پایان نامه آموزش‌های مهارت زندگی بر کاهش گرایش به مواد مخدر

مهارت‌های زندگی از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی ……………………………………… 14

خود آگاهی و همدلی ………………………………………………………………….. 15

روش آموزش مهارت‌های زندگی برای ایجاد خود آگاهی و همدلی …………… 15

مهارت ارتباط مؤثر‌، روابط بین فردی ………………………………………………. 16

مهارت تصمیم‌گیری / حل مسأله …………………………………………………….. 17

مهارت حل مسأله …………………………………………………………………….. 19

مهارت تفکر خلاق / تفکر انتقادی ……………………………………………………. 21

مهارت‌های مقابله با هیجانات و استرس ……………………………………………… 21

آموزش آرام‌سازی ……………………………………………………………… 23

آموزش گفتگوی درونی مثبت …………………………………………………. 23

اجرای مهارت‌های ده‌گانه زندگی …………………………………………………………… 24

خود آگاهی ……………………………………………………………………………. 24

مهارت‌های ارتباطی ………………………………………………………………….. 24

همدلی …………………………………………………………………………………. 24

مهارت‌های بین فردی ………………………………………………………………… 25

مهارت‌های حل مسأله ………………………………………………………………… 25

مهارت‌های تفکر خلاق ……………………………………………………………….. 25

مهارت‌های مقابله با هیجانات ………………………………………………………… 25

مهارت‌های تصمیم‌گیری ……………………………………………………………… 26

مهارت‌های تفکر انتقادی ……………………………………………………………… 26

مهارت‌های مقابله با استرس …………………………………………………………. 26

خودشناسی و مقابله با تنش‌های درونی و برونی …………………………………………… 26

همدلی: تخیل عاطفی ……………………………………………………………………….. 28

توجه کردن …………………………………………………………………………………. 29

چک مجدد ……………………………………………………………………………………. 29

پاداش همدلی ……………………………………………………………………………….. 29

روابط بین فردی ……………………………………………………………………………. 30

گوش دادن فعال …………………………………………………………………………….. 30

الف) علایم کلامی ……………………………………………………………………. 31

ب) علایم غیرکلامی …………………………………………………………………. 32

مهارت گوش دادن چیست و چگونه آن را در خود تقویت کنیم؟ …………………………… 33

مزایای مهارت‌های زندگی …………………………………………………………………. 36

کنترل کارمندان ………………………………………………………………………. 37

برخورد با افراد خارج از سازمان ……………………………………………………. 37

ایجاد اعتماد به نفس ………………………………………………………………….. 37

راههای پیشبرد مهارتهای زندگی ………………………………………………………….. 38

در مورد افسردگی چه می‌دانید؟ ……………………………………………………………. 39

افسردگی چگونه احساسی است؟ ……………………………………………………… 39

عواملی که در بروز افسردگی نقش دارند ……………………………………………. 40

چه زمانی باید در جستجوی کمک بود؟ ……………………………………………….. 40

چگونه به خود کمک کنید؟ ……………………………………………………………. 41

چه کمکی در دسترس شماست؟ ………………………………………………………. 41

روان درمانی / مشاوره ……………………………………………………………….. 42

استفاده از داروهای ضد افسردگی و عوارض مربوط به آن …………………………. 42

چگونه می‌توان به فردی که افسرده است کمک کرد؟ ………………………………… 42

استرس ……………………………………………………………………………………… 43

استرس‌ها چه اثری بر ما دارند؟ ……………………………………………………… 43

شش اشتباه رایج در مورد استرس ……………………………………………………. 44

انواع استرس …………………………………………………………………………. 45

استرس حاد …………………………………………………………………………… 45

استرس‌های حاد دوره‌ای ………………………………………………………………. 46

استرس مزمن ………………………………………………………………………… 48

استرس: چه وقت و چگونه می‌توانیم کمک بگیریم؟ ………………………………….. 49

اعتیاد چیست؟ ………………………………………………………………………………. 49

مواد مخدر ………………………………………………………………………………….. 50

انواع مواد مخدر ……………………………………………………………………………. 50

سستی‌زا ………………………………………………………………………………. 51

توهم‌زا ………………………………………………………………………………… 55

توان‌افزا ………………………………………………………………………………. 59

مراحل اعتیاد ……………………………………………………………………………….. 61

توصیه پیشگیرانه (دوستانه) به جوانان و نوجوانان ……………………………………….. 61

توصیه پیشگیرانه به والدین ………………………………………………………………… 62

علل و انگیزه‌های گرایش به اعتیاد ………………………………………………………… 65

اصولی‌ترین راه پیشگیری اعتیاد و درمان معتادان ………………………………………… 67

چرا جوانان مواد مخدر مصرف می‌کنند؟ ………………………………………………….. 68

عوارض و خطرات مصرف مواد مخدر …………………………………………………… 74

عوارض و خطرات مصرف مواد مخدر (ویژه نوجوانان و جوانان) ………………… 74

علل گرایش جوانان و نوجوانان به سوء مواد اعتیاد آور (ویژه جوان و نوجوانان) …. 78

نقش خانواده در آگاه سازی جوانان و نوجوانان …………………………………………….. 81

نکاتی که باید در آموزش مهارت‌های زندگی مربوط به منع مواد مخدر باشد ………. 85

حقایقی در مورد مواد مخدر ………………………………………………………………… 86

تحقیقات انجام شده در مورد مهارت‌های زندگی ……………………………………………. 87

بررسی تحقیقات انجام شده در داخل ایران …………………………………………… 87

بررسی تحقیقات انجام شده در خارج کشور ………………………………………….. 90

فصل سوم: فرایند پژوهش

مقدمه ……………………………………………………………………………………….. 100

روش تحقیق ………………………………………………………………………………… 100

جامعه آماری‌، حجم نمونه و شیوه نمونه‌گیری ……………………………………………… 100

ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها …………………………………………………………………. 101 روش‌های آماری ………………………………………………………………………………………………….. 102

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش

آمار توصیفی ……………………………………………………………………………….. 104

آمار استنباطی ………………………………………………………………………………. 110

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهاد

بحث و نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………. 126

جمع‌بندی کلی ………………………………………………………………………………. 130

محدودیت‌ها …………………………………………………………………………………. 131

پیشنهادها ……………………………………………………………………………………. 131

پیوست ………………………………………………………………………………………. 133

فهرست منابع………………………………………………………………………………… 137

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 4-1: توزیع فراوانی و درصد گروه آزمایش و کنترل ……………………………… 104

جدول 4-2: توزیع فراوانی و درصد رشته تحصیلی ………………………………………. 105

جدول 4-3: توزیع فراوانی و درصد رشته تحصیلی گروه آزمایش ……………………….. 106

جدول 4-4: توزیع فراوانی و درصد رشته تحصیلی گروه کنترل …………………………. 106

جدول 4-5: جدول آماره‌های خلاصه ………………………………………………………. 107

جدول 4-6: آماره‌های خلاصه گروه آزمایش ………………………………………………. 108

جدول 4-7: آماره‌های خلاصه سن گروه کنترل ……………………………………………. 109

جدول 4-8: آزمون t دو نمونه‌ای مستقل …………………………………………………… 110

جدول 4-9: آماره‌های خلاصه ……………………………………………………………… 110

جدول 4-10: آزمون t تک نمونه‌ای ……………………………………………………….. 111

جدول 4-11: آماره‌های خلاصه مربوط به خودآگاهی ……………………………………… 111

جدول 4-12: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 112

جدول 4-13: آماره‌های خلاصه مربوط به روابط بین فردی ………………………………. 112

جدول 4-14: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 113

جدول 4-15: آماره‌های خلاصه مربوط به تصمیم‌گیری …………………………………… 113

جدول 4-16: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 114

جدول 4-17: آماره‌های خلاصه مربوط به تفکر خلاق و تفکر انتقادی ……………………. 114

جدول 4-18: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 115

جدول 4-19: آماره‌های خلاصه مربوط به مقابله با هیجان و استرس …………………….. 115

جدول 4-20: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 116

جدول 4-21: آماره‌های خلاصه ……………………………………………………………. 116

جدول 4-22: آزمون t دو گروه وابسته …………………………………………………….. 117

جدول 4-23: آماره‌های خلاصه …………………………………………………………… 117

جدول 4-24: ضریب همبستگی پیش آزمون ………………………………………………. 118

جدول 4-25: ضریب همبستگی پس آزمون ……………………………………………….. 121

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 4-1: توزیع درصد گروه آزمایش و کنترل ………………………………………… 104

نمودار 4-2: توزیع درصد رشته تحصیلی …………………………………………………. 105

نمودار 4-3: توزیع درصد رشته تحصیلی گروه کنترل …………………………………… 106

هیستوگرام 4-4: سن گروه کنترل و آزمایش ………………………………………………. 107

هیستوگرام 4-5: سن گروه آزمایش ………………………………………………………… 108

هیستوگرام 4-6: سن گروه کنترل…………………………………………………………… 109

چکیده

از جمله پدیده‌هایی که در به وجود آمدن بزه‌ها موثر است اعتیاد به مواد مخدر است و از آنجا که پیشگیری مقدم بر درمان است طراحی دوه‌های آموزشی مهارت‌های زندگی جهت پیشگیری اولیه مناسب است.

هدف از این پژوهش تعیین تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر پیشگیری از اعتیاد است.

روش‌ها: مطالعه حاضر نیمه تجربی بوده و نمونه‌های آن از بین دبیرستان‌های پسرانه شهر پاکدشت به ترتیب به تعداد 30-31 انتخاب شده‌اند. نمونه‌گیری پس از اطلاع رسانی بصورت تصادفی ساده صورت گرفت. دوره آموزش مهارت‌های زندگی با برنامه‌ریزی مجزا برای نوجوانان در هشت جلسه در نیمه دوم سال 88 اجراگردید. اطلاعات مورد نیاز قبل و بعد از آموزش توسط دو پرسشنامه (پرسشنامه استاندارد نگرش سنج به اعتیاد – پرسشنامه پژوهشگر ساخته آموزش مهارت‌های زندگی) جمع‌آوری گردید و از طریق نرم‌افزارو آزمون آماری t زوج بوسیه نرم‌افزار SPSS مورد آنالیز قرار گرفت.

نتایج: یافته‌ها نشان داد میانگین نمره پس آزمون در دانش‌آموزان بالاتر از میانگین نمره پیش‌آزمون بوده و تحلیل داده‌ها بیانگر تفاوت معنی‌دار بین نتایج دو آزمون بود. بدین ترتیب آموزش مهارت‌های زندگی بر کاهش گرایش به سوء مصرف مواد مخدر تاثیر دارد.

واژه‌های کلیدی: آموزش، مهارت‌های زندگی، اعتیاد، پیشگیری.

مقدمه

بسیاری از افراد در روبرو شدن با مسائل زندگی‌، فاقد توانایی‌هایی لازم و اساسی هستند‌، و همین امر آنان را در مواجه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره پریشان و آسیب‌پذیر می‌کند.امروزه در دنیایی زندگی می‌کنیم که سرعت‌، پیشرفت علمی به واسطه ارتباطات و تعامل‌ها به قدری زیاد شده که تا به حال نظیر نداشته و از سویی پیچیده و پیچیده‌تر شده آنچنان که دانشمندان علوم تربیتی نیز برای ارائه راههای طرحهایی جهت سازگاری با چنین محیطی نتوانسته‌اند همگام و همسو اظهار نظر و پیشنهاد داشته باشند در عین حال باید راه با سرعت و با دقت پیموده شود بی‌تردید طی طریق هرچه آگاهانه‌تر باشد آسیب‌پذیری کمتر خواهد بود. انسانها به ویژه نوجوانان بر دانش و مهارتهای فراوانی مسلط شوند. آنان لازم است دانش و مهارت‌های ضروری را از بزرگان بیاموزند و تمرین کنند. این علوم و فنون را درونی نمایند تا بتوانند به خوبی با چالش‌های اقتصادی‌، زیست محیطی و اجتماعی که فرا راه خود و توسعه جهان قرار دارد رویا رو شوند. تسلط بر مهارتهای زندگی‌، قدرت‌، یادگیری دانش و مهارت پیچیده‌ای را که در آینده مورد نیاز بشر است امکان پذیر می‌سازد. مهارت‌های اساسی زندگی انسان را قادر می‌سازد که دانش و نگرش و ارزش‌های خود را به عمل آورد و به افراد کمک می‌کند تا در وضعیت‌های مختلف با سایرین به نحو مطلوب و شایسته‌ای ارتباط برقرار کنند تا هم خود فرد و هم دیگران راحت زندگی نمایند. (امیرحسینی‌، 1383‌، ص14)

مهارتهای زندگی عبارتند از: رفتار سازگار و مثبت که افراد را توانمند می‌سازد تا به طور مؤثر با نیازها و چالشهای زندگی روزمره برخورد نمایند (بهداشت جهانی – 1999) تمرین مهارتهای زندگی در جامعه کنونی ما ایرانیان به طور اجمال چنین می‌تواند باشد:

«توانایی‌هایی برای انجام رفتارهای مثبت و از ارزشی است تا فرد بتواند استعدادهای خدادادی خویش را متبلور سازد به ارزشها و جایگاهش در هستی پی ببرد و از طریق ارائه ی تفکر فردی و خدمات اجتماعی اهمیت در ارزش خویش بیابد و به سازگاری با خود و محیط اطرافش بر مبنای دانسته‌ها عمل کند. (امیرحسینی‌، 1383‌، ص 15) در ایران هم بحث آموزش مهارتهای زندگی از چندین سال قبل شروع شده است اما هیچ وقت برنامه‌ی منسجم و سازمان متولی شخصی برای ارائه ی این آموزشها در نظر گرفته نشده آموزش و پرورش‌، وزارت علوم که بزرگ ترین متولی آموزش در ایران هستند هنوز تکلیف خود را با آموزش مهارت‌های زندگی» شخصی نکرده‌اند در حالی که عوارض بی‌توجهی به این موارد گریبان گیر دانش‌آموزان و جامعه ایرانی شده است.

کاهش سن اعتیاد و افزایش آسیب‌های روانی و اجتماعی‌، کاهش سن مبتلایان به ایدز‌، افزایش بزه‌های جنسی و… از این موارد است.مهارتهای زندگی در واقع یک برنامه‌ی پیشگیری است که برای اولین بار از سوی سازمان بهداشت جهانی در سال 1992 به صورت رسمی در سطح کشورهای جهان در حال توسعه مطرح شد. (صادق‌الحسینی 85‌، ص 4) با توجه به تحقیق حاضر آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش مصرف مواد مخدر محققان زیادی تاثیر مثبت مهارتهای زندگی بر کاهش سوء مصرف مواد مخدر را تاکید می‌کند. افراد معتاد توانایی خود را برای مقاومت در برابر زندگی از دست می‌دهند و این مسئله اغلب در رفتارهای خود تخریبی در جمعیت معتاد جامعه و اقشار آسیب‌پذیر که اغلب جوانان و نوجوانان هستند منجر می‌شوند. اعتیاد اختاپوس و شریان حیاتی یک ملت را آرام آرام قطع می‌کند. ملتی که دچار اعتیاد شود. هویت خویش را از دست می‌دهد و پر کاهی خواهد شد که تندباد حوادث به هر طرف که بخواهد می‌بردش. امروز جامعه شناسان برای تحلیل علل رویکرد جوانان به اعتیاد بیشتر از روی ناآگاهی آنان انگشت می‌گذارند‌، تربیت سوء‌، جهل و بی‌سوادی‌، فقدان ارزشهای اعتقادی‌، بی‌ایمانی‌، فقر فرهنگی و… نیز می‌تواند عامل رواج اعتیاد باشند. افرادی که از رشد فرهنگی با این برخوردار نباشند و آگاهی و مهارتهای زندگی را ندانند دچار از خود بیگانگی می‌شوند. و وقتی خودش نباشد آدمی از چه دفاع کند؟ وقتی خودش نباشد آدمی نیست به چه چیزی حمیت ورزد؟

طبق آمار تقریبی خوشبینانه تعداد معتادان به مواد مخدر در کشور ما حدود دو میلیون نفرتخمین زده می‌شود. چنانچه دایره ارتباطی هر فرد معتاد را فقط به چهار نفر محدود نماییم، غریب به هشت میلیون نفر از مردم مستقیم یا غیر مستقیم با مسئله اعتیاد در تماس و یا درگیر می‌باشند به همین جهت سعی همه‌ی خیراندیشان کشور در این است تا وفاق و یکدلی واقعی در امر مبارزه با این بلای خانمان‌سوز به دست آید. (آتشین‌، 1380‌، ص 11-13)

اهمیت و ضرورت مسئله

مهارت‌های زندگی چیست؟

امروزه علی رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه‌های زندگی‌، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره و مقتضایات آن آسیب‌پذیر نموده است پژوهش‌های بی‌شماری نشان داده‌اند که بسیاری از مشکلات و اختلالات روانی- عاطفی ریشه‌های اجتماعی دارند.

در سال 1993 م. به منظور ارتقای سطح بهداشت روانی و W.H.O با توجه به این امر سازمان بهداشت جهانی پیشگیری از آسیب‌های روانی اجتماعی‌، برنامه ای جامع را با عنوان «آموزش مهارت‌های زندگی» تدارک دید. از آن زمان به بعد این برنامه در کشورهای زیادی اجرا شده و مورد بررسی قرار گرفته و به نظر می‌رسد که یک برنامه جامع بین فرهنگی باشد. آموزش از کسب دانش شروع شده و تا تبدیل آن به یک نگرش و ظهور آن به صورت رفتار ادامه می‌یابد.

گرایش جوانان به سمت انواع مواد صنعتی و شیمیایی زنگ خطری است که جامعه را تهدید می‌کند.

کشف نمونه‌های زیادی از آمپولها‌، قرص‌ها و پودرهای مختلف با اسامی گوناگون اصلی و تجاری و معامله آنها در بازار غیر قانونی در تهران و شهرستانها بیانگر این واقعیت تلخ است که تا تقاضا وجود داشته باشد عرضه مواد نیز جریان خواهد داشت. و این در حالیست که اثرات این قبیل مواد‌، به مراتب خطرناک‌تر و ویرانگر‌تر از مصرف تریاک‌، شیره و … می‌باشد.

مصرف کاغذ‌های آغشته به LSD (معروف به اسید)‌، آمپولها بویژه مور فین با نام‌های تمجیزک‌، جس نور و … و عرضه مواد مجهول و ناشناخته با عنوان قرص کوکائین در مناطق شمالی تهران‌، مصرف اکستازی (معروف به X) در پارتی‌های شبانه و انواع و اقسام آمفتامین‌ها تماماً از جمله تهدیدهای جدی تلقی می‌گردد که مستلزم عنایت ویژه توسط مسئولین سیاست گزاران و برنامه‌ریزان کشور می‌باشد. در همین راستا ضرورت آموزش‌های عمومی و تخصصی بیش از پیش احساس می‌شود. مسلماً جامعه آماری ما 19 میلیون دانش آموز است که بنا به دلایل مختلف منجمله حس کنجکاوی‌، تعامل با دنیای خارج از طریق وسایل ارتباط جمعی و رسانه‌ای‌، فقدان شناخت لازم در خصوص مواد اعتیاد آور‌، ضعف در تصمیم گیری بالاخص در زمان تعارف از سوی دوستان‌، میل به کسب نتیجه از طریق تجربه شخصی در خصوص پدیده‌های مجهول و… بیشتر در معرض خطر هستند. (صرامی‌، 1382‌، ص 8)

بنابراین ضرورت آموزش مهارتهای زندگی انکار ناپذیر است. پیشگیری از اعتیاد‌، یعنی به کارگیری اقداماتی که منجر به کاهش ابتلای افراد به اعتیاد می‌شود. پیشگیری شامل اقداماتی است برای کاهش عواملی که افراد را در معرض خطر قرار می‌دهد و افزایش عواملی که افراد را از مصرف مواد حفظ می‌کند. بنابراین‌، شناسایی کامل این عوامل در هر منطقه‌، به مؤثر بودن فعالیتهای پیشگیری کمک خواهد کرد.

مهم ترین شیوه‌های پیشگیری عبارتند از: