فیزیولوژی استرس… 21

مهم ترین واکنش های دفاعی افراد در برابر استرس… 24

مکانیزم های نظم دهی به تنیدگی : 25

شخصیت مقاوم در برابر استرس… 26

روانشناسی استرس… 26

موضع گیری های نظری در خصوص شیوه های مقابله. 27

مدل لازاروس و فولکمن.. 28

هنر به عنوان روش مقابله. 32

چند شیوه دیگر برای مقابله با استرس… 33

کنترل فشار های روانی در ورزشکاران. 34

علت فشار های روانی در ورزشکاران. 35

سه راه برای تنظیم فشار های روانی.. 38

تعریف گروه. 40

تاریخچه گروه درمانی.. 41

ساختار و سازمان گروه. 43

شرایط انتخاب اعضاء ، اندازه ، تعداد جلسات و گروه درمانی.. 44

ویژگی های رهبر گروه. 46

تعریف روان درمانی گروهی 47

مزیت های روان درمانی گروهی.. 47

رویکرد گروه درمانی.. 48

درمان شناختی رفتاری.. 48

تاریخچه و تکامل درمان شناختی – رفتاری.. 50

مرحله اول : شکل گیری و رشد رفتار درمانی.. 51

مرحله دوم : شکل گیری شناخت درمانی.. 51

مرحله سوم : تلفیق رویکرد های شناختی و رفتاری.. 52

ویژگی های درمان شناختی – رفتاری.. 54

روش های جسمانی «رفتاری» 56

بازخورد زیستی 56

آرامش پیش رونده 57

آرامش بدون تنش… 58

برنامه ریزی فعالیت… 58

ایفای نقش… 59

مواجهه تدریجی ، حساسیت زدایی منظم. 59

تکنیک های شناختی.. 59

پذیرش یا تفکر منطقی.. 59

روش پیکان نزولی.. 60

مقیاس فاجعه 60

روش استفاده از آیینه. 61

روش وسوسه شیطان. 61

هدف گزینی 61

متوقف ساختن فکر. 62

اعتماد به نفس… 62

مروری بر تحقیقات مرتبط با پژوهش… 62

پژوهش های خارجی.. 63

پژوهش های داخلی.. 65

فصل سوم:روش پژوهش

مقدمه. 69

روش تحقیق و طرح پژوهش… 69

متغیر های مورد مطالعه. 70

جامعه آماری.. 70

نمونه و روش نمونه گیری.. 70

ابزار پژوهش… 71

روش ارزیابی و نمره گذاری.. 71

نحوه ی اجرای پژوهش… 72

چگونگی و ساختار جلسات آموزش… 73

جلسه اول : جلسه توجیهی.. 73

اهداف.. 73

جلسه دوم : معرفی استرس و نشانه های آن. 73

اهداف : 73

جلسه سوم : تن آرامی پیش رونده. 74

اهداف : 74

جلسه چهارم : تکرار تمرین تن آرامی پیشرونده. 74

اهداف : 74

جلسه پنجم : تن آرامی بدون انقباض عضلانی.. 74

اهداف : 74

جلسه ششم : درمان منطقی – هیجانی الیس… 74

اهداف : 74

جلسه هفتم : ادامه درمان منطقی هیجانی الیس… 75

اهداف : 75

جلسه هشتم : ادامه درمان منطقی –هیجانی الیس… 75

اهداف : 75

جلسه سوم : مرورکلی بر کلیه جلسات… 75

اهداف : 75

جلسه دهم : پس آزمون با پرسشنامه نشانه های فشار روانی کوپر. 75

اهداف 75

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

یافته های توصیفی پژوهش… 78

یافته های استنباطی پژوهش… 79

بررسی فرضیه های پژوهش… 80

فصل پنجم:نتیجه گیری و بحث

بحث و نتیجه گیری.. 83

بحث و نتیجه گیری فرضیه اصلی.. 83

بحث و نتیجه گیری فرضیه اصلی.. 89

محدودیت های پژوهش… 89

پیشنهادات پژوهش… 89

منابع و مآخذ. 90

منابع فارسی.. 90

منابع لاتین.. 95

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 2-1 : فهرست هولمز – راهه برای اندازه گیری شدت استرس ……………………………………………….19

جدول 2-2: تغییرات فیزیولوژیکی ، روان شناختی و رفتاری افراد …………………………………………………….36

جدول 3-1 : پژوهش پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل و آزمایش……………………………………………70

جدول 4-1 : توزیع فراوانی بر اساس گروه…………………………………………………………………………………….78

جدول 4-2 : میانگین و انحراف استاندارد پس تست قبل و بعد از کنترل متغیر پیش تست …………………..78

جدول 4-3 : تحلیل کواریانس گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون با بررسی تاثیر پیش آزمون نمرات استرس……………………………………………………………………………………………………………………………………….80

جدول 4-4 : مقایسه سطح معنادار بودن نمرات گروه کنترل در پیش تست و پس تست ………………………81

جدول 4-5 : مقایسه سطح معنادار بودن نمرات گروه آزمایش در پیش تست و پس تست استرس ………..81

فهرست نمودار و شکل ها

عنوان صفحه

شکل 2-1 : پاسخ فیزیولوژیابی به استرس…………………………………………………………………………………….. 23

نمودار 4-1 : مقایسه نمرات پیش آزمون و پس آزمون در گروه کنترل و آزمایش……………………………….. 79

چکیده

استرس همواره به عنوان یکی از مهم ترین عوامل پیدایش شکل گیری بیماری های مختلف جسم و روان و مرگ و میر افراد است . افراد تحت استرس ، اشتغال زایی پیدا کرده و اغلب دارای احساسات و افکار مداخله گر و خود شکن هستند . هدف از این پژوهش ارزیابی میزان تاثیر گروه درمانی شناختی – رفتاری در میزان استرس ورزشکاران رزمی کار بوده است . گروه نمونه این پژوهش را 24 نفر از ورزشکاران رزمی کار که استرس بیشتری داشته اند تشکیل می دهند . روش نمونه گیری در دسترس و با مراجعه به سازمان تربیت بدنی شهرستان گیلانغرب بوده است . آزمودنی به طور تصادف در دو گروه کنترل و آزمایش قرار گرفته اند . پیش از مداخله درمانی هر دو با تست فشار های روانی کوپر مورد ارزیابی قرار گرفتند . گروه آزمایش در ده جلسه گروه درمانی شناختی –رفتاری در هر هفته یک جلسه و جلسه ای 5/1 ساعت به مدت 5/2 ماه در مرکز تربیت بدنی گیلانغرب شرکت نمودند و در گروه کنترل هیچ گونه مداخله روانشناختی انجام نشد . در پایان مداخله درمانی هر دو گروه ، بار دیگر با آزمون یاد شده یاد شده مورد ارزیابی قرار گرفتند . داده های بدست آمده با استفاده از روش تحلیل کواریانس و آزمون t مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . یافته ها نشان داد گروه درمانی شناختی – رفتاری به طور معنی داری در کاهش استرس ورزشکاران رزمی کار موثر بوده است . به بیان دیگر این پژوهش نشان داد که گروه درمانی شناختی – رفتاری در زمینه کاهش استرس ورزشکاران رزمی کار موثر بوده است . در پایان به برخی از پیشنهادات و محدودیت های پژوهش اشاره شده است .

کلیدواژه ها : گروه درمانی شناختی – رفتاری ، استرس ، ورزش کاران رزمی کار

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1-مقدمه

فشار های روانی بیش از هر عامل دیگر به تحلیل انرژی جسمی ورزشکاران و کاهش لذت بردن آنها از ورزش و شکست منجر می شود . در صورتی که ورزشکاران به این اعتقاد برسند که آنها لیاقت ندارند ، این فشار می تواند باعث فرو ریختن اعتماد به نفس گردد و ورشکاران را از لذت به نمایش گذاردن مهارت های که بر اثر ساعت های بیشمار تمرین در آن تبحر پیدا کرده اند ، محروم سازد و آنها را از شعف زاید الوصفی که از انجام روان مهارت ها به آنها دست می دهد دور سازد و فشار های روانی سبب تعارض میان فردی ، افزایش صدمات بدنی و هدایت ورزشکار به بازنشستگی زود رس می شود . فشار روانی ، مرضی است موذی و اگر ادامه پیدا کند ، ورزشکار درحالت تحلیل رفتگی ظاهر می شود ، نه تنها ورزشکاران به آن مبتلا می شوند، بلکه مربیان نیز از این مرض مصون نیستند (مارتنر ، دینر ، 1942 ؛ ترجمه خیبری ، 1386 ).

در زندگی امروزی افرادی که سطح بالایی از استرس را نشان می دهند ، تمایل زیادی برای انجام رفتار هایی دارند که امکان بیمار شدن و آسیب دیدن آنها را افزایش می دهد . به عنوان مثال استرس باعث افزایش سیگار کشیدن در مقابل کاهش انجام تمرینات ورزشی و آثار زیان بار بر رژیم غذایی می شود . (سارافینو ، 2002 ) ، ترجمه میرزایی (1384) .

استرس همواره به عنوان یکی از مهم ترین عوامل پیدایش شکل گیری بیماری های جسم و روان و مرگ و میر افراد است . افراد دارای استرس اشتغال ذهنی پیدا کرده و اغلب دارای احساسات و افکار مداخله گر و خود شکن هستند .

اشتغال ذهنی فرد با چنین احساسات و افکاری احتمالا سطح عملکرد بهینه او را پایین می آورد و احتمال آسیب پذیری و ابتلا به اختلالات رفتاری و هیجانی را افزایش می دهد (ساراسون و ساراسون 1987 ؛ ترجمه نجاریان ، 1371 ) .

البته استرس به مقدار کم برای انسان مفید است ، چرا که یادگیری را پایدار تر و حافظه را نیرومند تر و عملکرد را بهتر می کند . در حقیقت استرس مثبت تا زمانی که در فرد احساس کنترل وجود داشته باشد نیروی محرک لازم را برای رعایت تقدم و تاخیر فعالیت ها یا اتمام به موقع کارها فراهم می آورد . مهم ترین نکته در امر استرس مدیریت استرس است که لازم است به عدم مواجهه با عوامل استرس زا توجه نموده و در صورت برخورد با آن ، قدرت مقابله با استرس مورد توجه قرار گیرد . اگر چه هدف این نیست که از موقعیت های استرس زای زندگی اجتناب کنیم ، بلکه هدف این است که با این عوامل استرس زا برخورد بهتری داشته باشیم (سیمونتون و همکاران ، 1991 ؛ ترجمه عزیزی ، 1383 ) .

یکی از روش های درمانی که می تواند در این زمینه مورد توجه قرار گیرد روش درمان شناختی – رفتاری به صورت گروهی است . در زمینه روان درمانی با رویکرد شناختی – رفتاری (CBT ) به دو شکل فردی و گروهی مورد استفاده قرار می گیرد اما با توجه به محدودیت های روان درمانی فردی از جمله بالا بودن هزینه آن و کمبود درمانگر با کفایت و آموزش دیده در مقایسه با شیوع اختلالات روانی (فری ، 1382) و با در نظر گرفتن مزیت های روان درمانی گروهی مثل پیوستگی گروهی ، عمومیت به معنای داشتن درد مشترک ، امید به درمان ، یاد گیری مشاهده ای ، تسهیل تخلیه هیجانی و خود افشاگری (بلاچ ، 1374) درمانگران رفته رفته علاقه مند شدند که رویکرد درمانی خاص خود را به صورت گروهی در مورد مراجعان به کار گیرند . (صاحبی ، 1381) .

هدف کلی گروه درمانی افزایش آگاهی افراد ازخودشان و دیگران و کمک به آنها در جهت روشن ساختن تغییراتی است که در زندگی مایل اند بدانها دست یابند و فراهم ساختن ابزار های لازم برای انجام این تغییرات ، همچنین کمک کردن به مراجعان است تا بتوانند احساس هایی را که دارند شناسایی و تجربه کنند (تخلیه هیجانی) ، شیوه تاثیر پیش فرض هایشان بر نحوه احساس و رفتار هایشان را درک نمایند روش های شناختی و طرق رفتاری جایگزین دیگری را تجربه کنند . (کوری – کوری ، 1382 ) .

1-2-بیان مسئله

دوران ما دوران استرس است چه بخواهیم چه نخواهیم باید باید این واقعیت را بپذیریم که استرس عصر ما را تصاحب کرده است و با آنکه هر روز ، هر ساعت و هر لحظه و در هر جای دنیا کشف و اختراع جدیدی به منظور رفاه انسان ها می شود تا در آسایش بیشتری زندگی کنند ، اما می بینیم استرس در زندگی بشر امروزی بیش از هر زمان دیگر مطرح است (شهنی، 1383 ) .

امروزه استرس به عنوان بخش جدایی ناپذیر در زندگی انسان ها مطرح است و افراد باید دائما روش های مقابله جدیدی برای برطرف کردن آن اتخاذ کنند نیاز های اقتصادی ، درگیری های خانوادگی ، آلودگی های زیست محیطی و درگیری های روزمره همه باعث افزایش استرس در افراد شده است تخمین زده شده که عامل 50 تا 80 درصد بیماری ها استرس است (فیس و وودز ، ترجمه نام آور ، 1374 ) .

در زندگی اجتماعی امروز استرس امری اجتناب ناپذیر است . انسان در سراسر زندگی خود و در جریان سازگاری با آن در معرض انواع فشار های روانی قرار دارد . افراد جامعه کنونی بیش از پیش نسبت به زندگی و پیامدهای آن هوشیار شده اند . بزرگسالان ، نوجوانان و حتی کودکان از آلودگی زیست محیطی ، امکان وقوع یک جنگ هسته ای ، به پایان رسیدن منابع طبیعی و …. سخن می گویند و تمامی این مسائل بخشی از زندگی روزمره را تشکیل می دهد . (دادستان ، 1377) .

استرس عموما به عنوان بیماری عظیم قرن و بیماری جدید تمدن در نظر گرفته می شود ، هر چند در عرف به آن بر چسب “چیز بد” زده می شود که در جای خود درست می باشد . اما به طور فزاینده ای فرض شده که تنیدگی ما را به سمت اسیب پذیری بیشتر و اختلالات روانی جسمانی هدایت می کند . اگر حتی نیمی از جمعیت انسان ها به تنیدگی اعتقاد داشته باشند که درست باشد همین دلیل برای طرح موضوع تنیدگی که در میان دیگر مفاهیم مورد علاقه متخصصین بهداشت روانی در مکان اول قرار گیرد ، می تواند کافی باشد (چاوشی ، 1379 ، به نقل از احمدی 1387 ) .

کان (1988) اظهار می دارد که فشار و تنیدگی قسمت بهنجاری از زندگی می باشد اما وقتی این فشار شدید بوده و به مدت طولانی ادامه یابد می تواند آسیب جدی به سلامت فرد وارد سازد از طرف دیگر تنیدگی یک عامل رفتاری است که مستقیما بر روی سلامت و تندرستی فرد اثر می گذارد (دادستان ، 1377) .

در حالی که تنیدگی زیاد می تواند پیامد های ناگواری داشته باشد ، مقدار کم آن می تواند مفید واقع شده و ایجاد انگیزه کند .

سلیه محقق بر جسته در زمینه استرس ، میزان مشخصی از استرس را برای زندگی سالم مفید می داند ، وی این موضوع را تحت عنوان تنیدگی مفید مطرح کرده و آن را شرایط لازم زندگی می داند . چنانچه او اظهار نموده به طور مطلق ، زندگی بدون تنیدگی مرگ است . همانطور که در رویداد های مهم نامطلوب زندگی از قبیل فشار های شغلی ، مشکلات زناشویی و یا مشکلات مالی ایجاد تنیدگی می کند ، رویداد های خوشایندی از قبیل مسافرت ، شغل جدید ، ورزش و … نیز منجر به ایجاد تنیدگی می شود . لذا یک زندگی سالم باید مقدار متوسطی از تنیدگی را به همراه داشته باشد (دادستان ، 1377) .

در دهه دوم قرن بیستم مشاهده افراد مبتلا به بیماری های عفونی مختلف که دارای نشانه های مشابه و فاقد علائم معینی بودند ، سیله را بر آن داشت تا به « نشانگان عمومی بیماری » به عنوان یک پاسخ نام معین ارگانیسم نسبت به بیماری توجه کند . بررسی های سیله منجر به ارائه « نشانگان عمومی سازش » (GAS) گردید و آن را مجموعه پاسخ های نامعین که برای هر نوع عامل مهاجم جسمانی در ارگانیسم بروز می کند ، توصیف نمود (دادستان ، 1377) .

بنابر آنچه گفته شد تنها با بررسی ویژگیهای استرس زا نمی توان به پیامد آن پی برد بلکه این پیامد ها را باید در چهار چوب تاریخچه فردی و خانوادگی ، منابع فردی و خانوادگی تفسیر و ارزیابی کرد . (دادستان ، 1377) .

اهمیت و ضرورت پژوهش

امروزه ورزش نقش مهمی در ایجاد روابط بین کشور های دنیا دارد ، لذا ما شاهد سرمایه گذاری های کلانی در این زمینه در کشور های مختلف دنیا هستیم ، کشور ما نیز از این اصل مستثنی نیست . قشر عظیمی از جامعه ما را ورزشکاران تشکیل می دهد . که عوامل و روانی نقش مهمی در نتیجه گیری آنها دارد . نگرانی یک ورزشکار درباره موقعیتش که به پیامد های زیانباری ، از جمله عملکرد ضعیف یا ابزار خشونت می انجامد ، از موضوع هایی است که نظریه های ورزش را به خود جلب کرده است . ممکن است همان موقعیت برای ورزشکار دیگری سبب بهبود عملکرد شود ، فرایندی که این امر طی آن روی می دهد فشار روانی ممکن است سبب شود ، تحرک و بهبود عملکرد ورزشکار شود یا بدان آسیب برساند . در حقیقت کمبود پژوهش در رابطه با استرس ورزشکاران با توجه به نقش که استرس در عملکرد ورزشکاران دارد از یک طرف و فقدان سابقه پژوهشی در رابطه با نقشی با کاربرد درمان های گروهی بخصوص گروه درمانی به شمار می رود و علاوه بر موارد فوق ، تاثیر گروه درمانی شناختی – رفتاری به جای درمان های انفرادی علاوه بر صرفه جویی در وقت و هزینه مزایای دیگری از قبیل : ایجاد امید ، انتقال اطلاعات ، نوع دوستی، رشد مهارت های اجتماعی ، رفتار تقلیدی ، یادگیری هم نشینانه و … را به همراه دارد (ثنایی ، 1383) .