فصل دوم: ادبیات و پیشینه ی پژوهش

 

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………. 16

 

2-2- نقش و اهمیت خانواده در بهزیستی روانی فرزندان……………………………………………………………… 17

 

2-3- تاثیر قلدری بر بهزیستی روانی…………………………………………………………………………………………….. 19

 

2-4- تعریف آموزش مدیریت رفتار………………………………………………………………………………………………… 21

 

2-5- تکنیک ها و فنون مدیریت رفتار………………………………………………………………………………………….. 23

 

2-5-1- تکنیک ثبات رفتار……………………………………………………………………………………………………………. 26

 

2-5-2- تکنیک های افزایش رفتار ضعیف مطلوب درکودکان قلدر…………………………………………….. 27

 

2-5-2-1- تکنیک اقتصاد ژتونی…………………………………………………………………………………………………… 29

 

2-5-2-2- تکنیک قرارداد رفتاری یا قرارداد وابستگی…………………………………………………………………. 30

 

2-5-3- تکنیک کاهش یا حذف رفتار نامطلوب و نامناسب…………………………………………………………. 32

 

2-5-3-1- تکنیک جریمه کردن…………………………………………………………………………………………………… 35

 

2-5-3-2- تکنیک بی توجهی  و بی اعتنایی ………………………………………………………………………………. 37

 

2-5-3-3- تکنیک جبران اضافی…………………………………………………………………………………………………… 38

 

2-5-3-4- تکنیک محروم کردن…………………………………………………………………………………………………… 39

 

2-5-3-5- تکنیک خاموش سازی…………………………………………………………………………………………………. 41

 

2-5-3-6- تنبیه…………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

 

2-5-4- تکنیک شکل دهی رفتار………………………………………………………………………………………………….. 45

 

2-5-5- تکنیک تعمیم…………………………………………………………………………………………………………………… 47

 

2-5-6-تکنیک روش های نگهداری رفتار……………………………………………………………………………………… 48

 

2-5-7- مروری بر پیشینه تاریخی آموزش مدیریت رفتار……………………………………………………………. 50

 

2-5-8- تحقیقات انجام شده در زمینه آموزش مدیریت رفتار……………………………………………………… 52

 

2-6- تعریف قلدری و انواع آن……………………………………………………………………………………………………… 55

 

2-6-1- قلدری سنتی……………………………………………………………………………………………………………………. 57

 

2-6-2- قلدری سایبری…………………………………………………………………………………………………………………. 57

 

2-7- ویژگی های خانوادگی دانش آموزان قلدر……………………………………………………………………………. 58

 

2-8- شیوع قلدری…………………………………………………………………………………………………………………………. 62

 

2-9- قلدری و جنسیت………………………………………………………………………………………………………………….. 63

 

 

2-10- دلایل ارتکاب به قلدری……………………………………………………………………………………………………… 64

 

2-11- پیامدهای قلدری………………………………………………………………………………………………………………… 66

 

2-12- مروری بر پیشینه تاریخی قلدری………………………………………………………………………………………. 67

 

2-13- تحقیقات انجام شده در مورد بهزیستی روانی کودکان قلدر……………………………………………… 68

 

فصل سوم: روش شناسی پژوهشی

 

3-1- طرح پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………….. 72

 

3-2- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………. 72

 

3-2-1- جامعه آماری …………………………………………………………………………………………………………………… 72

 

3-2-2- نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………………………………………… 72

 

3-3- ابزار پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

 

3-3-1- پرسشنامه قلدری……………………………………………………………………………………………………………… 74

 

3-3-2- پرسشنامه بهزیستی روانشناختی…………………………………………………………………………………….. 75

 

3-3-3- برنامه مداخله……………………………………………………………………………………………………………………. 77

 

3-4- روش های تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………….. 79

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

 

4-2- بررسی جمعیت شناختی  ……………………………………………………………………………………………………. 82

 

4-3- تحلیل فرضیات پژوهش……………………………………………………………………………………………………….. 84

 

4-3-1-  فرضیه اول……………………………………………………………………………………………………………………….. 84

 

4-3-2- فرضیه دوم………………………………………………………………………………………………………………………… 92

 

4-3-3- فرضیه سوم………………………………………………………………………………………………………………………. 99

 

4-3-4- فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………………………………………. 106

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

 

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………. 112

 

5-2- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………… 113

 

5-3- محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 122

 

5-4- پیشنهادهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 123

 

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 124

 

پیوست ها و ضمایم………………………………………………………………………………………………………………………… 130

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                               صفحه

 

جدول 1-3: تعاریف عوامل ریف براساس بنیادهای نظری…………………………………………………………………. 76

 

جدول2-3 : محتوای جلسات آموزش مدیریت رفتار……………………………………………………………………….. 78

 

جدول 1-4 : فراوانی خام و فراوانی درصدی میزان و شیوع قلدری…………………………………………………… 82

 

جدول 2-4 : میانگین و انحراف معیار نمرات دانش آموزان قلدر در گروه کنترل و آزمایش…………….. 83

 

جدول 3-4 : توزیع فروانی درگروه ها………………………………………………………………………………………………… 83

 

جدول1-1-4: شاخص های  توصیفی مولفه های بهزیستی روانی برای والدین دو گروه کنترل و

 

آزمایش …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 85

 

جدول2-1-4: آزمون باکس ، همگنی ماتریس های کوواریانس………………………………………………………… 86

 

جدول 3-1-4: آزمون کرویت بارتلت ، همبستگی بین متغیر های ترکیبی……………………………………… 87

 

جدول 4-1-4: آزمون لوین برای بررسی مفروضه همگنی واریانس خطای گروه ها…………………………. 87

 

جدول 5-1-4: تحلیل کوواریانس چند متغیری مربوط به فرضیه اول ……………………………………………. 88

 

جدول 6-1-4: نتایج تحلیل کوواریانس روی نمره های پس آزمون مولفه های بهزیستی روانی

 

والدین گروه های کنترل و آزمایش با کنترل اثر پیش آزمون…………………………………………………………..90

 

جدول7-1-4: مقایسه زوجی بین والدین گروه های کنترل و آزمایش براساس متغیرها ………………….91

 

جدول1-2-4: آمار توصیفی برای داده های مولفه های بهزیستی روانی دانش آموزان گروه کنترل

 

و  آزمایش…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 93

 

جدول2-2-4: آزمون باکس ، همگنی ماتریس های کوواریانس……………………………………………………….. 94

 

جدول 3-2-4: آزمون کرویت بارتلت ، همبستگی بین متغیر های ترکیبی……………………………………… 94

 

جدول4-2-4: آزمون لوین برای بررسی مفروضه همگنی واریانس خطای گروه ها………………………….. 95

 

جدول 5-2-4: نتایج تحلیل کووایانس چند متغیری روی نمره های پس آزمون دانش آموزان قلدر

 

گروه کنترل و آزمایش با کنترل اثر پیش آزمون……………………………………………………………………………… 95

 

جدول6-2-4: نتایج تحلیل کوواریانس روی نمره های پس آزمون مولفه های بهزیستی روانی

 

دانش آموزان قلدر گروه آزمایش وکنترل با کنترل اثر پیش آزمون…………………………………………………. 97

 

جدول7-2-4: مقایسه زوجی بین دانش آموزان قلدر گروه کنترل و آزمایش براساس متغیرها……….. 98

 

جدول1-3-4: شاخص های توصیفی مولفه های بهزیستی روانی برای والدین گروه آزمایش…………… 100

 

جدول2-3-4: آزمون باکس ، همگنی ماتریس های کوواریانس……………………………………………………….. 101

 

جدول 3-3-4: آزمون کرویت بارتلت  ، همبستگی بین متغیر های ترکیبی……………………………………. 101

 

جدول4-3-4: آزمون لوین برای بررسی مفروضه همگنی واریانس خطای گروه ها………………………….. 102

 

جدول5-3-4: نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری روی نمره های پس آزمون مولفه های بهزیستی

 

روانی والدین گروه آزمایش با کنترل اثر پیش آزمون………………………………………………………………………. 102

 

جدول6-3-4: نتایج تحلیل کوواریانس برای بررسی تفاوت بین والدین (مادران و پدران) گروه

 

آزمایش……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 104

 

جدول7-3-4: مقایسه زوجی بین والدین (مادران و پدران) گروه آزمایش برای متغیرها…………………. 105

 

جدول1-4-4: شاخص های توصیفی هر یک از متغیرهای پژوهش برای  دانش آموزان قلدر

 

گروه آزمایش…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 107

 

جدول2-4-4: آزمون باکس ، همگنی ماتریس های کوواریانس………………………………………………………… 108

 

جدول 3-4-4: آزمون کرویت بارتلت ، همبستگی بین متغیر های ترکیبی……………………………………… 108

 

جدول4-4-4: آزمون لوین برای بررسی مفروضه همگنی واریانس خطای گروه ها………………………….. 109

 

جدول5-4-4: نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیری روی نمره های پس آزمون مولفه های

 

بهزیستی روانی  برای دانش آموزان قلدر گروه آزمایش، با کنترل پیش آزمون……………………………….. 109

 

جدول6-4-4: نتایج تحلیل کوواریانس برای بررسی تفاوت بین گروه های آزمایش (پسران

 

و  دختران)………………………………………………………………………………………………………………………………………… 110

 

جدول7-4-4: مقایسه زوجی بین دانش آموزان قلدر (دختران و پسران) گروه آزمایش برای

 

متغیرها……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 111

 

 

 

مقدمه

 

یکی از طبیعی­ترین گروه­هایی که می­تواند نیازهای انسان را ارضا کند خانواده است. وظیفه خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آن ها، برقراری ارتباط­های سالم اعضا با هم و کمک به، استقلال فرزندان است، حتی اگر  فرزند دارای مشکلات زورگویانه و یا قلدری باشد. قلدری یکی از مشکلات رفتاری  شناخته شده در دوران نوجوانی است که یک نوع خشونت سطح پایین به شمار می­آید و معمولاً به معنای حملات مکرر و منظم توسط شخص یا گروه قوی تر به ضعیف تر است. قلدری شامل طیفی گسترده از اقدام ها، از جمله خشونت فیزیکی ، لقب دادن، توهین، دست انداختن، تحقیر، تهدیدهای شفاهی وکتبی و اخاذی است(جان هالی- وندی استاین،1390). که موجب ناراحتی و پریشانی دیگران می­شود و تاثیر عمیقی بر بهزیستی روانی فرد، خانواده و جامعه می­گذارد و این رفتار خود موجبات رنج و زحمت والدین را فراهم آورده و در مواردی وضعی پدید می­آورند که دیگر قابل دفاع نیست و سبب شرمندگی اولیای آن­هاست و باعث به خطر افتادن بهزیستی روانی والدین این کودکان می شود و در صورت عدم توجه به این، آموزش این دانش آموزان نیز مختل خواهد شد. در چنین موقعیتی گر­چه همه اعضای خانواده و کارکرد آن، آسیب می بیند فرض بر این است که مشکلات مربوط به مراقبت از فرزند مشکل دار، والدین، به ویژه مادر را در معرض خطر ابتلا به مشکلات مربوط به سلامت روانی قرار می دهد. بررسی ها نشان داده اند که بین رفتار قلدری و اختلال در سلامت روانی والدین رابطه وجود دارد(ریگبی،1392). نوجوان قلدر و والدین نه تنها بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند بلکه سایر اعضای نظام خانواده یعنی دیگر فرزندان را تحت تاثیر قرار می دهند. وجود کودک قلدر اغلب ضایعات جبران ناپذیری را بر پیکره خانواده وارد می کند. میزان آسیب پذیری خانواده در مقابل ضایعه، گاه به حدی است که وضعیت  بهزیستی روانی خانواده دچار آسیب شدیدی می شود. این قبیل رفتارها تا زمانی که به کنترل در نیایند و تعدیل نشوند نه فقط بهزیستی روانی اعضای خانواده را به مخاطره می اندازند بلکه نوع تعامل و ارتباط اعضای خانواده و نوجوان قلدر را پیچیده می سازد و در نهایت موجب اضمحلال انرژی  روانی و دیگر توانمندی های آنان می شوند.

 

یکی از رویکردهایی که در دهه ی اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، روانشناسی مثبت گرا می باشد. این دیدگاه بر توانمندی ها و داشته های فرد تاکید می کند و معتقد است هدف روانشناسی باید ارتقاء سطح زندگی فرد و بالفعل کردن استعدادهای نهفته فرد باشد. از این رو، روانشناسی مثبت گرا به موضوعات مثبت زندگی بشر نظیر شادکامی، بهزیستی و سلامتی و غیره  می پردازد و سعی می­کند با نگاهی علمی و عملی حضور این مولفه های مثبت را در زندگی بشر هموارتر سازد. این رویکرد روانشناختی به دنبال آن است که به افراد کمک کند توانایی ها و شایستگی های خود را پرورش دهند. در این رویکرد بهزیستی روانی به عنوان یکی از مولفه های اصلی سلامت عمومی و رضایتمندی تلقی می شود و شامل احساس مثبت و احساس رضایتمندی عمومی از زندگی که شامل خود و دیگران در حوزه های مختلف خانواده ، شغل و غیره است. بنابراین افراد با احساس بهزیستی بالا به طور عمده ای، هیجانات مثبت بیشتری را تجربه می کنند و از حوادث و وقایع پیرامون خود ارزیابی مثبتی دارند از سویی افراد با بهزیستی روانی پایین حوادث و موقعیت های زندگیشان را نامطلوب ارزیابی می کنند و بیشتر هیجانات منفی نظیر (اضطراب و افسردگی و خشم) را تجربه می کنند(ریف،1989). در طول یک قرن گذشته بسیاری از روانشناسان اتفاق نظر دارند که انسان نیازمند به بهداشت روانی است. و باید سعی شود تا به کودکان و نوجوانان نیازمند کمک، آموزشی ارائه گردد. بنابراین می توان گفت یکی از جالب ترین و شاید مهم ترین پیشرفت ها در حوزه ی درمان کودکان و نوجوانان، راهنمایی یا به عبارتی در اختیار گذاردن مهارت ها توسط روانشناسان است. به این معنی که روانشناسان به کسانی که واجد شرایط هستند مهارت های خود را آموزش می دهند تا از این طریق افراد و خانواده هایشان بتوانند به خود و سایرین کمک کنند. یکی از این طرح ها آموزش مدیریت رفتاری به والدین است. در این برنامه ها والدین برای اصلاح رفتارکودکان و نوجوانان خود آموزش می بینند (کازدین ،1987). این برنامه براساس رویکرد رفتاری بوده و متوجه رفتار آشکار است و چندان تاکیدی بر افکار، احساسات و الگوی ارتباطی ندارد و بررسی محتوای این برنامه نشان می دهد که اساساً بر تکنیک های تغییر رفتار تکیه دارد. برطبق این دیدگاه رفتارکودک مشکل دار به ناگزیر ناشی از تعاملات والد- فرزندی ناسازگارانه، و فرزندپروری ناکارآمد است و به همین دلیل هم تداوم می یابد. آموزش والدین مزایای متعددی دارد. نخست آنکه، والدین بیشترین تماس را با فرزندانشان دارند و می توانند بیشترین تاثیر را در تغییر رفتار فرزندان خود داشته باشند. کازدین (1985) با بازنگری پیشینه پژوهشی متذکر می شود که آموزش رفتار درمانی به والدین در مقایسه با دارونما و عدم مداخله در اکثر پژوهش ها تاثیر معناداری داشته است. اگر والدین بتوانند این شیوه را به خوبی پیاده کنند، تاثیر درمان از خانه و خانواده نیز تجاوز می کند و حتی به محیط مدرسه و خارج از مدرسه نیز تعمیم می یابد. از نظر این برنامه محیط زندگی طبیعی نوجوان می تواند مثل اتاق مشاوره یا اتاق بازی در جهت درمان فرد مورد استفاده قرار گیرد. در پژوهش حاضر بدلیل مزایایی که طرح آموزش مدیریت رفتار دارد، از این رویکرد با هدف اصلی کاهش مشکلات رفتاری و ارتقای بهزیستی روان شناختی کودکان قلدر و والدین آن ها استفاده شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بیان مسئله

 

تمامی روانشناسان و متخصصین علوم تربیتی بر این باورند که دوره نوجوانی حساس ترین ، بحرانی ترین و مهم ترین دوره رشد هر انسان می باشد، و نوجوان تحت فشارهای اجتماعی- روانی زیادی قرار می گیرد و با مسائل پیچیده ای دست و پنجه نرم می کند در این دوره فرد به بلوغ می رسد، در پی کشف هویت خود است بدنبال استقلال و جدایی از وابستگی های دوره کودکی است، به همین دلیل در این دوره نوجوانان دارای وضعیت روانی باثباتی نیستند و در این دوره هست که معمولاً بیشترین مشکلات رفتاری برای نوجوانان بوجود می آید. یکی از مسائل رایج در دوران نوجوانی  بویژه در مدارس مسأله قلدری است. بنابه تعریف دان الویوس، نظریه پرداز پیشگام در زمینه ی قلدری در مدرسه، قلدری شکلی از رفتار تهاجمی است که در بین دانش آموزان پدیده ای شایع است و اغلب با تکرار و عدم برابری قدرت مشخص می شود. قلدری می­تواند به اشکال مختلف از قبیل دعوای فیزیکی با دیگران، هل دادن، صدا کردن دیگران با کلمات تحقیرآمیز و یا به اشکال غیرمستقیم تر مانند طرد و شایعه پراکنی باشد (الویوس،1993؛ پیشکین،2002). این رفتار موجب ناراحتی و پریشانی در خانواده می شود و تاثیر عمیقی بر بهزیستی روانی فرد، خانواده و جامعه می گذارد زیرا در محیط خانواده که در واقع جامعه ای محدود است، کنش و واکنش های میان اعضاء تاثیر به سزایی درکاهش یا افزایش مشکلات دارد به عبارت دیگر واکنش­ها و ارتباط های متقابل و صمیمیت والدین اساس رشد شناختی_عاطفی کودک را تشکیل و خطر ابتلای کودک به اختلال های روانی را کاهش می دهد. لذا در چنین محیطی صحبت از تاثیر یکسویه (چه کودک و چه والدین) بر یکدیگر خطاست. نمی توان صرفاً از مشکلات کودک سخن راند حال آن که روشن است در یک سیستم تعاملی رشد می یابد (جانسون و مش، 2001؛ به نقل از رقیه بلالی،1390). به طورکلی می توان گفت حضور کودک مشکل دار در هر خانواده، ساختار آن خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بهزیستی روانی خانواده به خصوص والدین را تحت الشعاع قرار می‌دهد. کودک بر اثر تعارض‌های شدید میان اعضای خانواده، کل خانواده را درگیر بحران می‌کند. در بررسی های انجمن روانشناسی آمریکا، از کل دانش آموزان 13 درصد قلدر، 11 درصد قربانی، و6 درصد قلدر- قربانی تلقی می­شوند. و برخی مطالعات میزان شیوع بالاتری از قلدری را گزارش کردند برای مثال، در یک مطالعه از 250 دانش آموز دبیرستانی و راهنمایی،75 درصد گزارش کردند که مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند (پیشکین،2002). از این رو با توجه به شیوع روزافزون قلدری در میان نوجوانان به عنوان پیش زمینه ای برای بروز خشونت های مدرسه ای شدیدتر و افت کیفیت زندگی بزرگسالی آن ها، لازم است تا صاحب نظران عرصه ی تعلیم و تربیت، به ویژه روانشناسان مدرسه درصدد یافتن راهکارهای مداخله ای و پیشگیرانه این پدیده در مدارس و ارائه پاسخ های موثر به این مشکل جدی و فراگیر باشند؛ زیرا علاوه بر این که قربانیان از این قلدری آسیب می­بینند قلدری برای خود قلدر نیز مضر و آسیب زا می باشد؛ چنانچه نوجوان قلدر دارای بهزیستی روانی پایین و دارای افکار خودکشی می باشد (کارامان کپنکچی، چینکر؛2006). این معضل نه تنها محیط مدارس را با ترس و نگرانی همراه می کند، بلکه بر توانایی یادگیری دانش آموزان هم تاثیر منفی می گذارد (گل کاپچی،2004). پژوهش در زمینه قلدری مملو از گزارش پیامدهای روانشناختی و رفتار منفی دانش آموزان درگیر در قلدری است. مخصوصاً، قلدرها دارای خودانگاره ضعیف تر (فایندلی،2006) هستند. و خشمگین تر و افسرده تر، از سایر دانش آموزان بوده و در مقایسه با آن هایی که درگیر قلدری نیستند، دارای مشکلات رشد و سلوک بیشتری هستند (لی ،2009). وجود چنین رفتارهایی بر پیکره ی جامعه آسیب زده و آن را به یک جامعه ناسالم و ناامن تبدیل می کند. و قلدرها علاوه بر داشتن پیشرفت تحصیلی پایین تر، به احتمال بیشتر حداقل یک مشکل بهداشت روانی نیز دارند، زیرا این کودکان در حالی که روش حل مسئله یکی از مهم ترین عوامل ایجاد تعادل بهزیستی روانی است استفاده نمی کنند (نانسل ، اورپک، پیلا ، سیمون-مورتن و اسچیت ،2001؛ پیشکین ،2002). وجود مشکلات رفتاری درکودکان علاوه بر ایجاد مشکلات روانی و تحصیلی و غیره برای خود کودک، عاملی برای ایجاد استرس و نگرانی در میان اعضای خانواده می باشد، و بر بهزیستی روانی والدین تاثیر می گذارد (ماش،1983). زیرا دلواپسی در مورد رفتار کودکان و نوجوانان و نحوه کنار آمدن با آن رایج ترین منشاء تنش یا فشار روانی برای والدین است. و گاهی والدین با روش های انضباطی غلط مانند توجه والدین به رفتارهای نادرست و برخورد غلط با آن، بی توجهی به رفتارهای مثبت و جامعه پسندانه نوجوان، نظارت های ضعیف، استفاده از مجازات ها و تنبیه های که یا خیلی خفیف هستند و اثری ندارد یا خیلی شدید است و موجب پرخاشگری، ترس و اضطراب می شوند. استفاده مکرر از تنبیه و قهر در روابط خانوادگی موجب شکل گیری و یا شدیدتر شدن رفتار های پرخاشگرانه در نوجوان می شود بنابراین لازم است، والدین با آگاهی از روش های تربیتی غلط در جهت برطرف کردن آن تلاش کنند و روش های تربیتی درست را جایگزین کنند. به همین خاطر روانشناسان با ارائه تکنیک های موثر سعی دارند مشکلات روانی این نوجوانان را تحت کنترل درآورند و می خواهند از این رهگذر به ارتقاء سلامت روانی والدین این نوجوانان نیز کمک نماید. این جاست که اهمیت آموزش مدیریت رفتاری به والدین، خودنمایی می کند که نوعی درمان با هدف تشویق والدین به درگیر شدن
فعالانه در مداخله هایی است که کارکرد خانواده را تقویت می کند. آموزش والدین با تمرکز بر ایجاد مهارت های اثر بخش، نیاز والدین به اطلاعات مربوط را مدنظر قرار می دهد و به آن ها در مورد تصمیماتی که برای کودک خود می گیرند آگاهی می دهد. مزیت دیگر رویکرد روش های آموزش مدیریت رفتار بر سایر روش ها، آن است که برجنبه های مختلفی از عملکرد والدینی و خانوادگی تاثیر گذار است؛ و اسکینر اظهار می دارد که سلامت روانی و انسان سالم معادل با رفتار منطبق با قوانین و ضوابط جامعه است و چنین انسانی وقتی با مشکل روبرو شود از روش اصلاح رفتار برای بهبود و بهنجار کردن رفتار خود و اطرافیانش به طور متناوب استفاده می جوید تا وقتی که به هنجار مورد پذیرش اجتماع برسد، به علاوه انسان سالم بایستی آزاد بودن خودش را نوعی توهم پندارد و بداند که رفتار او تابعی از محیط می باشد و هر رفتار توسط حدودی از عوامل محیطی مشخص گردد. از دیدگاه اسکینر انسان بایستی از علم، نه برای پیش بینی بلکه برای تسلط بر محیط خودش استفاده کند. کانت فیلسوف بزرگ آلمانی، والدین تربیت شده را سرمشق و الگوی رفتاری فرزندان می داند. بدیهی است با تولد فرزند، نیازهای او به طور پیچیده ای با نیازهای والدین گره می خورد. مشکل یکی، مشکل دیگری نیز می باشد. هر چند که والدین مسئول واقعی مراقبت از فرزندان می باشند، اما این امر یعنی مراقبت از کودکان شغلی است که نیاز به مهارت کافی دارد، حتی پرتوان ترین و قابل ترین والدین هم نیاز به کمک و حمایت دارند (پیتر،1999، به نقل از بیرامی ،1388). و در برخی تحقیقات از این که آموزش والدین می تواند یکی از مداخلات موثر در کاهش قلدری و رفتار مخل باشد مورد حمایت قرارگرفت (فلای و گراملیچ، سگاوا، برنز و هالیدی،2004). با این حال تاکنون در جامعه ما درباره ی بهزیستی روانی کودکان قلدر و والدین آن ها در مدارس و دیگر حوزه های اجتماعی (خانواده، محیط کار و غیره) به طور کارآمد و فراگیر بررسی نشده است و بیشتر تحقیقات روی قربانیان متمرکز بوده در حالی که این بچه ی قربانی نیست که از عواقب قلدری رنج می برد ، خود قلدران نیز از این رفتار آسیب می بینند. با این حال در سایر کشورها این حوزه ها مشخص شده و موسساتی نیز ایجاد شده اند که به مردم خدمات  مقابله با قلدری یا متوقف کردن را ارائه می دهند. فلذا روشن است که بهزیستی روانی این دانش آموزان و والدین شان از وضعیتی مطلوبی برخوردار نباشد و لازم است که به شیوه های مختلفی آن را ارتقاء بخشید که  BMTاز جمله آن هاست. با توجه به مبانی نظری و پژوهشی ذکر شده پژوهش حاضر با هدف ارتقای بهزیستی روانی دانش آموزان قلدر و والدین آن ها از آموزش مدیریت رفتار استفاده کرده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ضرورت و اهمیت تحقیق

 

قلدری علاوه براین که برای قربانیان ، شاهدان و فضای آموزشی زیان بخش است برای خود شخص قلدر و زورگو نیز اثرات منفی دارد. زیرا معمولاً قلدری دوران کودکی به دوران بزرگسالی انتقال می یابد (آهنگر انزابی ، شریفی درآمدی وکمالی نیا ،1390). و با گذشت زمان شدت و وخامت این قلدری بیشتر شده و در بزرگسالی به سبب قانون شکنی و بزهکاری دستگیر و زندانی می شوند (الویوس،1389). و در تعدادی از مطالعات اخیر این پیش بینی تایید شده است (احمد و بریس ویت،2004). با این حال وجود پدیده ای به نام قلدری در محیط آموزشی می تواند اثرات جبران ناپذیری بر اهداف اساسی تعلیم و تربیت دانش آموزان داشته و درصورت عدم تأمین بهداشت روانی این نوجوانان و والدین آن ها مشکلات بزرگتری ایجاد خواهد شد. تامین بهداشت همه افراد جامعه از مهم ترین مسایل اساسی هر کشور است، این امر در سه جنبه جسمانی، روانی و اجتماعی مورد ملاحظه قرار می گیرد، در صورتی که بعد روانی بهداشت به اندازه کافی مورد توجه قرار نگیرد، فراوانی مشکلات روانی و رفتاری رو به فزونی خواهد گذاشت تا حدی که عوارض ناشی از بی توجهی به آن در ابعاد فردی و اجتماعی، خانوادگی و انسانی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اثرات سوء و غیر قابل جبران را در پی خواهد گذاشت. بدیهی است که بیماری روانی مخصوص یک قشر یا یک منطقه خاص نبوده و تمامی طبقات جامعه را در بر می گیرد و هیچ انسانی از فشار روانی و اجتماعی مصون نیست و به طور کلی باید گفت وجود یک بیماری روانی به کار و اقتصاد خانواده لطمه  وارد می کند، درآمد سرانه را کاهش می دهد و رفاه و نشاط فردی را از اعضای خانواده سلب می کند و با تخریب و ضایع کردن نیروی انسانی، در اقتصاد و اجتماع تاثیر عمیق و سوء بر جای می گذارد. به همین دلیل بهداشت روان در اغلب کشورها در رأس برنامه ملی و بهداشت همگانی قرار دارد (میلانی فر، 1386). بنابراین با توجه به شیوع قلدری در مدارس و عواقب شدیدش دست اندرکاران آموزش و پرورش، مدارس و والدین، گام های موثری باید بردارند و مانع بروز مشکلات روانی و افت تحصیلی فرد شوند. بر طبق نظریه ی سیستم ها، هرعضوی از خانواده به منزله ی واحدی از خانواده در جهت حفظ و برقراری تعادل با دیگران ارتباط برقرار می کند. خانواده کوچک ترین و اساسی‏ترین واحد اجتماعی است که هر یک از افراد جامعه در آن متولد می‏شود و تربیت و پرورش می‏یابد در این میان نقش پدر و مادر در تربیت فرزند بسیار مهم و تعیین کننده است و در تربیت فرزندان ، خانواده دارای اهمیت و جایگاه مشخصی است زیرا والدین اولین شکل دهندگان و معماران شخصیت فرزند خود هستند. بنابراین دیگر نمی توان کودک را به عنوان موجودی کاملاً منفعل که صرفاً متأثر از تجربیات دیگران است در نظر گرفت، چرا که ویژگی های خلقی کودک نیز در تعامل هایی که با اطرافیان (به ویژه والدین) دارد، بسیار تاثیر گذار است. خانواده درمانگران بر این معتقدند که نه تنها آن عضو خانواده که بر چسب بیمار به او زده شده و مشکلات خانواده به او نسبت داده می شود، در فرآیند درمان نیازمند درمان است بلکه اعضای دیگر خانواده نیز در امر درمان باید مورد توجه قرار گیرند (گلدنبرگ وگلدنبرگ،1386). زیرا والدین و کودکان در فرآیندی دو سویه با یکدیگر تعامل دارند در این مجموعه طرفین قادرند تأثیرات بس شگرفی بر یکدیگر بگذارند. و بیشتر رفتارهای کودک از رفتار والدین سرچشمه می گیرد (بیدوغان، 2006؛ جان هالی – وندی استاین،1390). چنانچه در پژوهش کابلینسکی، کاوالانکا و رندولف (به نقل از بلالی، 1390) در ارتباط با نقش والدین در مشکلات رفتاری کودکان آمریکایی، نشان داد نقش والدین، سبک زندگی، تعارض های خانوادگی و افسردگی مادر در پیش بینی مشکلات رفتاری کودکان موثر است. مادرانی که از تجارب بهتری در پرورش کودک خود بهره مند بودند، افسردگی کمتر و سعی در رفع تعارض های خانوادگی داشتند در کودکانشان مشکلات رفتاری کمتری مشاهده شد. بنابراین باید در درمان نیز به خانواده توجه شود. از این رو امروزه متخصصان بالینی و پژوهشگران، کیفیت این تعامل را در روابط والدین وکودکان مورد توجه ویژه قرار داده اند و این نکته را پذیرفته اند که برخی از ویژگی های والدین و متغیرهای چارچوب خانوادگی بر چگونگی پاسخگویی والدین به نیازهای فرزندانشان تاثیرگذار است. لذا ارائه روش هایی که بتوان براساس آن چگونگی روابط والدین_کودک را، مشخص کرد، به ویژه در شرایطی که این رابطه دچار تنیدگی و مشکل است، می تواند به عنوان بخشی از برنامه های پیشگیری در نظر گرفته شود (زرگری نژاد و یکه یزدان دوست ،1386). اما آنچه در اینجا مطرح می گردد این است که چگونه می‏توان این نهاد مقدس را به معنای حقیقی خود، آنطور که شایسته است برای فرزندان و سایر اعضای خانواده آماده و مجهز نمود ؟ در جواب باید اذعان داشت که بهترین راه و ابزار در این امر، آموزش به افراد خانواده ، بخصوص والدین محترم است و بسیار حائز اهمیت است که والدین کودکان قلدر با روش صحیح مدیریت رفتار آشنا شوند. چرا که در برخی موارد، والدین با مدیریت صحیح رفتار آشنا نیستند و موجب بروز مشکلات رفتاری در کودکان می شوند یا آن ها را تشدید می کنند. آموزش مدیریت والدین متداول ترین و موفق ترین رویکرد درمانی در ارتباط با رفتار مخل کودکان هستند و اکثر والدین از این برنامه ها رضایت دارند. وانگهی، آموزش مدیریت والدین با معیارهای نظام خدمات سلامت روانی که همانا مقرون به صرفه بودن، موثر بودن کوتاه بودن و داشتن اعتبار تجربی هستند همخوانی
دارد و فواید درمانی آن تأیید شده است (تیور و بیگلان،1998؛ به نقل از شرودر، 1385). اساس اثربخشی آموزش والدین، نقش عملکرد و محیط خانواده در بروز اختلالات روانشناختی درکودک است، از این رو درمان اختلالات کودکان، بدون توجه به افراد تاثیرگذار بر آنان، ممکن نیست. روش های فرزندپروری ناکارآمد و خشن، رفتار غیر حمایت کننده، نظارت ضعیف و الگوی رفتار ضد اجتماعی در والدین ، مهم ترین پیش بینی کننده های اختلالات سلوک درکودکان است(کورد و همکاران،2004؛ به نقل از اسماعیلی نسب،1389). بنابراین آموزش مدیریت رفتار به والدین موجب می‏گردد که والدین بتوانند محیط مناسب‏تری برای رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه فرزندان خود فراهم کنند و این امر نیز پیشرفت و بالندگی افراد خانواده و جامعه را در پی خواهد داشت. نتایج این پژوهش می تواند برای والدین، مربیان و غیره که مسئول تعل