2-1-1-مقدمه. 15

 

2-1-2- تعریف کنترلهای داخلی.. 16

 

2-1-3- انواع کنترلهای داخلی.. 20

 

2-1-4-  ابزارهای دستیابی به کنترلهای داخلی.. 21

 

2-1-4-2-  سیستم حسابداری.. 22

 

2-1-4- 3- روش های کنترلی.. 22

 

2-1-5- قابلیت‌های کنترل داخلی.. 23

 

2-1-6- مفهوم کنترل داخلی.. 23

 

2-1-6- 1- وضع سازمانی.. 24

 

2-1-6- 2- امور مالی.. 25

 

2-1-6- 3- کنترل دارائی.. 25

 

2-1-6- 4- حسابرسی داخلی.. 25

 

2-1-7- ضرورت ایجاد کنترل‌های داخلی.. 26

 

2-1-8- تفاوت کنترل‌های داخلی اداری با کنترل‌های داخلی حسابداری.. 27

 

2-1-8- 1- کنترل‌های داخلی اداری.. 28

 

2-1-8-2- کنترل داخلی حسابداری.. 28

 

2-1-9- استفاده از کنترل‌های داخلی در حسابرسی.. 29

 

2-1-10- محدودیت کنترل داخلی.. 29

 

2-1-11- اتکای حسابرسان بر کنترلهای داخلی.. 30

 

2-1-12- تقسیم بندی کنترل‌های داخلی مالی.. 31

 

2-1-12-1- کنترل پایه. 31

 

2-1-12-2- کنترل انضباطی.. 31

 

2-1-12-2-1- کنترل‌های سرپرستی.. 31

 

2-1-12-2-2-کنترل‌های حفاظتی.. 31

 

2-1-12-2-3- تقسیم وظایف… 32

 

2-1-13- اصول اساسی کنترل‌های داخلی.. 32

 

2-1-14- سیستم‌ کنترلهای داخلی.. 34

 

2-1-15- محدودیت‌های ذاتی کنترل داخلی.. 34

 

2-1-16- مطالعه و تشریح سیستم کنترل داخلی.. 35

 

12-1-16-1- چرخه فروش و وصول مطالبات.. 36

 

2-1-16-2- چرخه خرید. 36

 

2-1-16-3- چرخه تولید. 36

 

2-1-16-4- چرخه حقوق و دستمزد. 36

 

2-1-16-5- چرخه تأمین مالی.. 37

 

2-1-17- منابع اطلاعاتی مربوط به کنترل داخلی.. 37

 

2-1-18-ارزیابی کنترلهای داخلی.. 38

 

2-1-19-اهداف کنترلهاى داخلى در بخش دولتى.. 38

 

2-1-20 – اجزاء سامانه کنترل داخلى.. 40

 

2-1-21- ویژگیهای اجزاى کنترل داخلى در بخش دولتى.. 41

 

2-1-21-1- پیرامون کنترلى.. 41

 

2-1-21-2- فعالیتهاى کنترلى.. 41

 

2-1-21-3- سامانه ارتباطات و اطلاع رسانى.. 41

 

2-1-21-4- نظارت و انواع آن. 42

 

2-1-21-5- نظارت عملیاتى.. 42

 

2-1-22- نظارت مالى.. 43

 

2-1-23- کنترلهاى داخلى در سامانه رایانه ای.. 44

 

2-1-24-  آثار رایانه بر کنترلهاى داخلى.. 45

 

2-1-25-  اهداف کنترلهاى داخلى مالى در دستگاههاى اجرائى.. 45

 

2-1-26-کنترلهاى داخلى ادارى(عملیاتى) در دستگاههاى اجرائى.. 47

 

2-1-27-کنترل داخلی حقوق کارکنان. 48

 

2-2- بخش دوم:تخلفات مالی.. 52

 

2-2-1- علل و عوامل مفاسد اداری.. 52

 

2-2-2- تعاریف مفاهیم تخلفات اداری.. 53

 

2-2-2-1- مفهوم تخلف اداری: 53

 

2-2-2-2- مفهوم خطای اداری: 53

 

2-2-3- فساد اداری.. 53

 

2-2- 4- تعریف فساد اداری.. 53

 

2-2-4-1-  مفهوم فساد اداری: 54

 

2-2-5- علل بروز و انواع تخلفات اداری.. 54

 

2-2-5-1- علل تخلفات اداری.. 54

 

 

2-2-5-1-1- ریشه های فرهنگی واجتماعی.. 54

 

2-2-5-1-2-  ریشه های اقتصادی.. 55

 

2-2-5-1-3-  عوامل سیاسی.. 55

 

2-2-5-1-4- عوامل ادرای سازمانی.. 55

 

2-2-5-2- انواع تخلفات اداری.. 56

 

2-2-5-2-1-  تخلف مالی.. 56

 

2-2-5-2-2-  تخلفات اداری.. 56

 

2-2-5-3- تقسیم بندی انواع فساد اداری.. 56

 

2-2-5-3-1-  فساد تصادفی.. 56

 

2-2-5-4- تعریف فساد از نظر محققین. 59

 

2-2-5-5- ابعاد و زوایای مختلف تخلفات اداری و مالی.. 63

 

2-2-5-5- 1- تحلیل تاریخی فساد اداری – مالی.. 63

 

2-2-5-5- 2- پیامدهای فساد اداری – مالی.. 64

 

2-2-5-5- 3- لزوم آسیب شناسی پدیده فساد اداری – مالی با رویکرد پیشگیری.. 66

 

2-2-5-5- 4- اهمیت پیشگیری و مبارزه با فساد اداری – مالی در ایران. 67

 

2-3- بخش سوم: پیشینه تحقیق. 69

 

فصل سوم:  روش تحقیق. 77

 

3-1- نوع روش تحقیق. 78

 

3-2- جامعه آماری.. 78

 

3-3- حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 78

 

3-4- روش گردآوری اطلاعات.. 80

 

3-5- ابزار گردآوری اطلاعات.. 80

 

3-5-1-  پرسشنامه کنترلهای داخلی.. 80

 

3-5-2-  پرسشنامه تخلفات مالی.. 81

 

پرسشنامه خودساخته  تخلفات مالی شامل 15 گویه می باشد که متغیر فوق را می سنجد . 81

 

3-6- روایى و اعتبار پرسشنامه کنترل داخلی.. 81

 

3-7- مقیاس های پرسشنامه. 81

 

جدول شماره( 3-1): مقیاس رتبه ای داده های مربوط به سوالات پرسشنامه کنترلهای داخلی.. 82

 

جدول شماره( 3-2): مقیاس رتبه ای داده های مربوط به سوالات پرسشنامه تخلفات مالی.. 82

 

3-8- روش تجزیه و تحلیل داده ها: 82

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 83

 

4-1- مقدمه. 84

 

4-2- آمار توصیفی.. 85

 

4-2-1-  جنسیت.. 85

 

4-2-2- میزان تحصیلات.. 86

 

4-2-3-  سن. 87

 

4-2-4- رشته تحصیلی.. 88

 

4-2-5- سابقه کاری.. 89

 

4-3- آمار استنباطی.. 91

 

4-3-1- فرضیه اصلی.. 91

 

4-3-2- فرضیات فرعی.. 92

 

4-3-2-1- فرضیه اول. 92

 

4-3-2-2- فرضیه دوم. 93

 

4-3-2-3- فرضیه سوم. 94

 

4-3-2-4- فرضیه چهارم. 95

 

4-3-2-5- فرضیه پنجم. 96

 

4-3-2-6- فرضیه ششم. 97

 

4-4- آزمون فریدمن برای رتبه بندی مولفه های کنترل داخلی.. 98

 

فصل پنجم: نتیجه گیری.. 100

 

5-1- نتیجه گیری.. 101

 

5-2- پیشنهادات.. 104

 

5-2-1- پیشنهادات کاربردی.. 104

 

5-2-2- پیشنهادات پژوهشی.. 104

 

5-3- محدودیت های پژوهش… 106

 

منابع فارسی.. 107

 

منابع انگلیسی.. 109

 

پیوست.. 111

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

 

 

جدول (2-1):مراحل انجام و ثبت خرید در بین افراد مختلف…. 32

 

جدول (2-2):کنترل حاکم برهر واحد اقتصادی.. 33

 

جدول شماره( 3-1): مقیاس رتبه ای داده های مربوط به سوالات پرسشنامه کنترلهای داخلی.. 82

 

جدول شماره( 3-2): مقیاس رتبه ای داده های مربوط به سوالات پرسشنامه تخلفات مالی.. 82

 

جدول (4-1): توزیع فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها با توجه به متغیر جنسیت… 85

 

جدول (4-2): توزیع فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب وضعیت تحصیلی.. 86

 

جدول (4-3): توزیع فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب متغیر سن.. 87

 

جدول (4-4): توزیع فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب رشته تحصیلی.. 88

 

جدول (4-5): توزیع فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب سابقه کار. 89

 

جدول (4-6) میانگین و انحراف معیار کنترلهای داخلی و تخلفات مالی.. 91

 

جدول (4-7) آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه اصلی تحقیق.. 91

 

جدول (4-8) میانگین و انحراف معیار آموزشهاى کارآمد و کاربردى براى کارکنان مالى دستگاههاى اجرایى و اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى.. 92

 

جدول (4-9) آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه اول تحقیق.. 92

 

جدول (4-10) میانگین و انحراف معیار شفاف و روشن بودن مقررات مربوط به کنترلهای داخلی در دستگاههای اجرایی و میزان کاهش تخلفات مالی.. 93

 

جدول (4-11) آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه دوم تحقیق.. 93

 

جدول (4-12) میانگین و انحراف معیار وجود نیروى انسانى متخصص و کارآمد در دستگاهها برای اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى و میزان کاهش تخلفات مالی.. 94

 

جدول (4-13) آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه سوم تحقیق.. 94

 

جدول (4-14) میانگین و انحراف معیار ایجاد بسترهاى لازم برای اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى و  میزان کاهش تخلفات مالی.. 95

 

جدول (4-15) آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه (4) تحقیق.. 95

 

جدول (4-16) میانگین و انحراف معیار اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى و انگیزه کارکنان. 96

 

جدول (4-17) آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه (5) تحقیق.. 96

 

جدول (4-18) میانگین و انحراف معیار اجرای بهینه، کنترل‌های داخلی و اطمینان‌بخشی مدیریت نسبت به عملکرد بهینه فعالیت‌ها 97

 

جدول (4-19) آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه (6) تحقیق.. 97

 

جدول (4-20): رتبه بندی مولفه های کنترل داخلی.. 98

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

 

 

نمودار( 1-1):رابطه بین متغیرهای تحقیق.. 12

 

نمودار (1-2):مدل و چهارچوب نظری پژوهش…. 13

 

نمودار (4-1): نمودار میله ای فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب جنسیت… 85

 

نمودار (4-2): نمودار میله ای فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب میزان تحصیلات… 86

 

نمودار (4-3): نمودار میله ای فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب متغیر سن.. 87

 

نمودار (4-4): نمودار میله ای فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب میزان تحصیلات… 88

 

نمودار (4-5): نمودار میله ای فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها بر حسب سابقه کاری.. 90

 

 

 

 

 

1-1-مقدمه

 

در هر سازمان و موسسه ای نیاز مبرم به کنترل داخلی احساس می شود، بنا به وسعت سازمان کنترل داخلی نیز مفهوم پیدا میکند بدین معنی که هر چه سازمان بزرگتر باشد این نیاز را بیشتر احساس می کند. به طور خلاصه کنترل‌های داخلی شامل کلیه اقداماتی است که توسط مدیریت برای اطمینان از اجرای صحیح امور و مطابقت آن با مقررات و سیاست واحد تجاری صورت می‌گیرد. کنترل داخلی تنها به حسابداری و معاملات مالی محدود نشده بلکه تمام واحد تجاری و فعالیتهای آن را در بر می‌گیرد.

 

مدیران همواره در تلاشند که بهترین کنترلهای داخلی را در سازمان خود مستقر کنند؛ چون می‌دانند که در نبود سیستم کنترل داخلی اثربخش، تحقق رسالت اصلی سازمان و کمینه کردن رویدادهای غیرمنتظره بسیار مشکل خواهد بود. از طرفی وجود این کنترلهای داخلی باعث افزایش کارایی، کاهش ریسک از دست دادن داراییها و دستیابی به اطمینان معقول از اعتمادپذیری صورتهای مالی و رعایت قوانین و مقرارت خواهد شد (محمدی، 1387).

 

کنترل داخلی، یک رویداد نیست، بلکه مجموعه‌ای از عملیات و فعالیتها بر پایه ستانده است. کنترل داخلی باید به‌عنوان جزء لازم هر سامانه‌ای شناسایی شود که مدیریت برای تنظیم و راهنمایی آن فعالیتها به‌کار می‌گیرد، نه به‌عنوان یک سامانه جداگانه در درون یک دستگاه اجرایی( کوسو[1]،1992). با این مفهوم کنترل داخلی، کنترل مدیریت است که در درون یک واحد به‌عنوان بخشی از زیرساخت کنترل مدیریت به‌وجود می‌آید تا به مدیران در انجام کار یک واحد و دستیابی به هدفهای آن بر یک پایه و اساس مداوم کمک کند؛ لذا عاملی کلیدی در کمک برای دستیابی به هدف و کمینه کردن مشکلات اجرای مناسب کنترل داخلی است. کنترل داخلی جزء جدایی‌ناپذیر در اداره امور سازمان است که باعث فراهم شدن اطمینان منطقی در دستیابی سازمان به هدفهایش می‌شود (کرباسی یزدی، 1384). کنترلهای داخلی بخش مهمی از اداره یک سازمان است که شامل طرحها، شیوه‌ها و روشهای اجراشدنی برای دستیابی به وظیفه‌ها، هدفها و مقاصد و به‌عبارت دیگر پشتیبانی از مدیریت بر مبنای عملکرد است و نیز به‌عنوان اولین خط دفاعی در حفاظت از داراییها، پیشگیری، کشف خطاها و تقلب به‌کار می‌رود.

 

مسئولیت پیشگیری و کشف تقلب و اشتباه در بخش عمومی بر عهده مدیران است. مدیران با استقرار کنترل داخلی و به‌کارگیری پیوسته سیستمهای مناسب حسابداری، این مسئولیت را ایفا خواهند کرد(Lin et al، 2011). از آنجا ‌که عملیات سازمانهای بخش عمومی متفاوت از یکدیگر است، لذا استقرار کنترلهای داخلی یکسان برای کلیه سازمانها و دستگاههای بخش عمومی مقدور نیست. استقرار کنترلهای خاص در هر سیستم به عواملی چون اندازه، نوع عملیات و هدفهای سازمانی که سیستم برای آن طراحی شده است، بستگی دارد (محمدی، 1387).

 

از طرفی پیشرفت سریع در فناوری اطلاعات، ضرورت بهنگام‌سازی راهنماییهای کنترل داخلی در رابطه با سامانه‌های نوین رایانه‌ای را ایجاد می‌کند؛ لذا مدیران نیز برای اطمینان از این که فعالیتها در کنترل بوده و اثربخش هستند، باید در صورت لزوم بِروز شوند (کرباسی یزدی، 1384).

 

مطالعات انجام شده نشان می داد که تحقیقات متعددی توسط محققین در خصوص تبیین عوامل موثر بر تخلفات مالیدر سازمانهای دولتی و ارائه نظریات مختلف صورت گرفته است. ولی بسیاری از آن ها از ابعاد جامعه شناختی، روانشناختی، حقوقی، سیاسی و اقتصاد جامعه به تبیین موضوع پرداخته و بررسی های انجام شده در خصوص عوامل درون سازمانی از جمله کنترلهای داخلی موثر بر فساد اداری – مالی در مقایسه با آن ها محدود بود. به همین جهت به لحاظ کاربردی بودن پژوهش، جهت بسط و توسعه مطالعات مربوط به عوامل درون سازمانی موث(کنترلهای داخلی) بر تخلفات اداری – مالی و تولید روش های جدید یا بهبود آن ها، باید بسیاری از این مطالعات راجمع آوری نموده و با دسته بندی آن ها و استفاده از فنون آماری، نسبت به تبیین یک الگوی فراگیر در درون سازمان که مشتمل بر عوامل سازمانی و مدیریتی متعددی می شد، اقدام کند. در این راستا برای تشریح بیشتر مساله، در این فصل ابتدا به معرفی ابعاد تخلفات مالی در سازمان آموزش و پرورش پرداخته و با بیان رویکردها و نظریات متعدد و اختلاف نظر موجود در بین اندیشمندان که از نوع نگاه آن ها نسبت به تخلفات مالی در ادارات دولتی نشات گرفته است، مصادیق و پیامدهای متعدد فساد مورد بررسی قرار گرفته و از آثار و تبعات آن به عنوان دغدغه اساسی برای انجام این پژوهش یاد شده است(محقق).

 

 

 

1-2- بیان مساله

 

بیشتر سازمانها جهت رسیدن به هدف خود با محدودیتهاى گو ناگونى مواجه اند. بر اساس تئورى محدودیتها، هر سازمان در فرآیند عملیاتى خودحداقل داراى یک محدودیت است که به نوعى در عملیات آن مانع ایجاد می کند. اگر سازمانها با هیچگونه محدودیتى مواجه نباشند می­توانند به میزان نامحدودى آنچه را که به خاطر آن تلاش  می کنند (برای مثال سود یا خدمت بهتر)به دست آورند. تئورى محدودیت به سامانه های تولیدى و خدماتى به عنوان زنجیره اى از فرآیندهاى مرتبط با یکدیگر همانند حلقه هاى به هم پیوسته می نگرد. این فرآیند زمانى تقویت خواهد شد که هر یک از اجزای زنجیره تقویت شود؛ به سخن دیگر اگر به سازمان به عنوان سامانه ای کلى نگاه شود.

 

قسمت هاى مختلف سازمان به عنوان زیر مجموعه هاى تشکیل دهنده سامانه کلى به شمار می روند، بر اساس این تفکر ضعیف ترین حلقه ها باید شناسایى شوندو کار بیشترى انجام گیرد(عبدی و بیات، 1388).

 

تئورى محدودیتها توسط گلدرات و فاکس(1992) مطرح شد. هدف از ارائه این تئورى استفاده از رو شهاى علمى در حل مسائل مدیریتى بود. طبق نظر آنها محدودیت به هر عاملى گفته می شود که سازمان را در رسیدن و یا دستیابى به اهداف خود باز می دارد.

 

در طول 15 سال گذشته، نهضتى براى به کارگیرى تئورى محدودی تها در سازمانهای خدماتى شروع شده است. اصول تئوری محدودیت و تفکر آن می تواند در ایجاد تحول در سازمانهاى خدماتى موثر واقع شود و براى برنامه ریزى استراتژیک سازمانها گامهاى موثرى برداشته شود.

 

برنامه ریزى خوب به مدیران کمک می کند تا به اهداف برسند، فرصتها را تشخیص دهند و تأثیرات منفى رویدادهاى اجتناب ناپذیر را به حداقل برسانند. موفقیت یک سازمان نتیجه برنامه ریزى دقیق و اجراى نکته سنجی آن است. عدم موفقیت در برنامه ریزى اغلب به دور شدن از اهداف و مشکلات مالى منجرمى­شود (باباجانی، 1382). اما یک برنامه ریزى زمانى مطلوب و مثمر ثمر خواهد بود که به نحو مطلوبى اجرا شود.

 

از اینرو طراحى و اجراى کنترل هاى داخلى جهت اطمینان از اجراى مطلوب برنامه ریزی ها توسط کارکنان، الزامى خواهد بود. اهمیت کنترلهاى داخلى به عنوان یکى از ابزارهاى بسیار مهم در فرآیند حسابدارى از ابتدا تا انتهاى کار براهل فن پوشیده نیست و این اهمیت زمانى دوچندان می شود که نحوه اجراى آن در دستگا ههاى اجرایى مورد بررسى قرار گیرد.

 

یکى از وظایف اصلی ذی حسابان و مدیران مالى دستگا ههاى اجرائى نظارت مالى است. این نظارت به ساز وکارهایى نیاز دارد تا اجراى صحیح و درست قوانین و مقررات مالى در دستگاه هاى اجرائى را تضمین کند و ازسوء استفاده، اختلاس و سایر موارد فساد مالى جلوگیرى نماید. اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى علاوه بر تامین اهداف فوق می تواند مدیران ارشد و میانى را از مصرف کارآمد واثربخش منابع مالى دولت مطمئن سازد. بنابراین کنترلهاى داخلى با توجه به حجم وسیع اعتبارات و منابع دولتى و اهمیت نظارت بر مصرف آنان در سیستم مالى کشور نقش کلیدى دارد. با اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى می توان حفظ و بقای فعالیتهاى هزینه اى و سرمایه اى را در بلند مدت تضمین کرد و از اعمال نظرها و سلیقه هاى شخصى مدیران اجرایى در این زمینه جلوگیرى نمود. یک سامانه کنترل داخلی به منظور دستیابی به اهداف خود، باید براساس محدودهای سازماندهی، خودکنترلی، استمرار، فراگیر بودن، استقلال، آگاهی دهنده» از اصول کیفی از قبیل سازماندهی شود. بنابراین کنترل داخلی فرآیند مستمری است که « هماهنگی،کیفیت کارمندان اعضای هیات مدیره، مدیران ارشد و کارمندان شاغل در کلیه سطوح در آن مشارکت دارند و هدف آن حصول اطمینان از دستیابی به اهداف تعیین شده است. یک سامانه کنترل داخلی موثر باید قبل از آنکه مشکلات منجر به زیان شده باشند قابلیت پیشگیری یا کشف مشکلات را داشته باشد یا حداقل بتواند میزان زیان را کاهش دهد(باباجانی، 1382).

 

 تخلفات مالی بخشی از مجموعه مسایلی است که سازمان ها در دوره عمرخود ناگزیر آن را تجربه می نمایند. این مجموعه مسایل به معضلاتی اشاره دارد که عمدتا ریشه های آن در خارج از سازمان قرار داشته ولی آثارشان، سازمان ها را متأثرمی سازد. شاید بهترین روش برای مهار شیوع تخلفات مالی، شناسایی عوامل بروز آن و در نظر گرفتن راهکارهای کنترلی- نظارتی است. اما چنین اقدامی می بایست توأم با هم اندیشی، جامع نگری و قاطعیت اجرایی انجام شود. به عبارت دیگر، توجه به یک عامل فسادآور و پرهیز از سایر عوامل بروز فساد، عملاً ره به جایی نخواهد برد، بلکه باید با پدیده تخلفات مالی که ماهیتی کثیر الوجه دارد، به صورت سیستمی برخورد نمود و تمامی عواملی که بر شیوع آن دامن می زنند را شناسایی کرده و بلافاصله درصدد رفع آنها برآمد(حسینی عراقی، 1383).

 

از طرفی، اهمیت و قداست بخش آموزش، موضوع بسیار مهمی است که بر ضرورت و لزوم تعجیل در انجام موارد فوق الذکر می افزاید زیرا بروز فساد توسط کارکنان اداری و احیاناً معلمان و مدیران مدارس سبب می شود که دانش آموزان از معلمان و کارکنان که همواره آنها را روبروی خود می بینند الگوی منفی گرفته و در مراتب بالاتر به بیراهه وگمراهی کشانده شده و جامعه را از داشتن جوانانی که می توانند آینده ساز و رهگشای تعالی جامعه باشند، محروم و بی نصیب سازد. در تمامی جوامع، نظام آموزش در زمره بزرگترین قسمت از بخش دولتی است که معمولاً حدود 20 تا 30 درصد از بودجه کل کشور را به خود اختصاص می دهد. این بخش با داشتن بالاترین سهم از منابع انسانی تحصیل کرده، حدود 20 تا 25 درصد از جمعیت جامعه را تحت پوشش دارد. علی رغم آرمان های متصور، در برخی از جوامع، بخش آموزش با مشکلاتی چون محدودیت های مالی؛ مدیریت ضعیف؛ کارایی کم؛ اتلاف منابع؛ کیفیت پا یین خدمات و مواردی از این قبیل دست و پنجه نرم می کند. این چالش ها سبب شده است که برخی از افراد، برای جبران مافات، دست به دامان فساد شده و ارزش های اخلاقی، اعتبار آموز ش و اهمیت تربیت فرزندان جامعه را به ورطه فراموشی بسپارند. در عین حال، آموزش و پرورش یک بخش خاص بوده و نقش محوری در پیشگیری از بروز و گسترش فساد دارد(فرهادی نژاد، پیمایشی طولی در زمینه علل فساد اداری و روش های کنترل آن،1390).

 

فساد مالی در نظام آموزش، یک پدیده جهانی بوده و معانی زیادی از آن در میان صاحب نظران وجود دارد که عمدتاً حول تخطی از قوانین آموزشی و هنجارهای علمی و اخلاقی می چرخد. برای مثال، سید و بروس فساد مالی در نظام آموزشی را هرگونه «انجام یا عدم انجام» غیرقانونی می دانند که مستلزم استفاده از قدرت آموزشی برای منفعت شخصی، گروهی یا سازمانی است. هالاک و پویسون فساد مالی در بخش آموزش را استفاده« عادت گونه » از اداره دولتی یا عمومی برای منفعت شخصی که تأثیر قابل توجهی را بر قا بلیت دسترسی و کیفیت خدمات آموزش و در نتیجه بر انصاف و برابری دارد،تعریف کرده اند. این تعریف دارای سه عنصر است:اولاً مبتنی بر تعریف معمول و عام فساد در بخش دولتی است؛ دوماً دامنه رفتارهای تحت موشکافی و بررسی را به رفتارهای مرتباً مشاهده شده (که مستقیماً از کژکارکردهای سیستم نشأت می گیرند) محدود می سازد. (در واقع، این تعریف به رفتارهای منبعث از نگرش شخصی درباره انجام رفتارها کاری ندارد)؛ سوماً میان آن رفتارها و اثرات آنها بر سیستم (مثلاً کاهش منابع موجود، کاهش کیفیت، و توزیع نابرابر) ارتباط ایجاد می کند.

 

در مواردی این سوال مطرح می گردد که آیا میان فساد مالی در بخش آموزش و فساد در سایر بخش ها تفاوت وجود دارد؟ لازمه پاسخ دادن به این سوال، بذل توجه به پیامدهای فساد مالی در بخش آموزش است(عظیمی، بررسی تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم عوامل مدیریتی و سازمانی بر فساد اداری  مالی،1380).

 

هالاک و پویسون در گزارش یونسکو می نویسند به سه دلیل، بخش آموزش در برابر فساد مالی آسیب پذیر است. اولاً این بخش، یک سا ختار جذاب برای حمایت و پشتیبانی از احساسات بومی و ملی است؛ دوماً، تصمیمات مأخوذه در این بخش تأثیر چشمگیری بر معیشت و زندگی افراد دارد؛ و بالاخره، معمولاً بودجه مضاعفی به این بخش تخصیص داده می شود» بنابراین، توجه اساسی به شناسایی عوامل پیدایش و گسترش و نیز راهکارهای مهار فساد مالی در بخش آموزش، ضرورتی اجتناب ناپذیر است زیرا فساد مالی در نظام آموزش سبب بی اعتمادی مردم شده؛ کیفیت آموزش را بدتر از گذشته نموده؛ افراد نالایقی را برای آینده پرورش داده و ارزشهای تحریف شده را به دانش آموزان و دانشجویان می آموزد. درباره عوامل موثر بر پیدایش و کنترل فساد اداری، دسته بندی های مختلفی صورت گرفته است. عمده عواملی که به شیوع و گسترش فساد در سازمان ها و نهادهای کشور دامن می زنند عبارتند از:سوء مدیریت؛ عدم شفافیت و پاسخگویی دولت در برابر عملکرد خود ؛ مورد تهدید قرار گرفتن مبارزه گران با فساد؛ احساس بی عدالتی در ادارات دولت؛ نگرش مردم نسبت به فساد؛ ناکارآمدی دولت؛ قوانین ضعیف و دست و پا گیر(بوروکراسی اداری)؛ شرایط تورمی و عدم ثبات اقتصادی(فرهادی نژاد، پیمایشی طولی در زمینه علل فساد اداری و روش های کنترل آن،1390).

 

در گزارش سازمان بازرسی کل کشور با عنوان کج روی های اداری و مالی در دستگاه های مشمول بازرسی، عوامل دلایل ذیل به عنوان علل اصلی بروز تخلفات به دست آمد:ضعف مدیریت به دلیل نبود دانش شغلی و تخصصی ؛ عدم احساس مسئولیت و سوء تدبیر؛ اعمال سلیقه و بر داشت شخصی از ضوابط توسط مدیران؛ عدم اعمال نظارت و کنترل مستمر و همه جانبه درون سازمانی و برون سازمانی و یا نبود نظام نظارت و کنترل اثربخش در گردش امور مالی؛ عدم تناسب قوانین و مقررات حاکم بر دستگا ه ها با شرایط اجتماعی؛ ضعف یا فقدان نظام آموزشی مؤثر و کارآمد؛ کم توجهی (یا بی توجهی) به انتصاب مدیران و کارکنان در مشاغل حساس؛ عدم تناسب تشکیلات با واقعیت ها و نیازهای موجود؛ کسب درآمد و منفعت شخصی؛ تفویض اختیار بیش از حد معمول و خلاف قانون به مدیران؛ عدم برخورد مؤثر مدیران و مسئولان با متخلف و ا غماض و چشم- پوشی بی مورد از تخلف و در نتیجه امکان تکرار آن ؛ عدم توازن و تعادل بین حقوق و دستمزد کارکنان و مدیران با نرخ تورم و بی انگیزگی کارکنان. با توجه به مطالب مورد اشاره این سوال را می توان مطرح نمود که آیا کنترل های داخلی به عنوان عامل اصلی جلوگیری از تخلفات مالی در سازمان آموزش و پروش نهادینه و اجرایی شده یا نه؟ 

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

ضرورت وجود سیستم کنترل داخلی در آموزش و پرورش، امروزه به‌خوبی احساس می‌شود؛ زیرا سیستم کنترل داخلی اگر به‌درستی طراحی و اجرا شود، باعث دقت عمل و کارایی سیستمهای اطلاعاتی می‌شود و کیفیت گزارشگری آموزش و پرورش را بهبود می‌بخشد و مطابقت آن با قوانین موضوعه را سبب می‌شود. از این‌رو طراحی و اجرای مطلوب کنترلهای داخلی در بخش عمومی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. به‌همین دلیل، کارکنان آموزش و پرورش باید برای تامین اطمینان نسبی از دستیابی به هدفهای پیش‌بینی‌شده،حسن اجرای فعالیتها در کلیه زمینه‌ها،جلوگیری از هر گونه اختلاس، تقلب و استفاده نادرست از منابع و داراییها و تحقق مسئولیت پاسخگویی و حسابدهی نسبت به فعالیتهای انجام‌شده، به طراحی و اجرای سامانه کنترل داخلی مناسب بپردازند.

 

 

 

1-4- اهداف تحقیق

 

 

1-4-1- هدف اصلی

 

بررسی رابطه کنترل های داخلی با تخلفات مالی در آموزش و پرورش آذربایجان غربی

 

 

 

1-4-2- اهداف فرعی

 

رابطه بین آموز شهاى کارآمد و کاربردى براى کارکنان مالى آموزش و پرورش  و اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى.

 

رابطه بین شفاف و روشن بودن مقررات مربوط به کنترلهای داخلی در دستگا ههای اجرایی و میزان کاهش تخلفات مالی در آموزش و پرورش.

 

رابطه بین وجود نیروى انسانى متخصص و کارآمد در دستگاهها برای اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى و میزان کاهش تخلفات مالی در آموزش و پرورش.

 

رابطه بین ایجاد بسترهاى لازم را برای اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى و  میزان کاهش تخلفات مالی در آموزش و پرورش.

 

رابطه بین اجراى مطلوب کنترلهاى داخلى و انگیز ه کارکنان سازمان آموزش و پرورش.

 

رابطه بین اجرای بهینه، کنترل‌های داخلی و اطمینان‌بخشی مدیریت نسبت به عملکرد بهینه فعالیت‌ها در آموزش و پرورش.

 

 

 

1-5- فرضیات