حمل و نقل هوایی
در فرایند توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها، همبستگی مستقیم و مثبتی میان گسترش حمل و نقل و دست‌یابی به نرخ رشد اقتصادی بیشتر وجود دارد. به عبارت دیگر همراه با افزایش تولید ناخالص داخلی، میزان ارزش افزوده بخش حمل و نقل نیز افزایش می‌یابد و به همین دلیل است که توسعه و رشد اقتصادی ارزش افزوده بخش حمل و نقل نیز افزایش می‌یابد و فعالیت‌های حمل و نقل ازجمله فعالیت‌های اساسی و زیربنایی برای رشد و اقتصادی تحول به حساب می‌آید اگر امروزه در جهان از خدمات حمل و نقل تحت عنوان صفت یاد می‌شود نشانه گستردگی و اهمیت این خدمات به‌عنوان حلقه اتصال صنایع با یکدیگر و عامل ارتباط میان بازارهای مصرف و بازارهای تولید است بر همین اساس است که همبستگی و پیوند میان نظام حمل و نقل و فرایند توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع آن چنان حساس و پیچیده است که کارشناسان اقتصادی صنعت حمل و نقل را به عنووان نیروی محرکه توسعه می‌داند و کارآمدی و توانمندی آن را زمینه ساز توسعه پایدار می‌دانند. مطالعات انجام شده توسط بانک جهانی تأکید دارد که بخش حمل و نقل با هموار کردن امر مبادله و تجارت، موجبات رشد را هم در سطح ملی و هم در سطح جهانی فراهم می‌آورد[۱] و زمینه‌های امکان دسترسی به رفاه و تسهیلات ملی را افزایش می‌دهد.[۲]
و از اقسام حمل و نقل بی‌شک نمی توان از اهمیت حمل و نقل هوایی غافل بود و به خصوص در عصر ارتباطات جابه‌جایی در فرصت بسیار کم، می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه داشته باشد و حمل و نقل هوایی دارای اهمیت بسیار زیادی است که در ذیل به بحث در خصوص اهمیت اجتماعی و اقتصادی حمل و نقل هوایی می‌پردازیم.
بند اول: اهمیت اجتماعی
رشد فعالیت‌های اجتماعی، لزوم جابه‌جایی سریع مردم و کالا در نتیجه افزایش روزافزون تقاضا بخش حمل و نقل هوایی را یک ضرورت اجتناب ناپذیر ساخته است و از سویی تاثیراتی که حمل و نقل هوایی بر صنعت توریسم و جهانگردی دارد در حقیقت در مقوله اجتماعی نیز از این باب دارای اهمیت است زیرا که مقوله توریسم و توسعه آن بدون پیشرفت و توسعه زیرساخت‌ها و ارکان آن به هیچ عنوان میسر نمی‌گردد و همین پیشرفت باعث ارتقای جامعه و وضعیت اجتماعی آن می‌شود و امروزه مهمترین نوع حمل و نقل مؤثر، خصوصا در جهانگردی بین‌المللی، حمل و نقل هوایی است[۳] و بی‌شک نمی‌توان از تاثیرات این مقوله غافل ماند.
و آثار اجتماعی , فرهنگی آن نیز مثل آثار آموزشی، بهداشتی، فرهنگی، سیاحتی و زیارتی را نباید ازنظر دور داشت، ارتباط عمیق حمل و نقل با زندگی روزمره از نقطه نظر دسترسی به خدمات و رفاه اجتماعی و نقش اساسی آن در ارتقاء سطح زندگی و رفاه اجتماعی، بیانگر نقش فرهنگی و اجتماعی است که حمل و نقل می‌تواند داشته باشد.
بنابراین جهت ارتقاء سطح زندگی و کیفیت زندگی اجتماعی، ضروری است که به توسعه حمل و نقل به‌ویژه حمل و نقل هوایی، توجه خاص مبذول گردد و به این طریق به تقاضای جامعه برای دست‌یابی به آموزش و فرهنگ، فعالیت‌های اجتماعی و ورزشی و … پاسخ مساعد داد و حمل و نقل هوایی بالاخص نقش خود را از طریق سیر و سیاحت و توریسم ایفا می‌کند زیرا افراد با انگیزه‌های گوناگون(تجارت، تحصیل، درمان، روابط سیاسی، زیارت، روابط اداری و فرهنگی، … ) به کشورهای دیگر سفر کرده و با آداب و رسوم آن ها آشنایی پیدا می‌کنند. و در نتیجه توسعه حمل و نقل هوایی می‌تواند اهمیت شایان توجهی در اجتماع داشته باشد.
بند دوم: اهمیت اقتصادی
رشد و توسعه اقتصاد پدیده‌ای است که در زمره آرزوها و آرمان‌های بسیاری از کشورها قرار دارد و در حال حاضر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، فراهم آوردن زندگی مناسب برای تداوم آحاد و جامعه، خواست و آرزوی دیرینه‌ای بوده که مدت‌هاست در سرلوحه اهداف و برنامه‌ریزی‌های گوناگون کشورها قرارگرفته و امروزه هیچ برنامه‌ای بدون هدف و دست یابی به توسعه تنظیم نمی‌شود، لذا تحقق این واقعیت انکارناپذیری و ضروری عصر حاضر به ابزارهای مناسبی نیاز دارد. یکی از ابزارهای لازم و ضروری که نقش عمده‌ای در تحقق و دست‌یابی به رشد اقتصادی ایفا می کند حمل و نقل پویا است[۴] و بخش حمل و نقل حلقه واسطه اجتناب ناپذیر کلیه عرصه‌های اقتصادی بوده و به اعتباری چرخه تکاملی ارزش افزوده در پیمره نظام‌های اقتصادی بربست شریان‌های بخش حمل و نقل صورت می‌گیرد به عبارت دیگر فرایند شکل‌گیری ارزش افزوده تمامی فعالیت‌های اقتصادی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از فعالیت‌های بخش حمل و نقل متاثر می‌شود.
به‌گونه‌ای که حتی یک فعالیت اقتصادی را هم نمی‌توان یافت که در طول چرخه خود از خدمات عرضه شده بخش حمل و نقل بهره‌مند نشده باشد [۵] و از این بین بحث حمل و نقل هوایی، بحث جدایی است چرا که از تاثیر این مقوله در رابطه با همه فعالیت‌های اقتصادی مثل صنایع کشاورزی، خدمات و توریسم و جهانگردی و … نمی‌توان غافل ماند؛ و اگر نگاهی به کشورهای پیشرفته جهان بیندازیم مشاهده خواهیم کرد که آن ها به موازات سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی، در امر حمل و نقل هوایی نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند و این بخش را هم زمان تقویت نموده‌اند تا بتوانند ارتباطات بین بخش‌های فعال مختلف که در جامعه و سایر جوامع فعالیت می‌کنند را به نحو احسن برقرار نمایند. اهمیت و نقش حمل و نقل هوایی برای توسعه اقتصادی به حدی است که سازمان ملل متحد به‌منظور بهبود توسعه اقتصادی و در کنار آن اجتماعی کشورهای عقب‌مانده و یا در حال توسعه، بهبود همه جانبه حمل و نقل و ارتباطات را مطرح می کند و با اعلام دهه های حمل و نقل، طرح‌ها و پروژه‌هایی را به‌منظور توسعه و بهبود سیستم مطرح می‌کند.[۶]
گفتار دوم: لزوم برنامه‌ریزی استراتژیک در مدیریت صنعت حمل و نقل هوایی
به‌طور کل باید گفت برنامه‌ریزی استراتژیک، فرایندی است که اکثر شرکت‌ها و صنعت‌های صاحب نام از آن برای هدایت و پیش برد برنامه‌ها و فعالیت‌های خود با افق دید بلندمدت و در جهت دست‌یابی به اهداف و تحقق ماموریت سازمانی بهره می‌گیرند. این نوع برنامه‌ریزی اگر به درستی تدوین شود به انتخاب استراتژی‌هایی منجر می‌شود که در صورت اجرای صحیح و به موقع، تعالی و پیش‌تازی را به ارمغان می‌آورد. برنامه‌ریزی استراتژیک، داده‌ها را ترکیب می‌کند و در صدد ارائه یک بینش و هدف سازمانی روشن است. این برنامه‌ریزی اگر موفقیت‌آمیز باشد، تمام نواحی عملیاتی را تحت تاثیر قرار داده و به‌عنوان فلسفه و فرهنگ درمی‌آید.[۷] و از طرفی گسترش روزافزون توسعه صنعت حمل و نقل هوایی در هه اخیر در جهان، به‌عنوان یکی از مهمترین محورهای توسعه و رشد کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مطرح شده و از جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیکی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برخوردار است. لذا اطلاع از چالش‌ها و فرصت‌هایی که در این صفت وجود دارد باعث ارائه راهبردها، سیاست‌گذاری‌ها، اهداف و در نهایت توسعه آن می‌گردد[۸]
لذا باید گفت که صنعت حمل و نقل هوایی، نیازمند مدیریت قوی می‌باشد و طبیعتاٌ در یک مدیریت قوی، برنامه‌ریزی استراتژیک و لوازم آن حرف اول را می‌زند. زبیرا که برنامه‌ریزی استراتژیک با بررسی محیط، فرصت‌ها را شناسایی می‌کند.
و اهداف بلندمدت تنظیم می‌کند و برای دست‌یابی به این اهداف، از بین گزینه‌های استراتژیک اقدام به انتخاب استراتژی‌هایی می‌کند که با تکیه بر قوت‌ها و با بهره‌گیبری از فرصت‌ها، ضعف‌ها را از بین برده و از تهدیدها پرهیز کند تا در صورت اجرای صحیح باعث موفقیت صفت مذکور در میزان رقابت شود.
و ضمناٌ باید گفت برنامه‌ریزی استراتژیک، نگاه به آینده دارد و در تمرکز بر آینده پیش بینی شده است و برنامه‌ریزی استراتژیک به این مسئله توجه دارد که جهان بعد از ۵ الی ۱۰ سال چه تفاوت‌هایی با اکنون خواهد داشت و در صدد خلق آینده صنعت بر مبنای آن چیزی است که احتمال می‌رود در اینده ایجاد شود و علاوه بر این که چارچوب و جهتی فراهم می‌سازد تا به آینده دلخواه خود برسد؛ و چارچوبی را به وجود می آورد که پتانسیل‌های صنعت در آن چارچوب می تواند به مزیت رقابتی دست یابد [۹]
و در کنار اینها نقش بی‌بدیل فرودگاه‌ها به‌عنوان محوری‌ترین زیرساخت حمل و نقل هوایی در توسعه شهرها و مناطق نیازی به توضیح ندارد، از این رو برنامه‌ریزی برای توسعه فرودگاه‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. لذا ضرورت دارد فرودگاه‌ها خود را برای ورود به یک محیط پیچیده رقابتی و مقابله با تغییرات سریع و مداوم برای حفظ بقا آماده سازند و یکی از اساسی‌ترین ابزارها برای ایجاد این آمادگی برنامه‌ریزی استراتژیک است.[۱۰]
و باید گفت که فرایندی برنامه‌ریزی استراتژیک در مقوله صنعت حلم و نقل هوایی می‌تواند شامل موارد زیر می‌باشد:
- مراحل پیش برنامه ریزی
- اجرا
- ارزیابی
پس از توجه به تمامی این موارد، تدوین برنامه آغاز بشود و با تکمیل برنامه به تخصیص منابع پرداخته و وارد مرحله اجرا شویم، پس از اجرا، پیشرفت کار پایش می‌شود تا مشخص شود تا چه میزان به اهداف تعیین شده نایل آمده ایم. مراحل برنامه‌ریزی استراتژیک شامل موارد ذیل است:
- ارزیابی محیط داخلی و خارجی
- تدوین رسالت، دورنما
- تعیین اهداف کلی و اهداف اختصاصی
- شناسایی مشکلات استراتژیک
- تهیه و تدوین برنامه عملیاتی
- تدوین استراتژی
- تعیین شاخص‌های پایش
- پایش عملکرد [۱۱]
و توجه به این موارد می‌تواند لزوم برنامه‌ریزی استراتژیک را در مدیریت صنعت حمل و نقل هوایی بیشتر نمایان سازد و استراتژی‌ها، نگرش و پاسخ‌هایی می باشند که برای رسیدن به هدف بکار می‌روند و برنامه‌ریزی استراتژیک در مدیریت حمل و نقل هوایی منجر به تهیه برنامه اجرایی می‌شود.[۱۲]
گفتار سوم: نقش حمل و نقل هوایی در توسعه صنعت توریسم
حمل و نقل از ارکان صنعت توریسم می‌باشد و صنعت توریسم به‌عنوان یکی از مهمترین و پردرآمدترین منابع جهان در آغاز هزاره‌ی سوم به شمار می‌رود، سیستم حمل و نقل هوایی یکی از عمده‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده‌ی صنعت گردشگری می‌باشد و در حال حاضر حدود زیادی از گردشگران بین‌المللی از طریق هوایی مسافرت می‌کنند، گردشگری و حمل و نقل هوایی به میزان خیلی زیاد به هم وابسته‌اند [۱۳] و حمل و نقل هوایی به‌مثابه بال‌های پرنده و جهانگردی خود پرنده است که در صورت ضعف و یا نبود بال‌ها هیچ پرنده‌ای قادر به پرواز نخواهد بود و شایان ذکر است که عدم و توسعه و پیشرفت در حمل و نقل هوایی یکی از مشکلات اساسی کشورهای در حال توسعه درزمینه جهانگردی بین‌المللی است.[۱۴]
و کشورهای مختلف با توجه به تاثیر توریسم و جهانگردی در چرخه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشورشان سعی می‌کنند نهایت تلاش را در جهت توریسم انجام دهند مثلاٌ کشور مالزی جهت رشد اقتصادی و جذب توریست از هواپیماهایی با ظرفیت ۵۰ فر با قیمت ۵۰ درصد تخفیف قیمت بلیط استفاده می‌شود به صورتی که این پروازها به صورت رفت و برگشت بین استان‌های مالزی برقرار بوده و پایین بودن قیمت بلیت این پروازها باعث شده که مردم از مدت‌ها قبل بلیت را پیش خرید نموده و رغبت فراوان به مسافران داشته باشند و در نتیجه این سیاست باعث توسعه و رونق صنعت حمل و نقل هوایی، رونق اقتصادی مناطق محروم و جذب توریست داخلی و خارجی می‌گردد، در کشور ما متاسفانه توجه کاملی هنوز صورت نگرفته که بتواند رضایت کامل را جلب نماید و توجه به این مشکلات و طبیعتاٌ حل آن ها می‌تواند در گسترش توریسم و به دنبال آن پیشرفت‌های اقتصادی و اجتماعی کمک شایانی انجام دهد، یکی از راهکارهای جذب توریست داخلی و خارجی داشتن تیم حمل و نقل هوایی، مطمئن، راحت، سریع و ارزان می‌باشد؛
فرسوده بودن ناوگان هوایی کشور باعث می‌شود توریست‌های خارجی کمتر رغبت به مسافرت با ناوگان هوایی ایران را داشته باشد این در حالی است که جذب مسافر بیشتر موجب رونق صنعت حمل و نقل هوایی کشور می‌شود پس ضروری است که توسعه دانش و فن‌آوری و مدیریت و تغییر نگرش در این صنعت بیشتر موردتوجه قرار گیرد، لذا افزایش مراکز پژوهش در بخش حمل و نقل هوایی کشور لازم و ضروری است.[۱۵]
در کنار این نمی‌توان از تاثیر اقتصادی این صنعت غافل شد طوری که تاثیر اقتصادی این مقوله به حدی قابل ملاحظه است که گفته می‌شد حدوداٌ ۷% از سرمایه جهان را در بر می‌گیرد. در بابت توریسم و جهانگردی گفته می شود که جهانگرد را به دو دسته تفکیک کرده‌اند: یک روزه، جهانگرد و گفته می‌شود اگر اقامت از یک سال بگذرد دیگر گردشگر محسوب نمی‌شود و اهمیت حمل و نقل به خصوص حمل و نقل هوایی به حدی است که به اعتقاد بعضی کارشناسان خود می تواند به صورت مجزا به‌عنوان یکی از ارکان اصلی جهانگردی مطرح شود و سالانه ۶۰۰۰ میلیون جهانگرد در سطح بین‌المللی به جهانگردی می‌پردازند و بیش از یک میلیارد سفر هوایی در سطح جهان صورت می گیرد و شاغلین مستقیم بخش جهانگردی نیز از مرز ۵۵ میلیون نفر در جهان تجاوز کرده است.
این تحولات عظیم را مدیون، خلاقیت، ابتکار، نوآوری و تلاش و همت مردان بزرگ در عرصه صنعت حمل و نقل، جهانگردی، هتلداری و … باید دانست. [۱۶]
پس نتیجه گیری که از بحث مذکور می‌شود نشان می‌دهد که نمی‌توان از نقش حمل و نقل هوایی در توسعه صنعت توریسم غفلت کرد و تاثیرات عظیم آن را نادیده گرفت.
۱: U.S.Texas Court of Civil Appeals ,Delta Air Lines vs.GIBSON,30 March 1977;14 Avi
۱۷٫۹۸۸٫cited in Reneh,op cit,at 146[1]
[۲] دانشجویان ارشد علوم ارتباطات، مقاله،۱۳۸۸, نقش حمل و نقل در توسعه کشور، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات
[۳] شادی، محمدعلی، نقش و جایگاه صنعت حمل و نقل در توسعه صنعت گردشگری،۱۳۸۵, مقاله، ص۲۳
[۴] منبع پیش – ص ۲
[۵] ستارفر، محمد، درآمدی بر سرمایه و توسعه، ۱۳۷۶ ,تهران، انتشاات دانشگاه علامه طباطبایی، ص۳۳
[۶] www.marinebusiness.blogfa.com
[۷] عظیمی، حمیدرضا، مدیریت استراتژیک، ۱۳۹۱ ,ص۶۴
[۸] ضرابی، محمدی، سقایی، چالش‌های صنعت حمل و نقل هوایی، مقاله، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، ۱۳۸۸, شماره (۳۳), ص۲۳
[۹] :منبع پیشین,ص۴
[۱۰] کاشف آرزف رامین، باطبی، احسان، برنامه‌ریزی استراتژیک فرودگاهی، روابط عمومی شرکت فرودگاه‌های کشور
[۱۱] برگرفته از سایت متعلق به شرکت طراحی سایت طرح وپردازش مبنا
[۱۲] : پایگاه خبری تحلیلی هدانا
[۱۳] نظریان، اصغر، قادری، اساماعیل، مقاله، نقش حمل و نقل هوایی در توسعه صنعت توریسم با تأکید بر فرودگاه بین‌المللی ارومیه،۱۳۸۹, شماره ۷, مجله نگرش‌های نو در جغرافیایی انسانی، ، ص ۳۱-۲۹
[۱۴] عزیزی، محمد، حمل و نقل در خدمت توسعه جهانگردی، ۱۳۷۸،شماره ۱۸۰ ,نشریه صنعت حمل و نقل
[۱۵] ضرابی، محمدی، سقایی، چالش های صنعت حمل و نقل هوایی ایران،۱۳۸۸, شماره ۳۳, مجله جغرافیایی و برنامه‌ریزبی محیطی,ص۲۹
[۱۶] خاکساری، علی، شناخت صنعت جهانگردی، ۱۳۷۷، موسسه آموزش، مطالعات و مشاوره سیاحتی
