2-3- الگوهای مدیریت سود…….. ………………………………………………………………………………………….18
2-3-1- وان بزرگ ……………………………………………………………………………………………………………..19
2-3-2- حداقل سازی سود…………………………………………………………………………………………………..19
2-3-3- حداکثر سازی سود……………………………………………………………………………………………………19
2-3-4- هموار سازی سود……………………………………………………………………………………………………….19
2-4- مدیریت سود را چگونه می توان کشف کرد …………………………………………………………………….20
2-4-1- انتخاب روش حسابداری و زمان بندی………………………………………………………………………..21
2-4-2- مدیریت سود با استفاده از تغییر طبقه بندی……………………………………………………………………22
2-4-3- مدیریت سود با استفاده از جریانات نقد واقعی………………………………………………………………..23
2-5- طرح های تحقیق و مدیریت سود…………………………………………………………………………………..23
2-6- اقلام تعهدی اختیاری…………………………………………………………………………………………………..23
2-6-1- انقطاع در توزیع سود……………………………………………………………………………………………….28
2-6-2- شواهد مدیریت سود در مورد اقلام خاص حسابداری………………………………………………………29
2-7- انگیزه های مدیریت سود……………………………………………………………………………………………..29
2-7-1- انگیزه قیمت گذاری دارایی……………………………………………………………………………………….30
2-7-2- انگیزه های قراردادی……………………………………………………………………………………………….31
2-7-3- انگیزه های سیاسی مدیریت سود…………………………………………………………………………………32
2-7-4- مدیریت سود برای انگیزه های مالیاتی………………………………………………………………………….32
2-7-5- مدیریت سود به دلیل تغییر مدیر عامل………………………………………………………………………….33
2-7-6- مدیریت سود جهت انتقال اطلاعات به سرمایه گذاران………………………………………………………33
2-8- صورت های مالی میان دوره ای و مدیریت سود…………………………………………………………………33
2-9- تعریفی از ریسک………………………………………………………………………………………………………..37
2-10- انواع ریسک…………………………………………………………………………………………………………….38
2-10-1- ریسک غیر سیستماتیک………………………………………………………………………………………….39
2-10-2- ریسک سیستماتیک……………………………………………………………………………………………….39
2-10-2-1- ریسک بنیادین در برابر ریسک سیستماتیک……………………………………………………………..41
2-10-2-2- ضریب بتا بعنوان شاخص ریسک سیستماتیک……………………………………………………………42
2-11- تخمین بتای تاریخی……………………………………………………………………………………………………43
2-11-1- صحت بتای تاریخی……………………………………………………………………………………………….45
2-12- بتای اساسی……………………………………………………………………………………………………………..46
2-13- ثبات ضریب بعنوان شاخص ریسک سیستماتیک……………………………………………………………..48
2-14- ریسکهای ناشی از شرکت………………………………………………………………………………………… 49
2-14- 1- ریسک تجاری………………………………………………………………………………………………….. 49
2-14-1-1- عوامل موثر در ریسک تجاری…………………………………………………………………………….. 50
2-14- 2- ریسک مالی……………………………………………………………………………………………………… 51
2-14- 3- ریسک ورشکستگی……………………………………………………………………………………………. 51
2-14- 4- ریسک کاهش قیمت سهام…………………………………………………………………………………… 52
2-15- مدیریت سود و سقوط قیمت سهام……………………………………………………………………………….54
2-16- مدل مفهومی تحقیق…………………………………………………………………………………………………..57
2-17- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………57
2-17-1- پیشینه خارجی……………………………………………………………………………………………………..57
2-17-2- پیشینه داخلی……………………………………………………………………………………………………….62
2-18- نگاره ای از خلاصه تحقیقات انجام شده………………………………………………………………………….64
2-19- خلاصه فصل …………………………………………………………………………………………………………..67
فصل سوم:روش شناسی تحقیق
3-1- مقدمه ………………………. ……………………………………………………………………………………………………69
3-2- روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………70
3-3- جامعه و نمونه آماری تحقیق ………………………………………………………………………………………………70
3-3-1- روش نمونه گیری ………………………………………………………………………………………………………..71
3-4- فرضیه های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………73
3-5- مراحل عمومی آزمون فرض آماری………………………………………………………………………………………73
3-6- ابزار جمع آوری داده های مورد نیاز تحقیق………………………………………………………………………75
3-7- قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….75
3-7- 1- قلمرو موضوعی تحقیق………………………………………………………………………………………………….75
3-7- 2- قلمرو زمانی انجام تحقیق………………………………………………………………………………………………76
3-7- 3- قلمرو مکانی تحقیق………………………………………………………………………………………………………76
3-8- روش ها وابزار تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………76
3-9- متغیر های تحقیق و تعاریف عملیاتی آنها ………………………… …………………………………………………76
3-9-1- متغیر وابسته …………………………………………………………… ………………………………………………….77
3-9-2- متغیر مستقل …………………………………………………………… ………………………………………………….78
3-9-2-1- نحوه محاسبه قدر مطلق اقلام تعهدی اختیاری…………… ………………………………………………..78
3-9-2-2- نحوه محاسبه خطای پیش بینی سود………………………….. ……………………………………………….79
3-9-3- متغیر کنترلی ……………………………………………………………… ……………………………………………….80
3-10- روش های آماری تجزیه و تحلیل داده ها ……………………….. ……………………………………………….81
3-10-1- آمار توصیفی ………………………………………. …………………………………………………………….81
3-10-2- همبستگی بین متغیر ها……………………………………………. …………………………………………..82
3-10-3- تحلیل رگرسیون داده ها…………………………………. ……………………………………………………82
فصل چهارم:تحلیل یافته ها
4-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………85
4-2- آمار توصیفی داده ها ……………………………………………………. ………………………………………………….86
4-3- آزمون نرمال بودن دادهها ………………………………………………………………………………………….87
4-4- همبستگی بین متغیرها …………………………………………………………………………………………….88
4-5- نتایج آزمون فرضیه ها ی تحقیق ………………………………………………………………………………..89
4-5-1- نتایج آزمون فرضیهی اول……………………………………. ………………………………………………………..89
4-5-2- نتایج آزمون فرضیهی دوم…………………………………. …………………………………………………………..91
4-5-3- نتایج آزمون تفاوت فرضیهی اول………………………………… ………………………………………………..93
4-5-4- نتایج آزمون تفاوت فرضیهی دوم………………………………………….. ………………………………………95
4-6- خلاصه یافته های تحقیق ………………………………………………………………………………………….96
فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادها
5-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………….98
5-2- تحلیل و تفسیر نتایج آزمون فرضیه ها …………………… ………………………………………………………….99
5-2-1- تحلیل و تفسیر نتایج فرضیه اول………………………………. ………………. ………………………………….99
5-2-2- تحلیل و تفسیر نتایج فرضیه دوم…………………………………… ……………………………………………….99
5-3- مقایسه نتایج یافته ها با تحقیقات مشابه…………………………………… ………………………………………..100
5-4- بحث و نتیجهگیری ………………………………………………………………… ……………………………………..101
5-5- نتایج جانبی حاصل از تحقیق ……………………………………………………… …………………………………….99
5-6- پیشنهادات تحقیق ………………………………………………………………………. …………………………………102
5-7- پیشنهاد برای تحقیقات آینده …………………………………………………………… ………………………………103
5-8- محدودیتها و موانع تحقیق ………………………………………………………………….. ………………………….104
فهرست جدول ها
جدول 2-1 تمایز بین کلاهبرداری و مدیریت سود………………………………………………… ……………………104
جدول 3-1 : علامت اختصاری و نام متغیرهای انتخابی درتحقیق……………………….. ………………………….90
جدول 4-1 : آمار توصیفی متغیرهای تحقیق در شرکت های نمونه……………………………………………………95
جدول 4-2 : نتایج آزمون کولموگوروف- اسمیرنوف……………… ………….. ……………………………………….96
جدول 4-3 : ماتریس همبستگی پیرسون برای متغیرهای کمی تحقیق………….. …………………………………..97
جدول 4-4 : نتایج آزمون فرضیه اول بدون دخالت متغیرهای کنترلی………….. …………………………………..99
جدول 4-5 : نتایج آزمون فرضیه اول با دخالت متغیرهای کنترلی ………….. ……………………………………….99
جدول 4-6 : نتایج آزمون فرضیه دوم بدون دخالت متغیرهای کنترلی…………….. ………………………………101
جدول 4-7 : نتایج آزمون فرضیه دوم با دخالت متغیرهای کنترلی………………. …….. …………………………101
جدول 4-8 : نتایج آزمون تفاوت میانگین برای فرضیه اول………………. ……………… ………………………….103
جدول 4-9 : نتایج آزمون تفاوت میانگین برای فرضیه دوم………………. ……………… …………………………104
جدول4-10 : خلاصه نتایج تحقیق………………. ……………… ……… …………….. …………………………………105
فهرست نمودار ها و شکل ها
نمودار(2-1) تاثیر افزایش تعداد اوراق بهادار در ریسک پرتفوی…………….. ……………………………………….49
نمودار(2-2)رابطه بازده سهام با شاخص بازار…………….. …………………… ………………………………………….53
شکل 2-1 یک طرح پاداش معمولی…………….. ………….. ……………………. …………………………………………41
شکل3-1 فلوچارت انتخاب نمونه تحقیق………………….. ……………………. …………………………………………82
فصل اول
کلیات پژوهش
سرفصل مطالب
بیان مسئله
ضرورت انجام تحقیق
پرسش تحقیق
اهداف تحقیق
تبیین فرضیه های تحقیق
قلمرو تحقیق
تعریف مفاهیم و متغیرها
ساختارکلی تحقیق
1-1- مقدمه
یکی از اقلام صورت های مالی که به عنوان معیار ارزیابی عملکرد و توانایی سود آوری واحد انتفاعی مورد توجه قرار می گیرد، «گزارشگری سود» می باشد. اما به دلایلی نظیر ابقاء در شرکت، دریافت پاداش و…، مدیریت واحد انتفاعی خواسته یا ناخواسته ممکن است با دستکاری سود، وضعیت شرکت را مطلوب جلوه دهد. تحت چنین شرایطی سود واقعی با سود گزارش شده در صورت های مالی مغایرت داشته و رویدادی تحت عنوان مدیریت سود رخ داده است(نمازی و همکاران،1389). این فرایند، یعنی افشاء نکردن زیان های واقعی تا زمان حضور مدیر در شرکت ادامه می یابد. پس از ترک شرکت توسط مدیر، حجم عظیمی از زیان های افشاء نشده وارد بازار شده، به سقوط قیمت سهام منجر می شود.
در ادبیات مالی از ریزش قیمت سهام[1] به عنوان تعدیل یکباره و منفی قیمت سهام شرکت یاد میشود، به ویژه از آنجا که سودها نوعا به عنوان شاخص سودآوری اولیه در نظر گرفته شده، بنابراین با افزایش شواهد مدیریت سود این امکان پیش می آید که ریسک کاهش قیمت سهام افزایش یابد، بنابراین در این تحقیق ابتدا بیان مساله، ضرورت انجام تحقیق، فرضیات تحقیق و در نهایت قلمرو تحقیق و… ارائه می شود.
1-2- تشریح و بیان مساله
همواره سرمایهگذاران در بازار سرمایه به صورتی مستمر در حال ارزیابی بازده مورد انتظار و ریسک مرتبط با سهام مختلف هستند، تا بتوانند برای ایجاد پرتفویی مناسب از سهام برای سرمایهگذاری تصمیمگیری نمایند. اما با توجه به عدم وجود بازار کامل، تصمیمات اتخاذ شده توسط سرمایهگذاران در شرایط اطمینان کامل نبوده و به همین خاطر، آنها همواره نیازمند اطلاعات مرتبط با موضوع تصمیمگیری (سرمایهگذاری) هستند، زیرا همواره وجود چنین اطلاعاتی تأثیر بسزایی در کاهش این عدم اطمینان دارد(هوتن[2]،2009).
منابع متفاوتی برای برطرف کردن این نیاز اطلاعاتی سرمایهگذاران وجود دارد، اما همواره گزارشگری مالی و سیستم حسابداری به عنوان یکی از اصلیترین منابع موجود برای رفع این نیاز اطلاعاتی شناخته میشود، تا آنجا که در تحقیقات بیشماری کاراترین نوع پاسخگویی و ارائه اطلاعات به افراد ذینفع از ویژگیهای آن میباشد(همان منبع).
با توجه به این مطالب میتوان به نقش حسابداری و گزارشگری مالی در تعیین صحیح قیمت سهام شرکت (که نتیجه عرضه و تقاضای ناشی از تصمیمات سرمایهگذاران است) و در نتیجه آن هدایت درست جریان سرمایهگذاری (از طریق شناساندن زمینههای مستعد سرمایهگذاری) پی برد، که این مسأله در نهایت میتواند منجر به افزایش تولید کشور و بهبود رفاه مردم گردد(لین و میرز[3]، 2006).
مسأله قابل توجه در این بین آن است که براساس تحقیقات حسابداری همواره مدیران واحدهای تجاری قادر خواهند بود در انجام سیاست مربوط به تأخیر درانتشار اخبار بد و انباشته ساختن آن به صورت اطلاعات محرمانه حجم معینی از اخبار بد را در شرکت انباشته سازند، که این به دلیل عواملی نظیر پرهزینه بودن این سیاست و یا به طورکلی عدم توانایی مدیریت برای ادامه این اقدام (نظیر تغییر مدیریت واحد تجاری) میباشد. در نهایت با رسیدن حجم اطلاعات منفی انباشته شده به آن مقدار نهایی، دیگر مدیران قادر نخواهند بود که از انتشار این اخبار به بازار و سرمایهگذاران جلوگیری نمایند(همان منبع).
یکی از رفتارهای فرصت جویانه که گاهی اوقات برای آرایش اطلاع رسانی وضعیت مطلوب شرکت ها مورد استفاده قرار می گیرد، مدیریت سود می باشد(وایلد[4]،2001). فلسفه مدیریت سود، بهره گیری از انعطاف پذیری روش های استاندارد و اصول پذیرفته شده حسابداری می باشد البته تفسیرهای گوناگونی که می تواند از روش های اجرایی یک اسـتاندارد حسابداری برداشت کرد،از دیگر دلایل وجود مدیــریت سود می باشد(ناظمی اردکانی،1388).
به نظر هسیو و همکاران[5](2006) مدیریت سود زمانی پیش می آید که مدیران در طی سال ها مداوم از اقلام تعهدی اختیاری استفاده کنند که این امر منجر به تغییر عمده در هزینه های واحد تجاری و سرمایه گذاری ها می شود.اما نکته حائز اهمیت این است که به کارگیری اندازه اقلام تعهدی سالانه برای کشف مدیریت سود موجب این می شود که ما نتوانیم مدیریت سود را کشف کنیم. به سبب این که تأثیرات مدیریت سود بالا و پایین (جهت مدیریت سود) در میان دوره ها در پایان سال تعدیل می شود. که این موجب کاهش میانگین اقلام تعهدی در پایان سال می شود(زنگین و اوزکان[6]،2010) بنابراین ممکن است مدیران در میان دوره ها انگیزه بیشتری برای مدیریت سود داشته باشند.
هوتن و همکاران[7](2009) معتقدند که مدیران انگیزه دارند برای ابقاء خود، بخشی از زیان ها را پنهان کنند. بنابراین برای رسیدن به این هدف امکان دارد تفاوت سود پیش بینی شده با سود واقعی بیشتر شود. همچنین افشا نکردن زیان های واقعی تا زمان حضور مدیر در شرکت ادامه می یابد. پس از ترک شرکت توسط مدیر، حجم عظیمی از زیان های افشاء نشده وارد بازار شده، به سقوط قیمت سهام منجر می شود.
میزان اطلاعات منفی که مدیران می توانند انباشت و پنهان کنند، در شرکت های مختلف متفاوت است. علاوه بر این، توانایی ها و فرصت های مدیران برای انباشت و افشا نکردن اخبار منفی، به هزینه ها و منافع آن بستگی دارد برای مثال، در شرایطی که هیچگونه عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سرمایه گذاران وجود ندارد، مدیران انگیزه ای برای افشای نامتقارن اطلاعات ندارند، چرا که در چنین شرایطی هزینه های نگهداری و افشا نکردن اخبار منفی بیش از منافع آن خواهد بود، اما در شرایطی که عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سرمایه گذاران بالاست، هزینه های افشا نکردن اخبار منفی و انباشت آنها در داخل شرکت، کمتر از منافع آن خواهد بود و بنابراین، مدیران انگیزه پیدا می کنند تا اخبار منفی را داخل شرکت انباشت کرده، آنها را افشا نکنند(سینایی و داودی،1388).
زمانی که مدیران سود را برای نشان ندادن اخبار بد دستکاری می کنند بنگاه ها بیشتر از ارزش واقعی ارزشگذاری می شوند ولی زمانی که مدیران نمی توانند دیگر اخبار بد را پنهان سازند یک کاهش قیمت قابل توجه روی می دهد(کیم و زهانگ[8]،2010).
از این رو با توجه به اینکه شواهدی از مدیریت سود به عنوان اخبار بد در بازار تلقی می شود، و این امر موجب تعدیل یکباره و منفی قیمت سهام شرکت (در ادبیات مالی از آن به عنوان ریزش قیمت سهام[9] یاد میشود) خواهد شد. بنابراین این پژوهش به بررسی تأثیر شواهد مدیریت سود بر احتمال سقوط(ریزش) قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران می پردازد.
1-3- ضرورت انجام تحقیق
ضرورت انجام این پژوهش به قرار زیر است:
انگیزه تحقیق ما ناشی از تلاش های تحقیقات دانشگاهی اخیر در زمینه کاهش ناگهانی قیمت سهام است. تحقیقات گسترده ای اذعان داشته اند که عوامل متعددی می تواند منجر به افزایش سقوط قیمت سهام شوند از جمله این عوامل می توان به مدیریت سود اشاره کرد(کیم و زهانگ،2010). با توجه به اینکه سود حسابداری به عنوان یکی از مهمترین عوامل تصمیم گیری سرمایه گذاران شرکت می باشد، و نیز خود سود متشکل از اقلام نقدی و تعهدی است و اقلام تعهدی سود تا حدود زیادی در کنترل مدیریت هستند و وی می تواند برای بهتر جلوه دادن عملکرد شرکت و افزایش قابلیت پیش بینی سودهای آینده در اقلام تعهدی سود دست برده و به اصطلاح امروزی سود را مدیریت کند. (همان منبع).
بنابراین در یک محیط گزارشگری غیرشفاف از سود، سرمایه گذاران قادر به شناسایی و کشف پروژه های زیان ده شرکت نیستند. ناتوانی سرمایه گذاران در تمایز بین پروژه های سود ده و زیانده باعث می شود که پروژه های زیان ده ادامه یابد و با گذر زمان زیان دهی آنها افزایش یابد.
بنابراین با توجه به نقش مدیریت سود در افزایش سقوط قیمت سهام این پژوهش سعی دارد به این سوال پاسخ دهد که آیا شواهدی از مدیریت سود بر احتمال سقوط قیمت سهام تاثیر دارد یا خیر؟
1-4- پرسش تحقیق
مطالعات اولیه و بررسی متون نظری موجود و مطالب ارائه شده در قسمت تشریح و بیان مسئله سؤالات متعددی را به ذهن متبادر می کند. در تحقیق حاضر به دنبال پاسخ به پرسش زیر به عنوان سؤال اصلی این تحقیق هستیم:
شواهدی از مدیریت سود چه تاثیری بر احتمال سقوط قیمت سهام دارد؟
1-5- اهداف تحقیق
1-5-1- اهدف علمی تحقیق
هدف کلی این تحقیق بررسی تاثیر مدیریت سود بر سقوط قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. جهت دستیابی به این هدف کلی، آن را به اهداف جزئی ذیل تفکیک و در طول انجام تحقیق، این اهداف پیگیری می شود:
1- تبیین تاثیر قدر مطلق اقلام تعهدی اختیاری بر احتمال سقوط قیمت سهام
2- تبیین تاثیر خطای پیش بینی سود بر احتمال سقوط قیمت سهام
1-5-2- اهدف کاربردی تحقیق
اولین کاربرد هر تحقیق جنبه نظری و توسعه رشته مورد تحقیق می باشد که زمینه لازم را برای توسعه تئوری های آن رشته و حرکت به سمت سیستم های سازگارتر و کاراتر را مهیا می سازد اما نتایج این تحقیق با توجه به هدف کلی آن میتواند برای گروه های زیر مفید واقع شود:
1- تحلیل گران مالی: نتایج این تحقیق می تواند جهت تحلیل شرکت هایی که از نوسانات سود پیش بینی شده و اقلام تعهدی اختیاری بیشتری برخوردار هستند، مفید واقع شود.
2- سرمایه گذاران و سازمان بورس اوراق بهادار: سقوط قیمت سهام هم برای مدیران شرکت ها و هم برای سرمایه گذاران حائز اهمیت خاصی است. بنابراین اخذ بهترین سیاست در مورد سرمایه گذاری در شرکت هایی که دارای مدیریت سود هستند، حائز اهمیت است.
3- بانک ها و اعتبار دهندگان: به دلیل اهمیت سقوط قیمت سهام نتایج تحقیق حاضر می تواند برای ارائه اعتبار به وسیله اعتباردهندگان مفید واقع شود.
1-6- فرضیه های تحقیق
با تعمق در تحقیقات انجام شده در دنیا جهت پاسخگویی به پرسش های مطرح شده و دستیابی به هدف تحقیق، فرضیه های زیر تدوین شده است:
1- شواهد مدیریت سود بر احتمال سقوط قیمت سهام تاثیر مستقیم دارد.
1-1- قدر مطلق اقلام تعهدی اختیاری بر احتمال سقوط قیمت سهام تاثیر مستقیم دارد.
1-2- خطای پیش بینی سود بر احتمال سقوط قیمت سهام تاثیر مستقیم دارد.
1-7- قلمرو تحقیق
1-7-1- قلمرو موضوعی تحقیق
قلمرو موضوعی تحقیق حاضر، بررسی تاثیر شواهد مدیریت سود بر احتمال سقوط قیمت سهام می باشد.
1-7-2- قلمرو زمانی انجام تحقیق
