۳-۱ مقدمه

جهت انجام این تحقیق ابتدا نیازمند به یک پایگاه داده بودیم. ولی هیچ پایگاه داده­ای توسط محققان قبلی ارائه نشده بود. لذا تصمیم گرفتیم یک پایگاه داده ایجاد نماییم. مرحله بعدی کار استخراج ویژگی ها بود و مرحله آخر دسته بندی به کمک درخت تصمیم انجام شد.

۳-۲ ایجاد پایگاه داده

جهت انجام این تحقیق ابتدا نیازمند به یک پایگاه داده بودیم. ولی هیچ پایگاه داده­ای توسط محققان قبلی ارائه نشده بود. لذا تصمیم گرفتیم یک پایگاه داده ایجاد نماییم.

نیاز تحقیقات گرافولوژی (چه بصورت دستی و چه بوسیله کامپیوتر ) به یک پایگاه داده، ما را برآن داشت تا نسبت به ایجاد و ارائه آن اقدام نماییم. لذا مجموعه ­ای از دستخط ها­ی فارسی جمع آوری و با دقت ۶۰۰ dpi اسکن گردید. در راستای اخذ دستخط با بهره گرفتن از نظر اساتید روانشناسی برآن شدیم که نوشته ای واحد که متن آن از لحاظ تحریک احساسات خنثی باشد انتخاب کنیم تا هنگام نوشتن، احساسات افراد دستخوش تغییرات ننماید و از طرفی متن روان و ساده­ای باشد. لذا  یک متن خنثی از کتاب فارسی اول راهنمایی انتخاب گردید و از افراد خواستیم تا از روی آن بنویسند. از آنجایی که جهت راستی آزمایی تحقیقات گرافولوژی نیازمند به شناختی از شخصیت افرادی که دستخط های آنها بررسی می­کنیم داریم ، در کنار اخذ دستخط، از افراد خواستیم تا پرسشنامه­ای را پرکنند. لذا پایگاه داده ارائه شده شامل نمونه دستخط ها به همراه پرسشنامه تکمیل شده شخصیتی افراد می باشد. پرسشنامه مورد استفاده ما در این تحقیق  فرم کوتاه ۷۱ عبارت پرسشنامه شخصیتی  MMPI می باشد .

۳-۲-۱ پرسشنامه شخصیتی  MMPI  

آزمونهای هوش، آزمونهای شخصیت، سنجشهای رفتاری و مصاحبه های بالینی، همگی درمورد مراجع، اطلاعات مهمی را فراهم می­ کنند . مشاور و روان­شناس باید این اطلاعات را ترکیب و یکپارچه کند و بر این اساس درباره وضعیت کنونی مراجع فرضیه هایی بسازد و سپس با بهره گرفتن از فنون مختلف، درستی فرضیه ها را بیازماید و بر آن اساس تدابیر درمانی مناسب را طراحی کند][i][.

آزمونهایی را که در فرایند مشاوره و روان درمانی به کار می­روند، می توان به سه طبقه تقسیم کرد:

آزمونهای توانایی ذهنی، آزمونهای شخصیت و آزمونهای روان- عصب شناختی (نوروپسیکولوژی)، آزمونهای رورشاخ، TATوMMPI  نیز ازجمله آزمونهای متداول شخصیتی در موقعیتهای مشاوره و روان درمانی هستند][ii][ .

پرسشنامه چند وجهی مینه سوتا MMPI در روان سنجی و مطالعات روان شناختی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. شاید در حوزه روان شناسی کمتر پرسشنامه ای را بتوان یافت که به اندازه MMPI مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته باشد. MMPI کاربرد و موارد استفاده بسیار وسیعی دارد. این پرسشنامه بارها و بارها در نقاط مختلف جهان بر روی گروه های متفاوت اجرا گردیده است. این پژوهش ها سال هاست که ادامه دارد و تاکنون نتایج ارزشمندی را در برداشته است و از این طریق پیشرفت های وسیعی در زمینه های مختلف به خصوص تشخیص بیماریهای روانی حاصل شده است. از زمان تدوین پرسشنامه چند وجهی مینه سوتا توسط هتاوی ومک کین لی در سال ۱۹۴۰ این آزمون یکی از پر مصرف ترین پرسشنامه های شخصیتی بالینی بوده است]۱۰[.

پرسشنامه MMPI به وسیله هاتاوی و مک کین لی تهیه شده است تا به تشخیص بالینی بیماران کمک کند. آنها نخستین بار این پرسشنامه را در سال ۱۹۴۱ عرضه کردند . هدف آنها این بود که اولا ابزاری در اختیار روان شناسان و روان پزشکان قرار دهند که بتوانند جنبه های مختلف شخصیت به هنجار و نابه هنجار را بررسی نمایند، ثانیا کاربرد ساده باشد، ثالثا حتی الامکان حاوی همه خصوصیات ممکن جهت بررسی­های آماری و وارسی اعتبار باشد و بالاخره بتوان با روش تجربی اعتبار آن را بدست آورد. این پرسشنامه که دارای ۵۵۰ عبارت است ابتدا در مورد ۸۰۰ بیمار روانی که به دقت انتخاب شده و تشخیص مرضی آنها از نظر بالینی کامل بوده است اجرا گردید. سپس همین عبارات را در مورد ۷۰۰ نفر از افراد عادی که از همان ناحیه جغرافیایی به عنوان گروه شاهد انتخاب شده بودند اجرا گردید. پاسخ های افراد بیمار از گروه های تشخیصی مختلف را با پاسخ های افراد گروه شاهد مقایسه کرده و سوالاتی را که از لحاظ تشخیص افتراقی بین دو گروه ارزش خوبی داشتند برگزیدند. به این ترتیب هشت معیار بالینی به دست آمد. به این هشت معیار مرضی معیار دیگری که عمدتاً از آزمون ترمن مایلز اقتباس شده بود و بیشتر خصوصیات مردانگی زنانگی را مورد بررسی قرار می­داد افزودند. این ۹ مقیاس را با افزودن چهار مقیاس دیگر که جهت بررسی اعتبار و چگونگی پاسخ های آزمونی است تکمیل کردند. به این ترتیب جمعا ۱۳ مقیاس به وجود آوردند که شامل مقیاس های اعتباری و مقیاسهای بالینی است. حدود ۲۰۰ سوال پرسشنامه MMPI در تمام مشکلات بالینی لازم نیست. مینی مالت فرم کوتاه ۷۱ جمله ای پرسشنامهMMPI است. این فرم را در سال ۱۹۶۸ کینکانن برای فرم اصلی MMPI تهیه و مینی مالت نامگذاری کرد. کینکانن اعتبار مینی مالت را بر روی بیماران روانی بستری مورد مطالعه قرار داد، رابطه آنرا با فرم بلند MMPI بررسی کرد، و به این نتیجه رسید که در مینی مالت فقط ۹ درصد کاهش در قابلیت اعتماد و ۱۴ درصد کاهش در شباهت نیم رخ ها مشاهده می گردد ][iii] و [iv][.

یکی از دلایل طرح مینی مالت در سال ۱۹۶۸ استفاده از آن در مواقعی است که اطلاعات حاصل از اجرای مورد نیاز باشد ولی کاربرد فرم اصلی به دلایلی غیر عملی است. اخوت، براهنی، شاملو، و نوعپرست ۷۱ عبارت از پرسشنامهMMPI را اقتباس و با در نظر گرفتن فرهنگ خاص ایرانی آن را در فرم کوتاهی تدوین و رشته ای از فعالیت های پژوهشی را در این زمینه آغاز کردند. پژوهش هایی که تاکنون انجام شده و گزارش قسمتی از آن در مجلات علمی کشور و مجامع بین المللی ارائه شده است بیانگر ارزش تشخیصی فرم کوتاه ۷۱ جمله است ][v][.

مقیاس های پرسشنامهMMPI  به دو دسته تقسیم می­شوند:

الف ) مقیاس های اعتباری

مقیاس L :  این مقیاس شامل ۵ عبارت است که بیانگر خشکی، تحجر، و در عین حال کمال گرایی آزمودنی است. نمره زیاد در این مقیاس بیان کننده آن است که آزمودنی سعی داشته چهره­ای جز آنچه هست از خود معرفی کند.

مقیاس F : این مقیاس دارای ۱۵ عبارت است. نمره زیاد در این مقیاس بیشتر معلول اشتباه آزمودنی در پاسخ دادن به ۱۵ سوال آن، عدم فهم سوال ها و یا عدم همکاری وی است. افراد گوشه گیر و آنان که افکار غیر عادی دارند. در این مقیاس نمره بالایی دارند. نمره بالا در این مقیاس نیز نشانه اغتشاش فکری آزمودنی و یا عدم همکاری یا عدم درک عبارات توسط آزمودنی است، در حالی که افراد آرام و قابل اعتماد در این مقیاس نمره پایینی به دست خواهند آورد.

مقیاس K : این مقیاس شامل ۱۶ عبارت است و بر اساس مطالعات تجربی تهیه شده است. در این مقیاس افرادی که خود را حقیر نشان می­ دهند و نیز افراد بیمار به سبب انکار علائم مرضی نمره بالایی کسب می­ کنند. به طور کلی این میزان برای اندازه گیری حالت دفاعی تهیه شده است. افراد بدبین و محتاط در این مقیاس نمره پایینی به دست خواهند آورد.

با بررسی نمره آزمودنی در مقیاس های FوK می­توان به نگرش­های وی و چگونگی پاسخ دادن او به سوال­­ها پی برد. هرگاه F در نیمرخ آزمودنی بالاتر از K باشد، وی سعی داشته است خود را بدتر از آنچه هست جلوه دهد. هرگاهF  در نیمرخ آزمودنی پایین تر از k باشد، آزمودنی سعی داشته است خود را بهتر از آنچه که هست نشان دهد و  درگیری­ های عاطفی خویش را انکار کند ]۱۴[.

ب ) مقیاس های بالینی

مقیاس HS : این مقیاس که شامل ۱۴ عبارت است مربوط به طرز تلقی و برداشت آزمودنی از وضع جسمانی خویش است. افرادی که از وضع جسمانی خود شکایت دارند در این مقیاس نمره بالایی خواهند آورد.

مقیاس D : این مقیاس که متشکل از ۲۰ عبارت است حالات ناامیدی و گوشه گیری و همچنین عدم اعتماد نفس افراد را می­سنجد.

مقیاسHY :  این مقیاس متشکل از ۲۵ عبارت است. افرادی که زیاد متکی به دیگران هستند و در مورد ناراحتی های خود به اندازه کافی بینش ندارند و کسانی که  رفتارشان فاقد پذیرش اجتماعی است در این میزان نمره های بالایی به دست می­آورند.

مقیاسPD : این مقیاس دارای ۱۹ عبارت است و نشان دهنده عدم توافق و ارتباط گرم با اجتماع و خانواده است. نمره زیاد در این میزان مربوط به افرادی است که بر علیه خانواده و محیط عصیان می کنند. نوجوانان بزهکار نیز در این مقیاس نمره بالایی به دست می­آورند.

مقیاسPA : این مقیاس دارای ۱۴ عبارت است که محتوای آن ها را حساسیت ها، موازین اخلاقی، بدبینی و شکایت از دیگران و اشاره به کمبود های آنها تشکیل می­دهد. این مقیاس افکار پارانوید را باز می­شناسند. نمره بالا در این مقیاس علاوه بر سوء ظن ، بیانگر این موضوع است که فرد گرایش های خود آزاری خویش را بیرونی کرده و متوجه دیگران می­سازد.

مقیاسPT : این مقیاس دارای ۱۶ عبارت است که محتوای آنها را علائم مرضی اضطراب و تشویش، ترس ها ودلهره های بیجا و بی ارزش فرد تشکیل می­دهد. افرادی که وسواسی بوده و از پدیده ها وحشت دارند و در اتخاذ تصمیم، ناتوانایی هایی از خود نشان می­ دهند و قادر نیستند فکر خود را بر روی موضوعی متمرکز کنند در این مقیاس نمره بالایی بدست می آورند .بین این مقیاس و مقیاس sc همبستگی بالایی وجود دارد. اگر فردی در این دو مقیاس نمره بالایی بگیرد وجود اسکیزوفرنیا را در مراحل پیشرفته نشان می­دهد.

مقیاس SC :  این مقیاس شامل ۲۰ عبارت است که محتوای آنها را گوشه گیری، افکار عجیب و غیر عادی، شکایت از وضع خانوادگی،  و چگونگی برداشت از خود تشکیل می­دهد. فردی که خود را غریبه، یکه و تنها احساس می­ کند و معتقد است که عضو جامعه خود نیست و مردم او را درک نمی­ کنند در این مقیاس نمره بالایی می آورد. البته بعضی از افراد نورتیک نیز در این مقیاس نمره بالایی می­آورند.

مقیاس MA : این مقیاس دارای ۱۱ عبارت است و دامنه وسیعی از فعالیت هایی که متوجه امور بیهوده و بر خلاف سنن اجتماعی هستند نشان می­ دهند. افرادی که رفتارهای خود را در ضبط و کنترل ندارند معمولاٌ در این مقیاس نمره بالایی بدست می­آورند. این افراد خوش بینی غیر منطقی نسبت به آینده خود داشته و بسیار حساس و زود رنج هستند ][vi][ .

خصایص و مشکل مراجع شش بعد مهم دارند:

۱- شدت مشکل: شدت مشکل نشان می­دهد که مشکل مراجع تا چه اندازه بر کارایی او در انجام

دادن کارهای روزمره ی اجتماعی، شغلی و یا در روابط میان فردی، تاثیر منفی برجای می­گذارد.

یکی از شاخصهای مفید روان سنجی برای تشخیص شدت مشکل، وجود برافراشتگی درمقیاسهای پارانویا ، اسکیزوفرنیا وهیپومانی و دو آزمون  MMPI  MMPI2است.

۲- درماندگی انگیزشی:  درماندگی انگیزشی به درجه­ تجربه­ی ذهنی مراجع از مشکل خود مربوط است که به صورت اضطراب، گم گشتگی و افسردگی شدید جلوه گر می­ شود.

ازجمله مقیاسهای MMPI که نسبت به درماندگی انگیزشی حساسند، عبارتند از:  مقیاسهای F ، افسردگی و پسیکاستنی.

۳- پیچیدگی مشکل: مشکلات برخی از مراجعان پیچیده است و انواع رفتارها را در برمی­گیرد. در آزمون MMPI هرگاه مقیاس هیپوکندری و افسردگی هر دو بالاتر از ۶۵ و مقیاس هیپوکندری دست کم ۵ تا ۱۰ نمره بالاتر از مقیاس افسردگی باشد، نشان دهنده ی مزمن بودن مشکل است.

۴- سطح مقاومت:  مراجعان مختلف در پذیرش و پاسخدهی به درمان یا مقاومت در برابر آن با یکدیگر تفاوت دارند.

برافراشتگی در مقیاسهای L،K ، پارانویا و مقیاس هیپوکندری در آزمون MMPI نشان دهنده­ی سطح بالای مقاومت است.

۵- سبک کنار آمدن:  سبک کنار آمدن مراجعان، پیوستاری را تشکیل می­دهد که یک بعد آن برونی کردن  و بعد دیگر، درونی کردن  نامیده می­ شود.

شاخص سبک کنار آمدن به شیوه­ برونی کردن از مجموع نمره های T سه مقیاس انحراف روانی- اجتماعی ، پارانویا ، هیپومانی و شاخص سبک کنار آمدن به شیوه­ درونی کردن از مجموع نمره­های  T مقیاسهای افسردگی، پسیکاستنی و درونگرایی اجتماعی  آزمون MMPI  به دست می آید.

۶- مرحله­ی حل مساله:  مراجعان در فرایند تغییر، مراحل مختلفی را پشت سر می­گذارند]۱۱[.

۳-۳  جامعه آماری

جامعه آماری این تحقیق شامل دو گروه مختلف می­باشد این دو گروه عبارتند از :

• یک گروه عادی از میان دانشجویان مقطع کاردانی و کارشناسی مرکز آموزش عالی علمی کاربردی جهاد دانشگاهی سمنان که بصورت تصادفی انتخاب شدند. تعداد افراد این گروه ۷۰ نفر شامل ۲۵ مرد و ۴۵ زن که اغلب بین ۲۰ تا ۳۰ سال سن داشتند، می­باشند.

• گروهی دیگر مددجویان زندان شهر سمنان بودند. تعداد افراد این گروه ۷۰ مرد آقا در رنج سنی ۲۱ تا ۵۷ سال می­باشند. اخذ پرسشنامه و دستخط از این گروه با همکاری روانشناس زندان صورت گرفته است تا حتی المقدور از لحاظ اعتباری قابل اعتماد باشد.

۳-۳–۱  ملاحضات اخلاقی

رعایت مسایل اخلاقی و تضمین حقوق انسانی آزمودنی­ها یکی از عمده ترین مسایل در پژوهش­های آموزشی و پرورشی است. اولین و مهمترین حقی که هر انسان دارد عبارت است از آزادی عدم مشارکت در پژوهش ، این اصل یا آزادی از این ناشی می­ شود که انسان علاقمند است برخی از اطلاعات مربوط به خود را از اعضای جامعه دور نگاه دارد یا این گونه اطلاعات را به هیچ وجه در اختیار آنها قرار ندهد. به عنوان مثال، خیلی از مردم علاقمندند که نتایج آزمونهای شخصیتی که برای آنها اجرا می­ شود، محرمانه باشد و به هیچ شکل این گونه اطلاعات در اختیار دیگران قرار داده نشود. ضمناً تمام افرادی که در یک تحقیق مشارکت می­ کنند حق دارند که برای خود  اسم مستعار انتخاب کنند. به این معنی که افراد حق دارند برای خود اسامی مستعاری انتخاب کنند تا شناخته نشوند][vii][. لذا طی فرایند اخذ پرسشنامه و دستخط  افراد در صورت تمایل با ما همکاری نمودند به عبارتی در مشارکت یا عدم مشارکت آزاد بودند. ضمناً تنها کسانی که تمایل به دانستن نتیجه پرسشنامه بودند اسامی خود را ذکر کردند و برای سایر افراد تنها از کد استفاده گردید.

۳-۴  نمونه دستخط­های پایگاه داده ارائه شده

در این بخش نمونه هایی از پایگاه داده ای که ارائه نموده ایم نمایش داده می­ شود.

دستخط شماره (۳-۱) یک دستخط ریز است و تنها از نیمی از کاغذی که در اختیار داشته است استفاده نموده است. بر اساس نظر خط شناسان خط بسیار ریز اغلب مربوط به انسانهایی ضعیف و کم رو می باشد. با نگاهی به نمودار T مربوطه، برافراشتگی بالا در مقیاسهای PT  و  HS دیده می­ شود. برافراشتگی بالا در مقیاس PT در نمودار T نشان دهنده خستگی روانی، ضعف روحی، اعتماد به نفس پایین و حساسیت بی مورد و برافراشتگی بالا در مقیاسHS در نمودار فوق نشان دهنده خود بیمار انگاری و اضطراب و اندیشه بیهوده در مورد سلامتی می­باشد. بالا بودن مقیاسL نشان می­دهد فرد سعی داشته­است چهره­ای جز آنچه هست نشان دهد.

۱۰ مارنات، گراث، (۱۳۸۰)، راهنمای سنجش روانی، ترجمه پاشا شریفی و محمد رضا نیکخو، انتشارات رشد.

۱۱ ح.پاشا شریفی،  میزان همخوانی تشخیص مبتنی بر قضاوت بالینی روان شناسان و مشاوران با نتایج اجرای آزمونMMPI  ، اندیشه و رفتار دوره دوم شماره ۶ زمستان۸۶٫

۱۲ س.چگینی، (۱۳۶۱)، پژوهش در ارزش تشخیص میزان افسردگی فرم فارسی مینی مالت و پرسشنامه افسردگی بک، پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.

[iv] N. Jankowski and J. Gomuła,”Simultaneous Differential Diagnoses Basing on MMPI Inventory“, Department of Computer Methods & Psychology Outpatient Clinic ,Nicholas Copernicus University

و.اخوت، ل.دانشمند، (۱۳۵۷) ، ارزشیابی شخصیت، انتشارات دانشگاه تهران. ۱۴

۱۵ م. میرزمانی، بررسی مقیاسهای اعتباری فرم کوتاه پرسشنامه MMPI به زبان فارسی، مجله روان شناسی و علوم تربیتی ۱۳۸۰شماره ۲٫

۱۶ ع. دلاور ، روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی ، نشر ویرایش ، بهار ۸۷