1-6- فرضیه‌های پژوهش ……………………… 11
1-7- روش پژوهش ………………………….. 12
1-7-1- نوع مطالعه و روش بررسی فرضیه‌ها ……… 12
1-7-2- قلمرو پژوهش ………………………. 12
1-7-2-1- قلمرو موضوعی پژوهش……………….. 12
1-7-2-2- قلمرو مکانی پژوهش ……………….. 12
1-7-2-3- قلمرو زمانی پژوهش ……………….. 13
1-7-3- جامعه آماری و روش طرح و نمونه‌گیری……. 13
1-7-4- حجم نمونه و روش محاسبه …………….. 13
1-7-5- ابزار گردآوری و تحلیل داده‌ها ……….. 13
1-7-6- ابزار تجزیه و تحلیل……………….. 15
1-8- کلید واژه‌ها ………………………… 15
1-9- خلاصه فصل …………………………… 16
فهرست مطالب
| عنوان | صفحه |
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2-1- مقدمه ……………………………… 18
2-2- مالی رفتاری…………………………. 19
2-2-1- دلیل نیاز به مالی رفتاری …………… 20
2-2-2- تاریخچه مطالعات رفتاری در اقتصاد مالی .. 21
2-2-3- علوم اساسی در مالی رفتاری ………….. 24
2-2-3-1- محدودیت در آربیتراژ و نظریه چشم‌انداز . 27
2-2-3-2- روانشناسی شناختی…………………. 32
2-3- عملکرد سرمایهگذاران………………….. 36
2-3-1- عوامل موثر بر سرمایه‌گذاری ………….. 38
2-3-2- بازده سهام ……………………….. 39
2-3-2-1- نحوه محاسبه بازده سهام …………… 40
2-3-3- ریسک سهام ………………………… 42
2-3-3-1- ماهیت ریسک ……………………… 42
2-3-3-2- منابع ریسک ……………………… 43
2-3-3-3- انواع ریسک ……………………… 48
2-3-3-4- روش‌های اندازه‌گیری ریسک …………… 50
2-4- هوش عاطفی ………………………….. 52
2-4-1- تاریخچه هوش عاطفی …………………. 53
2-4-2- مطالعه هوش عاطفی در میان صاحب نظران …. 55
2-4-3- اهمیت هوش عاطفی …………………… 59
2-4-4- نظریات مطرح شده در مورد هوش عاطفی …… 61
2-4-4-1- مفاهیم اساسی هوش عاطفی از دیدگاه مایر سالوی 61
2-4-5-2- مفاهیم اساسی هوش عاطفی از دیدگاه گلمن 63
2-4-5-3- مفاهیم اساسی هوش اجتماعی و عاطفی بار- اُن 64
2-4-5-4- هوش عاطفی از دیدگاه وزینگر ……….. 66
2-4-5- مقایسه هوش عاطفی و هوش عقلی ………… 71
2-5- سوابق پژوهش ………………………… 73
2-5-1- پژوهش‌های خارجی…………………….. 73
2-5-2- پژوهش‌های داخلی ……………………. 75
2-6- ارائه مدل مفهومی ……………………. 78
2-7- خلاصه فصل……………………………. 79
فهرست مطالب
| عنوان | صفحه |
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- مقدمه ……………………………… 81
3-2- نوع پژوهش ………………………….. 82
3-5- جامعه آماری ………………………… 83
3-6- شیوه نمونه‌گیری و حجم نمونه …………… 83
3-7- روش گردآوری اطلاعات ………………….. 84
3-8- ابزار گردآوری اطلاعات ………………… 84
3-8-1- طراحی و تنظیم پرسشنامه …………….. 86
3-8-1-1- روایی و پایایی پرسشنامه ………….. 86
3-8-2- شیوه توزیع پرسشنامه………………… 88
3-9- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات پژوهش ……….. 88
3-10- متغیرهای پژوهش و نحوه محاسبه آنها ……. 91
3-10-1- متغیرهای وابسته ………………….. 91
3-10-2- متغیرهای مستقل …………………… 95
3-11- روش‌های آماری مورد استفاده در این پژوهش .. 96
3-12- آزمونهای آماری …………………….. 99
3-13- نرم‌افزار تجزیه و تحلیل ……………… 101
3-14- خلاصه فصل ………………………….. 102
فهرست مطالب
| عنوان | صفحه |
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها
4-1- مقدمه ………………………………….. 104
4-2- آزمون میانگین یک جامعه برای بررسی وضعیت متغیرهای پژوهش 113
4-3-1-وضعیت متغیر مدیریت هیجانات در نمونه ………. 114
4-3- 2-وضعیت متغیر ارتباطات مناسب در نمونه ……… 114
4-3-3- وضعیت متغیر جهت دهی هیجانات در نمونه …….. 115
4-3-4- وضعیت متغیر خودآگاهی در نمونه …………… 116
4-3-5- وضعیت متغیر خودانگیزی در نمونه ………….. 117
4-4- آزمون فرضیات پژوهش با استفاده از تحلیل رگرسیون خطی ساده و چندگانه 119
4-4-1- آزمون فرضیه اصلی یک ……………………. 119
4-4-2- آزمون فرضیه‌های فرعی فرضیه اصلی یک ……….. 122
4-4-3- آزمون فرضیه اصلی دوم …………………… 127
4-4-4- آزمون فرضیه‌های فرعی فرضیه اصلی دوم ………. 130
4-5- خلاصه فصل ……………………………….. 135
فهرست مطالب
| عنوان | صفحه |
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها
5-1- مقدمه ………………………………….. 137
5-2- خلاصه پژوهش ……………………………… 138
5-3- نتایچ پژوهش …………………………….. 139
5-3-1- نتایج آزمون فرضیه اصلی اول………………. 140
5-3-1-1- خلاصه نتایج آزمون فرضیه‌های فرعی فرضیه اصلی اول 140
5-3-2- خلاصه نتایج آزمون فرضیه اصلی دوم …………. 141
5-3-2-1- خلاصه نتایج آزمون فرضیه‌های فرعی فرضیه اصلی دوم 141
5-4- محدودیت‌های پژوهش ………………………… 142
5-5- پیشنهادها ………………………………. 143
5-5-1- پیشنهادهای کاربردی حاصل از نتایج پژوهش …… 143
5-5-2- پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده …….. 144
5-6- خلاصه فصل …………………………… 146
چکیده :
اکثر نظریه‌های اقتصادی و مالی بر اساس این فرض قرار دارند که افراد به صورت کاملاً عقلایی عمل می‌کنند و تمامی اطلاعات موجود را در زمان تصمیم‌گیری اقتصادی ارزیابی می‌کنند. با این حال مالی رفتاری با رویکرد بررسی نقش عوامل روانشناسی در محیط‌های مالی و در رفتار فعالان اقتصادی نشان داده است که افراد در دنیای واقعی از هیجانات و خطاهای شناختی متأثر می‌گردد. همچنین عوامل متفاوتی می‌تواند بر تصمیم‌گیری سهامداران برای خرید و یا فروش سهام در بازار بورس اوراق بهادار تأثیر داشته باشد.
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر هوش عاطفی و مولفه‌های آن (خودآگاهی، مدیریت هیجانات، خودانگیزی و ارتباطات مناسب، جهت دهی هیجانات) بر بازده و ریسک پرتقوی سهامداران در بازار بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. به این منظور تعداد 255 نفر از سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران از تاریخ 15 اسفند 1391 لغایت خرداد 1392 به مدت 3 ماه به عنوان نمونه و به روش تصادفی انتخاب و داده‌های مربوط به هوش عاطفی از پرسشنامه استاندارد در این زمینه جمع‌آوری شده است. همچنین برای داده مربوط به بازده و ریسک از نرم‌افزار ره آورد نوین استفاده شده است. این پژوهش از نوع توصیفی رگرسیونی بوده و برای بررسی وضعیت نمونه در متغیرهای اصلی از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شده و برای بررسی فرضیات اصلی از رگرسیون خطی ساده و برای بررسی فرضیات فرعی از رگرسیون چندگانه استفاده شده. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که هوش عاطفی بر بازده پرتفوی سهامداران تأثیرگذار بوده و بر ریسک پرتفوی سهامدارن تأثیر ندارد.
نتایج حاصل از این پژوهش می‌تواند مورد استفاده سیاست‌گذاران مالی و اقتصادی، تصمیم‌گیرندگان بازار سرمایه و موسسات مالی سرمایه‌گذاری واقع شود.
کلید واژه‌ها: هوش عاطفی، بازده سرمایه‌گذاری، ریسک سرمایه‌گذاری، پرتفوی سهام
1-1- مقدمه :
در این فصل موضوع پژوهش به طور مختصر تشریح می‌شود. در ادامه اهداف، ضرورت پژوهش، فرضیه‌های پژوهش کاربرد نتایج پژوهش و روش پژوهش توضیح داده می‌شود. همچنین قلمرو پژوهش، جامعه آماری و روش نمونه‌گیری بیان می‌شود. در پایان فصل نیز تعاریف عملیاتی و پاره‌ای از کلیدواژه‌ها کلیدی استفاده شده در این پژوهش ارائه می‌گردد.
1-2- شرح و بیان مسئله پژوهش
تخصیص بهینه منابع یکی از مهمترین اقدام‌ها در حوزه سرمایه‌گذاری است که به جرأت می‌توان گفت نتیجه نهایی همه تلاش‌های مدیریت سرمایه‌گذاری در این مرحله نمود پیدا می‌کند. سرمایهگذاران چه در سطح خرد و چه در سطح نهادی همیشه به دنبال آن هستند که منابع مالی محدود خود را با رعایت اصول مدیریت سرمایه‌گذاری به صورت بهینه به گزینه‌های مختلف تخصیص دهند (راعی و خسروی 1383: 5)
تجهیز و تخصیص بهینه منابع در سطح اقتصاد ملی نیز بدون کمک بازارهای مالی به ویژه بازار سرمایه‌گسترده و کارآمد و به سهولت امکان‌پذیر نیست (راعی و تلنگی 1383: 5)
بورس اوراق بهادار در حکم یک بازار مالی رسمی نقش مهمی در هدایت پس‌اندازها افراد جامعه به سمت تولید و رشد اقتصادی ایفا می‌کند هر سرمایه‌گذار اعم از اشخاص حقیقی و شرکتهای سرمایه‌گذاری که در این بازار به معامله سهام می‌پردازند برای حفظ و افزایش ارزش سرمایه خود، اتهام یک سرمایه‌گذاری منطقی و در نهایت به حداکثر رساندن منافع خود به بررسی عوامل موثر بر بازده و ریسک عملکرد پرتقوی نیاز دارند. از اینرو پژوهشگران از سالهای پیش در جستجوی عوامل تأثیرگذار بر بازده، ریسک پرتفوی سهامداران بوده‌اند.
(شارب 1964، لینتنر 1965، ماسین 1966، فاما و مک بث 1973، و هیرشیفر و همکاران 2004)
از اواسط دهه 80 میلادی پژوهشگران در پژوهش‌های خود به شواهدی دست یافتند که توسط مدل CAPM قابل تبیین نبود (باقرزاده ، 28:1384) در طی دهه‌های اخیر اندیشمندان مالی سعی در تبیین و یافتن علل نقص مدل CAPM با کمک سایر علوم روانشناسی، علوم اجتماعی و فیزیک داشته‌اند از مطالعاتی که در این زمینه به سرعت گسترش یافت و تا حدودی توانست پدیده‌های مذکور را تبیین نماید، ادغام نظریه‌های مالی با نظریه‌های رایج به روانشناسی بود که تحت عنوان مالی رفتاری مطرح گردید (تلنگی 1383: 5).
در نظریه‌های مالی رفتاری به مطالعه اینکه چگونه سرمایهگذاران رفتار می‌کنند پرداخته می‌شود.
سرمایهگذاران گزینه‌های مختلفی برای سرمایه‌گذاری پیش رو دارند اما مطالعات محدود در زمینه چگونگی اتخاذ تصمیم از میان گزینه‌های مختلف صورت گرفته است تصمیمات مالی می‌توانند بسیار مهم و پر ریسک باشد و تأثیر زیادی بر نوع زندگی افراد مخصوصاً در دوران بازنشستگی آنها داشته باشند . در بیشتر تئوریهای مالی فرض بر این است که سرمایهگذاران افراد منطقی هستند. و به دنبال حداکثر ساختن ثروت خود می‌باشند. تحقیقات اخیر در روانشناسی و مالی مشخصه‌هایی را برای تأمین مالی و تصمیمات مربوط به سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند. که تحت تأثیر عوامل درونی رفتاری مثل شناخت افراد از خودشان و عوامل بیرونی رفتاری مثل روش‌هایی که تصمیمات سرمایه‌گذاری گرفته می‌شوند هستند (علامه و احمدی پور 1388: 18)
استفاده از مطالعات روان شناسی اجتماعی، انسان شناسی و روان شناسی شناختی در تحلیل بازار سهام و نیز تصمیمات سرمایهگذاران موفقیت‌های چشم‌گیری داشته است در حقیقت با مشاهده بازار سهام به عنوان مجموعه‌ای کاملاً تعریف شده، حاوی رفتار کاملاً عقلایی و منظم (البته به نظم قابل فهم و ساده شده) و به دور از در نظرگرفتن عوامل رفتاری مشارکت کنندگان در بازار بخش بزرگی از واقعیت‌های نظری دور مانده و منجر به اشتباهات تحلیلی می‌شود (سعیدی 1384)
یکی از مباحثی که در روانشناسی مطرح است بحث هوش عاطفی می‌باشد و این مفهوم در موسسات، سازمانها و مراکز صنعتی و بخصوص در مصاحبه‌های استخدامی کاربرد فراوانی دارد. این نوع هوش از جمله عوامل بسیار مهم در موفقیت فردی محسوب می‌شود و بر فرآیند فکر، قضاوت، کنش و واکنش افراد تأثیر بسزایی دارد (گلمن 1382) به عبارت دیگر هوش عاطفی به فرد کمک می‌کند که چگونه از مهارت‌های خود به بهترین نحو استفاده کند در روابط اجتماعی و شرایط خاص فرد آگاه است که چه عملی مناسب و چه عملی نامناسب است.
به اعتقاد برکویتز (2000) افراد باهوش عاطفی بالا سازگاری بیشتری دارند و به طور موفقیت‌آمیزی با موقعیت‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند و می‌توانند به دیگران برای سازگاری بهتر کمک کنند. بنابراین می‌توان گفت هوش عاطفی نقش مهمی در پیشرفت شغلی، محیط کار، رضایت شغلی و عملکرد فردی و سازمانی دارد.
با توجه به اهمیت مطالب ذکر شده در مورد هوش عاطفی و با توجه به اینکه در زمینه رفتار مالی، پژوهش‌های زیادی در کشورمان صورت گرفته است این مطالعه درصدد است به این سوال پژوهشی پاسخ دهد که آیا هوش عاطفی بر بازده، ریسک پرتفوی سرمایه‌گذاری سرمایهگذاران در بورس اوراق بهادار تأثیر دارد؟
در دنیای کنونی به موازات تغییر بازارها و بروز و ظهور نیروهای تکاملی جدید برای ایفای نقش، دیگر برندگان و بازندگان امروز برندگان و بازندگان دیروز و فردا نیستند. (برنستین 2005) بنابراین شرکتها برای بقا در بازار نیازمند استفاده از نیروهای تکاملی جدید هستند.
امروزه نظریه‌های مالی رفتاری در بازارهای کارا به جایگزین جدی برای نظریه بازار کارا مبدل گشته است و این مهم آزمون و بررسی این نظریه‌ها را در راستای ایجاد تمایز بین این دو دسته نظریه به ضرورتی حیاتی تبدیل کرده است (چان و همکاران 2004) گذشته از این اندیشمندان مالی معتقدند که تنها یک راه علمی برای نظریه‌های جایگزین رفتاری یا منطقی وجود دارند و آن هم بررسی تجربی است (بارباریس و همکاران 1998) لذا این تحقیق به لحاظ قدرت پیش‌بینی کنندگی نظریه‌های مالی رفتاری و نیز کمک به تمیز دادن این دو از هم مفید است. مالی رفتاری این پتانسیل را دارد که برای نظریه‌های نئوکلاسیک امروزه بر مباحث مالی حاکم است مکمل یا ارزش باشد.
نظر به اینکه این نظریه‌های نخستین، عوامل روانشناختی را به عنوان درون داده‌های مهم برای تحلیل‌های مالی در نظر می‌گیرند، از این رو بسیاری از واکنش‌های در بازار مالی که به نظر در تضاد با نظریه‌های سنتی می‌آیند توضیح می‌دهند و به این ترتیب مشارکت سازند‌ه‌ای در اجتناب از اشتباهات تصمیم‌گیری و دستیابی به راهبردهای سرمایه‌گذاری دارند. (فراملت 2001)
1-3- اهمیت و ارزش پژوهش
کار مهمی که اندیشمندان مالی در جهان شروع به انجام آن کرده‌اند تلاش برای درک و اثبات نحوه تصمیم‌گیری و انتخاب پرتقو توسط سرمایه‌گذاری حرفه‌ای و آماتور می‌باشد. تاکنون جای چنین تحقیقاتی در مجموعه مباحث مالی خالی بود که شاید بتوان علت آن را در این باور اشتباه دانست که قیمت‌گذاری دارایی می‌تواند بدون دانستن چیزی درباره رفتار عامل اقتصادی صورت گیرد (شیلر، 2003)
بحث مالی رفتاری و مهم روانشناسی و شاخه‌های مرتبط با آن در مطالعات مالی بخصوص در فرایند تصمیم‌گیری در شرایط مبهم بسیار رایج است. یکی از مباحثی که جدیداً در روانشناسی بسیار مطرح است موضوع هوش عاطفی می‌باشد. هوش عاطفی یک مهارت اجتماعی است و شامل درک احساسات خود برای تصمیم‌گیری مناسب در زندگی و توانایی کنترل حالت‌های اضطراب آور و کنترل واکنش‌هاست. با گسترش تحقیقات در سایر زمینه‌های علمی بر روی هوش عاطفی از جمله علوم تربیتی، روانشناسی و … به نظر می‌رسد می‌توان جهت برقراری انواع شبکه‌های ارتباطی مختلف بین رشته‌ای از کانال هوش عاطفی استفاده کرد.
تحقیق‌هایی از این دست با روانشناسی رفتار سرمایهگذاران و در نتیجه تصحیح اشتباهات آنها ارتباط دارد و همزمان رضایتمندی سرمایهگذاران و کارایی بازار ارتقاء خواهد داد. با عنایت به مطالب فوق‌الذکر پیداست که در مجموعه تحقیقات مالی کشورمان جای چنین تحقیقاتی خالی است لذا مدیران و ذی نفعان سازمان بورس اوراق بهادار می‌توانند از نتایج این پژوهش استفاده کنند.
1-4- اهداف پژوهش :
هدف اصلی اول:
1-تعیین تأثیر هوش عاطفی بر بازده پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
اهداف فرعی هدف اصلی اول:
-تعیین تأثیر خودآگاهی و بازده پرتفوی سرمایه گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
– تعیین تأثیر مدیریت هیجانات و بازده پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
– تعیین تأثیر خود انگیزی و بازده پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
– تعیین تأثیر جهت‌دهی هیجانات و بازده پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
– تعیین تأثیر ارتباطات مناسب و بازده، پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
هدف اصلی دوم:
1-تعیین تأثیر هوش عاطفی بر ریسک پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
اهداف فرعی هدف اصلی دوم:
-تعیین تأثیر خودآگاهی و ریسک پرتفوی سرمایه گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
– تعیین تأثیر مدیریت هیجانات و ریسک پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
– تعیین تأثیر خود انگیزی و ریسک پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
– تعیین تأثیر جهت‌دهی هیجانات و ریسک پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
– تعیین تأثیر ارتباطات مناسب و ریسک، پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران
1-5- کاربرد نتایج پژوهش :
از آنجایی که سیاست‌های کلان کشور در جهت خصوصی‌سازی و کاهش تصدی‌گری دولت است و انتظار میرود حجم عظیمی از سرمایه‌ها به بازار سهام منتقل شود بایستی ضعف‌های بازار مرتفع گردد و تا سرمایهگذاران در این بخش تشویق شوند با توجه به اینکه موضوع مورد تحقیق در رابطه با رفتار سهامداران در بازار سهام ایران می‌باشد این تحقیق می‌تواند:
– در بهبود تصمیم‌گیری متصدیان امر، برای جهت دهی صحیح بازار سهام مثمر ثمر باشد.
– علاوه بر این تحلیلگران و مشاوران سرمایه‌گذاری و سایر سرمایهگذاران در سهام نیز می‌توانند نتایج این پژوهش را در استنباط‌های خود در آینده بازار مدنظر قرار دهند.
– همچنین از آنجایی که بررسی تحقیق در حوزه‌های مالی رفتاری در کشور ما سابقه زیادی ندارد می‌توان یکی از مهمترین کاربردهای این تحقیق را فراهم کردن بستری مناسب برای تحقیقات آتی به دلیل استفاده از مباحث و پاردایم‌های نوین مالی به طور علمی و آکادمیک عنوان کرد.
– این تحقیق باعث بومی کردن نظریه‌های مالی رفتاری به فراخور نیاز بازارهای مالی کشور می‌شود. به دیگر سخن از آنجایی که نظریه‌های مالی رفتاری در برگیرنده مفاهیم روان شناختی و علوم اجتماعی می‌باشد، از کشوری به کشور دیگر ضریب اهمیت این مفاهیم فرق می‌کند. از اینرو ما در پی دانستن نوع اشتباهات شناختی و توضیحات رفتاری هستیم که در بازارهای کشورمان نمود بیشتر دارد.
1-6- فرضیه‌های پژوهش
فرضیه اصلی1 : هوش عاطفی بر بازده پرتفوی سرمایهگذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران تأثیر دارد.
فرضیه‌های فرعی فرضیه اصلی 1:
1-1-خودآگاهی بر بازده پرتفوی سرمایهگذاران تأثیر دارد.
1-2
