بر اساس سرشماری ملی بنگاه های خرده فروشی ۲۰۰۶ که توسط شرکتMJ اروین و همکاران انجام شده بود، تا تاریخ ۳۱ دسامبر ۱۳۷۷۲،۲۰۰۶ جایگاه خرده فروشی بنزین در کانادا مشغول به فعالیت بوده اند( تقریبا ۲/۴ خروجی به ازای هر ۱۰ نفر) این تعداد نسبت به جایگاه های سال ۱۹۹۰ ( که تقریبا ۲۲ هزار بود) ۳۶ درصد کاهش را نشان می دهد.
سهمیه بندی شبکه ها در کانادا از دهه ۱۹۸۰ شروع شد. این سهمیه بندی به خاطر ظرفیت بیش از حد در بخش خرده فروشی صنعت بود. بر اساس تحقیق صورت گرفته توسط شرکت مشاوره اقتصادی گاردنر پینفولد و MJ اروین و همکاران در سپتامبر ۲۰۰۵، این سهمیه بندی منفعت فراوانی از جهت افزایش فروش داشته است.
خرده فروشی بنزین در کانادا از یک خدمت در کنار تعمیر اتومبیل به یک پمپ بنزین با ارائه خدماتی از قبیل رستوران ها تغییر یافته است. عرضه کالاها و غذاها به جای خدمات تعمیر اتومبیل از اهمیت حیاتی برای رقابت و اعتبار یک پمپ بنزین برخوردار است. یکی از دلایل عمده تبدیل خدمات این بوده است که حاشیه سود فروش یک لیتر بنزین برای جبران هزینه های عملیاتی و بازده منطقی یک پمپ بنزین ها بسیار اندک می باشد. این تحقیق به این نتایج رسیده است : اتومبیل ها مسافت های طولانی تری را بین پمپ بنزین ها طی می کنند ، این اتومبیل ها نیاز به تعمیرات کمتری دارند، گارانتی های طولانی تری دارند،کارایی سوخت بالاتری دارند و به شدت به فروشنده اتومبیل متکی می باشند. همچنین به وجود آمدن فروشگاه های تخصصی اتومبیل و هایپر مارکت ها نیز در این روند نقش قابل توجهی داشته است.
ساختار بازارهای بنزین کانادا
عرضه بنزین در کانادا عمدتا از طریق ۱۶ پالایشگاه که تحت ۱۰ سازمان پالایشگاهی عمل می کنند، می باشند. سرشماری شرکت MJ اروین و همکاران عوامل زیر را در بنزین کانادا بر می شمارد:
- پالایشگاه ها و فروشندگان ادغام شده
فروشندگانی که ساختار عملکردی آن ها شامل یک یا چند پالایشگاه نیز می باشد در کانادا ۱۰ سازمان پالایشگاهی – فروشنده تحت عنوان ۱۶ پالایشگاه به عرضه بنزین مشغول می باشند.
- فروشندگان غیر پالایشگاهی
فروشندگانی که بنزین خود را از پالایشگاه های دیگر(جهت فروش) خریداری می کنند این گروه شامل موارد زیر می باشند:
- توزیع کنندگان منطقه ای: یک فروشنده مستقل که تعدادی پمپ بنزین در اختیار داشته و تحت یک برند مشهور (معمولا برند پالایشگاهی) و بر اساس توافق نامه فعالیت می کنند.
- فروشندگان عمده: فروشنده ای که ماهیتا کالای اولیه اش بنزین بوده وزنجیره ای از پمپ بنزین ها را تحت برند خویش مدیریت می کند
- واسطه عمده فروشی که بنزین را از پالایشگاه ها خرید و به فروشندگان خرده فروشی مستقلی که دارای برند شناخته شده ای نیستند، می فروشد.
کنترل قیمت ها در سطح خرده فروشی بر اساس قراردادهای دو جانبه مالکیت تعیین می شود . پالایشگاه ها قیمت را در دو نوع پمپ بنزین کنترل می کنند: پمپ بنزین هایی که تحت مالکیت و اداره پالایشگاه می باشند و پمپ بنزین های تحت مالکیت پالایشگاه که به اجاره داده شده اند. ۲۹ درصد پمپ بنزین ها تحت کنترل قیمتی یکی از ۱۰ سازمان پالایشگاهی می باشند. ۷۱ درصد باقیمانده قیمت خود را کنترل می کنند که شامل فروشندگان سنتی و غیر سنتی می باشند.
پمپ بنزین های مستقل که بیشترین تاثیر را بر روند بازار فروش دارند،فروشندگان عمده هستند. حدود ۱۴۳۳ پمپ بنزین در کانادا در اختیار فروشندگان عمده قرار دارند( کمتر از ۱۰ درصد تعداد کل بازاز) . یک فروشنده عمده فروشنده ای غیر سنتی است که منبع درآمدش از کالاهایی به جز بنزین می باشد. گزارش MJ اروین و همکاران بیان می دارد که این فروشندگان عمده عموما قادر به تاثیرگذاری بر قیمت بنزین می باشند ، زیرا آنها حجم بالایی از بنزین را فروخته و هزینه عملیاتی پایینی بر هر لیتر بنزین متحمل می شوند.
-۳-۵- بررسی بازارهای خرده فروشی بنزین در اندونزی
صنعت پایین دستی نفت و گاز اندونزی یک صنعت کاملا توسعه یافته است. توسعه این بخش به شدت متاثر از سیاست در زمینه نفت و گاز از ساختار انحصاری به سوی رقابتی می باشد. این تغییر به وضوح در قانون سال ۲۰۰۱ در مورد نفت و گاز ( که جایگزین قانون سال ۱۹۷۱ شد) دیده می شود،که در آن نقش بخش خصوصی تعریف شده است. شکل این تغییر به صورت طبقه بندی بین عملکرد دولت( به عنوان سیاست گذار) ، تنظیم کننده ، عامل فروش،تفکیک زنجیره تجاری به ند فعالیت و آزاد سازی بخش پایین دستی نفت و گاز است.
در خصوص تفکیک فعالیت های تجاری، در قانون ذکر شده است که نهادهای تجاری که فعالیت بالا دستی دارند از فعالیت در پایین دستی منع شده اند و بر عکس . با این وجود قانون خاصی برای تفکیک فعالیت های پایین دستی از هم وجود ندارد. قانون فعالیت های پایین دستی را شامل این موارد می داند:
در عمل دولت طبق قانون چهار نوع مجوز صادر می کند. این مجوزها برای فراورش، حمل و نقل،ذخیره سازی و فروش می باشد. هر بنگاه تا جایی که مخالف قانون نباشد می تواند چندین مجوز هم داشته باشد بنابراین حد و مرز مشخصی برای شناسایی ادغام عمودی در صنایع پایین دستی وجود ندارد. به عنوان مثال می توان شرکت فرآوری پرتامینا را به عنوان یک شرکت دولتی مثال زد. تعدادکارخانجات این شرکت در اندونزی ۶ عدد با ظرفیت MBOPD103(1030 بشکه در روز) می باشد . در حالی که تعدا مجوزهای ذخیره این شرکت ۲۳ ، مجوزهای حمل و نقل ۴۴، فروش عمومی ۱۴ و فروش محدودش ۳۶ عدد می باشند. در میان سایر شرکت ها فقط پرتامینا است که به خاطر ماهیت دولتی بودن و اینکه قبل از اجرای قانون سال ۲۰۰۱ به عنوان یک شرکت واحد عمل می کرد، دارای چندین ادغام عمودی از فراورش تا فروش می باشد. این در حالی است که این شرکت مالکیت زیر ساخت های نفت و گاز اندونزی را نیز در اختیار دارد.
تا قبل از اجرای قانون سال ۲۰۰۱ فعالیت های پایین دستی تماما در اختیار شرکت پرتا مینا بود . به گونه ای که حمل و نقل و فروش فرآورده های نفتی توسط این شرکت انجام می شد. اما پس از اجرایی شدن این قانون، عاملان فعالیت های پایین دستی می توانستند یک خط توزیعی را انتخاب کنند که در آن مزیت دارند. به عنوان نمونه شرکت آنکا کیمیا رایا
را می توان نام برد که محصولات عرضه شده اش در داخل از طریق واردات تامین می کند. از این رو حمل و نقل و ذخیره سازی فرآورده هایش نیز در اختیار خودش می باشد.این شرکت هیچ پمپ بنزینی را در اختیار ندارد؛ زیرا محصولاتش فقط به مصارف صنعتی می رسد
از دیگر نمونه ها می توان شل و پتروناش را نام برد. هر دو این شرکت ها فرآورده های نفتی را از پرتامینا و کارخانجات خودشان عرضه می کنند.این دو شرکت برای حمل و نقل و ذخیره سازی از روش اجاره ای استفاده می کنند. در حالی که محصولاتشان را از طریق پمپ بنزین های خودشان به دست مصرف کننده می رسانند.
انجام معاملات تجاری بین فراورش، حمل و نقل ، ذخیره سازی و فروش ، بر اساس شرایط هر فعالیت صورت می گیرد. توزیع کننده مستقل می تواند بر اساس توافق از مکالمات بخش دیگر استفاده کند. تا کنون هیچ تعارضی در بین فعالان بخش های مختلف پیش نیامده است. مشکلاتی که در زمینه تبعیض قیمت و خدمات به وجود می آید. توسط دو طرف درگیر حل می شود. از جنبه قانونی دستور خاصی در زمینه تجارت بین خطوط توزیعی کالاها وجود ندارد. اما در صورت وجود رفتارهای ضد رقابتی در خط توزیع، این رفتارها را می توان به[۱]KPPU گزارش کرد و تخلفات را از آنجا پیگیری نمود.
در اندونزی سه نوع سیستم در زمینه پمپ بنزین هایی که پایین دستی بنزین را انجام می دهند وجود دارد. مالکیت کارخانه – مدیریت فروشنده یا[۲]CODO، مالکیت کارخانه یا[۳]COCO و مالکیت فروشنده – مدیریت فروشنده یا[۴]DODO.
رایج ترین نوع پمپ بنزین ها بدین گونه است که پمپ بنزین در مالکیت عامل تجاری یا فروشنده بوده ولی با این وجود شرکت پرتامینا قرارداد دارد. ۹۸ درصد پمپ بنزین ها به این صورت اداره می شوند.
گونه دیگر پمپ بنزین ها مربوط به شرکت های مانند شل و پتروناس می باشند(CODO)نیز مربوط به پرتامینا می باشد. قیمت در پمپ بنزین ها ثابت بوده و همان قمیتی است که توسط دولت به طور خاص برای پایین دستی یارانه ای تعیین شده است. برای فروش بنزین غیر یارانه ای، قیمت توسط فروشنده و بر اساس قیمت در بازارهای بین المللی تعیین می شود.
در حال حاضر تنها سه شرکت برای پایین دستی بنزین در اندونزی وجود دارند که عبارتند از پرتامینا، شل و پتروناس. از یک سو این باعث می شود که رقابت بر سر نوع خدمات، کیفیت و قیمت فروش بیشتر شود ولی از سوی دیگر از آنجایی که ۷۰ درصد بنزین به صورت یارانه ای و فقط توسط پرتامینا عرضه می شود این رقابت به طور کامل مورد دلخواه مصرف کنندگان نیست.
بررسی ساختار بازار بنزین در تایوان
آزاد سازی بازار بنزین در تایوان به صورت مرحله به مرحله انجام شده است. اولین مرحله آزاد سازی فروش های پایین دستی بوده و پس از آن آزاد سازی فعالیت های بالا دستی و در نهایت آزاد سازی واردات محصولات و فرآورده های نفتی بعد از تصویب قانون مدیریت بنزین در اکتبر ۲۰۰۱ بازار بنزین داخلی از تاریخ ۲۶ دسامبر ۲۰۰۱ کاملا آزاد شده است. ساختار عرضه داخلی بنزین عمدتا شامل موارد زیر می باشد:
- پالایشگاه ها:
یک بازار انحصار دو جانبه شامل شرکت CPC تایوان و شرکت پتروشیمی فورماسا (FPCC)به ترتیب با سهم های ۷۵% و ۲۵% این دو شرکت در حال حاضر نفت پالایش شده وارد نمی کنند.
- توزیع کنندگان بنزین:
تعداد ۱۹۶ توزیع کننده بنزین بر اساس آمار در تایوان مشغول به فعالیت می باشند ولی از این تعداد تنها یکی مقیاس کافی برای چانه زنی در قراردادهای عرضه با عرضه کنندگان داشته و مالک وسائل حمل و نقل برای جابجایی فرآورده های خود می باشد.
- عاملان پمپ بنزین:
این سطح از بازار در حال حاضر تا حدودی متمرکز می باشد. از کل ۲۶۵۶ عامل داخلی، تعداد ۶۵۳ عدد بخشی از شبکه پمپ بنزنی های CPC و ۱۵۰ عدد مربوط به FPCC می باشند . ۱۰ زنجیره بزرگتر پمپ بنزین ها حدود ۵۷% و پمپ بنزین های مستقل ۴۳% کل پمپ بنزین ها را تشکیل می دهند. این بخش نشان دهنده روندی به سوی یکپارچه شدن نشان می دهد.
تلاش دولت برای نظارت بر صنعت فرآورده های نفتی در ۶ قسمت خلاصه می شود:
- کنترل امنیت انبارهای فرآورده
- یک سیستم اطلاع رسانی کارا در مورد قیمت فرآورده ها
- کمک و یارانه ها بر فرآورده ها
- آمار فرآورده ها
- کنترل کیفیت فرآورده ها
- خطوط لوله انتقال فرآورده ها
بررسی ساختار بازار بنزین در کویت
پس از آنکه دولت کویت در سال ۲۰۰۰ تصمیم به خصوصی سازی خرده فروشی بنزین گرفت،تلاش های فراوانی در این جهت صورت پذیرفت. در۱۶ ژوئن ۲۰۰۴ مجوز ایجاد اولین شرکت خصوصی به نام «الاولا» توسط شرکت ملی نفت کویت(KNPC
[۵]) را صادر کرد.
بر این اساس ، این شرکت مالکیت و اداره ۴۰ ایستگاه سوخت رسانی را در فاز اول قرارداد و با سرمایه ای معادل ۷/۲۷ میلیون دینار کویت از آن خود کرد. در ۱۱ آوریل ۲۰۰۵ نیز KNPCتصمیم به صدور مجوز برای ایجاد دومین شرکت خصوصی گرفت که طی قرارداد امضا شده ، مالکیت و اداره ۴۰ ایستگاه سوخت رسانی دیگر نیز این به شرکت واگذار گردید.تا پایان همین سال مجوز واگذاری مالکیت ۴۰ ایستگاه باقیمانده نیز به بخش خصوصی ضادر شد. انتقال مالکیت این ایستگاه ها به گونه ای بوده است که این معامله با ۱۵ درصد تخفیف برای شرکت خصوصی انجام شده و در نهایت KNPCمالک ۲۴ درصد سرمایه هر کدام از این شرکت ها می باشد. هدف از این خصوصی سازی ایجاد رقابت در عرضه بنزین و ارائه خدمات بهتر به مشتریان بود. بر این اساس این شرکت های خصوصی بنزین را از دولت خریده و به قیمت پیشنهادی خود – که البته قیمتی رقابتی می باشد- به دست مصرف کنندگان نهایی می رسانند. بنابراین دولت در تعیین قیمت خرده فروشی بنزین دخالت زیادی نداشته واین قیمت به گونه ای رقابتی توسط شرکت های خصوصی تعیین می شود. البته دولت نقش نظارتی خود را بر عرضه بنزین همچنان حفظ کرده است.
۱-۳-۸- بررسی ساختار بازار بنزین در مالزی
فروش بنزین در مناطق شهری مالزی در ابتدا توسط شرکت های فروشنده اتومبیل و یا تعمیر کاران خودرو صورت می گرفت. با این وجود در مناطق روستایی بنزین در فروشگاه های روستایی انجام می شد.
در طی این دوره تقریبا عرضه بنزین توسط دو شرکت Shell و Esso انجام می شد. با افزایش واردات اتومبیل از انگلستان و نیاز بیشتر به سوخت در بخش حمل و نقل، به تدریج تعداد ایستگاه های خدمات رسانی( پمپ بنزین هایی که در آنها خدماتی از قبیل تعویض روغن ، فروشگاه ها، نماز خانه برای مسلمانان و … نیز عرضه می شد)و نحوه عرضه ( به صورت پمپ های الکتریکی) بهبود یافت. به دنبال این از آنجا که هزینه احداث این ایستگاه ها و ارائه خدمات جدید بالا بود تمامی این ایستگاه ها تحت برند شرکت های بزرگ نفتی و با کمک مالی آنها احداث می شد. مالکیت این ایستگاه ها یا در اختیار طرف معامله ای بود که اداره آنجا را انجام می داد و یا در اختیار خود شرکت های نفتی. امروزه نیز در کنار فروش بنزین و روغن موتور ، ایستگاه های خدماتی، خدماتی از قبیل مکانیکی،کارواش، فروشگاه های کوچک ، سرویس های بهداشتی ، تلفن خانه و … را نیز ارائه می دهند.
پس از انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ ، مالزی با اولین بحران کمبود سوخت خود مواجه شد. از این رو شرکت ملی نفت مالزی ، پتروناس[۶]،که در مالکیت دولت بود، وارد بخش خرده فروشی سوخت شد. در۱۹۸۲ این شرکت در کنار شرکت های موجود به طور مستقیم وارد عرصه خرده فروشی سوخت شد. در سال ۱۹۸۳، دولت مکانیزم واگذاری را تصویب کرد که طی آن کنترل قیمت خرده فروشی سوحت کاملا در اختیار دولت قرار می گرفت.
در صنعت خرده فروشی سوخت مالزی هفت شرکت عمده وجود دارد. سه شرکت اصلی عبارتند از Shell و Esso و petrona که در رقابتی تنگاتنگ در بخش بالادستی و پایین دستی صنعت نفت مالزی حضور دارند. سه شرکت جدید دیگر که با یکدیگر رقابت می کنند عبارتند از BP،Caltexو Mobil ، جدیدترین شرکت موجود Fina است که از اوایل دهه ۱۹۹۰ وارد این صحنه شده است. با تمام این اوصاف بر اساس گزارش های دولتی مالزی،در سال های اخیر حاشیه سود خرده فروشی محصولات نفتی به خصوص بنزین و گازوئیل به طور متوسط کمتر از چهار درصد بوده است که برای سرمایه گذاران بسیار کم به نظر می رسد. علی رغم رشد بالای بازار این حاشیه سود که توسط دولت تعیین شده است در این سال ها بدون تغییر باقی مانده است. به همین دلیل رقابت شدیدی برای ادامه فعالیت در این بخش برای شرکت های موجود وجود دارد و آنها را به سمت سیاست های کمکی دیگری از قبیل متنوع سازی خدماتشات ( ارائه خدمات تعمیراتی ، فروشگاه ها و …) سوق داده است.
انواع ادغام عمودی موجود در بازار خرده فروشی بنزین
- پمپ بنزین هایی که توسط خود عرضه کنندگان مدیریت می شوند:
شرکت CPC دارای یک موقعیت انحصاری در تولید بالا دستی و بخش های توزیع پایین دستی دارد.CPCدر حال حاضر مالک ۶۵۳ پمپ بنزین در تایوان می باشد که این تعداد ۶/۲۴% کل بازار داخلی این کشور می باشد. با این وجود هزینه های تولید و توزیع این شکرت به گونه ای در هم آمیخته است می باشد که تفکیک آنها به وضوح امکان پذیر نیست. تولید کننده عمده دیگر،FPCC ، پمپ بنزین ها را به صورت شرکت های تابعه با ۱۰۰% مالکیت اداره می کند. این شرکت مسئول تهیه و تولید بنزین و شرکت های تابعه اش مسئول توزیع آن از طریق پمپ بنزین ها می باشند. بدین ترتیب قیمت های فروش و هزینه کاملا مجزا هستند. در حال حاضر CPC و FPCC شبکه پمپ بنزین هایشان را از طریق خرید، اجاره و یا ساخت پمپ بنزین های جدید گسترش می دهند. این گسترش به آنها اجازه می دهد که به تغییرات بازار با انعطاف بیشتری پاسخ دهند.
- پمپ بنزین های زنجیره ای
قراردادهای عرضه بین مدیران پمپ بنزین های زنجیره ای و تولید کنندگانی که فقط مسئول عرضه فرآورده ها می باشند، بسته می شوند. این مدل تجاری باعث می شود که مصرف کنندگان در مورد برند اطلاعات بیشتری به دست آورند و همچنین گسترش برند نیز ساده تر صورت پذیرد. به منظور دستیابی به تخفیف های بیشتر و افزایش قدرت چانه زنی پمپ بنزین های زنجیره ای، تمام چانه زنی ها و مذاکرات مربوطه از طریق مدیران ارشد صورت می گیرد.
- پمپ بنزین های مستقل
این فروشندگان مستقل خود مستقیما وارد مذاکره و عقد قرارداد با عرضه کنندگان می شوند. پمپ بنزین های مستقل ۴۰% از کل بازار داخلی را تشکیل می دهند . آنها در مذاکرات با عرضه کنندگان بالا دستی دارای قدرت چانه زنی چندانی نبوده و همواره از سوی مالکان پمپ بنزین های متمرکز تحت فشار می باشند. بدین مفهوم که یا باید از آنها تبعیت کنند و یا محکوم به فنا می باشند.
- پمپ های بنزین استیجاری
ماهیت ادغام عمودی دائما در حال تغییر است در پمپ بنزین های که مستقیما توسط دو شرکت داخلی عمده ادار می شوند، کارایی های هزینه ای مرتبط با ساخت پمپ بنزین ها اغلب با هزینه های اجاره مقایسه می شود. در سال های اخیر روش پمپ بنزین های استیجاری مورد توجه و گزینه برتر تولید کنندگان بالا دستی بوده است. به عنوان مثال ،CPC حتی در قراردادهای خود عبارتی با عنوان “حق اولویت برای اجاره” با عاملان فروش پایین دستی دارد.
این بدان مفهوم است که پمپ بنزین هایی که در حال حاضر فقط محدود به قراردادهای عرضه با CPC هستند. برای اجاره دادن و یا فروش و واگذاری پمپ بنزین به شخص ثالث نیازمند تاییدCPC می باشند . عرضه کنندگان فرآورده ها همچنین اغلب در فعالیت پمپ بنزین های زنجیره ای مشارکت می کنند. آنها این کار را معمولا از طریق خرید سهام یا از طریق شرکت های تابعه تابعه که ۱۰۰% در مالکیت آنها می باشند، انجام می دهند تا از طریق کل زنجیره پمپ بنزین ها را به طور یکپارچه در آورند.
مسأله قیمت گذاری در کانال توزیع
قیمت گذاری کلی فروش و خرده فروشی : اگر چه عرضه کنندگان به خرده فروشان پایین دستی اجازه می دهند که آزادانه قیمت های خرده فروشی را تعیین کنندف با این وجود عمل رایج بدین گونه است که معمولا خرده فروشان قیمت خود را به گونه ای ثابت تعیین می کنند که از شکاف قیمتی موقتی مادامی که یک عرضه کننده بالا دستی در قیمت عمده فروشی خود تغییر ایجاد می کند، سود ببرند.بر اساس هر تغییر قیمت عمده فروشی و خرده فروشی ها بدون وقفه زمانی و به صورت تقریبا آنی بر اساس آن روز می شود. اساسا خرده فروشان هزینه افزایش قیمت را مستقیما به مصرف کننده منتقل می کنند. همبستگی قیمت عمده فروشی و خرده فروشی در بین پمپ بنزین هایی که تحت مالکیت و اختیار عرضه کنندگان هستند،یا در اختیار فروشندگان زنجیره ای قرار دارند و یا به صورت مستقل عمل می کنند،عمل رایجی می باشد. چنین سیستمی فشار را بر مصرف کننده نهایی تحمیل می کند.
پمپ بنزین های زنجیره ای اغلب وارد یک رقابت منطقه ای می شوند و این به دلیل نحوه قرارداد های آنها و تخفیف های است که از عرضه کنندگان دریافت می دارند. یک برنامه عضو گیری و ثبت نامی روش رایج دیگری است که برای به دست آوردن و جذب مشتریان وفادار به کار گرفته می شود.
پمپ بنزین های زنجیره ای معمولا در فعالیت های چندگانه وارد می شوند که خدماتی از قبیل خدمات تعمیراتی، کافی شاپ های فرانشیز،و یا اسباب بازی فروشی ها و غیره را شامل می شود. با وجود رقابت بی رحمانه در بازار بنزین ، برخی از پمپ بنزین های مستقل گاهی مجبور به خروج از بازار می شوند.
در سال های اخیر عرضه کنندگان در تامین زنجیره بنزین یا ایجاد کانال های توزیعی آنچنان که قبلا سلطه جو بودند، نمی باشند این ممکن است به دلیل رکود قیمت های داخلی و یا انگیزه هایی برای صادرات بوده باشد.به علاوه عرضه کنندگان طرح های تخفیفی که برای به دست آوردن قراردادهای عرضه جدید با تازه واردین ارائه می کردند را از سال ۲۰۰۷کاهش داده اند . به دلیل این کاهش اشتیاق برای به دست آوردن کانال های توزیعی،عرضه کنندگان تمایل دارند که به جای پمپ بنزین های مستقل،به سوی پمپ بنزین های زنجیره ای حرکت کنند تا به یکپارچگی بیشتر در بازار دست یابند.
جدول (پ۳)- محاسبه هزینه درآمد احداث جایگاه در کلان شهر طی دوره ده ساله
| کلان شهر | ||||
| سال | هزینه ثابت | هزینه متغییر | درآمد | خالص |
| ۱ | ۳۸۳۷۶٫۰۰ | ۰٫۰۰ | ۰٫۰۰ | ۳۸۳۷۶٫۰۰- |
| ۲ | ۰٫۰۰ | ۱۶۳٫۴۴ | ۲۱۰۲٫۴۰ | ۴۷۱٫۹۶ |
| ۳ | ۰٫۰۰ | ۱۹۰۷٫۶۱ | ۲۵۲۲٫۸۸ | ۶۱۵٫۲۷ |
| ۴ | ۰٫۰۰ | ۲۲۳۱٫۹۱ | ۳۰۲۷٫۴۶ | ۷۹۵٫۵۵ |
| ۵ | ۰٫۰۰ | ۲۶۱۱٫۳۳ | ۳۶۳۲٫۹۵ | ۱۰۲۱٫۶۱ |
| ۶ | ۰٫۰۰ | ۳۰۵۵٫۲۶ | ۴۳۵۹٫۵۴ | ۱۳۰۴٫۲۸ |
| ۷ | ۰٫۰۰ | ۳۵۷۴٫۶۵ | ۵۲۳۱٫۴۴ | ۱۶۵۶٫۷۹ |
| ۸ | ۰٫۰۰ | ۴۱۸۲٫۳۵ | ۶۲۷۷٫۷۳ | ۲۰۹۵٫۳۹ |
| ۹ | ۰٫۰۰ | ۴۸۹۳٫۳۵ | ۷۵۳۳٫۲۸ | ۲۶۳۹٫۹۳ |
| ۱۰ | ۰٫۰۰ | ۵۷۲۵٫۲۱ | ۹۰۳۹٫۹۴ | ۳۳۱۴٫۷۲ |
| ۱۱ | ۰٫۰۰ | ۶۶۹۸٫۵۰ | ۲۰۸۴۷٫۹۲ | ۴۱۴۹٫۴۲ |
جدول (پ۴)- محاسبه هزینه درآمد احداث جایگاه در غیرکلان شهر طی دوره ده ساله
| غیرکلان شهر | ||||
| سال | هزینه ثابت | هزینه متغییر | درآمد | خالص |
| ۱ | ۱۱۳۷۶٫۰۰ | ۰٫۰۰ | ۰٫۰۰ | ۱۱۳۷۶٫۰۰- |
| ۲ | ۰٫۰۰ | ۱۵۹۱٫۲ | ۱۰۵۱٫۲۰ | ۵۳۹٫۸۲- |
| ۳ | ۰٫۰۰ | ۱۸۶۱٫۴۹ | ۱۲۶۱٫۴۴ | ۶۰۰٫۰۵- |
| ۴ | ۰٫۰۰ | ۲۱۷۷٫۹۵ | ۱۵۱۳٫۷۳ | ۶۶۴٫۲۲- |
| ۵ | ۰٫۰۰ | ۲۵۴۸٫۲۰ | ۱۸۱۶٫۴۷ | ۷۳۱٫۷۲- |
| ۶ | ۰٫۰۰ | ۲۹۸۱٫۳۹ | ۲۱۷۹٫۷۷ | ۸۰۱٫۶۲- |
| ۷ | ۰٫۰۰ | ۳۴۸۸٫۲۳ | ۲۶۱۵٫۷۲ | ۸۷۲٫۵۱- |
| ۸ | ۰٫۰۰ | ۴۰۸۱٫۲۳ | ۳۱۳۸٫۸۷ | ۹۴۲٫۳۶- |
| ۹ | ۰٫۰۰ | ۴۷۵۵٫۰۴ | ۳۷۶۶٫۶۴ | ۱۰۰۸٫۴۰- |
| ۱۰ | ۰٫۰۰ | ۵۵۸۶٫۷۹ | ۴۵۱۹٫۹۷ | ۱۰۶۶٫۸۲- |
| ۱۱ | ۰٫۰۰ | ۶۵۶۳٫۵۵ | ۵۴۲۳٫۹۶ | ۱۱۱۲٫۵۹- |
مروری بر تقاضای سوخت در کشور و مقایسه با سایر کشورها
۱-۱-بررسی تقاضای فرآورده های نفتی و عوامل موثر بر آن:
۱-۱-۱-مصرف فرآورده های نفتی در ایران
مصرف فرآورده های نفتی در ایران تقریبا از زمان پیدایش نفت در ایران آغاز شده است. اهمیت نفت و فرآورده های نفتی و تاثیر آن بر متغییرهای اقتصادی ( به خصوص ) رشد اقتصادی ، مطالعه روند و کمیت مصرف فرآورده های عمده نفتی را ایجاب می کند. در اینجا ابتدا به بررسی تغییرات کلی مصرف فرآورده های عمده ی نفتی پرداخته و سپس به طور مجزا چند فرآورده مهم در حمل و نقل و نقل زمینی را مورد کنکاش قرار می دهیم:
جدول(۱)- مصرف فرآورده های عمده ی نفتی طی سال های ۸۷- ۱۳۸۰(۱)
| سال/شرح | گاز مایع | بنزین | نفت سفید | نفت گاز | نفت کوره | جمع |
مصرففرآورده هاینفتی(میلیونلیتر)
۱۳۸۰
۱۳۸۱
۱۳۸۲
۱۳۸۳
۱۳۸۴
۱۳۸۵
۱۳۸۶
۱۳۸۷ |
دی
۴۱۶۵
۴۳۵۵
۴۳۰۵
۴۱۹۹
۵۰۳۲
۵۱۰۷
۴۶۴۸
۴۱۱۸ |
دی
۱۶۷۳۷
۱۸۴۴۰
۲۰۵۳۸
۲۲۱۵۹
۲۴۳۹۶
۲۶۸۶۷
۲۳۵۲۵
۲۴۴۸۳ |
دی
۸۹۳۷
۸۶۸۳
۷۸۸۹
۷۷۵۳
۷۵۳۱
۷۲۳۴
۷۴۸۷
۷۱۲۶ |
دی
۲۵۰۸۴
۲۵۸۸۰
۲۶۲۳۴
۲۷۳۴۸
۲۸۶۶۹
۳۱۴۲۹
۳۲۶۸۹
۳۳۸۵۲ |
دی
۱۵۲۵۴
۱۴۷۷۱
۱۳۶۰۱
۱۳۷۴۰
۱۴۴۸۶
۱۵۶۶۱
۱۷۳۵۱
۱۸۶۴۹ |
دی
۷۰۲۱۴
۷۲۱۲۸
۷۲۵۶۷
۷۵۲۰۰
۸۰۱۱۵
۸۶۳۰۷
۸۵۷۰۰
۸۸۲۲۷ |
| متوسط رشد سالانه | ۰٫۱۶- | ۵٫۵۸ | ۳٫۲۴- | ۴٫۳۸ | ۲٫۹۱ | ۳٫۳۲ |
سهمفرآورده هاینفتی(درصد)
۱۳۸۰
۱۳۸۱
۱۳۸۲
۱۳۸۳
۱۳۸۴
۱۳۸۵
۱۳۸۶
۱۳۸۷ |
دی
۵٫۹۳
۶٫۰۴
۵٫۹۳
۵٫۵۸
۶٫۲۸
۵٫۹۲
۵٫۴۲
۴٫۶۷
|
دی
۲۳٫۸۴
۲۵٫۵۷
۲۸٫۳
۲۹٫۴۷
۳۰۴۵
۳۱٫۱۳
۲۷٫۴۵
۲۷٫۷۵ |
دی
۱۲٫۷۸
۱۲٫۰۴
۱۰٫۸۷
۱۰٫۳۱
۹٫۴
۸٫۳۸
۸٫۷۴
۸٫۰۸
|
دی
۳۵٫۷۳
۳۵٫۸۸
۳۶٫۱۵
۳۶٫۳۷
۳۵٫۷۸
۳۶٫۴۲
۳۸٫۱۴
۳۸٫۳۷ |
دی
۲۱٫۷۲
۲۰٫۴۸
۱۸٫۷۴
۱۸٫۲۷
۱۸٫۰۸
۱۸٫۱۵
۲۰٫۲۵
۲۱٫۱۴ |
دی
۱۰۰٫۰۰
۱۰۰٫۰۰
۱۰۰٫۰۰
۱۰۰٫۰۰
۱۰۰٫۰۰
۱۰۰٫۰۰
۱۰۰٫۰۰
۱۰۰٫۰۰ |
۱)به استثنای مصارف پالایشگاه ها
مأخذ:ترازنامه انرژی ۱۳۸۷ وزارت نیرو
با توجه به جدول شماره ۱ مصرف فرآورده های عمده نفتی( شامل گاز مایع،بنزین، نفت سفید،نفت گاز و نفت کوره) طی دوره ۱۳۸۷-۱۳۸۰ به طور متوسط دارای رشدی معادل ۳۲/۳ درصد بوده است . رشد نسبتا کم مصرف این فرآورده ها به طور، متوسط می تواند به علت جایگزینی فرآورده های نفتی با گاز طبیعی، اعمال سیاست های تغییر الگوی مصرف و همچنین صرفه جویی نسبی در سه فرآورده نفت سفید،گاز مایع و نفت کوره بوده است.البته همانطور که در جدول شماره ۱ نیز مشخص است. میزان مصرف بنزیت موتور به دلیل افزایش عرضه خوردروها و فناوری مناسب آنها روند فزاینده ای داشته است. همچنین طی این سال ها بیشترین و کمترین میزان رشد مصرف فرآورده ها به ترتیب مربوط به بنزین موتور و نفت سفید می باشد. این مسأله نشان اجرای سیاست های انرژی در بخش تقاضا علی رغم برخی نظرات چندان ناکارآمد نبوده است.
بنزین:
مصرف بنزین از سال ۱۳۰۶ هجری خورشیدی همراه با ورود اولین خودروها به ایران آغاز شد . از آن زمان تا امروز تحولات زیادی در بازار تولید و مصرف این فرآورده به وجود آمده است. شکل شماره ۱ مقادیر مصرف بنزین را از سال ۱۳۰۶ تا ۱۳۸۴ هجری خورشیدی بر حسب هزار لیتر در روز ارائه می دهد. همان طور که از شکل ۱ بر می آید، تقریبا از سال ۱۳۵۰ رشد بسیار سریع مصرف بنزین به دلیل ورود خودرو های بیشتر به بازا ، آغاز شد و تا سال ۱۳۸۴ نیز با آهنگ سریعتری همچنان ادامه داشته است.
در سال ۱۳۸۴ کشور ما با مصرف روزانه ۶۷ میلیون لیتر بنزین موتور در بین کشورهای جهان در رتبه دهم قرار داشته است.
با بررسی روند مصرف بنزین کشور طی دوره ۱۳۸۷- ۱۳۸۰ همانطور که در جدول شماره ۱ نیز مشخص شده است ، بنزین با ۵۸/۵ درصد متوسط نرخ رشد سالانه، بالاترین میزان رشد مصرف را در میان فرآورده های عمده نفتی دارا می باشد.رشد مصرف بنزین موتور طی سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ همواره صعودی و نسبتا بالا بوده است. اما در سال های ۸۶ و۸۷ و به دنبال سهمیه بندی بزنین رشد مصرف بنزین با افت نسبتا محسوسی همراه شده است.
۱KomisiPengawasPersaingam Usaha
۲ Company Own Dealer Operated
۳ Company Operated Company Own
۴ Dealer Own Dealer Operated
۱ Kuwait National Petroleum Company
۱-petronas
