پایان نامه بررسی عوامل موثر بر فرهنگ مالیاتی مودیان صنف داروخانه‌های تبریز

2-3-1- مالیات در دوره کیانیان……………………………………………. 14

2-3-2- مالیات در دوره هخامنشی……………………………………………. 15

2-3-3- مالیات از دوره سلوکیان تا ساسانیان……………………………………………. 16

2-3-4- مالیات در دوره ساسانیان……………………………………………. 17

2-4- مالیات بعد از ظهوراسلام……………………………………………. 19

2-4-1- مالیات قبل از دوره قاجار……………………………………………. 19

2-4-2- مالیات در دوره قاجار……………………………………………. 20

2-5- مالیات پس از انقلاب……………………………………………. 22

2-6- فرهنگ……………………………………………. 23

2-7- تعاریف مالیات از دیدگاه‌های مختلف……………………………………………. 24

2-8- فرهنگ مالیاتی، مدیریت و تغییر فرهنگی و خرده فرهنگ……………………………………………. 26

2-9- عوامل اجتماعی شدن……………………………………………. 28

2-10- عوامل درون سازمانی ……………………………………………. 29

2-11- عوامل برون سازمانی ……………………………………………. 29

2-12- مالیات بر درآمد مشاغل……………………………………………. 29

2-13- مالیات بر مشاغل……………………………………………. 29

2-14- مودی مالیاتی……………………………………………. 30

2-15- نظرجامعه شناسان درباره فرهنگ……………………………………………. 30

2-16- فرایند اجتماعی شدن و فرهنگ مالیاتی……………………………………………. 30

2-17- عوامل موثر در اجتماعی شدن افراد……………………………………………. 31

2-18- عوامل تضعیف کننده فرهنگ مالیاتی……………………………………………. 35

2-19- مروری بر پیشینه تحقیق……………………………………………. 36

2-20- مدل تحلیلی فرهنگ مالیاتی……………………………………………. 41

2-21- تاریخچه مالیات در ایران در یک نگاه……………………………………………. 41

2-22- وضع مالیه کشور پیش از مشروطیت……………………………………………. 42

2-23- فرهنگ مالیاتی……………………………………………. 43

2-24- فرهنگ مالیاتی و سیاستهای اقتصادی دولت……………………………………………. 45

2-25- مالیات گریزی و علل و انگیزه آن……………………………………………. 46

فصل سوم: روش‌ها و تئوری تحقیق

3-1- مقدمه ……………………………………………. 48

3-2- نوع تحقیق……………………………………………. 49

3-3- جامعه آماری تحقیق……………………………………………. 49

3-4- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری ……………………………………………. 49

3-5- روش گردآوری اطلاعات……………………………………………. 50

3-6- ابزار اندازه گیری……………………………………………. 50

3-7- پایایی ابزار اندازه گیری……………………………………………. 51

3-8- روایی پرسشنامه……………………………………………. 51

3-9- روش اجرای تحقیق……………………………………………. 51

3-10- روش تحلیل داده‌ها……………………………………………. 52

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1- مقدمه……………………………………………. 54

4-2- توزیع فراوانی جنسیت……………………………………………. 54

4-3- شاخص‌های توصیفی سن……………………………………………. 56

4-4- شاخص‌های توصیفی سابقه فعالیت……………………………………………. 57

4-5- شاخص‌های توصیفی عوامل اجتماعی……………………………………………. 74

4-6- شاخص‌های توصیفی عوامل برون سازمانی……………………………………………. 75

4-7- شاخص‌های توصیفی عوامل درون سازمانی……………………………………………. 76

4-8- شاخص‌های توصیفی عوامل فردی……………………………………………. 77

4-9- بررسی نرمال بودن توزیع نمرات متغیرها……………………………………………. 78

4-10- اولویت‌بندی عوامل موثر بر فرهنگ مالیاتی ……………………………………………. 83

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه……………………………………………. 85

5-2- نتایج توصیفی……………………………………………. 85

5-3- نتایج بدست آمده از تحلیل فرضیه ها……………………………………………. 86

5-4- محدودیت های تحقیق……………………………………………. 87

5-5- پیشنهادات……………………………………………. 88

5-5-1- پیشنهادات کاربردی……………………………………………. 88

5-5-2- پیشنهادات پژوهشی……………………………………………. 89

5-5-3- پیشنهادات پژوهشی برای تحقیقات آینده……………………………………………. 89

منابع و ماخذ……………………………………………. 90

ضمیمه……………………………………………. 93

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول (4-1): توزیع فراوانی جنسیت……………………………………………. 54

جدول (4-2): جدول شاخص‌های توصیفی سن……………………………………………. 56

جدول (4-3): جدول شاخص‌های توصیفی سابقه فعالیت……………………………………………. 57

جدول (4-4): توزیع فراوانی سوال 1……………………………………………. 58

جدول (4-5): توزیع فراوانی سوال 2……………………………………………. 58

جدول (4-6): توزیع فراوانی سوال 3……………………………………………. 59

جدول (4-7): توزیع فراوانی سوال 4……………………………………………. 59

جدول (4-8): توزیع فراوانی سوال 5……………………………………………. 60

جدول (4-9): توزیع فراوانی سوال 6……………………………………………. 60

جدول (4-10): توزیع فراوانی سوال 7……………………………………………. 61

جدول (4-11): توزیع فراوانی سوال 8……………………………………………. 61

جدول (4-12): توزیع فراوانی سوال 9……………………………………………. 62

جدول (4-13): توزیع فراوانی سوال 10……………………………………………. 62

جدول (4-14): توزیع فراوانی سوال 11……………………………………………. 63

جدول (4-15): توزیع فراوانی سوال 12……………………………………………. 63

جدول (4-16): توزیع فراوانی سوال 13……………………………………………. 64

جدول (4-17): توزیع فراوانی سوال 14……………………………………………. 64

جدول (4-18): توزیع فراوانی سوال 15……………………………………………. 65

جدول (4-19): توزیع فراوانی سوال 16……………………………………………. 65

جدول (4-20): توزیع فراوانی سوال 17……………………………………………. 66

جدول (4-21): توزیع فراوانی سوال 18……………………………………………. 66

جدول (4-22): توزیع فراوانی سوال 19……………………………………………. 67

جدول (4-23): توزیع فراوانی سوال 20……………………………………………. 67

جدول (4-24): توزیع فراوانی سوال 21……………………………………………. 68

جدول (4-25): توزیع فراوانی سوال 22……………………………………………. 68

جدول (4-26): توزیع فراوانی سوال 23……………………………………………. 69

جدول (4-27): توزیع فراوانی سوال 24……………………………………………. 69

جدول (4-28): توزیع فراوانی سوال 25……………………………………………. 70

جدول (4-29): توزیع فراوانی سوال 26……………………………………………. 70

جدول (4-30): توزیع فراوانی سوال 27……………………………………………. 71

جدول (4-31): توزیع فراوانی سوال 28……………………………………………. 71

جدول (4-32): توزیع فراوانی سوال 29……………………………………………. 72

جدول (4-33): توزیع فراوانی سوال 30……………………………………………. 72

جدول (4-34): توزیع فراوانی سوال 31……………………………………………. 73

جدول (4-35): جدول شاخص‌های توصیفی عوامل اجتماعی……………………………………………. 74

جدول (4-36): جدول شاخص‌های توصیفی عوامل برون سازمانی……………………………………………. 75

جدول (4-37): جدول شاخص‌های توصیفی عوامل درون سازمانی……………………………………………. 76

جدول (4-38): جدول شاخص‌های توصیفی عوامل فردی……………………………………………. 77

جدول (4-39): نتایج آزمون کولموگروف–اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع نمرات……………………………………………. 78

جدول (4-40): نتایج آزمون t تک نمونه‌ای برای بررسی میزان تاثیر عوامل اجتماعی بر فرهنگ مالیاتی…………………………………………………. 79

جدول (4-41): نتایج آزمون t تک نمونه‌ای برای بررسی میزان تاثیر عوامل برون سازمانی بر فرهنگ مالیاتی………………………………………………………. 80

جدول (4-42): نتایج آزمون t تک نمونه‌ای برای بررسی میزان تاثیر عوامل درون سازمانی بر فرهنگ مالیاتی………………………………………………………. 81

جدول (4-43): نتایج آزمون t تک نمونه‌ای برای بررسی میزان تاثیر عوامل فردی بر فرهنگ مالیاتی……………………………………………. 82

جدول (4-44): نتایج آزمون فریدمن برای اولویت‌بندی عوامل موثر بر فرهنگ مالیاتی……………………………………………. 83

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار (4-1) جنسیت افراد پاسخگو……………………………………………. 55

نمودار (4-2) سن افراد پاسخگو ……………………………………………. 56

نمودار (4-3) سابقه افراد پاسخگو……………………………………………. 57

نمودار (4-4) عوامل اجتماعی……………………………………………. 74

نمودار (4-5) عوامل برون سازمانی……………………………………………. 75

نمودار (4-6) عوامل درون سازمانی ……………………………………………. 76

نمودار (4-7) عوامل فردی……………………………………………. 77

1-1- مقدمه

مالیات یکی از مسایل مهم اقتصادی هر جامعه است، قوانین مالیاتی از جمله قوانین مادر در زمینه‌های اقتصادی محسوب شده و شاید مهمترین رکن اعمال سیاستهای اقتصادی دولت است. اعمال سیاستهای صحیح مالیاتی باعث خواهد شد تا منابع محدود جامعه در جهت افزایش درآمد ملی و هدفهای توسعه اقتصادی قرار گیرد. یکی از منابع مهم درآمدی دولتها مالیات می‌باشد، دولتها عموما”مالیات را برای رسیدن به اهداف مختلفی وضع می‌کنند که از جمله آنها کسب درآمد، توزیع بهینه درآمد و ثروت در جامعه، کنترل و هدایت مخارج و هزینه‌ها در اقتصاد، کنترل حجم واردات و صادرات، محدود نمودن مصرف خصوصی و انتقال منابع از مصرف به سرمایه گذاری، افزایش پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، اصلاح روند سرمایه‌گذاری، کاهش نابرابریهای اقتصادی در میان توده‌های مردم، تخصیص بهینه منابع و ثبات قیمتها می‌باشد. در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا به منظور اصلاح نظام مالیاتی خویش و حمایت از فعالیتهای سرمایه‌گذاری و تولیدی و نیز ایجاد انگیزه لازم برای رشد فعالیتها، مبنای مالیات را از درآمد به مصرف انتقال داده و بیشترین درآمد مالیاتی را از طریق مالیات بر مصرف کسب می‌کنند، لذا تدوین قوانین منسجم، شفاف و عادلانه، ارتقای فرهنگ مالیاتی، برقراری نظام اجرایی پویا و مجهز به نیروی انسانی کار آزموده و ابزارهای مدرن می‌تواند دولت را در رسیدن به اهداف پیش‌بینی شده در برنامه مالیاتی، یاری دهد (سلمانی و دیگران، 1377).

به هرحال افزایش فرهنگ مالیاتی یکی از بهترین راه‌حل‌های وصول مالیات در جامعه است بطوریکه با شناخت کامل و بررسی عوامل موثر در آن مشکلات ناشی از عدم آشنایی مودیان بر قوانین مالیاتی تا حدودی کاسته میشود.

1-2- بیان مسئله

اصولاً برای هر نظام اقتصادی و برای هر سیستم اقتصادی عوامل مهم و حیاتی، جهت ادامه روند رشد و توسعه اقتصادی وجود دارد، بگونه‌ای که حتی جزئی‌ترین مسائل در حیات اقتصادی یک کشور اگر لحاظ نشود پیامدهای سخت و ناگواری را بهمراه خواهد داشت. مالیات که بعنوان یکی از مهمترین منابع درآمد دولت بشمار می‌آید و هدف دولت سوق دادن درآمدهای خود بالاخص در کشور ما، بسوی مالیات و جایگزینی آن با درآمدهای نفتی است و تلاش می‌کند که بیشترین درآمد خود را از طریق مالیات بحیطه وصول درآورد و به همین خاطرسیاستهای جدید مالیاتی را در پیش گرفته که مهمترین آنها، تبیین طرح جامع مالیاتی و نظام جدید مالیات بر ارزش افزوده است.

براساس قانون اساسی سرفصلهای درآمدی دولت از چند موضوع زیر تشکیل می‌شود:

انفال

2- سود شرکتهای دولتی

3- مالیات

4- فروش اوراق قرضه

5- درآمد موسسات و وزارتخانه‌های دولتی (انبارلویی1390)

با توجه به اینکه سال 1392برای نظام مالیاتی کشور سالی پر از تحولات و تغییرات زیربنایی با اجرای طرحهای مهمی می‌باشد که چهره نظام مالیاتی را بکلی دگرگون می‌کند. نظام مالیاتی ایران در طراحی و تدوین یک نقشه راه جامع در خصوص فرهنگسازی مالیاتی در سالهای 1390 و 1391 که با عنوان ((بایستدزمالیات ، وطن به پای خویشتن)) عملیاتی گردید و حال نظام مالیاتی ایران در راستای تداوم برنامه‌های فرهنگسازی ، در اندیشه طرحی نو برآمده و سال 1392 را بعنوان سال ((مالیات زندگی است)) نامگذاری کرده است. بر این اساس برنامه ماموریت سازمان امور مالیاتی کشور، ((سازماندهی روش اجرایی))، ((اصلاح قوانین و مقررات مالیاتی)) و ((توسعه فرهنگ مالیاتی)) سه حوزه اساسی برنامه تحول نظام مالیاتی کشور بشمار می‌روند. سازمان امورمالیاتی بعنوان سازمانی که تحول فرهنگ مالیاتی یکی از مهمترین اهداف و سیاستهای آن بشمار می‌رود، همواره به برنامه‌های مدون، اثربخش درحوزه فرهنگسازی مالیاتی و به تبع آن، چشم‌اندازی روشن و مطمئن برای تحقق اهداف سازمانی نیازمند است. از طرف دیگر تدوین قانون مالیاتها که هم نقش مهمی در تامین منابع مالی دولت دارد و هم در تنظیم امور اقتصادی کشور موثر است و در این راستا نه تنها بایستی قوانین مالیاتی، متضمن ایجاد درآمدهایی برای دولت باشد بلکه باید بنحوی وضع گردند که موجب رشد و توسعه اقتصادی کشور را نیز دربرگیرند. با توجه به اینکه درآمدهای مالیاتی کشور ما در مقایسه با سایر درآمدهای دولت، از جمله درآمدهای نفتی در سطح پایین قرار گرفته است و رهایی از درآمدهای پرنوسان و غیرقابل اطمینان حاصل از فروش نفت خام، تامین منابع مالی بودجه دولت از طریق درآمدهای مالیاتی یکی از اهداف کلیدی نظام مالیاتی کشور می‌باشد و بر این اساس سازمان امورمالیاتی کشور برای انجام ماموریت خطیر خود و تخصیص منابع محدود سازمانی برای شناسایی، تشخیص و وصول مالیات به تصویر روشنی از توان بالقوه اقتصادی کشور در زمینه مالیات نیاز دارد. (فصلنامه تخصصی.1387.ص6)

بمنظور برنامه‌ریزی هرچه بهتر، جهت افزایش درآمدهای مالیاتی، شناخت عوامل تاثیرگذار بر ظرفیت مالیاتی و اطلاع دقیق از توان بالقوه کشور در این زمینه ضرورتی اجتناب ناپذیراست. از طرف دیگر میزان درآمدهای مالیاتی به نسبت تولید ناخالص داخلی نیز در سطح پایینی قرار گرفته است بهمین خاطر در ماده 2 برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران آمده است که بمنظور برقراری انضباط مالی و بودجه‌ای در طی سالهای برنامه چهارم، دولت مکلف است سهم اعتبارات هزینه‌ای تامین شده را از محل درآمدهای غیرنفتی دولت بگونه‌ای افزایش دهد که تاپایان برنامه چهارم، اعتبارات هزینه‌ای دولت بطور کامل از طریق درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدهای غیرنفتی تامین گردد. و برای تحقق این امر، باید درآمدهای مالیاتی در برنامه چهارم افزایش یابد.

از آنجا که مالیات‌ها ابزار بسیار مهمی در اجرای سیاستهای اقتصادی شناخته شده و از عمده متغیرهایی است که دولت از طریق استفاده از آن نه تنها در متغیرهای کلان اقتصادی، تورم، بیکاری و… اثر می‌گذارد بلکه در تخصیص منابع و توزیع درآمد نیز اثرات بسیار عمده و ماندگاری را بهمراه دارد. سهم مالیاتها از تولید ناخالص ملی نیز می‌تواند یکی از نشانه‌های اثربخشی سیاستهای مالیاتی در اقتصاد باشد. (پژویان. 1390. ص86)

در زندگی اجتماعی، برخورداری از مزایای جامعه مستلزم یکسری قوانین و مقرراتی است و مالیات و همچنین آگاهی از فرهنگ مالیاتی نیز از جمله این مقررات می‌باشد که افراد هر جامعه بایستی به آن پایبند باشند و مالیات را بعنوان یک اهرم موثر در سیاستهای مالی دولت، که تامین بخشی از هزینه‌های عمومی و جاری نقش ایفاء می‌کند، بیپذیرند. توسعه بخش مالیات و وابستگی بیشتر دولت بر درآمدهای مالیاتی مردم، سبب تقویت ساختاری جامعه می‌گردد و در جامعه مبتنی بر مالیات، کارآیی و اثربخشی در حداکثر حالت خود قرار می‌گیرد و منابع تولید و عموم کمترین اتلاف را دارند و در این حالت برای گسترش و رفاه چاره‌ای جز مشارکت عمومی نیست زیرا چنانکه قبلاً نیز اشاره شده، در دنیای امروزی درآمد حاصل از مالیات بخش قابل ملاحظه‌ای از بودجه دولتها را تشکیل می‌دهد در این میان جامعه را می‌توان دخیل دانست که می‌تواند از طریق فرایند جامعه‌پذیری سعی کند تا الگوهای صحیح رفتاری و به تعبیری دقیق‌تر هنجارهای اجتماعی و فرهنگ مالیاتی را به اعضایش بیاموزد. در واقع آنچه که ما رفتار می‌کنیم ماحصل آن چیزی است که به ما یاد داده شده است و اگر خلاءای در رفتار ما وجود دارد بدان معناست که یا به ما آموزش نداده‌اند و یا اینکه ما آنرا به فراموشی سپرده‌ایم.

عملکرد نظام مالیاتی کشور ما از بعد فرهنگی بیش از هر چیز به میزان قدرت آن در نظام اقتصادی کشور را در بر میگیرد و مالیات از جمله حلقه‌های زنجیر اقتصادی است که فاقد اثرگذاری قابل ملاحظه‌ای است با این حال مهمترین دلیل بروز این وضع، چسبیدگی اقتصاد کشور ما به به درآمدهای حاصل از نفت است که هم بدلیل خاصیت جانشینی با درآمدهای مالیاتی، آن را در موضع ضعف قرارداده است و هم موجب تولید رانت در اقتصاد شده است. بنابراین عوامل موثری که سبب کاهش اتکای دولت به درآمدهای نفتی و جایگزینی درآمدهای مالیاتی جدید بجای درآمدهای نفتی را منجر می‌شود، می‌توان به تدوین قوانین منسجم فرهنگ مالیاتی، بهبود تمکین مالیات، افزایش عدالت مالیاتی و کاهش تعداد نرخهای مالیاتی اشاره کرد. در فرایند وصول مالیات، همواره مالیات دهنده‌گان بعنوان یکی از ارکان تاثیرگذار بر نظام مالیاتی کشور مطرح هستند با این حال جلب همکاری و مشارکت و تشویق آنان به تمکین داوطلبانه، مستلزم وجود و برقراری فرهنگ مالیاتی مناسب است و از یک فرهنگ مالیاتی مطلوب است که مودیان مالیاتی با رغبت و احساس مسئولیت بیشتری اقدام به پرداخت مالیات خواهندکرد. بنابراین با توجه به اینکه معضلات موجود نظام مالیاتی در ایران و بررسی عوامل موثر بر فرهنگ مالیاتی که یکی از مشکلات جامعه محسوب می‌شود، می‌تواند بعنوان یک راه حل برای رفع معضلات موجود مد نظر قرار گیرد.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

همان‌طور که اشاره شد، یکی از دلایل گسترش فرهنگ مالیات در کشورهای پیشرفته، ایمان و اعتقاد قلبی مردم به مصرف درست و بهینه مالیاتی است که به دولت خود می‌پردازند. یعنی مردم به چشم خود آثار پرداخت مالیات را در همه زمینه‌های زندگی اعم از آموزش، درمان و بهداشت، توسعه و عمران شهری، راه‌های ارتباطی، توسعه شبکه‌های مخابراتی و در نهایت تقویت بنیه دفاعی کشورهای خود لمس و مشاهده می‌کنند و نهادهای انتخابی هم به نمایندگی از سوی مالیات‌دهندگان بر کار مصرف‌کنندگان درآمدهای مالیاتی نظارت دقیق و همه‌جانبه دارند. بنابراین برای ایجاد فرهنگ مالیاتی مطلوب، باید در مردم باور و اعتقاد عمومی نسبت به مالیات ایجاد شود و مردم نسبت به دولت و پرداخت هزینه‌های آن نگاهی مثبت داشته باشند. برای ایجاد یک باور دوطرفه بین دولت و مردم، دولت باید با دادن آگاهی‌های لازم درخصوص میزان هزینه‌های جامعه و مسائلی که با آن سروکار دارد و با هزینه‌کردن مالیات دریافتی برای رفاه عمومی مردم، در باور آنها نسبت به عملکرد خود دیدگاه مثبتی ایجاد کند و مردم نیز به این باور برسند که پولی را که بابت مالیات به دولت می‌دهند، صرف رفاه و خدمات اجتماعی به آنان می‌شود. زدودن ذهنیات منفی مردم درباره مالیات ازطریق افزایش فرهنگ مالیاتی در اذهان مالیات دهندگان میسر می‌شود. در این راستا دفتر توسعه فرهنگ مالیاتی و روابط عمومی سازمان، مبادرت به تدوین ((سندجامع فرهنگ سازی مالیاتی در سال 1392)) نموده که در آن سیاستهای کلی و مسیر حرکت نظام مالیاتی در حوزه فرهنگسازی ترسیم شده است. لذا با توجه به بیانیه ماموریت سازمان امورمالیاتی کشور در سال 1392 که شامل: ((سازماندهی روش اجرایی))، ((اصلاح قوانین و مقررات مالیاتی)) و ((توسعه فرهنگ مالیاتی)) سه حوزه اساسی برنامه تحول نظام مالیاتی کشور بشمار می‌روند. اهمیت موضوع و ارتباط آن با نظام مالیاتی کشورمان انجام یک چنین تحقیقی ضروری بنظر می‌رسد. از طرف دیگر ترویج فرهنگ مالیاتی، به احتمال زیاد، موجب گسترش و بهبود نگرش مودیان به مالیات و افزایش چشمگیر مشارکت و اطمینان مودیان به اداره امور مالیاتی را در پی خواهد داشت. زیرا اهداف اساسی سازمان امور مالیاتی در سال 1392حول سه محور اساسی می‌چرخد که یکی از مهمترین این محورها، توسعه فرهنگ مالیاتی است.

1-4- اهداف تحقیق