسی در پیشرفت تحصیلی……………………………………………………………………………………….58

 

 

2-11اوقات فراغت و عوامل اجتماعی مؤثربر آن ……………………………………………………………………………………62

 

 

2-12 نقش و عملکرد فعالیتهای فوق برنامه:…………………………………………………………………………………………..64

 

 

عنوان……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………..صفحه

 

 

الف-پیشگیری وکاهش آسیب های اجتماعی …………………………………………………………………………………………64

 

 

ب-غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان…………………………………………………………………………………………….66

 

 

2-13اوقات فراغت ونیازمندی های نوجوانان…………………………………………………………………………………………67

 

 

 

2-14اصول مهم در برنامه ریزی برای اوقات فراغت فعالیتهای فوق برنامه………………………………………………….68

 

 

2-15بررسی آراء و اندیشه های صاحب نظران ………………………………………………………………………………………70

 

 

2-16پژوهشهای انجام شده در داخل کشور درباره اوقات فراغت وپیشرفت تحصیلی…………………………………72

 

 

2-17پژوهشهای انجام شده در خارج کشور درباره اوقات فراغت وپیشرفت تحصیلی…………………………………76

 

 

2-18نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………….80

 

 

فصل سوم ( روش شناسی تحقیق)

 

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………82

 

 

3-1 طرح و روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….82

 

 

3-2 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………….82

 

 

3-3 نمونه………………………………………………………………………………………………………………………………………….83

 

 

3-4 روش نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………………..84

 

 

3-5 ابزار گردآوری داده ها…………………………………………………………………………………………………………………..84

 

 

3-6 روایی و پایایی…………………………………………………………………………………………………………………………….85

 

 

3-7 روش گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………..86

 

 

3-8 روش تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………………………..86

 

 

فصل چهارم ( یافته های تحقیق)

 

 

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….89

 

 

عنوان……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………..صفحه

 

 

4-1 یافته های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………..90

 

 

4 -2 یافته های استنباطی …………………………….. …………………………………………………………………………………….99

 

 

فصل پنجم (نتیجه گیری و پیشنهادها )

 

 

مقدمه……………………………………………………………… …………………………………………………………………………….116

 

 

5-1 پاسخ به سوالات وتحلیل داده ها…………….. …………………………………………………………………………………116

 

 

5-2 بحث وتفسیر نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………120

 

 

5-3 پیشنهادات وراهکارها ………………………………………………………………………………………………………………..124

 

 

5-4 پیشنهاد محقق به آینده………………………………………………………………………………………………………………..126

 

 

5-5 محدودیتهای پژوهش :………………………………………………………………………………………………………………..126

 

 

الف: محدودیتهای تحت کنترل محقق …………………………………………………………………………………………………..26

 

 

ب: محدودیتهای خارج از کنترل محقق…………………………………………………………………………….. ……………….127

 

 

– فهرست منابع فارسی………………………………………………………………………………………. ……………………………128

 

 

– نشریات……………………………………………………………………………………………. ………………………………………..131

 

 

– فهرست منابع انگلیسی……………………………………………………………………….. …………………………………………132

 

 

-پیوستها (ضمائم) ………………………………………………………… ………………………………………………………………..134

 

 

– پرسشنامه ها……………………………………………………………….. ………………………………………………………………135

 

 

– چکیده انگلیسی……………………………………………………………. ……………………………………………………………..138

 

 

چکیده

 

 

هدف پژوهش حاضر، بررسی تاثیر نحوه گذران اوقات فراغت بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه شهرستان ورامین است. بدین منظور تعداد 350 نفر از دانش آموزان جامعه مورد نظر به روش طبقه ای– تصادفی  جهت پاسخگوئی انتخاب شدند. پژوهش حاضر از حیث هدف آن، تحقیق کاربردی و از حیث موضوع و سئوالات پژوهش از نوع تحقیقات پیمایشی باشد. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه محقق ساخته جهت بررسی نحوه گذران اوقات فراغت می باشد. ضمن اینکه، اندازه گیری پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با استناد بر نتایج امتحانات پایانی نیمسال اول 93-1392 صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش با بهره گیری از آزمونهای  t گروههای مستقل، تحلیل واریانس و ضریب همبستگی اسپیرمن صورت گرفته. براساس یافته های تحقیق دانش آموزان دوره متوسطه که از کلاسهای زبان انگلیسی آموزشگاههای خصوصی استفاده می کنند، به طور معناداری از پیشرفت تحصیلی بالاتری نسبت به سایر دانش آموزان برخوردارند.

 

 

دانش آموزان دوره متوسطه که در کلاسهای ورزشی و فعالیتهای گروهی و تفریحی شرکت می کنند، به طور معناداری از پیشرفت تحصیلی پایین تری نسبت به سایر دانش آموزان برخوردارند. تفاوت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شرکت کننده درکلاسهای کنکور با سایر دانش آموزان معنادار نیست. اثرگذاری شرکت درکلاسهای زبان انگلیسی آموزشگاههای خصوصی، اثر مثبت و معناداری در نمرات درس زبان انگلیسی دانش آموزان داشته، در حالیکه، در کلاسهای ورزشی خارج از مدرسه در پیشرفت تحصیلی درس تربیت بدنی اثر معنادار نداشته و شرکت در فعالیتهای گروهی و تفریحی، به طور معناداری موجب کاهش نمرات در درس علوم اجتماعی و جامعه شناسی شده است.

 

 

واژگان کلیدی: اوقات فراغت، پیشرفت تحصیلی، دانش آموزان دوره متوسطه- فعالیتهای فوق برنامه

 

 

مقدمه :

 

 

رسالت آموزش و پرورش در هر کشوری تقویت نگرش انسانی به زندگی و ارتقای فلسفه آن و ایجاد توانایی در افراد جامعه برای زندگی سالم و سازنده می باشد. در کشور ما که فرهنگ آن برگرفته از تعالیم الهی است، این نهاد باید در انجام رسالتش به همه ابعاد شناختی، عاطفی، مهارتی، اخلاقی و اجتماعی بخصوص کرامت انسانی و تفاوتهای فردی به نحوی سزاواری توجه نموده، تا بتواند انسانهای متعهد، متخصص، متفکر، خلاق و نواندیش مطابق با نیازهای جامعه پرورش دهد. مسلم است پرورش چنین انسانی با ساختار آموزش رسمی و وجود کتابهای مختلف و متنوع که از واقعیت های زندگی به دوراند امکان پذیر نبوده و نمی توان نیازهای متحول اجتماع را برآورده سازد و به شخصیت انسانها تعالی بخشد. بنابراین آموزش و پرورش ناگزیر است برای پاسخگو بودن به همه ابعاد وجودی انسان غیر از کتب درسی و آموزش رسمی که برای همه دانش آموزان به طور یکسان در نظر گرفته شده است به تفاوتهای فردی، ویژگی های بومی و منطقه ای، عمل کردن آموخته ها، در دنیای خارج از مدرسه و فرصت مواجه شدن با مسایل و مشکلات را در دنیای واقعی فراهم آورد. و به سخن ارزشمند روسو( پدر روانشناسی جدید کودک ) که مدرسه مقدمه ای برای زندگی نیست بلکه تمرین در زندگی است ( قائدی 1383ص57 )  پیش از پیش تحقق بخشد.

 

 

1ـ1بیان مساله تحقیق :

 

 

در زندگی انسان لحظه ها و اوقاتی وجود دارد که از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است ، این اوقات می تواند فرصتی برای رشد شخصیت فرد باشد یا به عکس موجب بروز اختلالات رفتاری و انحرافات اخلاقی اجتماعی شود منظور از فعالیت های فوق برنامه فرصتهایی است که انسان مسئولیت پذیر هیچگونه مسئولیت و سروکار و موظفی را به عهده ندارد و همه چیز در اختیار او می باشد تا با میل و رغبت خودش به برنامه خاص بپردازد یکی از مهمترین مسائل جوامع امروز بشری در سراسر دنیا مسئله استفاده صحیح تر و مؤثرتر از فرصتهای آزادی است که افراد در اختیار دارند و این اوقات برای مؤمنان لحظه های نیایش با معبود و برای عالمیان ساعات تفکر و برای هنرمندان زمان ساختن و ابداع و برای نوجوانان ساعات خلاقیت می باشد و بسیاری از مردم حتی صاحب نظران به این نتیجه رسیده اند که باید مدارس و مؤسسه های آموزشی مسئولیت های بیشتر و روشن تری در این باره بر عهده بگیرند تا بهره برداری بهینه از اوقات فراغت در برنامه های دانش آموزان طراحی و گنجانده شود مسئله تنوع نیز امری مهم است و زندگی بدون تنوع خسته کننده می باشد پس تنوع در گذراندن اوقات فراغت باعث ایجاد تنوع در زندگی می گردد و تنوع مانع پدیدآیی افسردگی است با راهنمایی فرزندان به انجام فعالیتهای متنوع زمینه علاقه مندی آنان را به زندگی فراهم آوریم . به طور کلی می توان گفت در عین حال که کارکرد اوقات فراغت در وجوه« رفع خستگی» و« تفریح و سرگرمی » اموری غیر قابل انکار هستند، عنایت به کارکرد دیگر آن که « رشد و شگفتکی شخصیت »است ، حائز اهمیت ویژه ای است. البته باید در نظر داشت که این کارکرد « مورد انتظار » اوقات فراغت است و چه بسا که گذراندن اوقات فراغت به گونه ای باشد که خلاف چنین انتظاری رخ نماید . بنابراین پژوهشگر به دنبال پاسخگویی به این سوأل اساسی است که نحوۀ گذران اوقات فراغت چه تأثیری بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بر جای می گذارد. آیا این پیشرفت در بعضی از دروس مانند مطالعات اجتماعی، ورزش و زبان انگلیسی نمود و جلوه معنی داری خواهد داشت .

 

 

1ـ2 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن :

 

 

شخص پس از ارزیابی از تعهدات و تکالیف شغلی، خانوادگی و اجتماعی با میل و اشتیاق به آن می پردازد و غرضش استراحت و تفریح، توسعه دانش و یا به کمال رساندن شخصیت خویش یا به ظهور رساندن استعدادها و خلاقیت ها و یا مشارکت آزادانه در اجتماع است و شخص پس از فراغت انسان را از کارهای روزمره و قالبهای زائیده خودکاری و یا تخصصی شدن امور روزانه می رهاند استعداد های بدنی و ذهنی فرد نظایر آن را پرورش می دهد که در شکل گیری شخصیت وی بی تردید مؤثر خواهد بود و متخصصان با توجه به تحقیقات متعدد در یافته اند که تذبیت غیر مستقیم( غیر رسمی ) موثرتر­از تربیت مستقیم(رسمی)است و محیط ها و عواملی که خود کودکان و نوجوانان انتخاب

 

 

می کند بیش از محیط ها و عوامل تحمیلی در رفتار انسان مؤثرند ( اسماعیلی، 1368، 3 ) در این محیط ها فعالیت ها تقریباً آزادانه انتخاب می شوند . انگیزه انجام این تحقیق بررسی این موضوع است که اوقات فراغت در شرایطی می تواند تأثیر گذاری بیشتری بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان داشته باشد . یعنی هر چه اوقات فراغت از نظم و انضباط بیشتری برخوردار باشد تأثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بیشتر خواهد شد . ملاک هایی که در نحوه گذران اوقات فراغت مورد نظری می باشند عبارتند از :

 

 

الف : انگیزه لازم و قوی به حضور در فعالیتها

 

 

ب : حضور مرتب و منظم در اکثریت جلسات آموزشی

 

 

ج : بهره گیری از اساتید مجرب و مبرز

 

 

د : اعطا گواهینامه معتبر به شرکت کنندگان

 

 

ه : حضور در آزمون و امتحان پایانی ( در صورت برگزاری )

 

 

و : انتخاب آگاهانه و هدفمند فعالیت

 

 

ز : انجام فعالیت به صورت فردی و گاه گروهی و مشارکت جویانه

 

 

ح : منتهی شدن به کسب مهارت و توانایی

 

 

ط : داوطلبانه ، غیر اجباری و توأم با نشاط و تفریح و سرگرمی و نشاط و هیجان

 

 

ی : فعال ، متعال و دارای ساختار و انسجام

 

 

ک : ایجاد کننده دستور ذهنی، توانمند ساز، ایجاد عادات مثبت و کمک به سلامت روحی و جسمی فرد

 

 

 1ـ3 هدفهای تحقیق

 

 

هدف کلی

 

 

هدف کلی انجام تحقیق بررسی تأثیر نحوه گذران اوقات فراغت و فعالیتهای فوق برنامه و مکمل در طول تابستان و آغاز سال تحصیلی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در دوره متوسطه است .

 

 

اهداف جزیی

 

 

هدفهای جزیی به بررسی انگیزه و علل شرکت دانش آموزان در برنامه های اوقات فراغت می باشد . چنانچه نحوه گذران اوقات فراغت بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثرباشد می توان به نحوه گذران اوقات فراغت نظارت بیشتری اعمال نموده و بر اجرای بهتر آن مدیریت کرد. تأثیرات استفاده بهینه از اوقات فراغت بهتر اعمال گردد. این تحقیق تأثیر اوقات فراغت را بر پیشرفت کلی تحصیلی و همچنین تأثیر خاص بر بعضی از دروس خواهد سنجید.

 

 

1ـ4 سوالات یا فرضیه های تحقیق ( بیان روابط بین متغیر های مورد مطالعه ) :

 

 

1ـ آیا نحوه گذران اوقات فراغت( فعالیتهای فوق برنامه )در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ( به طور کلی ) تأثیر دارد؟

 

 

2ـ آیا نحوه گذران اوقات فراغت ( فعالیتهای فوق برنامه )در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان درس مطالعات اجتماعی تأثیر دارد؟

 

 

3ـ آیا نحوه گذران اوقات فراغت ( فعالیتهای فوق برنامه )در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و ورزش تأثیر دارد؟

 

 

4ـ آیا نحوه گذران اوقات فراغت ( فعالیتهای فوق برنامه )در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس زبان انگلیسی تأثیر دارد؟

 

 

1ـ5 مبانی نظری اوقات فراغت

 

 

الف: تعریف لغوی

 

 

اوقات فراغت از دو کلمه اوقات و فراغت تشکیل شده است و در فرهنگ لغتهای مختلف تعاریف متفاوتی از هر کدام آورده شده است که در زیر به چند مورد اشاره می شود .

 

 

وقت: مقداری از زمان که برای امری فرض شده، هنگام، عهد، عصر، موقع و جمع آن اوقات است .

 

 

وقت : زمان ، هنگام ، زمانیکه بوسیله ساعت و معمولاً براساس نصف النهار یک نقطه تعیین می شود ، فرصتی که برای کاری در اختیار باشد .

 

 

وقت  : وقت ، زمان ، فرصت ، مجال ، موقع ، هنگام ، گاه ، باز

 

 

فراغت : پرداختن از فراغ ، آسایش ، استراحت ، آسودگی ، آرامش ، در لغت عربی به معنی اضطراب است و « فراغ » به معنی آسایش است . ولی در فارسی فصیحان آن را به معنی آسایش و آسودگی بکار برده اند . بی اعتنایی ، وارستگی ، فرصت ، مجال .

 

 

فراغت : آسودگی ـ فرصت آسودگی یا آزادی از کار .

 

 

فراغت  : آسودگی ، فرصت ، مجال ، وقت کافی ، فراغت ، فراغ بال ، بتفضیل .

 

 

همچنین لغت دانان جدیدتر چون اوژه پایه گذار لاروس برای فراغت مفهومی جدیدتر و محدودتر قابل شده اند و آن عبارت است از : « سرگرمیها ، تفریحات و فعالیتهائیکه به هنگام آسودگی از کار عادی با شوق و رغبت با آن می پردازد .» و نیز در لغت نامه لویتر ، لغت نویس معروف فرانسوی آمده است : « فراغت فرصت و زمانی است که پس از اتمام کار و شغل روزانه باقی می ماند »

 

 

ب) تعاریف عملیاتی :

 

 

اوقات فراغت

 

 

مجموع فعالیتهایی است که شخص پس از رهایی از تعهدات و تکالیف شخصی، خانوادگی و اجتماعی با میل و اشتیاق به آن می پردازد و هدفش استراحت، تفریح، توسعه دانش، به کمال رسانیدن شخصیت خویش، به ظهور رسانیدن استعدادها، توانمندی ها و خلاقیت هاست.

 

 

پیشرفت تحصیلی:

 

 

به میزان رشد وترقی تحصیلی دانش آموزان در یک مدت زمانی خاص پیشرفت تحصیلی گفته می شود( که در این ملاک پیشرفت تحصیلی معدل دانش آموزان در یک ترم تحصیلی است( نیمسال)

 

 

فعالیتهای فوق برنامه:

 

 

به مجموعه فعالیتهای سازمان یافته و پیش بینی شده ای گفته می شود که به منظور تعمیق یادگیری بیشتر دانش آموزان و آگاهی بیشتر جهت ورود به اجتماع در نظر گرفته شده تا به رشد و تعالی و شکوفایی استعدادها و مشارکت در برنامه های کاربردی کمک نمایند. در این تحقیق به آن دسته از برنامه ها که برای تکمیل آموزشهای مدرسه ای تنظیم می شوند و استفاده از آنها برای شاگردان نشاط آور است فعالیتهای فوق برنامه گفته می شود.

 

 

فعالیتهای خارج از مدرسه:

 

 

آن دسته از فعالیتهایی است که دانش آموز خارج از چهارچوب فعالیت و وظایف مدرسه انجام می دهد، که ممکن است زیر نظر سازمانها باشد که احتمالاً وظایف تربیتی هم به عهده دارند: مانند کلاس های هنری و غیره ..

 

 

بخش اول

 

 

مقدمه

 

 

نشاط و سرور لازمه زندگی است و پژمردگی و کسالت زایل کنندۀ استعداد ها و تواناییهای انسان می باشد . در فضایی که نوجوانان و جوانان و حتی بزرگسالان فرصت تحرک و تلاشی می یابند و فارغ از کارها و امور عادی و رسمی به تفریح و سرگرمی مورد علاقۀ خویش می پردازد ، می توان به استمرار فعالیتها و شکوفایی استعدادها دل بست . به عبارت دیگر در جایی که مجالی برای فراغت یافت نمی شود، افسردگی و رخوت به سراغ انسان خواهد آمد. امروزه پرداختن به اوقات فراغت از مهمترین و جدّی ترین مشکلات خانواده ها و مدارس به شمار آید و توجه به این امر مهم گره گشای بسیاری از تنگناهای تربیتی و راهبردی برای برنامه ریزی در جهت تعالی دانش آموز می باشد.

 

 

بسیاری از جامعه شناسان و نیز اقتصاد دانان بر این باورند که تحول جوامع انسانی به سوی تمدن فراغت در حرکت است ، به همین جهت توجه به چگونگی بهره گیری از اوقات فراغت روز به روز آشکارتر و از اهمیت بیشتری برخوردار می گردد . هر چند همۀ افراد خانواده به اوقات فراغت نیاز مبرم دارند ، اما در این میان جوانان و نوجوانان با توجه به نقش حساس و سازنده ای که در ساخت فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی کشورها به عهده دارند ، نیازمند توجه دقیق تری در این ارتباط هستند . متجاوز از بیست میلیون کودک و نوجوان در کشور ما زندگی می کنند که مسئولیت توجه به اوقات فراغت آنان متوجه خانواده ها می گردد ، به این دلیل آگاهی خانواده ها از اهمیت نقش اوقات فراغت و چگونگی پرداختن به آن ، از ضروریتی خاص برخوردار است . (شرفی ، 1374، ص 11)

 

 

جالب است بدانیم که بسیاری از اختراعات و اکتشافات بشری که بوسیلۀ دانشمندان و متفکران صورت گرفته است ، محصول تفکر و قوه ابتکار و خلاقیتی است که در زمان فراغت حاصل شده است . در کشور ما دانش آموزان حدودیک ششم جمعیت کشور را تشکیل میدهند و بیشترین نیاز را به بهره گیری از اوقات فراغت دارند . آنان بطور متوسط 6 ساعت در روز به امر تحصیل اشتغال دارند و حدود 8 ساعت در شبانه روز را هم به استراحت و رفع نیازمندیهای ضروری در منزل می پردازند . اگر اشتغالات تحصیلی و انجام تکالیف درسی را برای آنان 2 تا 4 ساعت در روز محاسبه نماییم ، جوان و نوجوان بیش از 6 ساعت در روز وقت فراغت دارد . البته اگر سایه تعطیلات از جمله تعطیلات نوروز و تابستان و سایر ایام تعطیل به مناسبتهای مذهبی و ملی را هم اضافه کنیم هر فرد در شبانه روز حدود 8 ساعت وقت آزاد دارد که باید برای استفادۀ مطلوب و بهره وری از آن برنامه ریزی لازم صورت پذیرد . بنابراین اگر ما برای اوقات فراغت فرزندانمان برنامه ریزی لازم انجام ندهیم ، قطعاً آنان برای پر کردن اوقات فراغت خود اقدام خواهند نمود که در آن صورت ممکن است بدآموزیها و مشکلات تربیتی حاصل گردد . پیامبر گرامی ما می فرمایند : اگر پدران و مادران به تربیت فرزندان خود اهتمام ننمایند ، روزگار آنان را تربیت خواهند نمود . در حقیقت مراد رسول گرامی اسلام آن است که چنانچه والدین در امر تربیت فرزندان خود برنامه ای نداشته باشند ، حوادث و شرایط پیش آمده که ممکن است برخلاف موازین تربیتی هم باشد ، تربیت فرزندان را سازمان دهد .(شرفی ، 1374،ص 13)

 

 

اکنون ببینیم چه نیازهایی در هنگام گذران اوقات فراغت ارضاء می گردد .همان گونه که می دانیم انسان در اوقات فراغت به کار یا فعالیت مورد علاقه اش می پردازد .پس در حقیقت در هنگام فراغت و پرداختن به سرگرمی یا کار مورد علاقه ی خویش، نیازهای درونی وی تأمین می گردد.(یوسفی ،1371،ص57)

 

 

روانشناسان معتقدند که تأمین نیازهای درونی فرد به شادی ، نشاط و سرور او خواهد انجامید و این امر به شکوفایی خلاقیت فرد منجر خواهد گردید و شخصیت او را که متشکل از ابعاد فکری ،عاطفی ، اجتماعی و جسمی است ، تعالی خواهد بخشید . در فعالیت فرد در اوقات فراغت که براساس تمایل و علاقۀ درونی شخص انجام می گیرد ، او یا به فعالیت عقلانی می پردازد ، یا به فعالیت جسمی ( بازی و ورزش ) مشغول می شود و یا به انجام فعالیتی اجتماعی ( فعالیت جسمی ) مبادرت می کند و در حقیقت فعالیت عاطفی هم انجام می دهد . بنابراین گذران مطلوب اوقات فراغت ، نیازهای عاطفی ، جسمانی ، عقلانی و اجتماعی فرد را ( که ابعاد شخصیت او را تشکیل می دهد ) برآورده می کند .

 

 

2ـ1 انواع اوقات فراغت

 

 

اوقات فراغت را می توان به شیوه های گوناگون تقسیم بندی کرد . نظر به اینکه چه عواملی را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم تقسیم بندی های متفاوتی ارائه دهیم . اکنون برخی تقسیم بندی های اوقات فراغت می پردازیم :

 

 

الف ) اگر محل و مکان را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم دو حالت کلی را تفکیک کنیم :

 

 

1ـ منزل : زمان فراغتی که در منزل سپری می شود مثل گفتگو با اعضای خانواده ، تماشای تلویزیون ، بازی و سرگرمی های خانوادگی

 

 

2ـ خارج از منزل : زمان فراغتی که خارج از منزل سپری می شود : که طیف وسیعی از فعالیتها را شامل می شود مانند : گردش در پارک ، رفتن به سینما و….

 

 

ب ) اگرزمان را مبنای تقسیم بندی قراردهیم می توانیم حالتهای مختلفی رانشان دهیم مثل:

 

 

1ـ اوقات فراغت لحظه ای: مثل ساعت تفریح مدارس که معلم و شاگرد می توانند هر فعالیتی که دلخواه آنان است در این وقت انجام دهند .

 

 

2ـ اوقات فراغت ساعتی : مثل ساعت بیکاری که بین دو شیفت کاری انجام می شود مثلاً برای یک معلم در یک مدرسه دونوبته مشغول به کار است می تواند ساعت بیکاری بین دو نوبت را به دلخواه سپری کند .

 

 

3ـ اوقات فراغت روزانه : زمان فراغتی که پس از پایان کار روزانه بوجود می آید و در همه جا معمول است .

 

 

4ـ اوقات فراغت هفتگی : در پایان هفته یک یا دو روز تعطیلی وجود دارد که بخش قابل توجهی از اوقات فراغت می باشد .

 

 

5ـ اوقات فراغت سالیانه : در پایان سال یا فصل خاصی از سال تعطیلات سالیانه وجود دارد مثل تعطیلات عید نوروز کشور ما .

 

 

ج ) اگر سن را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم انواع دیگری از اوقات فراغت را ارائه دهیم که کاملاً از یکدیگر متمایزند مانند :

 

 

• اوقات فراغت ویژه کودکان قبل از ورود به دبستان

 

• اوفات فراغت ویژه کودکان و نوجوانان

 

• اوقات فراغت ویژه جوانان

 

• اوقات فراغت ویژه میانسالان

 

• اوقات فراغت ویژه سالخوردگان

 

بدیهی است وقت فراغت کودکان قبل از ورود به دبستان و نحوۀ سپری کردن این وقت فراغت با جوانان و سالخوردگان کاملاً متمایز است بنایراین تقسیم بندی می تواند کاملاً واقع بینانه باشد .

 

 

د ) اگر عامل جنس که در تحقیقات اجتماعی به عنوان یک متغیر مهم محسوب می شود را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم با توجه به ویژگیها، نیازها و طبیعت دو گروه جنسی (مرد ـ زن ) می توان دو نوع برنامه فراغتی خاص را از هم تفکیک و ارائه نمود :

 

 

• اوقات فراغتی ویژۀ مردان

 

• اوقات فراغتی ویژۀ زنان

 

هـ ) اما تقسیم بندی ها به همین جا ختم نمی شود و می توان تقسیم بندی های دیگری بر مبنای جنس ، شغل و حتی سلسله مراتب شغلی ارائه کرد . برای مثال بر مبنای شغل می توان تقسیم بندی وسیعی ارائه کرد که به برخی از آنها اشاره می کنیم :

 

 

• اوقات فراغت ویژه کارگران

 

• اوقات فراغت ویژه معلمان

 

• اوقات فراغت ویژه دانشجویان

 

• اوقات فراغت ویژه دانش آموزان

 

و ….

 

 

ر) اگر عوامل ، وسایل و ابزار ها ، منابع و سازمانها و نهادهای مربوط به نحوۀ گذران اوقات فراغت را مبنا قرار دهیم انواع فعالیتهای فراغت را از لحاظ عوامل ایجاد کننده ارتباط و کنش می توان به دو دستۀ کلی «فردی» و «گروهی» تقسیم نمائیم .

 

 

فراغت با تصمیم و حضور صرف عامل یا فراغت گر که می توان آن را فعالیت فردی نامید.

 

 

( فعالیتهای فراغتی مثل تماشای تلویزیون ، صحبت با افراد خانواده ، گوش دادن به نوار و رادیو ، مطالعۀ کتاب ، روزنامه ، مجله و … )

 

 

فراغت با حضور و تصمیم فراغتگران و افراد ، سازمانها و …. که آن را می توان تحت عنوان فراغت گروهی نامگذاری کرد. ( فعالیتهایی همچون ورزشها و بازیهای گروهی ، رفتن به سینما ، شرکت در پایگاه های بسیج ، رفتن به پیک نیک ، هیئت های مذهبی و …). (فربد ،محمدصادق ، 1380)

 

 

آنچه در این تحقیق مورد نظر است اوقات فراغت ویژه دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه است که بیشتر به میانگین وقت فراغت در طول یک روز عادی و نحوۀ گذران آن توجه می شود .

 

 

2ـ2 مقایسه مفهوم «اوقات فراغت »با چند واژه دیگر

 

 

برداشتی که افراد جامعه از مفهوم یک واپه یا کلمه دارند نقش مهمی در چگونگی کاربرد و استفاده از آن در زندگی روزمره آنها خواهد داشت . به بیانی دیگر اگر افراد جامعه در بحث موردنظر ما « اوقات فراغت »را فرصتی مناسب برای تأ مین بهداشت جسمی روانی و بستر مطلوبی برای شکوفایی خلاقیت ها و استعدادهای خود و….بدانندو یا اینکه «اوقات فراغت رامترادف با زمان بیکاری » خود در نظر بگیرند و یا «اوقات فراغت را به معنای تفریح و سرگرمی »تلقی نمایند ویا ….

 

 

بدیهی است که چگونگی استفاده برنامه ریزی و نهایتاً بهره وری از آن در هر یک از موارد یاد شده کاملا متفاوت خواهد بود. از این جهت ضروری است که مقایسه ای را بین «اوقات فراغت »وچند واژه دیگر انجام دهیم.

 

 

الف ) فراغت و بیکاری :

 

 

ـ مردم اغلب اوقات فراغت را معادل زمان بیکاری در نظر می گیرند باید دانست که اوقات فراغت با بیکاری تفاوت دارد .

 

 

ـ بیکاری: ایامی است که فرد شغل خود را به طور موقت یا دائم از دست می دهد .

 

 

ـ فراغت : هنگامی است که فرد شاغل زمانی از وقت خودرا «فارغ از کار » به طور دلخواه می گذراند

 

 

ب) فراغت وکار :

 

 

ـ کار­ و فراغت مفاهیمی هستند که با « وقت وزمان » ارتباط دارند، ولی کار: گذران وقت برای فعالیت خاص وبا هدف خاص است ( که مبتنی بر اجبار اقتصادی ،اجتماعی ،اخلاقی ،و….است)

 

 

فراغت: وقت آزادی است که فرد ( مجبور به انجام ) فعالیت خاصی نیست و(مبتنی بر میل و رغبت وانتخاب آزاداست).

 

 

توجه : در تعریف ارائه شده برای فراغت توسط نویسنده محترم ، به نظر می رسد که بهتر است لفظ «اجبار » در عبارت گنجانده شود زیرا که در غیر این صورت با ارائه این تعریف ( فراغت:وقت آزادی است که فرد به فعالیت خاصی مشغول نیست ) جای این اشکال خواهد بود که :«بسیاری از افراد در اوقات فراغت به انجام فعالیتهای خاص مشغول هستند که بر اساس میل و رغبتشان صورت می گیرد .»

 

 

ج) فراغت و تفریح سالم :

 

 

ـ دکتر «جی . بی .نیش» درکتاب «فلسفه فراغت و تفریحات سالم»در تعریف فراغت نوشته است :

 

 

فراغت : مربوط به اوقاتی از زندگی انسان می شود که از کار کردن آزاد است یا در خواب نیست  تفریحات سالم : مربوط به « نحوه استفاده » و برداشت از این فراغت است .

 

 

 

2ـ3فواید اوقات فراغت

 

 

استفاده صحیح از اوقات فراغت آثار تربیتی بسیار مناسبی خواهد داشت که برخی از آنان بشرح زیر است :

 

 

• خودسازی : خوسازی و پرورش نفس از ضروری ترین امور است ؛ زیرا سعادت دنیا و آخرت بستگی به این مرحله دارد ( مصطفوی ، 1380 )

 

• شکوفایی استعدادها : یکی از فواید دیگر اوقات فراغت شکوفایی استعدادها و توانمندی های بالقوه در انسانها است که هر فرد را با برنامه ریزی و شناسایی توانایی خود می تواند از اوقات فراغت در جهت بروز و ظهور استعدادها و جهت نمودن آنها استفاده کند ( مرکز مطالعات و تحقیقات حوزه نمایندگی ولی فقیه ، 1386 ).

 

• با برنامه ریزی برای اوقات فراغت هم آسایش روحی و روانی افراد تأمین می شود و هم شخصیت آنان رشد می کند . با نگاه به عصر جاهلیت در می یابیم دو رکن ، پر کردن اوقات فراغت مردم آن روزگار نوشیدن شراب و قمار بوداها است که آیات قرآن از این حقیقت تلخ پرده برداشته و مردم را برحذر می دارد « امنا یرید الشیطان ان یوقع بینکم العدوه و البغضاء فی الخمر و المسیر » ( المائده ، آیه 91 ) توجه به این دو فعل حرام که هنوز دامن بسیاری از جوامع را در بر دارد ، نه تنها سبب آسایش فرد شده بلکه باعث برانگیختن دشمنی و کینه می شو (پور اسماعیل ، 1385 )

 

• جلوگیری از هدر رفتن نیروها ، که در صورت عدم هدایت صحیح ممکن است موجب بزهکاری های فردی و اجتماعی گردد .

 

• در اثر فعالیتهای نا سالم نه تنها از فرصت های بیکاری و در بعضی اوقات بزهکاری کاسته می شود ، بلکه اشاعۀ فرهنگ عمومی را در پی داشته و نشاط را در جامعه افزایش می دهد ، چیزی که امروز در بیشتر جوامع به چشم نمی خورد . پیشوایان دین ، ما را به پر کردن اوقات فراغت توصیه کرده اند . امیرالمومنین علی (ع) می فرمایند :« ان یکن الغل مجهده فاتصّل الفراغ مفسده » ( شیخ مفید ) یعنی : اگر تن دادن به شغل مایۀ زحمت است ، بیکاری دائم نیز باعث فساد است .

 

• با گذراندن مناسب و برنامه اوقات فراغت ، افراد مختلف جامعه با ترمیم خستگی های روحی و روانی ، سر زندگی و نشاط لازم را برای ادامه ی فعالیتهای آتی کسب کرده و به همین دلیل در انجام فعالیتهای آینده توفیق بیشتری خواهند داشت .

 

• هر چه فعالیت انسان در قالب برنامه باشد ، بازخستگی ها را به دنبال خود دارد ؛ از سویی انسان وقتی به شکل مستمر با کار واحدی سروکار داشته باشد به لحاظ روانی از آن خسته شده و این اوقات فراغت است که موجب ترک خستگی و تجدید قوای انسان می گردد ( پور اسماعیل ، 1385).

 

از فواید اوقات فراغت این است که فرد با انجام فعالیتهای مختلف در این اوقات به درک زیبایی ها و لذت بردن از آنها دست می یابد . خواه این زیبایی طبیعی باشد و خواه دست انسان باشد اکثر مردم از دیدن کارهای هنری ، شنیدن موسیقی ، تماشا یا انجام رقص و نظاره و مناظره طبیعی لذت می برند .

 

 

اوقات فراغت یکی از مهمترین جنبه های زندگی مدرن است . این پدیده می تواند بین فشار کاری ، درگیری های شدید خانواده و محیط نا مناسب کاری تعادل ایجاد کند ( سوقندی ، 1388) .

 

 

2ـ4 کارکردهایی که باگذران اوقات فراغت محقق می شوند :

 

 

• خلاقیت : مطالعات انجام شده توسط سبسک (1985) درزمینه ویژگیهای افرادخلاق نشان می دهد که آنان علاوه براینکه ازهوش سرشار ، صداقت ، صراحت وانعطاف پذیری برخوردارهستند،

 

از اوقات خودحداکثربهره راگرفته ، باآزاداندیشی وتفکر .اگرامسائل مختلف رابررسی می کنند

 

 

وبه راه حلهای نودست می یابند.

 

 

• توسعه مهارتهای شناختی : هرگاه فرد بدون اینکه تکلیف خاصی را برعهده داشته باشد با علاقه وانگیزه شخصی بخواهددرزمینه های متنوع آموزشی فعالیت داشته باشد،مسلماتلاش وی مطلوب وخوشایند ذهن وروان بوده ، منجر به فراگیری پایدارخواهدشد.

 

• تقویت مهارتهای حسی- حرکتی : تاثیر مهارتهای حسی- حرکتی وفعالیتهای ورزشی برفعالیتهای ذهنی وعاطفی به گونه ای