2-1 – اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق
21
3-1 – اهداف تحقیق
22
فصل دوم: مبانی نظری
مقدمه
25
1-2- مروری بر تحقیقات پیشین
26
1-1-2-تحقیقات داخلی
27
2-1-2-تحقیقات خارجی
37
3-1-2-نقد وبررسی تحقیقات پیشین
42
2-2-مبانی نظری
47
1-2-2- دیدگاه ها و نظریات جامعهشناسى دین
49
1-1-2-2- آگوست کنت
49
2-1-2-2-امیل دور کیم
51
3-1-2-2- کارل مارکس
53
4-1-2-2- ماکس وبر
54
5-1-2-2 – پیتربرگر
56
6-1-2-2–یواخیم واخ
58
7-1-2-2- نظریه کارکردی
60
8-1-2-2- رویکرد نئوکارکرد گرایی
63
9-1-2-2- الگوی دینداری لنسکی
64
10-1-2-2- الگوی دینداری گلاک واستارک
66
11-1-2-2- رویکرد اندیشمندان مسلمان به دین
69
12-1-2-2–کارکرد دین از منظر قرآن
71
2-2-2- نظریات آسیب شناسی
73
1-2-2-2- پارادایم اثبات گرا
74
الف) نظریه فشار
74
ب) نظریه یادگیری اجتماعی
78
ج)نظریات کنترل اجتماعی
80
2-2-2-2–پارادایم بر ساخت گرا
83
الف) نظریه انگ زنی
83
ب) نظریه پدیدار شناختی
85
ج)نظریه تضاد
87
3-2-2-2– قرآن وانحرافات در جامعه
89
4-2-2-2- الگوی سنجش بزهکاری
91
3-2 چارچوب نظری تحقیق
93
4-2-مدل نظری تحقیق
96
5-2فرضیات تحقیق
96
فصل سوم :روش شناسی
مقدمه
99
1-3- تعاریف مفاهیم
100
الف)دینداری
100
ب) بزهکاری
106
2-3-اعتبار وپایایی
108
3-3- روش تحقیق وتکنیک جمع آوری داده ها
109
4- 3- جمعیت آمارى
110
4-4 – حجم نمونه و شیوه نمونهگیرى
110
5-4- روشها و تکنیکهاى تحلیل اطلاعات
111
فصل چهارم: یافتههاى تحقیق
مقدمه
1-4 – توصیف دادهها
115
الف) ویژگی های فردی پاسخگویان
115
ب) دینداری
122
ج) بزهکارى
151
3-4 – آزمون فرضیات
181
4-4- همبستگى شاخص ها
187
5-4 تحلیل رگرسیون چند متغیری
189
فصل پنجم: بحث و نتیجهگیرى
1-5-تفسیر نظرى نتایج
194
2-5-پیشنهادات
209
منابع و مآخذ
211
ضمائم
221
فهرست جداول
جدول 4-1 -1- توزیع پاسخگویان بر حسب جنس | 116 |
جدول 4-1 -2- توزیع پاسخگویان بر حسب نوع مدرسه | 116 |
جدول 4-1 -3- توزیع پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات والدین | 117 |
جدول 4 -1 -4- توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال پدر | 118 |
جدول 4 -1 -5- توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال مادر | 119 |
جدول 4-1 -6- توزیع پاسخگویان بر حسب رشته تحصیلی | 119 |
جدول 4 -1 -7- توزیع پاسخگویان بر حسب سن | 120 |
جدول 4 -1 -8- توزیع پاسخگویان بر حسب میزان درآمد والدین | 121 |
جدول 4 -2 -1- نظر پاسخگویان درباره اعتقاد به قرآن | 123 |
جدول 4 -2 -2- نظر پاسخگویان درباره رسیدگى به اعمال و رفتار در روز قیامت | 124 |
جدول 4 -2 -3-نظر پاسخگویان درباره پرستش خداونددرزندگی | 125 |
جدول 4-2-4 نظر پاسخگویان درباره وجود دنیایی پر از عدل و داد با ظهور حضرت مهدی(عج) | 126 |
جدول 4-2 –5-نظر پاسخگویان درباره اعتقاد به وجود فرشتگان | 127 |
جدول4-2-6- توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب بعداعتقادی | 128 |
جدول4 -2 -7- نظر پاسخگویان درباره احساس معنویت عمیق در هنگام زیارت | 129 |
جدول 4 -2 -8- نظر پاسخگویان درباره عذاب وجدان پس از ارتکاب گناه | 130 |
جدول4 -2 -9-نظر پاسخگویان درباره ترس ازخداوند | 131 |
جدول 4 -2 -10-نظر پاسخگویان درباره احساس توبه براى جبران گناهان | 132 |
جدول 4-2 -11-نظر پاسخگویان درباره تقرب در هنگام عبادت | 133 |
جدول4-2-12- توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب بعدتجربی دین | 134 |
جدول 4 -2 -13-نظر پاسخگویان درباره خرید وفروش مشروبات الکلی در جامعه | 135 |
جدول 4 -2 -14- نظر پاسخگویان درباره انجام هرکاری براساس میل پاسخگویان | 136 |
جدول 4 -2 -15-نظر پاسخگویان درباره ارضاء نیازهای نوجوانان | 137 |
جدول 4 -2 -16-نظر پاسخگویان درباره زندگی موفق بدون توجه به دستورات خدا | 138 |
جدول 4-2 -17- نظر پاسخگویان درباره زندگی در جامعه ای که ارزشهای اسلامی درآن حاکم است | 139 |
جدول 4 -2 -18- نظر پاسخگویان درباره امر به معروف ونهی ازمنکر | 140 |
جدول4-2-19-توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب بعدپیامدی دین | 141 |
جدول 4 -2 -20- نظر پاسخگویان درباره تلاوت قرآن | 142 |
جدول 4 -2 -21-نظر پاسخگویان درباره خواندن نماز | 143 |
جدول 4 -2 -22-نظر پاسخگویان درباره گرفتن روزه در ماه رمضان | 144 |
جدول 4-2 -23- نظر پاسخگویان درباره ادای نماز جماعت در مسجد | 145 |
جدول 4-2 -24- نظر پاسخگویان درباره شرکت در مراسم اعیاد مذهبی وعزاداری ها | 146 |
جدول 4-2 -25- نظر پاسخگویان درباره شرکت در مراسم شب های احیا | 147 |
جدول4-2-26-توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب بعدمناسکی دین | 148 |
جدول4-2-27- توزیع پاسخگویان بر حسب مقیاس های دینداری | 149 |
جدول4-2-28- توزیع پاسخگویان بر حسب مقیاس دینداری کل | 150 |
جدول 4 -2 -29- توزیع پاسخگویان بر حسب تقلب در امتحان | 152 |
جدول 4-2 -30- توزیع پاسخگویان بر حسب قرض گرفتن وپس ندادن پول یاهر چیز دیگر | 153 |
جدول 4 -2 -31- توزیع پاسخگویان بر حسب برداشتن چیزى از خانه بدون اجازه | 153 |
جدول4-2-32-توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب سرقت وتقلب | 155 |
جدول 4-2 -33-توزیع پاسخگویان بر حسب مصرف سیگار و مواد قوىتر در کنار دوستان | 156 |
جدول 4-2 -34-توزیع پاسخگویان بر حسب شرکت در مجالسى که مواد مخدر و الکلى باشد | 157 |
جدول 4-2 -35- توزیع پاسخگویان بر حسب استفاده از مواد روان گردان یا نشاط آور | 158 |
جدول4-2-36-توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب کجروی اخلاقی | 159 |
جدول 4-2 -37- توزیع پاسخگویان بر حسب حضور در پارتی های مختلط | 160 |
جدول 4 -2 -38- توزیع پاسخگویان بر حسب تماشای فیلم غیر مجاز | 161 |
جدول 4 -2 -39- توزیع پاسخگویان بر حسب ایجاد مزاحمت تلفنی برای دیگران | 162 |
جدول 4 -2 -40- توزیع پاسخگویان بر حسب رد وبدل کردن عکس وکلیپ های غیر اخلاقی | 163 |
جدول 4-2 -41- توزیع پاسخگویان بر حسب مزاحمت برای جنس مخالف | 164 |
جدول 4-2 -42- توزیع پاسخگویان بر حسب ترساندن مردم در اماکن عمومی | 165 |
جدول 4-2-43-توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب کجروی فرهنگی | 166 |
جدول 4-2 -44 توزیع پاسخگویان بر حسب دعوا همراه با زد وخورد | 167 |
جدول 4-2 -45- توزیع پاسخگویان بر حسب ایستادن در مقابل معلم ومسئولان مدرسه | 168 |
جدول 4 -2 -46- توزیع پاسخگویان بر حسب درگیری در مدرسه با دانش آموزان | 169 |
جدول 4-2 -47- توزیع پاسخگویان بر حسب آسیب رساندن به وسایل نقلیه دیگران | 170 |
جدول 4 -2 -48- توزیع پاسخگویان بر حسب نوشتن یا نقاشی برروی صندلی های کلاس | 171 |
جدول 4-2 -49- توزیع پاسخگویان برحسب شکستن شیشه ودرب وپنجره | 172 |
جدول4-2-50-توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب تخریب وپرخاشگری | 173 |
جدول 4-2-51 توزیع پاسخگویان برحسب دوستی با جنس مخالف | 174 |
جدول 4-2-52- توزیع پاسخگویان برحسب استفاده از آرایش و پوشش نامناسب برخلاف عرف و جامعه | 175 |
جدول 4 -2 -53- توزیع پاسخگویان بر حسب اخطار بخاطر پوشش وظاهر نامناسب | 176 |
جدول 4-2-54-توزیع درصدفراوانی پاسخگویان بر حسب کجروی جنسی | 177 |
جدول 4 -2 -55- توزیع پاسخگویان بر حسب مقیاس های بزهکاری | 179 |
جدول 4 -2 -56- توزیع پاسخگویان بر حسب مقیاس بزهکاری کل | 180 |
برای تعیین رابطه بین جنس و بزهکاریT-TEST جدول 4-3-1- آزمون | 181 |
برای تعیین رابطه بین نوع مدرسه و بزهکاریT-TEST جدول 4-3-2- آزمون | 182 |
جدول4-3-3-ضریب همبستگی پیرسون بین میزان درآمد والدین با بزهکاری | 183 |
جدول4-3-4-ضریب همبستگی پیرسون بین تحصیلات والدین با بزهکاری | 184 |
جدول 4-3 -5- بررسی رابطه بین میزان دینداری پاسخگویان با میزان بزهکاری آنان | 186 |
جدول 4 -4 -1-ضریب همبستگى گاماى ابعاد دینداری بر حسب ابعاد انواع بزهکارى | 188 |
جدول 4 -5 -1- تحلیل رگرسیون چند متغیرى براى توضیح و پیشبینى میزان بزهکارى | 192 |
مقدمه
در طی سالیان متمادی که ازعمر بشر وجامعه انسانی می گذرد،دین تنها گزینه ای است که تقریباًتمام انسانها در اختیار داشته اند. دین در عرصه اجتماع سالهای متمادی حضوری چشم گیر داشته ومذهب از ساختارهای اساسی جهت درک زندگی اجتماعی در جهان معاصراست. از این رو دین یک جامعه از منزلت بر جستهاى در ارزیابى و شناسایى پایههاى حیات اجتماعى برخوردار است.
ارزشهاى دینى داراى ابعاد مختلفى است. برخى دانشمندان علوم اجتماعى دیندارى یا وابستگى به معنویت را داراى حداقل دو بعد اساسى «اعتقادات دینى و معنوى» و «حفظ و پای بندى به ارزشهاى دینى و معنوى موجود در جامعه» دانستهاند. که از طریق پاسخ به سؤالات عقیدتى و سؤالاتى که میزان پایبندى افراد جامعه را به دین نشان مىدهد، مکشوف خواهد شد.
دور کیم به عنوان جامعه شناس معتقد بود که دین در درون افراد، احساس الزامى اخلاق نسبت به مصالح و هنجارهاى اجتماعى را پدید مىآورد.
در صورتی که نقش دین در جامعه کمرنگ شود وباورهای دینی در جامعه تضعیف شوند، جامعه با مشکلات اجتماعى اساسى و بنیادى مواجه خواهد شد.
در این صورت افراد جامعه، هر روز از ارزشها و هنجارهاى اخلاقى و اجتماعى دور گشته و دچار سر گردانى و آشفتگى روحى و روانى مىشوند و ممکن است از ارزشها و هنجارهاى منحرف تبعیت کند.
تحقیق حاضر نیز به بررسی تأثیردینداری ومیزان بزهکاری نوجوانان مىپردازد که تمامى مجموعه و موضوعات در پنج فصل جاى داده شده است.
1 – فصل اول که به بحث کلیات تحقیق اعم از بیان مسئله، اهداف تحقیق و اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق مىپردازد.
2 – در فصل دوم که مبانی نظری می باشددر ابتدا به بیان اجمالى تحقیقاتى که در گذشته انجام شده و مرتبط با موضوع تحقیق حاضر مىباشد مىپردازد. سپس با توجه به محدودیت هاى زمانى و محتوایى موجود دیدگاه هاى مختلف نظریه پردازان در خصوص جامعهشناسى دین و نظریات آسیبشناسى که به نوعى مرتبط با موضوع تحقیق بودهاند. مورد بررسى قرار گرفته است. با تلفیق این دیدگاه ها و نظریات چار چوب نظرى تحقیق تبیین گردیده است. در نهایت فرضیه های تحقیق با توجه به چارچوب نظری استخراج ومدل نظری ترسیم شده است.
3 – فصل سوم به تعریف مفاهیم و متغیرهاى تحقیق به صورت نظرى و عملیاتى پرداخته است و همچنین با توجه به سطح سنجش متغیرها، ذکر شده است که از چه روش ها و تکنیکهایى براى جمع آورى و تحلیل اطلاعات استفاده شده است.
4- فصل چهارم به توصیف دادهها و تحلیل آمارى اطلاعات مرتبط با تحقیق پرداخته است و سعى شده فرضیات تحقیق مورد سنجش و ارزیابى قرار بگیرند.
5 – فصل پنجم به بحث و نتیجهگیرى یافتههاى پژوهش مىپردازد.
فصل اول:
کلیات
مقدمه
گسترش آسیب های اجتماعی و جرایم از جمله مسایل اجتماعی عمده است ،که امروزه گریبانگیر بسیاری از جوامع کنونی خصوصاً جهان سوم که در حال گذر از سنت به مدرنیته هستند می باشد.
لذادر این فصل ابتدا به بیان مساله پرداخته شده است تا مشخص شود که موضوع تحقیق حاضر یک مساله اجتماعی است که بی توجهی به آن باعث ضرر و پرداخت هزینه های اجتماعی و اقتصادی گزافی بر جامعه می شود، و در ادامه به بیان اهمیت تحقیق و اهداف آن پرداخته شده است.
1-1 – بیان مسئله
زندگی اجتماعی انسان به وسیله قواعد یا هنجارهای اجتماعی تنظیم می شود. به عبارتی آنچه که همکاری و وابستگی متقابل بشری یا نظم اجتماعی را امکان پذیرمی سازد; نظامی از الگوهای رفتاری است که همه افراد متعلق به یک فرهنگ درآن سهیم اند. یعنی جامعه تا زمانی می تواند به عنوان یک واحد پویا به حیات خودادامه دهد که همنوایی با الگوهای مشخص صورت پذیرد. جامعه ای که بخواهدسازمان اجتماعی اش را حفظ کند باید اعضایش را اجتماعی کند. هرگاه فرآینداجتماعی شدن به درستی صورت نگیرد و فراگردهای نظارت اجتماعی نیز قادر به ایفای نقش خویش بطور مؤثر نباشد ، جامعه با اشکالی از هنجارشکنی وقانون شکنی مواجه خواهد شد.
بزهکاری نوجوانان به عنوان یک رفتار غیر معمول از اشکال انحرافات اجتماعی است و به خاطر نقش مؤثر نوجوانان در آینده ی جامعه، از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل یکی از مسائل پیچیده ی عصر حاضر که توجه بسیاری محققان و صاحب نظران را به خود معطوف داشته است، موضوع مجرمین در سنین پایین و نوجوانان بزهکار است.
بزهکاری نوجوانان با تاثیرات منفی احساسی، فیزیکی و اقتصادی ای که در سراسر جامعه دارد یکی از مهم ترین مسایل اجتماعی جامعه ما است. بزهکاری در بین نوجوانان بیش از هر گروه سنی دیگر خطرآفرین به نظر می رسد چرا که نوجوانان در سن بلوغ و جامعه پذیری هستند و امکان اصلاح برایشان وجود دارد. اهمیت این وضعیت به اندازه ای است که این سنین را سنین بحرانی می دانند (حسینی نثار، 1383: 2) زیرا در این دوره نوجوانان به دنبال یافتن هویت خویش، در مسیر شکل دادن به شخصیتی متکی به خود گام بر می دارند.
یکی از عواملی که در بزهکاری و افزایش کجروی اجتماعی تاثیر به سزایی دارد بی توجهی به مسایل دینی و معنوی و عدم ایمان به خداوند است. بسیاری از آسیب شناسان اجتماعی و جرم شناسان براین عقیده هستند که مذهب به عنوان اصلی ترین عامل خود کنترلی افراد را از کج رفتاری و ناهنجاری و رفتارهای پرخطر دور نگه می دارند.
نقش باورهای مذهبی در هدایت افراد و جامعه به سوی مسیر صحیح زندگی نکته ای است که بسیاری از متخصصان و جامعه شناسان غربی نیز بر این عقیده دست یافته اند و آنرا غیر قابل انکار می دانند، به گونه ای که زوال اخلاقیات در غرب افزایش میزان جرم و جنایت در این کشورها و شیوع انواع فسادهای اخلاقی را نتیجه رویگرداندن شهروندانشان از دین باوری می دانند (ابوالمعالی، 1389: 45).در واقع هنگامی که انسان دور از چشم دیگران است، نه قانون، نه افکار عمومی ونه هیچ مسئلهی اجتماعی دیگر، کارهای او را کنترل نمیکند، بلکه در این حالت، کنترل کار در پرتو ایمان به قدرتی صورت میگیرد که در همهی مکانها وزمانها شاهد کارهای انسان است و به رفتار پسندیده و نیک پاداش میدهد وبدی و گناه را مجازات میکند؛ بنابراین پرورش درست مذهبی که بر مبنای علمی استوار باشد و داشتن ایمان کامل، بزرگترین عامل بازدارنده از کجروی و بزهکاری است (مالرب، 1379: 138).
دین و مذهب یکی از قدیمی ترین پدیده های اجتماعی و از نیرومندترین و پایدارترین نهادهای زندگی اجتماعی انسان در طول تاریخ بوده است. توجه و باور به جهانی فراتر از جهان مادی و تلاش برای برقراری ارتباط با آن جهان، یکی از ارکان اساسی دینداری انسانها به شمار می رود.
ازاین رو، یکی از رویکردهای مهم مطرح در جامعه شناسی تبیین کارکردی دین است. این رویکرد در کنار دیگر رویکردهای فردی و اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد (همیلتون، 1381: 45).
هدن معتقد است که دینداری عامل اساسی اجتماعی شدن وانسجام فکری، عملی و جهت گیری در رفع مشکلات، پدیده ها و مسائل اجتماعی است (آزاد ارمکی،1377: 160).
از دید دورکیم هیچ جامعه شناخته شده ای در طول تاریخ بدون دین نبوده است و در طول ادوار مختلف تاریخ و در جوامع متفاوت، ادیان به اشکال مختلف وجود داشته اند. به نظر وی دین و آموزه های دینی انسان را به سمت اخلاق و دوری از پلیدی ها و زشتی ها دعوت می کند. دین باعث ایجاد امنیت اخلاقی شده و این امنیت موجب کنترل درونی و بروز رفتارهای ارزشی و مطابق با هنجارها می شود (دورکیم، 1383: 329).
در این میان، دین در جامعه ایران نیز از جایگاهی خاص برخوردار بوده و هست. درطول تاریخ، ایران همیشه جامعه ای دینی بوده و دین در آن همه گیر بوده است، به گونه ای که غالب اوقات دین فرانهادی بوده که سایراجزا جامعه را تحت الشعاع خود قرار می داده است (کرم اللهی،9:1388).
باتوجه به تحقیقات انجام شده در زمینه دین می بینیم در سال های پس از جنگ و دهه اخیر از گرایشات و تمایلات دینی و مذهبی مردم در مقایسه با اوایل انقلاب کاسته شده است که عوامل مختلفی چون فقر، فشار مالی، تغییر نظام ارزش های جامعه از طریق پرورش نیازهای مادی و دنیوی باتبلیغات گسترده و گسترش روزافزون برنامه های جذاب برنامه های تلویزیونی، آموزش ناصحیح محتوای مذهبی، ضعف دارندگان نقش هدایت یا روحانیت و روش های ارائه دین از سوی این نهاد باعث تضعیف دین گردیده است (رفیع پور، 1380).
آنچه که مهم است توجه به این نکته است که، امروزه نهادهای جدیدی همچون مدارس، رسانه ها، دانشگاه ها و … در کنار نهادهای قدیمی همچون خانواده هر یک ارزش خاصی را اشاعه می دهند و این امر سبب نامتجانسی جامعه شده و افراد جدیدی همچون نوجوانان که وارد این جامعه می شوند در معرض تغییر قرار دارند. امروزه نوجوانان ایرانی از یک طرف تحت تاثیر فرهنگ دینی جامعه خود هستند، فرهنگی که مورد احترام خانواده ها و اجتماعات جامعه آنها است و از طرفی دیگر متا