مولفه های مزاج
باس و پری (۱۹۹۲) سه صفت را به عنوان مولفه های تشکیل دهنده مزاج مشخص کردند. نخست هیجان پذیری که همان شدت واکنش های هیجانی است. دامنه ی این بعد از فقدان خویشتنداری واکنش تا واکنش های بسیار شدید و تحریک شده گسترده شده است. صفت دوم فعالیت است که سرعت و قدرت دو جزء اصلی آن است. از این لحاظ افراد از خواب آلودگی تا مانیا متفاوت اند. صفت سوم جمع پذیری است و به ترجیح فرد برای با دیگران بودن یا تنها بودن اطلاق می شود (رایس، ۱۳۸۲، ترجمه فروغان، ۱۳۸۷). در تقسیم بندی دیگر توماس و جس (۱۹۷۷، به نقل از یزد خواستی، ۱۳۸۹) نه مولفه ی زیر را برای مزاج شناسایی کردند:
۱- سطح فعالیت[۱]
فعالیت: میزان انرژی که به صورت حرکت نشان داده شود.
الف) عامل ریسک پذیری فعالیت:
- اگر فعالیت زیاد باشد؛ مداخله کردن در فعالیت های اجتماعی و انجام وظایف ممکن است با بیش فعالی اشتباه شود. حال آنکه بیش فعالی فقط با فعالیت زیاد مشخص نمی شود بلکه شامل فعالیت آشفته و سازمان نیافته و بی هدف نیز می باشد.
- اگر فعالیت کم باشد؛ فرد برای انجام وظایف کند و سست و بی حال به نظر می آید.
ب) عامل حمایت کننده فعالی:
- اگر فعالیت زیاد باشد؛ فرد نیرومند است، در محیط اطراف به سیاحت می پردازد و حتی در محیط خسته کننده هم باعث تحریک خود می شود.
- اگر فعالیت کم باشد؛ در شرایط محدود باعث مزاحمت کم می شود (مزاحمت و دخالت کمی ایجاد می کند).
۲- قابلیت پیش بینی ( ریتم دار بودن)[۲]
قابلیت پیش بینی: رفتار و اعمال دارای ریتم و نظم خاصی بوده به طوری که قابل پیش بینی باشند.
الف) عامل ریسک پذیری قابلیت پیش بینی:
- اگر ریتم دار بودن زیاد باشد؛ اگر محیط نتواند نیازهای برنامه ریزی شده را پیش بینی و برآورده کند ممکن است مشکلاتی ایجاد شود.
- اگر ریتم دار بودن کم باشد؛ در مورد نیازهای غیر قابل پیش بینی نگرانی ایجاد می شود.
ب) عامل حمایت کننده قابلیت پیش بینی:
- اگر ریتم دار بودن بالا باشد؛ برای مراقبت کمتر شگفت انگیز است (کمتر باعث تعجب مراقب می شود).
- اگر ریتم دار بودن پایین باشد؛ با بی نظمی در مراقبت، اختلال در آسایش کودک ایجاد نمی شود چون کودک خیلی حساسیت به بی نظمی ندارد و توازن کمی در کودک وجود دارد.
۳- نزدیک شدن یا کناره گیری از محرک های جدید[۳]
نزدیک شدن یا کناره گیری از محرک های جدید؛ واکنش فرد نسبت به محرک های جدید را نشان می دهد.
الف) عامل ریسک پذیری نزدیک شدن یا کناره گیری:
- اگر نزدیک شدن یا کناره گیری زیاد باشد؛ اگر پذیرش عوامل منفی، خیلی سریع صورت گیرد در محیط خطرناک باعث خطر می شود.
- اگر نزدیک شدن یا کناره گیری کم باشد؛ پذیرفتن تغییر و دگرگونی کند است و ازتجارب مفید اجتناب می کند.
ب) عامل حمایت کننده نزدیک شدن یا کناره گیری:
- اگر نزدیک شدن یا کناره گیری بالا باشد؛ یک تناسب سریع در موقعیت مثبت ایجاد می کند.
- اگر نزدیک شدن یا کناره گیری پایین باشد؛ مثل غریبه ای در یک شهر در موقعیت خطرناک احتیاج به محافظت دارد.
۴- سازش پذیری[۴]
سازش پذیری میزان سازش فرد با تغییر را نشان می دهد.
الف) عامل ریسک پذیری سازگاری:
۱٫اگر سازگاری زیاد باشد: به علت تاثیرات منفی مرکب در محیط،همچون ارزش های ضد اجتماعی گروه همسالان فرد در معرض خطر می باشد.
- اگر سازگاری کم باشد؛ برای سازگاری لازم ب نیازهای محیطی بیش از اندازه درگیر می شود و این درگیری باعث فشار روانی می شود.
ب) عامل حمایت کننده سازگاری:
- اگر سازگاری زیاد باشد؛ پذیرش عوامل مثبت سریعتر اتفاق می افتد و بیشتر با سرپرست هماهنگ می شود.
- اگر سازگاری کم باشد؛ در مقابل پذیرش تاثیرات منفی از فرد محافظت می کند.
۵- شدت بیان خلق[۵]
شدت بیان خلق: شدت پاسخگویی را نشان می دهد.
[۱]- Activity
[۲]- Predictability
[۳]- approach or separatism new stimalus
[۴]- adaptabilitly
[۵]- strongly expressed mood
