1-6-3-2. تعریف عملیاتی 11
1-6-4 زانوی پرانتزی 11
1-6-4-1. تعریف مفهومی 11
1-6-5. حرکت برشی 12
1-6-5-1. تعریف مفهومی 12
1-6-5-2. تعریف عملیاتی 12
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق. 10
2-1. مقدمه. 11
2-2. مبانی نظری. 11
2-2-1. وضعیت بدنی 11
2-2-2. زانو. 12
2-2-2-1. آناتومی مفصل زانو 12
2-2-2-2. عضلات زانو 14
2-2-2-3. کینماتیک زانو 17
2-2-3. ناهنجاری زانوی پرانتزی. 17
2-2-3-1. علل تغییر شکل زانوی پرانتزی 18
2-2-3-2. عوارض ناشی از زانوی پرانتزی 18
2-2-3-3. روش اندازهگیری زانوی پرانتزی 19
2-2-4. تمرینات اصلاحی موضعی. 20
2-2-5. تمرینات عصبیعضلانی. 21
2-3. پیشینه تحقیق. 22
2-4. جمعبندی پژوهشهای انجام شده. 29
فصل سوم: روش شناسی تحقیق. 29
3-1. مقدمه. 30
3-2. نوع تحقیق. 30
3-3. طرح تحقیق. 30
3-4. محدوده تحقیق. 32
3-4-1. معیارهای ورود 32
3-4-2. معیارهای خروج 32
3-4-3. معیارهای حذف 32
3-5. متغیرهای تحقیق. 33
3-5-1. متغیر مستقل 33
3-5-2. متغیر وابسته 33
3-6. جامعه آماری. 33
3-7. نمونههای تحقیق و روش گزینش آنها. 33
3-8. روش و ابزار گردآوری اطلاعات. 34
3-8-1. دستگاه تجزیه و تحلیل حرکت 34
3-8-2. نرم افزار SIMI Motion 34
3-8-3. مارکر 34
3-8-4. فریم کالیبراسیون 34
3-8-5. سکوی پرش 34
3-8-6. اسفنج فشرده 35
3-8-7. تخته تعادل 35
3-8-8. ترازو 36
3-8-9. متر نواری 36
3-8-10. کولیس 37
3-9. محدودیتهای خارج از کنترل. 37
3-10. آزمون آزمایشی. 37
3-11. طرح تحقیق و روند اندازه گیریهای تحقیق. 38
3-11-1. روند کلی تحقیق 38
3-11-2. روش مارکرگذاری 39
3-11-3. آزمون ارزیابی سینماتیکی سه بعدی مفصل زانو 40
3-12. روشهای آماری. 41
3-13. برنامه تمرینی. 42
3-13-1. برنامه تمرینات اصلاحی موضعی 42
3-13-2. برنامه تمرینات عصبی-عضلانی 42
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافتههای تحقیق. 44
4-1. مقدمه. 45
4-2. ویژگیهای آنتروپومتریک. 45
جدول 4-1. ویژگیهای آنتروپومتریکی سه گروه. 46
4-3. ارائه نتایج تمرینات اصلاحی موضعی. 46
4-4. ارائه نتایج تمرینات عصبیعضلانی. 48
4-5. ارائه نتایج مقایسهی بین گروهی. 49
فصل پنجم: بحث و نتیجهگیری. 52
5-1. مقدمه. 53
5-2. خلاصه تحقیق. 53
5-3. نتایج تحقیق. 54
. 55
. 62
. 62
62
62
منابع. 64
پیوست 1: فرم رضایت نامه شرکت و همکاری در تحقیق 71
پیوست 2: فرم اطلاعات عمومی و شخصی آزمودنی. 72
پیوست 3: تمرینات اصلاحی موضعی. 73
پیوست 4: تمرینات عصبیعضلانی. 77
مقدمه
داشتن وضعیت بدنی مناسب و حفظ راستای طبیعی بدن، یکی از هدفهای مهم فعالیتهای بدنی به شمار میرود. وضعیت بدنی مطلوب، علاوه بر آنکه عملکرد فرد را بهبود میبخشد، به سایر اندامها کمک میکند که کارایی مطلوبتری داشته باشد (دانشمندی و همکاران، 1385). انحراف از وضعیت بدنی مطلوب، موجب از بین رفتن زیبایی و کاهش کارایی مکانیکی فرد میشود و او را مستعد آسیبهای عضلانی یا عصبی میکند (هریسومالیس و همکاران، 2001 ؛ یانگ، 2002). از آنجاییکه مفصل زانو بزرگترین مفصل بدن و یکی از مهمترین مفاصل بدن از لحاظ ایجاد ثبات و استحکام تحمل وزن بدن است (رهنما و همکاران،1387)، در حالت ایستادن طبیعی در صفحهی فرونتال، خط مرکز ثقل یا محور مکانیکی اندام تحتانی از میان مرکز مفصل زانو میگذرد، به طوری که وزن بین قسمتهای داخلی و خارجی زانو تقریبا به طور مساوی تقسیم میشود (جانسون و همکاران، 1980) و در این حالت عضلات با حداقل انرژی تولید نیرو کرده و به وسیلهی استخوانها و مفصل زانو این نیرو را منتقل میکنند. حال اگر این حالت مطلوب بنا به شرایطی تغییر کند منجر به بروز مشکلاتی شامل استئوآرتریت، کشیدگی و پارگی منیسک، کشیدگی و پارگی رباطهای اطراف زانو مثل رباط جانب خارجی، رباط جانب داخلی، رباط صلیبی خلفی، رباط صلیبی قدامی میشود.
یکی از عواملی که باعث برهم خوردن راستای طبیعی زانوها میشود، ناهنجاری زانوی پرانتزی است که در این عارضه زانوها از هم دور و قوزکهای داخلی به هم نزدیک میشوند و پاها شکل پرانتزی پیدا میکنند (لطافتکار، 1389). در این عارضه عضلات قسمت داخلی زانو (نیم غشایی، نیم وتری، راست داخلی و درشت نی قدامی) کوتاه و عضلات قسمت خارجی زانو (دوسر رانی، کشنده پهن نیام و گروه عضلات نازک نی) کشیده شدهاند و باعث تغییر اعمال نیروها بر زانو میشود (ویتورو، 2009)، طوری که خط کشش ثقل به سمت داخل زانو جابهجا میشود و سبب اعمال بار بیشتر به ساختار داخلی زانو میگردد، به طوری که میزان نیروی عکسالعمل در این بخش حدود5/3 برابر قسمت خارجی خواهد بود (لویک و همکاران ،2004؛ شمسیماجلان و همکاران، 1391). این امر ممکن است باعث اختلال در تحمل وزن گردد و منجر به بیثباتی در وضعیت بدنی شده و استراتژی کنترل وضعیت را در افراد دارای زانویپرانتزی حین ایستادن دچار اختلال سازد (سمائی و همکاران 2010). افراد دارای زانوی پرانتزی ممکن است در معرض خطر بیشتر آسیب، طی فعالیتهای ورزشی خود باشند.
حرکت برشی، تغییر مسیر وضعیت بدن به طرفین با زوایای مختلف است. یکی از متداولترین حرکتهایی است که در اکثر رشتههای ورزشی نظیر هندبال، فوتبال، فوتسال، والیبال، بسکتبال، بدمینتون و غیره وهمچنین فعالیتهای روزانه انجام میشود. همچنین یکی از حرکات شایع در آسیب های غیربرخوردی میباشد (بودن و همکاران،2000 و کولی و همکاران، 2006). به نظر میرسد، بتوانیم فشار بر بافت نرم مفصل زانو را در حرکت برشی با بهبود راستای زانو توسط تمرینات ورزشی کاهش داده و از مشکلاتی مثل عدم تعادل داخلیخارجی مفصل زانو و فشار بر رباط صلیبی قدامی در افراد زانوی پرانتزی بکاهیم. تحقیق حاضر سعی دارد به بررسی اثر یک دوره تمرینات اصلاحی موضعی و تمرینات عصبیعضلانی بر راستای زانو پسران دارای زانوی پرانتزی در حرکت برشی بپردازد.
1-2. بیان مسئله
زانوی پرانتزی یکی از دلایل برهم خوردن راستای زانو است. شلی یا ضعف و کوتاهی عضلات سبب برهم خوردن فعالیت عضلانی، گشتاورها و نیروهای مفصلی در مفاصل زانو و مچ پا در هنگام فعالیتهای روزمره و فعالیتهای ورزشی میشود (اندرز و همکاران، 1996؛ اندریاک، 1994؛ چاو و همکاران، 1994). نیلند و همکاران گزارش کردند که افراد دارای زانوی پرانتزی در مقایسه با افراد نرمال هنگام ایستادن روی یک پا به علت اتکای بیشتر به مفصل سابتالار و میدتارسال دارای کنترل وضعیتی و تعادل ضعیفتری هستند (نیلند و همکاران، 2002). آرامز و همکاران (1984) گزارش کردند احتمال وقوع آسیب لیگامان صلیبی قدامی در افرادی که زانوی پرانتزی دارند، بیشتر است. همچنین بختیاری و همکاران (1391) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که افراد دارای زانوی پرانتزی پایداری پویا و ایستای ضعیفتری در راستای داخلی خارجی دارند و دلیل نتیجه خود را برون چرخیدگی تحمیلی ناشی از زانوی پرانتزی در مفصل زانو میدانند و این عامل سبب جابجایی خط جاذبه به داخل مفصل زانو میشود (هایم و همکاران، 2008).
علاوه براین، حرکاتی مثل حرکت برشی که در صفحهی فرونتال انجام میشود با جابجایی وضعیت خط جاذبه به داخل مفصل زانو سبب برهم خوردن تعادل عضلانی شده و احتمال آسیب دیدگی زانو را بالا میبرد. علت این افزایش آسیب پذیری، برهم خوردن تعادل عضلات همسترینگ داخلی خارجی است. این عضلات محدودکننده زاویه آبداکشن در صفحه فرونتال میباشد.
تمرینات اصلاحی موضعی با تکیه بر تئوری کندال جهت بهبودی عارضه زانوی پرانتزی به اصلاح ناهنجاری در مفصل زانو (کشش عضلات نیم غشایی، نیم وتری، راست داخلی و درشت نی قدامی و تقویت عضلات دوسررانی، کشنده پهن نیام و گروه عضلات نازک نی) میپردازد (حسنوند و همکاران، 1390). با وجود سازوکاری که تمرینات اصلاحی موضعی در بهبود این گروههای عضلانی دارد، تحقیقات اندکی در اینباره انجام شده است. بنابراین به لحاظ تئوریک میدانیم ارتباطی وجود دارد ولی نمیدانیم که در شرایط عملی تمرینات اصلاحی میتواند عمل چند گروه عضلانی را به نحوی تغییر دهد که راستای مفصل زانو را در حرکت برشی حفظ کند یا خیر؟
از دیگر روشهای تمرینی که امروزه برای پیشگیری از آسیبها مورد استفاده قرار میگیرد تمرینات عصبیعضلانی است. بنابر مطالعات انجام شده این تمرینات اثرات مثبتی در ارتقای تواناییهای حس عمقی، عصبیعضلانی و حسی حرکتی و بطور کلی بر عملکرد خوب زانو داشتهاند که این نوع برنامهها از تمرینات مختلفی شامل تمرینات پلایومتریک، مهارتی، حس عمقی/تعادلی و مقاومتی تشکیل شدهاند (هایت و همکاران، 2000؛ مندل بام و همکاران، 2005؛ مایکل باست و همکاران،2003). اثرات این گونه تمرینات هم بر زانو و مچپا و ران تاثیر میگذارد.
بنابراین هدف از انجام تحقیق حاضر، مقایسه شش هفته تمرینات اصلاحی موضعی و تمرینات عصبیعضلانی بر راستای زانو پسران دارای زانوی پرانتزی در حرکت برشی میباشد.
1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق
ﺧﺎرج ﺷﺪن از وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ ﻣﻄﻠﻮب، ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ و ﻫـﻢ ﻛﺎرآیی ﻋﻀﻼت را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮارداده، ﺷﺮاﻳﻂ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮی اﺳﻜﻠﺘﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ (ناچمسون،1992). اﮔﺮ اﻧﺪامهای ﺑﺪن ﺑﺮای ﻣﺪﺗﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺧﺎرج از راﺳﺘﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗـﺮار گیرند، ﻋﻀـﻼت در ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﺮاﺣﺖ در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻮﺗﺎه ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺶ آﻣﺪه ﻗﺮار میگیرند (بلوم فیلد، 1994).
زانوی پرانتزی یکی از شایعترین ناهنجاریها در اندام تحتانی نوجوانان و جوانان میباشد (حفظ لسان و قلعه گیر، 2013). در افراد مبتلا به زانوی پرانتزی به علت برهم خوردن تعادل نیروی عضلات و خارج شدن نیرو از مرکز مفصل زانو، باعث تغییر جابجایی نیرو به سمت داخل زانو شده و این جابجایی سبب فشار بر بافت داخل و کشیدگی بافت خارج زانو میشود، همچنین باعث برهم خوردن تعادل داخلیخارجی میگردد. تمرینات اصلاحی به عنوان شایعترین تمرینات جهت بهبود ناهنجاریهای وضعیتی استفاده میشوند که بر اساس تئوری کندال بایستی عضلات کوتاه شده را کشش و عضلات شل (طویل) شده را تحت تاثیر تمرینات قدرتی قرار داد.
تحقیقاتی که در داخل و خارج از کشور انجام شده است تنها، به تاثیر زانوی پرانتزی بر تعادل و نیروی عکسالعمل زمین پرداختهاند و هیچ یک از آنها تاثیر یک دوره تمرینات اصلاحی و تمرینات عصبیعضلانی را بر راستای زانو در افراد دارای زانوی پرانتزی در حرکت برشی را بررسی نکردهاند.برای مثال حسنوند و همکاران (1390) در تحقیق خود تاثیر هشت هفته تمرین اصلاحی موضعی را بر روی زانوی پرانتزی دختران 14-12 ساله بررسی و به این نتیجه رسیدند که تمرینات در کاهش فاصله بین دو کندیل داخلی ران در حالت ایستا موثر بوده است. در تحقیق یاد شده محقق برای ارزیابی زانوی پرانتزی فاصله بین دو کندیل را بصورت درازکش اندازهگیری و فاصله بیش از یک سانتیمتر را زانوی پرانتزی در نظر گرفته است در حالیکه سماعی و همکاران، (2012)، بختیاری و همکاران، (1391)، شجاعالدین و همکاران، (1391) در تحقیقات خود فاصله سه سانتیمتر و بیش از آن را زانوی پرانتزی در نظر گرفته و این فاصله را در حالت ایستاده اندازهگیری کردهاند. همچنین حسنوند و همکاران پروتکل تمرینی مشخصی را نیز ارایه نکردهاند. دیگر تحقیقات انجام شده بر افراد دارای زانوی پرانتزی به تاثیر تمرینات نپرداخته اند (سماعی و همکاران، (2012)، بختیاری و همکاران، (1391)، شجاعالدین و همکاران، (1391)). علیرغم اهمیت اصلاح این ناهنجاری، تحقیقی مشاهده نشد که ببینیم این تمرینات در این افراد هنگام حرکت برشی چگونه ممکن است الگوی انقباضی و حرکتی را تغییر دهد.
با توجه به اینکه این تمرینات مشتملبر تمرینات مقاومتی، مهارتی، پلایومتریک و حس عمقی/تعادلی میباشد، بطور گسترده در حوزه پیشگیری از آسیب زانو مورد استفاده قرار میگیرد. تحقیقات نیز نتایج مثبت اثرات اینگونه تمرینات را تایید کردهاند (هدیت و همکاران، 2003؛ مندلبام و همکاران، 2005؛ مایکل باست و همکاران، 2003). بنابراین بهنظر میرسد این تمرینات بتواند راستای زانو در پسران دارای زانوی پرانتزی در حرکت برشی را بهبود دهد.
با توجه به بررسیهای انجام شده در تحقیقات گذشته، و عدم ارائه یک پروتکل مناسب جهت بهبود راستای زانو در افراد دارای زانوی پرانتزی، تناقض در شیوه اندازهگیری زانوی پرانتزی، و همچنین یافت نشدن تحقیقی که میزان و کارآمدی دو شیوهی تمرینی اصلاحی موضعی و عصبیعضلانی را بر راستای زانوی پرانتزی در حرکت برشی که یکی از حرکات خطرزا است، انجام این تحقیق ضروری به نظر میرسد.
1-4. اهداف تحقیق
1-4-1. هدف کلی
مقایسه شش هفته تمرینات اصلاحی موضعی و تمرینات عصبیعضلانی بر راستای زانو در پسران دارای زانوی پرانتزی در صفحه فرونتال در حرکت برشی
1-4-2. اهداف اختصاصی
اثر تمرینات اصلاحی موضعی بر راستای زانو در پسران دارای زانوی پرانتزی در صفحه فرونتال در حرکت برشی.
اثر تمرینات عصبیعضلانی بر راستای زانو در پسران دارای زانوی پرانتزی در صفحه فرونتال در حرکت برشی.
مقایسهی اثر تمرینات اصلاحی موضعی و تمرینات عصبیعضلانی بر راستای زانو در پسران دارای زانوی پرانتزی در صفحه فرونتال در حرکت برشی.
1-5. فرضیههای تحقیق
تمرینات اصلاحی موضعی بر راستای زانو در پسران دارای زانوی پرانتزی در صفحه فرونتال در حرکت برشی، تاثیر معنیداری دارد.
تمرینات عصبیعضلانی بر راستای زانو در پسران دارای زانوی پرانتزی در صفحه فرونتال در حرکت برشی، تاثیر معنیداری دارد.
بین تمرینات اصلاحی موضعی و تمرینات عصبیعضلانی از نظر اثر گذاری بر راستای زانو در پسران دارای زانوی پرانتزی در صفحه فرونتال در حرکت برشی، تفاوت معنیداری وجود دارد.
1-6. تعریف واژههای تحقیق
1-6-1. تمرینات اصلاحی موضعی
1-6-1-1. تعریف مفهومی: تمرینات رایجی است که براساس تئوری کندال، صرفا به منظور کاهش میزان زاویه بین ران و درشتنی طراحی شده است. اینگونه برنامههای تمرینی غالبا مشتمل بر حرکات کششی در قسمت داخلی زانو و تمرینات قدرتی در ناحیه خارجی زانو میباشند (هریسومالیس، 2001).
1-6-1-2. تعریف عملیاتی: در این تحقیق منظور از تمرینات اصلاحی موضعی، 25 الی 45 دقیقه تمرین بر افراد دارای زانوی پرانتزی میباشد (پیوست 1).
1-6-2. تمرینات عصبیعضلانی
1-6-2-1. تعریف مفهومی: تمریناتی با هدف تقویت گیرندههای حسی مفاصل است که اطلاعات مربوط به موقعیت و حرکات بدن را دریافت میکنند. با تمرینات مناسب این گیرندهها میتوان از انجام حرکات زیانآور به خوبی جلوگیری نمود و شامل ترکیبی از تمرینات انفجاری، مهارتی، حس عمقی/تعادلی و مقاومتی میباشند (محمدی، 1392).
1-6-2-2. تعریف عملیاتی: در این تحقیق منظور از تمرینات عصبیعضلانی، 25 الی 40 دقیقه تمرین بر افراد دارای زانوی پرانتزی میباشد (پیوست 2).
1-6-3. راستای زانو
1-6-3-1. تعریف مفهومی: وضعیتی که در حالت ایستادن طبیعی خط مرکز ثقل از میان مرکز مفصل زانو عبور می کند به طوری که وزن بین قسمتهای داخلی و خارجی زانو تقریبا به طور مساوی تقسیم میشود (جانسون و همکاران، 1980).
1-6-3-2. تعریف عملیاتی: در این تحقیق منظور از راستای زانو مقدار زاویهی بین استخوان درشتنی و استخوان ران در سطح فرونتال است. در موقعیتی که فرد حرکت برشی را اجرا مینماید در لحظه برخورد پا در حرکت برشی تا لحظه جدا شدن توسط دستگاه تجزیه و تحلیل حرکت (SIMI MOTION) بهطور دو بعدی اندازهگیری میشود.
1-6-4 زانوی پرانتزی
1-6-4-1. تعریف مفهومی: عارضهای که در آن قوزکهای داخلی پا به هم نزدیک و کندیلهای داخلی ران از هم دور میشوند و خط مرکز ثقل به سمت داخل زانو میرود (لطافتکار، 1389).
1-6-4-2. تعریف عملیاتی: در این تحقیق منظور از زانوی پرانتزی فاصله بیش از سه سانتیمتر بین دو کندیل داخلی ران میباشد.
1-6-5. حرکت برشی
1-6-5-1. تعریف مفهومی: یکی از حرکات شایع در اکثر رشتههای ورزشی است و تغییر مسیر وضعیت بدن به طرفین با زوایای مختلف تعریف میشود (براون، 2012).
1-6-5-2. تعریف عملیاتی: منظور از حرکت برشی در این تحقیق انجام یک حرکت جفت پا به طرفین میباشد.
مقدمه
فصل حاضر، مبانی نظری و پیشینه تحقیق را شامل میشود. در این فصل، ابتدا به مباحث نظری مرتبط با موضوع تحقیق پرداخته و سپس تحقیقات انجام شده در این زمینه ارائه میشوند.
2-2. مبانی نظری
2-2-1. وضعیت بدنی
بر اساس تعریف کمیته پوسچر آکادمی جراحی اورتوپدی امریکا در سال 1974، حالتی از تعادل اسکلتیعضلانی است که صرف نظر از وضعیت قرارگیری بدن (مثل خوابیده، نشسته، ایستاده)، در هنگام کار و استراحت از ساختارهای حمایت کننده، در مقابل آسیب یا ناهنجاری پیشرونده محافظت مینماید (وگن، 2005). در چنین شرایطی، انرژی مصرفی عضلات برای حفظ راستای صحیح بدن کاهش خواهد یافت (لوینجی و نورکین، 2011)، بنابراین، در یک وضعیت مطلوب، کمترین میزان استرس بر روی ساختارهای حمایت کننده بدن دارد و بیشترین کارایی مشاهده میشود.
در مقابل، وضعیت بدنی نامطلوب یا ضعیف، آرایش نسبی نامناسب مفاصل و قسمتهای مختلف بدن در ارتباط با یکدیگر است بهطوری که سبب افزایش استرس و استرین بر ساختارهای حمایتی بدن، تغییر عملکرد عضلات و طول استراحت آنها و همچنین کاهش کارایی تعادل بر روی سطح اتکا میشود (کندال و همکاران، 2005؛ هال و همکاران، 2011). در واقع، بروز انحرافات قابل ملاحظه در وضعیت بدنی میتواند در بلند مدت سبب بروز سازگاریهای منفی گستردهای در مفاصل و بافتهای نرم گردد که از آن جمله میتوان به کوتاهی و سفتی عضلات در سمت آگونیست و طویل شدگی و ضعف آنها در سمت آنتاگونیست اشاره کرد که این مسئله میتواند بر وضعیت بدنی افراد مبتلا تاثیرگذار بوده و سبب بروز ناهنجاریهای مختلف وضعیتی از جمله زانوی پرانتزی گردد (کندال و همکاران، 2005).
2-2-2. زانو
2-2-2-1. آناتومی مفصل زانو
مف