2-2- ادبیات و مبانی نظری تحقیق ………………………………………………………………………….. 13

 

2-2-1- انواع حسابرس ………………………………………………………………………………………. 13

 

2-2-1-1- موسسه های حسابرسی ………………………………………………………………………… 13

 

2-2-1-2- حسابرس داخلی …………………………………………………………………………………. 13

 

2-2-1-3- ماهیت حسابرسی مستقل ……………………………………………………………………… 14

 

2-2-2- عوامل توجیه کننده تقاضا برای حسابرسی …………………………………………………… 14

 

2-2-2-1- تضاد منافع ………………………………………………………………………………………… 15

 

2-2-2-2- پیامدهای اقتصادی با اهمیت …………………………………………………………………. 15

 

2-2-2-3- پیچیدگی……………………………………………………………………………………………. 15

 

2-2-2-4- عدم دسترسی مستقیم ………………………………………………………………………….. 15

 

2-2-3- ویژگیهای حسابرس مستقل ……………………………………………………………………….. 16

 

2-2-3-1- ویژگی های فردی ………………………………………………………………………………. 16

 

2-2-3-1-1- استقلال ………………………………………………………………………………………… 16

 

2-2-3-1-2- جایگاه سازمانی ……………………………………………………………………………… 16

 

2-2-3-1-3- نگرش ذهنی ………………………………………………………………………………….. 17

 

2-2-3-1-4- آزادی عمل در آزمون و گزارشگری حسابرسی ……………………………………. 17

 

2-2-3-1-5- منافع مالی……………………………………………………………………………………… 18

 

2-2-3-1-6- صلاحیت حرفه ای…………………………………………………………………………… 18

 

2-2-3-1-7- صلاحیت اخلاقی و سایر ویژگی های شخصی ……………………………………… 18

 

2-2-3-2- ویژگی های ساختاری ………………………………………………………………………….. 18

 

2-2-3-2-1- اختیار …………………………………………………………………………………………… 18

 

2-2-3-2-2- پذیرش………………………………………………………………………………………….. 19

 

2-2-4- هدف های حسابرسی و صاحب کار …………………………………………………………… 19

 

2-2-4-1- مفاهیم اصلی ……………………………………………………………………………………… 19

 

2-2-4-2- مسئولیت مدیریت ………………………………………………………………………………. 19

 

2-2-4-3- اطمینان معقول …………………………………………………………………………………… 20

 

2-2-4-4- محدودیت های ذاتی …………………………………………………………………………… 20

 

2-2-5- کیفیت حسابرسی ……………………………………………………………………………………. 20

 

2-2-5-1- درک مفهوم کیفیت حسابرسی ……………………………………………………………….. 21

 

2-2-5-2- عوامل موثر بر کیفیت حسابرسی …………………………………………………………… 23

 

2-2-6- ریسک چیست؟ ……………………………………………………………………………………… 24

 

 

 

2-2-6-1- تعبیر ریسک به عنوان معیار تصمیم گیری ………………………………………………… 26

 

2-2-7- کیفیت حسابرسی و ریسک قضایی …………………………………………………………….. 29

 

2-3- پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………… 31

 

2-3-1- پیشینه تحقیقات داخلی …………………………………………………………………………….. 31

 

2-3-2- پیشینه تحقیقات خارجی …………………………………………………………………………… 32

 

2-4- خلاصه فصل …………………………………………………………………………………………….. 35

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

3-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………. 37

 

3-2- روش شناسی تحقیق ……………………………………………………………………………………. 37

 

3-3- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………. 38

 

3-4 فرضیه‌های تحقیق …………………………………………………………………………………………. 38

 

3-5- جامعه آماری و نمونه آماری …………………………………………………………………………. 38

 

3-6- مدل ها و متغیرهای تحقیق ……………………………………………………………………………. 39

 

3-6-1- متغیرهای وابسته …………………………………………………………………………………….. 39

 

3-6-2-متغیرهای مستقل ……………………………………………………………………………………… 39

 

3-7- روش آزمون فرضیه‌ها …………………………………………………………………………………. 40

 

3-8 – جداول فرضیه‌های تحقیق، متغیرها و نحوه اندازه گیری آنها ……………………………….. 42

 

3-8-1 جدول فرضیه‌های تحقیق و متغیرهای آن ……………………………………………………….. 42

 

3-8-2 جدول متغیرهای تحقیق، نحوه اندازه گیری آن ها و نماد های مورد استفاده آنها در مدل       43

 

3-9- روش جمع آوری اطلاعات ………………………………………………………………………….. 44

 

3-10-روش تجزیه و تحلیل داده‌ها ………………………………………………………………………… 45

 

3-11- روش های آماری………………………………………………………………………………………. 45

 

3-11-1- آمار توصیفی ……………………………………………………………………………………….. 45

 

3-11-2- آمار استنباطی ………………………………………………………………………………………. 45

 

3-11-2-1- رگرسیون چندمتغیره ………………………………………………………………………….. 46

 

3-11-2-2- روش آزمون فرضیه ها ………………………………………………………………………. 47

 

3-11-2-3- تحلیل همبستگی ………………………………………………………………………………. 47

 

3-11-2-4- ضریب تعیین …………………………………………………………………………………… 48

 

3-11-2-5- ضریب همبستگی ……………………………………………………………………………… 48

 

3-11-2-6- آزمون معنادار بودن……………………………………………………………………………. 48

 

3-11-2-7- آزمون معنادار بودن در الگوی رگرسیون………………………………………………… 50

 

3-11-2-8- آزمون معنادار بودن معادله رگرسیون ……………………………………………………. 50

 

3-11-2-9- آزمون معنادار بودن ضرایب ……………………………………………………………….. 50

 

3-11-2-10- آماره دوربین – واتسون …………………………………………………………………… 51

 

3-11-2-11- آزمون وونگ …………………………………………………………………………………. 51

 

3-11-2-12- آزمون والد …………………………………………………………………………………… 51

 

3-12- خلاصه فصل …………………………………………………………………………………………… 53

 

فصل چهارم:  تجزیه و تحلیل داده‌ها

 

4-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………. 55

 

4-2- آمار توصیفی …………………………………………………………………………………………….. 55

 

4-3- آمار استنباطی ……………………………………………………………………………………………. 56

 

4-3-1- آزمون فرضیه‌های اول تا سوم …………………………………………………………………… 56

 

4-3-2- آزمون فرضیه چهارم ……………………………………………………………………………….. 60

 

4-3-3- آزمون فرضیه پنجم …………………………………………………………………………………. 61

 

4-4- خلاصه فصل …………………………………………………………………………………………….. 64

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

 

5-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………. 66

 

5-2- نتایج فرضیه‌های تحقیق ………………………………………………………………………………… 67

 

5-2-1- نتایج فرضیه اول …………………………………………………………………………………….. 67

 

5-2-2- نتایج فرضیه دوم …………………………………………………………………………………….. 68

 

5 -2-3- نتایج فرضیه سوم …………………………………………………………………………………… 68

 

5-2-4- نتایج فرضیه چهارم …………………………………………………………………………………. 69

 

5-2-5- نتایج فرضیه پنجم …………………………………………………………………………………… 70

 

5-3)- پیشنهادهای تحقیق …………………………………………………………………………………….. 70

 

5-3-1- پیشنهادهایی مبتنی بر نتایج تحقیق ………………………………………………………………. 70

 

5-3-2- پیشنهادهایی برای تحقیق های آتی ……………………………………………………………… 71

 

5-4- خلاصه فصل …………………………………………………………………………………………….. 72

 

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………………. 73

 

پیوست ها ………………………………………………………………………………………………………….. 76

 

پیوست الف: فهرست شرکتهای نمونه در تحقیق ………………………………………………………… 77

 

پیوست ب: خروجی های آماری تحقیق ……………………………………………………………………. 78

 

 

 

فهرست جدول ها

 

 

 

عنوان                                                                                                                           صفحه

 

جدول (3-1): فرضیه‌ها تحقیق و متغیرهای آن………………………………………………………………… 42

 

جدول (3-2): متغیرهای تحقیق و نحوه اندازه گیری آنها………………………………………………….. 43

 

جدول (4-1): آمار توصیفی متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………. 55

 

جدول (4-2): ماتریس همبستگی متغیرهای تحقیق…………………………………………………………… 57

 

جدول (4-3): نتایج ضرایب مدل 1……………………………………………………………………………… 58

 

جدول (4-4): نتایج کلی مدل 1………………………………………………………………………………….. 59

 

جدول (4-5): نتایج مدل 2………………………………………………………………………………………… 60

 

جدول (4-6): نتایج مدل 2………………………………………………………………………………………… 61

 

جدول (4-7): جدول توصیفی میانگین چهار گروه (فرضیه 5)…………………………………………… 62

 

جدول (4-8): آزمون F  و آزمون لوین فرضیه پنجم………………………………………………………. 62

 

جدول (4-9): آزمون مقایسه میانگین (فرضیه 5)……………………………………………………………. 63

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

 

عنوان                                                                                                                                 صفحه     

 

نمودار (1-1): چارچوب مفهومی عوامل موثر بر کیفیت حسابرسی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طبق مدل سان و لیو (2011)……………………………………………………………………………………….. 8

 

نمودار (2-1): بازدهی سرمایه گذاری دو فرصت A و B در شرایط اطمینان ، راعی و سعیدی، 1389   26

 

نمودار(2-2): بازدهی سرمایه­گذاری در شرایط اطمینان برای فرصت B و شرایط عدم اطمینان برای فرصت A، راعی و سعیدی، 1389، 51…………………………………………………………………………………………………… 26

 

نمودار (2-3): رابطه بین ریسک و بازده مورد انتظار بر حسب ریسک‌پذیری افراد مختلف، جونز،  1386،17     28

 

نمودار (4-1): نمودار میانگین اقلام تعهدی ………………………………………………………………….. 64

 

 

 

چکیده

 

 

 

در دنیای تجارت، امروزه ریسک دعوی قضایی و گزارشگری آن از اهمیت بسیاری برخوردار است، چرا که با توجه به اینکه دستکاری سود توسط مدیریت درجهت برقراری و حفظ منافع خود، باعث خدشه دار کردن محتوای اطلاعاتی حسابداری و گمراهی استفاده کنندگان از صورتهای مالی می‌شود، لذا سوالی که مطرح می‌گردد این است که آیا بین ریسک دعوی قضایی و کیفیت حسابرسی رابطه معناداری وجود دارد یا خیر؟

 

هدف از انجام این پژوهش بررسی رابطه بین ریسک دعوی قضایی و کیفیت حسابرسی است. در این میان بررسی ریسک دعوی قضایی و میزان اقلام تعهدی نیز مورد بررسی قرار گرفت.

 

پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کابردی و از بعد روش شناسی از نوع تحقیقهای توصیفی – همبستگی می باشد. جامعه آماری این پژوهش، کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشند که با انتخاب 124 شرکت به عنوان نمونه آماری، داده‌های آنها  طی دوره زمانی 1386 تا 1390 جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفتند. برای آزمون فرضیه‌های تحقیق از مدلهای رگرسیونی خطی چندگانه و مدل رگرسیون لوجستیک استفاده گردید و برای محاسبه ریسک دعوی قضایی از مدل جبری ارائه شده در تحقیق سان و لیو استفاده گردید، داده‌های تحقیق پس از گردآوری توسط نرم افزارهای SPSS و EVIEWS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان داد که بین ریسک دعوی قضایی و کیفیت حسابرسی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین بیانگر این است که هرچه میزان اقلام تعهدی اختیاری بیشتر باشد، میزان ریسک دعوی قضایی نیز افزایش خواهد یافت.

 

 

 

واژه های کلیدی: کیفیت حسابرسی، اقلام تعهدی، اقلام تعهدی اختیاری و ریسک دعوی قضایی

 

 

 

 

 

فصل اول:

 

کلیات تحقیق

 

 

 

1-1- مقدمه

 

اطلاعات مالی، همواره تاثیر بسزایی در تصمیم گیری های استفاده کنندگان درون و برون سازمانی ایفا می کند، چرا که این استفاده کنندگان با تکیه بر این اطلاعات، به اتخاذ تدابیر سرمایه گذاری می پردازند، در این میان حرفه حسابرسی به عنوان عامل سوم با اعتباردهی به این صورتها، اعتماد ذینفعان را بیش از پیش افزایش داده و به استفاده کنندگان صورتهای مالی اطمینان می دهد که این اطلاعات فاقد هر گونه تحریف و یا اشتباه با اهمیت بوده، و وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی را به نحو مطلوب و شایسته طبق استانداردهای حسابداری نشان می دهد، اما سوال قابل بحثی که در این جا مطرح می‌گردد این است که فرآیند حسابرسی تا چه حد توانسته است اشتباهات و اشکالات موجود را کشف و گزارش نماید و در کل سطح کیفیت حسابرسی انجام شده چگونه بوده است. در پاسخ به این سوال می توان به بحران های مالی جهانی و رویدادهای آشفته سازی که در اقتصاد بین المللی در طول یک یا دو دهه گذشته رخ داده (از قبیل ورشکستگی شرکت انرون و ورلدکام ) اشاره کرد، به همین جهت نقش کیفیت حسابرسی و گزارشات مالی معتبر و با کیفیت توسط انجمن های برجسته حسابرسی در این جا پر رنگ تر می‌شود. مزیت این پژوهش نسبت به سایر پژوهش های انجام شده در داخل کشور که بیشتر به تحقیق در مورد مدیریت سود و کیفیت حسابرسی به شیوه‌های مختلف پرداخته اند، بررسی تاثیر معیار ریسک دعوی قضایی با کیفیت حسابرسی و دیگر عوامل موثر بر آن می باشد.

 

با توجه به حسابرسی های صورت گرفته تاثیر خطر قضایی صاحبکار خاص بر تمایز کیفیت حسابرسی بین حسابرسان رسمی و غیر رسمی قابل درنگ و بررسی است، چرا که به اعتقاد دای (1993) حسابرسان بزرگ ثروت بیشتری دارند و اهداف جذاب و فریبنده ای برای دادخواهی دارند. حسابرسان رسمی متحمل زیان های پولی و اعتباری بیشتری از دادخواهی نسبت به حسابرسان غیر رسمی می‌شوند، بنابراین طبعا حسابرسان بزرگ کوشش بیشتری برای اجتناب یا کاهش دادخواهی بالقوه دارند، هنگامی که ریسک قضایی شرکتی بالا باشد، حسابرسان رسمی وقت بیشتری جهت بررسی و اجرای حسابرسی ماهرانه و تخصصی صورتهای مالی شرکت و نظارت بر سیستم گزارشگری مالی خواهند گذاشت، چرا که به گفته دی آنجلو (1981) حسابرسان بزرگ نسبت به سایر حسابرسان، انگیزه بیشتری جهت حفاظت از شهرت و اعتبار خود در رابطه با ارائه خدمات بهتر دارند. لذا هدف از این پژوهش به صورت تخصصی، بررسی این است که حسابرسان رسمی برای شرکتهای با ریسک دعاوی قضایی بالاتر نسبت به شرکتهای با ریسک قضایی پایین، حسابرسی با کیفیت بالاتر ارائه می کنند. که نتایج این تحقیق می تواند بر تصمیمات استفاده کنندگان قابل ملاحظه و تاثیرگذار باشد.

 

 

 

اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

 

هزینه‌های ناشی از دعاوی قضایی بسیار با اهمیت و اساسی است، چرا که بستانکاران، اعتباردهندگان، مدبران و کارکنان مهمترین گروه هایی هستند که به طور چشمگیری از خطر دعاوی قضایی تاثیر می پذیرند، مطالعات اخیر حاکی از آن است که مدیران شرکتهای دارای دعاوی ممکن است اطلاعات مالی خود را در این زمینه پنهان سازی نموده و یا نتایج ناشی از خطر دادخواهی را گزارش ننمایند، بنابراین یکی از عوامل مهم و موثری که شرکت­ها ممکن است با آن روبرو شوند دعوی قضایی است که امکان دارد برای آن شرکت به وجود آید. دعوی قضایی می­تواند بر ارزش شرکت و همچنین دید سرمایه­گذاران تاثیرگذار باشد. یکی از مواردی که در کیفیت صورت­های مالی و گزارش آن تاثیرگذار است، کیفیت حسابرسی انجام شده توسط حسابرس مستقل صورت­های مالی شرکت است. در نتیجه بررسی این مورد که آیا ارتباط معناداری بین کیفیت حسابرسی و ریسک دعوی قضایی وجود دارد، می­تواند به صاحبان اصلی شرکت، مدیران از جهت استخدام حسابرسان باکیفیت و به حسابرسان در انتخاب مشتریان خود کمک شایانی نماید. از موارد دیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار می­گیرد رابطه بین ریسک دعوی قضایی و کیفیت حسابرسی با میزان اقلام تعهدی اختیاری است، که می­تواند به حسابرسان در بررسی اقلام تعهدی شرکت­هایی که از ریسک دعوی قضایی بالایی برخوردارند کمک نماید.

 

 

 

1-4- اهداف کلی تحقیق

 

هر پژوهشی برای دستیابی به اهداف خاصی صورت می پذیرد، این هدف در قالب مساله تحقیق نمایان می‌شود، از آنجایی که تاکنون در هیچ یک از تحقیق ها به بررسی ارتباط بین ریسک دعوی قضایی با کیفیت حسابرسی پرداخته نشده است. تحقیق حاضر قصد دارد این کمبود را تا حدودی برطرف نماید. بنابراین هدف اصلی این تحقیق این است که علاوه بر بررسی ارتباط بین ریسک دعاوی قضایی با کیفیت حسابرسی، ارتباط بین ریسک دعوی قضایی و میزان اقلام تعهدی را نیز مورد بررسی قرار می دهد. هدف دیگر این پژوهش، بررسی رابطه بین کیفیت اقلام تعهدی و کیفیت حسابرسی است، چرا که اقلام تعهدی تحت تاثیر رویه ها و خط مشی های انتخابی و اعمال فرصت طلبانه مدیریت قرار می گیرد.

 

 

 

1-5- فرضیه­های تحقیق

 

بیان مسئله به صورت گذرا و کلی بیان شده است، و لذا چون به صورتی مبهم و پیچیده بیان می‌گردد، تدبیر و هدایت آن میسر نخواهد بود، بنابراین امکان حل مسئله به صورت علمی امکان پذیر نمی باشد، مگر این که به فرضیه یا فرضیاتی تبد