فصل دوم: چارچوب نظری و پیشینه پژوهش 10

 

2-1 مقدمه 11

 

2-2 مروری بر ادبیات موضوع 11

 

2-3 تعاریف عملیاتی و مفهومی واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی 13

 

2-4 مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای Capital Asset Pricing Model(CAPM) 13

 

(TFPM) Fama–French three-factor model 14

 

2-6 مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای چهار عامله کارهارت(FFPM) 15

 

2-7  بازده مورد انتظار بازار(Rm) 15

 

2-8  نرخ بازده بدون ریسک(Rf) 16

 

( ): ضریب ریسک سیستماتیک سهم در بازار بورس 16

 

16

 

16

 

17

 

17

 

17

 

18

 

18

 

18

 

19

 

19

 

19

 

28

 

32

 

33

 

33

 

34

 

35

 

35

 

35

 

 

36

 

36

 

36

 

37

 

38

 

38

 

38

 

38

 

39

 

. 39

 

40

 

40

 

41

 

41

 

42

 

43

 

43

 

44

 

44

 

44

 

44

 

45

 

46

 

46

 

47

 

47

 

48

 

49

 

50

 

55

 

56

 

57

 

58

 

66

 

67

 

68

 

68

 

70

 

70

 

72

 

 

1. 72

 

1. 72

 

73

 

 

3. 73

 

3. 74

 

3. 75

 

3. 76

 

3. 77

 

78

 

 

9. 79

 

9. 80

 

9. 81

 

9. 83

 

9. 84

 

87

 

87

 

89

 

91

 

نگاره3-1 متغیرهای عملیاتی پژوهش  ………………………………………………………………………………………….35

 

نگاره 4-1 فهرست شرکتهای برتر بورس توراق بهادار تهران نمونه پژوهش……………………………………….48

 

نگاره 4-2 آمار توصیفی متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………….49

 

نگاره 4-3 جدول ضرایب همبستگی……………………………………………………………………………………………..55

 

نگاره4-4 سطح معنی داری ضرایب همبستگی ………………………………………………………………………………56

 

نگاره4-5 آزمون دوربین واتسون…………………………………………………………………………………………………..57

 

نگاره 4-6 معنی داری R2 برای مدل ها………………………………………………………………………………………….58

 

نگاره 4-7 مدل CAPM………………………………………………………………………………………………………………60

 

نگاره 4-8 مدل SCAPM …………………………………………………………………………………………………………..60

 

نگاره4-9 مدل KCAPM………………………………………………………………………………………………………….61

 

نگاره 4-10 مدل TFPM……………………………………………………………………………………………………………61

 

نگاره 4-11 مدل STFPM ……………………………………………………………………………………………………….62

 

نگاره 4-12 مدل KTFPM………………………………………………………………………………………………………..62

 

نگاره 4-13 مدل FFPM……………………………………………………………………………………………………………63

 

نگاره 4-14 مدل  SFFPM………………………………………………………………………………………………………..63

 

نگاره 4-15 مدل KFFPM………………………………………………………………………………………………………..64

 

نگاره 4-16سطح معنی داری آزمون نرمال بودن جمله خطا………………………………………………………………65

 

نگاره 5-1 نتایج مدل ها بر اساس ضریب تعیین……………………………………………………………………………..67

 

 

 

عنوان تحقیق

 

تبیین تغییرات بازده در سه مدل CAPM، TFPM، FFPM در بورس اوراق بهادارتهران

 

چکیده

 

مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای(CAPM)  به مدت سی سال بر نظریه مالی حاکم بوده است. مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای یکی از مدل های تعادلی است که علت متفاوت بودن نرخ های بازدهی مورد انتظار اوراق بهادر مختلف را تشریح می کند. این مدل اظهار می کند که بتای  بازار به تنهایی برای توضیح بازده سهام کافی است. با این وجود شواهد نشان می دهد که روند بازده سهام نمی تواند صرفاً با مدل قیمت گذارایی دارایی سرمایه ای یک عامله توصیف شود. بنابراین، یک نظر آن است که  عوامل دیگر برای توضیح تغییرات قیمت در بازار بورس سهام به منظور کامل کردن بتا اضافه شوند. سهم اصلی این تحقیق مقایسه ی بین CAPM، مدل قیمت گذاریی دارایی فاما و فرنچ(TFPM)و مدل قیمت گذاری چهار عامله (FFPM) با اضافه کردن گشتاور سوم و چهارم برای توضیح تغییرات بازده مورد انتظار سهام شرکت های عضو بورس تهران است. جامعه­ی آماری تحقیق حاضر، شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال 1386 تا پایان سال 1389 به مدت 4 سال  می باشد. حجم نمونه شامل33 شرکت از بین100 شرکت  برتر شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تهران است.  در تحقیق حاضر بررسی می شود آیا با افزودن چولگی و کشیدگی در شاخص مدل قیمت گذاری دارایی  چهار عامله(FFPM) در یک دوره ی کوتاه مدت این مدل قابلیت و توانایی بالاتری برای توضیح تغییرات بازده سهام نسبت به سایر مدل های قیمت گذاری دارایی دارد.

 

انتخاب بهترین مدل بر مبنای بالاترین ضریب تعیین خواهد بود. مدل قیمت گذاری چهار عامله (FFPM ) با افزودن عامل کشیدگی این نتیجه را می رساند که خود بهترین مدل باشد.

 

کلید واژه ها: بازده  سهم مورد انتظار، مدل قیمت گذاریی دارایی سرمایه ای، مدل قیمت گذاری دارایی فاما و فرنچ،  مدل قیمت گذاری چهار عامله،  چولگی، کشیدگی و ضریب تعیین

 

 1- 1 مقدمه

 

مدل های قیمت گذاری سرمایه گذاری با افزایش عاملهای موثر بر بازده سهام برای بسیاری از تصمیمات مالی همچون پیش بینی هزینه سرمایه برای تصمیمات سرمایه گذاری، برگزیدن پورتفوی،  بودجه بندی سرمایه ای و ارزیابی عملکرد مهم و با اهمیت است. این مدل ها توسط پژوهشگران مختلف به تدریج تکامل یافته و مدلهای کاملتری برای توضیح بهتر تغییرات بازده سهام بوده اند در این تحقیق نیز سعی شده است که این مدلها با هم مقایسه و تببین گشته و بهترین مدل برای توضیح تغییرات بازده سهام مشخص شود.

 

   مدل هایی که اغلب برای برآورد هزینه سرمایه استفاده می شوند نسخه کلاسیک CAPM شارپ(1964)، لینتر(1965) وموسسین(1966) هستند که توسط گراهام وهاروی (2001) گزارش شده اند. مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای این محققان نشان می دهد روند تغییر در بازده سهام  می تواند فقط با بتای بازار  توضیح داده شود. در حالی که در تحقیقات (فاما و فرنچ(1992)؛ استرانگ وایکس یو(1997)؛ جاگانتان وونگ (1996)؛ لتتو و لودویگسون(2001) شواهد بیشتری  بوده که نشان می دهد روند بازده سهام نمی تواند کاملاً با عامل بتا شرح داده شود. مطالعات  فاما و فرنچ و سایرین نشان می دهدکه متوسط نرخ بازده سهام علاوه بر بتای بازار،  با اندازه ی شرکت(بنز1981)، نرخ سود به قیمت(بسو 1983) نسبت ارزش دفتری به سرمایه بازار (روسن برگ1985)و رشد فروش گذشته(لکونیشوک و همکاران1994) مرتبط است.

 

محققان عملکرد  مدل های جایگزین را که  بازده سهام را بهتر می تواند توضیح دهد، بررسی کرده اند. در ادبیات قیمت گذاری دارایی،  این مدل سه مسیر جداگانه می گرفت 1: مدل چند عامله، که  تعدادی عامل به نرخ بازده بازار از قبیل حجم بین مدل قیمت گذارایی دارایی سرمایه مرتون (1973) و مدل فاما و فرنچ اضافه می کند.2: نظریه قیمت گذاری آربیتراژ راس (1997) و3: مدل ناپارامتری که از ادبیات CAPM انتقاد می کند و مشمول گشتاور اضافی توصیف شده توسط هاروی و سیدیک(2000) ودیتمار(2002)است

 

فاما و فرنچ (1992) بیان می کنند که دو متغیر  یعنی، اندازه شرکت و نسبت ارزش دفتری به بازار توضیح بهتری درباره ی مقدار میانگین روند بازده سهام نسبت بهCAPM فراهم می آورد. در نتیجه، فاما و فرنچ (1993) با اضافه کردن حساسیت های متوسط بازده سهام به اندازه شرکت  و نسبت  ارزش دفتری به بازار، مدل تک عامله را به مدل سه عامله گسترش می دهند. این نشان می دهد که مدل قیمت گذاری سه عامله(TFPM) می تواند  نابه هنجاری های بزرگتر بازار را به جز گشتاور نابهنجار نشان دهد. (فاما و فرنچ 1996؛اسنس 1997). یک سؤال جالب این است که آیا رابطه‌ای بین بازده و نسبت سهام شرکت‌ها وجود دارد؟ فاما و فرنچ(1992) این‌ مسئله را مورد بررسی قرار دادند و متوجه شدند که چنین رابطه‌ای وجود دارد بویژه اینکه دریافتند که به‌طور میانگین هرچه‌ مقدار نسبت BE/ME بزرگتر باشد، نرخ بازده نیز بیشتر خواهد بود.

 

 

 

علاوه بر این، جگادش و تیتمان(1993، 2001) استدلال می کنند شواهد مهمی وجود دارد که نشان می دهد عملکرد سهامی را می توان خوب یا بد در نظر گرفت که یک تا سه سال تغییرات قابل توجهی (خوب یا بد) را  برای دوره ی بعدتجربه نکند. در پاسخ به  این شرایط،  کارهارت (1997) مدل قیمت گذاری چهار عامله(FFPM) را برای توضیح بازده متوسط سهام با اضافه کردن گشتاور کشیدگی و چولگی در مدل فاما و فرنچ پیشنهاد داد.

 

 

 

مطالعات جایگزین آمده اند تا پاسخی به عملکرد ضعیف مدل قیمت گذاری سرمایه ای بدهند آنها مدل قیمت گذاری سرمایه ای سه گشتاور را گسترش می دهند  که در آن سرمایه گذاران در انتخاب سبد سرمایه گذاری چولگی را به عنوان گشتاور اضافی در CAPM کلاسیک  در نظر بگیرند. دیتمار(2002) مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای سه عاملی را به صورت مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای چهار عاملی با اضافه کردن کشیدگی برای ترجیحات سرمایه گذاران توسعه می دهد.

 

هنوز به طور وسیع در ایران به مطالعه ای که به استفاده از گشتاورها  به عنوان عامل متفاوتی درمدل قیمت گذاری دارایی توجه کند، پرداخته نشده است. بنابراین برمبنای توصیف کوتاه بالا، این تحقیق تمایل دارد عامل گشتاوری در چندین مدل قیمت گذاری دارایی را بررسی کند.

 

   1-2 بیان مساله و علل برگزیدن موضوع پژوهش

 

 بازارهای سرمایه سازمان یافته و دارای نقدینگی زیاد عامل موثر  در توسعه کل اقتصاد از طریق  تخصیص سرمایه به پروژه  های  مهم  و ارزیابی سرمایه گذاری هستند. تحصیل  کلیه این منافع  مشروط به کارایی عملکرد بورس اوراق بهادار است. برای کمک به تحقق کارایی در بازار باید ابعاد مختلف بورس اوراق بهادار و مکانیزم های تاثیر گذار بر آن شناسایی شود وبه منظور افزایش  سطح آگاهی مشارکت کنندگان در بازار در اختیار  آنان قرار گیرد. یکی از عوامل تاثیر گذار بر کارایی عملکرد بورس اوراق بهادار ایجاد روش هایی برای اخذ تصمیمات مناسب سرمایه گذاری توسط سرمایه گذاران است به علت عوامل مختلف تاثیر گذار در تغییرات بازده سهام، سرمایه گذاران هنوز در انتخاب درست مدل تصمیم گیری و قیمت گذاری سهام مردد هستند. در این تحقیق با افزودن مدل چهار عامله ی قیمت گذاری علاوه بر مدل قیمت گذاری فاما و فرنچ و مدل  تک عامله ی قیمت گذاری دارایی تاثیر عوامل ریسک، اندازه شرکت، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار و نرخ متوسط بازده سهام برنده وبازنده و بی طرف را بر تغییرات بازده سهام بررسی می کند.

 

    1-3  پرسش های پژوهش

 

این تحقیق این سوال را مطرح می کند که آیا افزودن چولگی و کشیدگی در شاخص مدل قیمت گذاری دارایی در دوره ی کوتاه مدت، قابلیت و توانایی بالاتری نسبت به سایر مدل های قیمت گذاری دارایی برای توضیح تغییرات بازده سهام مورد انتظار خواهد داشت؟

 

1-4 اهداف پژوهش

 

یکی از اهداف این تحقیق می تواند افزایش توانایی سرمایه گذاران در درک بهتر رابطه ی بین ریسک و بازده در مورد سهام باشد. در ضمن از نتایج این تحقیق می توان در انتخاب مدل های تصمیم گیری سرمایه گذاران و انتخاب پرتفوی مناسب جهت سرمایه گذاری استفاده کرد.

 

هدف اصلی این تحقیق تعیین بهترین مدل قیمت گذاری سهام به منظور توضیح تغییرات بازده سهام مورد انتظار  بازار بورس تهران در دوره ی زمانی چهار ساله (1386-1389) از میان 9 مدل CAMP،SCAMP ، KCAMP ،  TFPM، STFPM ،  KTFPM،    FFPM،   SFFPM،  KFFPM است و بالاترین ضریب تعیین هریک از این مدلها،   بهترین مدل خواهد بود.

 

1-5  اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

 

رشد و شکوفایی اقتصاد هر کشور به سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب بستگی دارد، هدایت صحیح جریانات نقدی‌ به‌سمت کارهای تولیدی، رشد اقتصادی، افزایش تولید ناخالص ملی، ایجاد اشتغال، افزایش درآمد سرانه و نهایتاً رفاه عمومی را در پی خواهد داشت. بدون شک عمده‌ترین اقدام در جهت تشویق مردم درسرمایه‌گذاری در فعالیتهای تولیدی یا خرید سهام شرکتها، ایجاد تحول بین بازدهی و ریسک این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها در مقایسه با سایر سرمایه‌گذاری‌ها غیرمولد است.بورس اوراق بهادار به‌عنوان بازاری عمل می‌کند که در آن پس‌اندازها و وجوه نقدینگی اشخاص با استفاده از نقش‌ واسطه‌گری و خدمات کارگزاران به‌مصرف در مؤسسات تولیدی یا بازرگانی به‌صورت بلندمدت هدایت می‌شود. ارزشگذاری یکی از موضوعات اساسی در حوزه های مدیریت مالی و سرمایه گذاری است. سرمایه گذاران با داشتن اطلاعات حسابداری می توانند عایداتشان را حداکثر کنند، بدین منظور باید از مدل های ارزش گذاری و عوامل مؤثر بر آن ها استفاده کنند. پیش بینی می شود نتایج این تحقیق برای ادبیات مدیریت مالی برحسب مدل قیمت گذاری دارایی مقایسه ای برای توضیح تغییرات بازده سهام مورد انتظار موثر باشد، خصوصاً مطالعه و بررسی مدل قیمت گذاری سه عامله و چهار عامله که باعامل چولگی و کشیدگی توسعه داده می شوند. در ایران بر روی مدل چهار عامله تا کنون بررسی دقیق و جامعه ای  انجام نشده است و با مدل های پیشین مقایسه نگردیده است تا به اهمیت این مدل پی برده شود. با انجام این تحقیق  مشاهده می شود که بهترین مدل در حال حاضر  برای توضیح بازده بازار سهام در بورس تهران همین مدل  قیمت گذاری چهار عامله با افزودن کشیدگی است.

 

1-6 فرضیه های پژوهش

 

       فرضیه تحقیق عبارت است از یک تصور ذهنی، بیانی حدسی، یک حکم موقتی در مورد روابط بین دو یا چند ‏متغیر و یا احتمالی که محقق در مورد نتایج ویژه تحقیق، پیش از آزمایش و تجربه، پیش‌بینی می‌کند و یا موقتاً ‏قبول می‌نماید. به عبارت دیگر، فرضیه تحقیق پاسخی آزمایشی به یک پرسش است، یک گمان و حدس بخردانه‌ای ‏است که باید برای تأیید درستی یا نادرستی آن در بوته آزمایش گذاشته شود.  فرضیه در حقیقت راه حل پیشنهادی پژوهشگر برای حل مسئله است. به همین دلیل تدوین یک فرضیه ‏مناسب بستگی به چگونگی بیان مسئله دارد. ‏(مروت،آزادبخت1355)

 

فرضیه تحقیق این است که  با افزودن چولگی و کشیدگی در شاخص مدل قیمت گذاری دارایی  چهار عامله (FFPM) در یک دوره ی کوتاه مدت این مدل قابلیت و توانایی بالاتری برای توضیح تغییرات بازده سهام نسبت به سایر مدل های قیمت گذاری دارایی دارد.

 

 1-7 روش شناسی پژوهش

 

این تحقیق از جمله تحقیقات زمینه ای پس رویدادی است. هدف تحقیقات پس رویدادی، بررسی روابط علت و معلولی از طریق مطالعه نتایج موجود و زمینه قبلی به امید یافتن علت عمل انجام شده است. در این تحقیق بعد از محاسبه آمار توصیفی متغیر ها ابتدا با استفاده از آزمون t&F در سه مدل اصلی مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای(CAPM)، مدل قیمت گذاری سرمایه ای سه عامله فاما و فرنچ(TFPM) و مدل قیمت گذاری سرمایه ای چهار عامله کارهارت که با افزودن کشیدگی و چولگی به  مدل های مذکور در مجموع به 9 مدل  رسیده آزمون همبستگی متغیرها را در این 9 مدل با استفاده از پرتفوی شرکتها انجام می دهیم و در نهایت ضریب تعیین  متغیر ها را در این 9 مدل محاسبه کرده تا بهترین مدل براساس بالاترین ضریب تعیین انتخاب گردد. متغیر اندازه شرکت از لگاریتم کل دارایی های شرکت بدست می آید ودر نسبتBE/ME ( ارزش دفتری) BE ( ازجمع کل حقوق صاحبان سهام که در تراز نامه عنوان شده است حاصل می‌شود و ارزش بازار سهام  (ME) از ارزش بازار (قیمت تابلو ) در تعداد  سهام بدست می آید.شرکتهایی که نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار سهام BE/ME بزرگتری دارند احتمالاً ریسک بیشتری هم خواهند داشت، زیرا با یک شوک در بازار مقدار ME مساوی  BE و یا نزدیک به  BE خواهد شد. پس منطقاً می‌توان اینگونه حدس زد که BE/ME بزرگتر ریسک بیشتری را به همراه دارد و ریسک بیشتر مستلزم بازده بیشتر است و برای محاسبه بتا، اختلاف میزان نرخ بازده ی سهام را درمقایسه بانرخ بازده ی بازار (نرخ بازده ی شاخص) محاسبه می‌کنند. هرچه بتای یک سهم خاص ازعددیک فاصله بگیرد، به معنای تفاوت بیشتر ریسک آن سهم درمقایسه باریسک کل بازاراست. بنابراین سرمایه‌گذاری درسهام مزبور ریسکی بیشتراز ریسک کل بازار را به سرمایه‌گذار تحمیل می‌کند.

 

1-7-1 شکل گیری پرتفوی

 

پرتفوی بازار شامل چندین قلم دارایی پرریسک است که در سیستم اقتصاد بین الملل وجود دارد در این سیستم هر قلم دارایی متناسب با  کل ارزش بازار سهم است (در رابطه  با کل ارزش سایر همه دارایی ها) معمولا این نوع پرتفوی را پرتفوی مبتنی بر ارزش می نامند.

 

معیار عامل اندازه شرکت سهام ها با استفاده از سرمایه گذاری بازار از کوچکتر به بزرگتر تقسیم می شوند. برای جداکردن نمونه به دو گروه کوچک و بزرگ از مقدار میانه استفاده می شود. سپس نمونه ها هر سال بر مبنای نسبت ارزش دفتری به بازار و معیار کم ،  متوسط و زیاد طبقه بندی می شوند.

 

معیار نسبت BE/ME زیر 30% LOW، 40% MEDIUM وبالای 70% HIGH و معیار WML بیش از 30% افزایش قیمت متوسط سهم به عنوان سهام برنده تلقی می شود، درحالی که سی درصد کاهش قیمت متوسط، سهام بازنده تلقی می شود. دامنه ی بین سهام برنده وسهام بازنده (40%) سهام  بی طرف تلقی می شود.

 

1-7-2 روش گرد آوری اطلاعات

 

در این پژوهش برای جمع آوری داده ها  از دو روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است  در بخش کتابخانه ای  مبانی نظری پژوهش در کتب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین استخراج شده است و دربخش میدانی پژوهش برای جمع آوری داده ها از بانک اطلاعاتی ره آورد نوین 3 و وب سایت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران، سایت کدال، www.rdis.ir، www.tsetmc.com استفاده شده است تا داده های ترازنامه، سود و زیان  و صورت جریان وجوه نقد برای دوره های مورد نظر گردآوری شود همچنین به منظور قابلیت اتکای  بالای اطلاعات مالی تلاش زیادی  انجام شده تا این اطلاعات از صورت های مالی حسابرسی شده استخراج شوند. این اطلاعات در نرم افزار excel نسخه 2007 مرتب و سازماندهی می شوند و سپس برای آزمون فرضیه و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش panel data از نرم افزار  Eviewes استفاده می گردد.

 

 1-8  متغیر های پژوهش

 

        متغیر وابسته تحقیق بازده مورد انتظار یک دارایی (اوراق بهادار) یا به عبارتی E(Ri )- Rf  که بازده اضافی شرکت نسبت به بازده بدون ریسک است  و متغیر های مستقل؛ کشیدگی، چولگی، بتا، SMB، HML، WML می باشند.

 

1) بتای بازار( ): ضریب ریسک سیستماتیک سهم در بازار بورس(MKT)

 

2)HML: تفاوت بین میانگین ساده بازده دو پورتفوی با نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار سهام بالاو میانگین ساده بازده  دو پورتفوی با نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار سهام پایین است.( LOW, MEDIUM, HIGH)

 

3) SMB: تفاوت بین  متوسط نرخ بازده شرکتهایی با اندازه کوچک و نرخ متوسط بازده  شرکتهایی با  اندازه بزرگ (BIG,SMALL)

 

4) WML: تفاوت بین  نرخ  متوسط بازده پورتفوی سهام برنده (SMALL/BIG WINNER & WINNER)ونرخ متوسط بازده  بازنده  پورتفوی سهام(SMALL/BIG LOOSER & (LOOSER است. (WINNER,NEUTRAL,LOOSER)

 

1-9 کاربران پژوهش

 

     گروه های مختلف استفاده کننده از مدل های مختلف قیمت گذاری سرمایه ای از قبیل سرمایه گذاران، اعتبار دهندگان، مدیریت جهت اتخاذ تصمیم های اقتصادی و افزایش توانایی آنها برای شناخت عوامل تاثیر گذار بر روند بازده سهام به اطلاعاتی در مورد علل تغییر دارایی ها و بدهی ها، توضیح تغییرات روند بازده سهام، تخمین بازده مورد انتظار سهام، برآورد هزینه سرمایه، نتایج معاملات  و آثار رویداد ها و شرایط برخاسته از محیط نیاز دارند این گروه های استفاده کننده عبارت اند از :

 

 

• مدیران شرکتها

 

• سهامداران

 

• س