توضیح درباره محتوای کانال های ماهوارهای فارسی زبان:
تحقیقات نشان می دهد که محتوای برنامه های تلویزیونی ایران ، هفت مقطع را طی کرده اند که پنج مقطع آن مربوط به پیش از انقلاب و دو مقطع دیگر آن مربوط به پس از انقلاب می باشد. چنان که به وضوح دیده می شود انقلاب اسلامی به عنوان مرزی مشخص ، محتوای دو مقطع قبلی را متفاوت از پنج مقطع بعدی کرده بود ، ۴۵ در صد امروز ایران را کسانی تشکیل می دهند که هرگز مقاطع قبلی را لمس نکردهاند و پس از انقلاب اسلامی متولد شدهاند اما از سوی دیگر ۲۳ در صد جعیت ایران له هنگام پیروزی انقلاب اسلامی ۲۰ سال و یا بشتر داشته اند محتوای تلویزیون مقاطع قبلی را در حافظه خود دارند و عده ای از آنها از محتوای تلویزیون فعلی راضی نیستند .
۱-۱۱چند ویژگی کانال های ماهواره ای :
۱-۱۱-۱ تک گویی در برابر گفت و گو
تک سخنگویی (گفت وگوی یک نفره )
بسیاری از برنامه های کانال های ماهواره ای ایرانی «رادیوی تصویری » هستند ، نه تلویزیونی که به طور یک نواخت شامل یک مجری می شود که پشت میزی نشسته و در یک تک گویی (صحبت طولانی یک نفره) و نه گفت و گو (تبادل آزادانه عقاید دو یا چند نفر ) می پردازد . اغلب شاخه های گل پرچم ایران با نشان شیر و خورشید ، اوراق ( یادداشت ها و نمابر ها ) ، تلفن همه جا حاضر ، دستگاه فکس که پیام های مکتوب بینندگان را بیرون می ریزد ، بر روی میز دیده می شود . در مقابل ، آزادی تی وی ، که شاید شدیدترین مخالف رژیم اسلامی در ایران در میان این کانال هاست ، تلفن ندارد و باز خورد مخاطبان را از طریق دستگاه فکس دریافت می کند . دستگاه تلفن یا فکس نکت اصلی بیشتر برنامه های ماهواره ای ایرانی هستند . ظاهراً از طریق تعداد تماس های تلفنی یا فکس هاست که این کانال ها میزان و سطح موفقیت و معروفیت خود را می سنجند . تهعداد تماس های تلفنی یا فکس بینندگان به عنوان نوعی میزان سنجی عملی مخاطبان برای یک برنامه خاص مجری دائماً مواظب دستگاه تلفن و فکس است و به محض اینکه چراغی روشن می شود و صدای دستگاه شنیده می شود ، جمله اش را قطع می کند ، نمابر را بر می دارد یا شروع میک ند به تبادل شفاهی که اغلب پر است از تعارف و سنان بی محتوا . از سوی دیگر ، کسانی هستند که با یک دیدگاه یا قصد خاص تماس می گیرند . این تماس گیرندگان معمولاً از بذله گویی پرهیز گکرده و به گونه ای مخالف مطالب ناخوشایند و اهانت آور درباره دولت ایران ، سیاستمداران ، سلطنت طلبان ، مشاهیر یا شخصیت های رادیو و تلویزیونی بیان می کنند . آنان اغلب با صدای بلند ، احساسی ، غیر منطقی و اتهمای سخن می کویند . اظهارات آنان با هیجان زیاد ، عاری از دستور زبان و غیر مستند است. [۱]
۱-۱۱-۲ عمومی در مقابل خصوصی
تعاملات تلفنی به عنوان مقدمه متعارف برای مشارکت بیننده ، فعالیتی معمول هستند که می توانند بینش پر معنایی را در فرهنگ ایرانی ایجاد نمایند بخصوص در سبک ارتباط . تماس گیرندگان اغلب مرزهای بین فضای خصوصی و عمومی را تشخیص نمی دهند یا محترم نمی شمارند . به نظر میرسد که آنها این ضرب المثل معروف فارسی که هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد را فراموش می کنند .
پر واضح است که مکاتباتی مشابه موارد فوق مناسب تلویزوین و رادیو نیست . بعلاوه مقدار زمانی که تعارف یامتهم کردن ها می شود ، بسیار زیاد است گاهی به نظر می رسد که بینندگان تمایل دارند شخصیت های تلویزیون خود را با بیان عبارتی تحت تاثیر قرار دهند .« شما بی نظیرید ، شوی شما بهترین است ، کانال شما عالی است ، شما خیلی زیبایید ، من دوستتان دارم ، خاله من شما را دوست دارد ، همسایه ها شما را دوست دارند » و الی آخر . در پاسخ این گفتار ها ، مجری که از تعارفات لذت برده است ، به گونه ای مشابه پاسخ می دهد : « اختیار دارید …. من کوچیک شما هستم … نوکر شما هستم … خیلی لطف دارید … ممنون هستم »از این ابزار احساسات … « شما گل هستید» ! و الی آخر.
نبود ارتباط بین اظهار نظرهای شفاهی و بخصوص تعارفات تو خالی و خود ستایی ها و چنین رفتار های معمول در میان ایرانی ها به طور لی باعث حیرت است . به عبارت دیگر به نظر می رسد این عده در لفظ بسیار موثر و در عمل به گفتار بسیار غیر موثر هستند . [۲]
معمولاً تبادلات کوتاه است و اگر تماس گیرنده وارد مشاجره شود قطع می گردد . البه برخی نکات هوشمندانه معقول نیز از سوی برخی بینندگان و مجریان وجود دارد ولی به طور کلی به نظر میرسد که هردو طرف عقیده و هدف معینی دارند.
۱-۱۱-۳ تماس گیرندگان و دلایل
عملاً ، همه کانال های ماهواره به غیر از یکی (تلویزیون آزادی ) ، تماس تلفنی بینندگان را پخش می کنند. در بسیاری موارد بینندگان و شخصیت های تلویزیونی هر دو تحلیل انتقادی و منطقی را کنار گذاشته و اغلب مغلوب احسلاسات تهاجمی می شوند. به عبارت دیگر ، رقابت بین این دو احساس منطق را تحت الشعاع قرار می دهد و این شاید یک نقطه ضعف بزرگ شیوه ارتباطی ایرانیان باشد که به صروت دقیق تر می توان از آن به عنوان « نبود ارتباط » یا «غیر ارتباط » نام برد. ( به نظر می رسد که همه در صدد بی اعتباری ، مخالفت ، نادیده گرفتن و دور زدن یکدیگرند ) . البته موارد استثنایی نیز وجود دارد . واضح است که فتنه های یک مادر نگران از اعتیاد پسر یا دخترش به مواد مخدر یا زندانی که در گذشته شکنجه شده است نه تنها غیر منطقی بلکه بسیار احساسی نیز باشد . [۳]
۱-۱۱-۴ فرد گرایی در مقابل جمع گرایی
در بسیار موارد، تماس گیرندگانی که حرفی برای گفتن دارند ، جای سوالات سازنده به ابراز نظر های طولانی (وگاهی غیر مربوط وتهاجمی) رو می آورند . شاید این الگوی ارتباطی به این جنبه کلی بر می گردد که ایرانیان « همه چیزدان » هستند و نیازی به سوال کردن و تفکر « خارج از چارچوب » ندارند . عملا به نظر می رسد همگی عقیده ای ثابت و راسخ درباره مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران دارند . البته هرکس عقیده مختص به خود را دارد ولی مشکل این است که افکار گسیخته ، روابط گسسته ، اهداف مبهم ، منطق تفکیک و عقاید اجباری به همراه خود شیفتگی با خود مداری یک گروه یا ملت را از دستیابی به وفاق در هر اقدامی دور می دارد. به نظر می رسد که هر ایرانی دارای یک عقیده و نقشه اصلی (هر چند تعریف نشده ) برای آینده ایران بهتر است و در حالی که همگی منتظر «کسی » از « جایی » هستند تا برای وضعیت جاری و مسیر آتی کشور «کاری » کند در طول تاریخ ، امید به یک «شخص » یه عنوان منجی ملت تاثیر مخرب و معکوس بر رشد و توسعه نظام دولتی دمکراتیک در ایران داشته است. این دیدگاه محدود و انتظار غیر واقعی نه تنها محکوم به شکست است بلکه وضعیت اجتماعی دشواری به وجود آورده است که نیاز به مطالعه ، تجزیه و تحلیل و توصیف از سوی دانشمندان علوم اجتماعی است[۴] .
۱-۱۱-۵ حمایت عمومی در مقابل حمایت فردی
پخش برنامه ، کاری بسیار پر هزینه ، رقابتی و زمان بر است و کاملا مشخص نیست که ۱۱ کانال ماهواره ایرانی چه گونه به فعالیت های خود ادامه می دهند . مالکان و کارگزاران این کانال یکدیگر را به مرتبط بودن با سیا ، رضا پهلوی و منابع داخلی متهم می کنند و هیچ کدام منابع درآمد و حمایت های خود را به بینندگان اعلام نمی کنند. حتی مراجعه به سایت های اینترنتی این ایستگاه نیز اطلاعاتی ار ماموریت ، فلسفه ، مناب در آمد و وابستگان آنان نمی دهند. [۵]
تعدادی از کانال ها در برنامه خود ادعا کرده اند که از سوی کمک های عمومی و خصوصی ( حق عضویت ماهانه و اهدایی ) حمایت می شودن. بعضی از مالکین حتی ادعا کرده اند برای تاسیس و رائه خدمات تلویزیونی مجبور به فروش خانه و دارایی هایشان شده اند و این اقدام آنان به دلیل عشق به ایران ومخالفت با رژیم ایران بعضی نیز اشک ریزان تهدید می کنند که در صورت عدم حمایت مالی ازسوی ببینندگان مجبور به بستن ایستگاه خواهند شد . [۶]
درواقع این شبکه ها با فضایی شیزوفرنیک وخیالی که سعی در القای وجود جو خفقان در ایران را دارند وبازگشت پیروزمندانه وعن قریب به وطن را نوید می دهند نتوانسته اند جایی در میان مخاطبان داخل کشور باز کنند . اما شبکه های سرگرمی ساز نیز علی رغم ادعای استقلال از احزاب سیاسی نشان داده اند که در مواقع حساس از ناخنک زدن به مسائل سیاسی هم بدشان نمی آید .[۷]
بنا براین می توان گفت که این شبکه هیچ گونه اطلاعات موثق و درستی را در اختیار خوانندگان قرار نمی دهد که در این باره می توان به خبر قتل کیانوش استقرارزاهده ( یکی از شخصیت های برره) در شبکه رنگارنگ شاره کردو این شبکه نیز در سال گذشته پدیده ای به نما هخا را معرفی کرده بود .[۸]
۱-۱۲ مالکیت و نام ادراه کنندگان شبکه های فارسی زبان ماهواره ای :
همان طور که ذکر شد آمارها نشان دهنده این واقعیت است که مبدا اکثریت کانال ها در آمریکا می باشدو با این حال نیز همه می دانند که برای مثال مالکیت و فعالیت کانال ماهواره ای جام جم ۲ ایران از داخل بوده و نظام پخش آگهی تلویزیونی را در آمریکا کاملا ازسوی آگهی دهندهگان حمایت می شود و نظام پخش آگهی های تلویزیونی در آمریکا به حمایت های مالی بینندگان ، اهدا کنندگان خصوصی ، کمک های دولتی و پذیره نویسی های شرکتی فعالیت می کند . برای مثال ، در سایت اینترنتی رادیو فردا این عبارت به وضوخ آمده است « رادیو فردا سرویس پخش بین المللی ایالات متحده است که هزینه آن از سوی کنگره آمریکا تامین می شود و توسط هیات پخش فرمانداران (بی بی سی) که موسسه دولتی امریکایی است اداره می شود.
معلوم نیست ۱۱ کانال ماهواره ای ایرانی کنونی چگونه در دنیای بسیار رقابتی و پر هزینه حرفه رادیو تلویزیون ( یعنی هزینه های روزانه ، وسایل و تجهیزات ، امکانات استودیویی ، دستمزد ، بیمه، اجاره ها ، برنامه نویسان ، مجریان ، خدمات عمومی ، مخارج فرستنده های ماهواره ای و غیره ) به کار ادامه می دهند . شاید عدد تخمینی ۰۰۰/۱۰۰ دلار در ماه برای هر یک از ایستگاه ها یک عدد محافظه کارانه باشد . به نظر نمی آید که ایستگاه تلویزیونی بتواند پخش برنامه های منظم خود را صرفا از طریق فروش فرش های ایرانی ، بلیت کنسرت ها ، آگهی های تجاری و کمک های مالی بینندگان تامین نماید . [۹]
۱-۱۳ کارکرد خبری – سیاسی و تفریحی شبکه های ماهواره فارسی زبان :
– برنامه های شبکه های ماهواره ای اخبار واقعی ایران را در اختیار مردم می گذارند ۶/۴۵در صد پاسخگویان با نظر یاد شده ، « موافق یا کاملا موافقند » و در مقابل ۷/۴۸ در صد نظر « مخالف یا کاملا مخالف » دارند ماینگین نظر های ابرار شده ۵/۲ است که نشان دهنده نظر نسبتا مخالف است ، اما شدت مخالفت زیاد نیست.
– مقایسه میزا تاثیر عوامل مختلف در جذب بینندگان شبکه های ماهواره ای مقایسه نتایج مربوط به میزان تاثیر عوامل مختلف مطرح شده نشان می دهد تماشای فیلم های سینمایی و سریال ها و در مقایسه با سایر عوامل بیشترین تاثیر را در جذب بینندگان شبکه های سینمایی و سریال ها در مقایسه با سایر عوامل بیشترین تاثیر را در جذب بینندگان شبکه های ماهواره ای را دارد . درعین حال علاوه برفیلم سینمایی و سریال ها ، دیدن خوانندگان و هنر پیشه های ایرانی و تماشای برنامه های علمی – آموزشی در حد «زیاد » در جذب بینندگان شبکه های ماهواره ای موثر هستند . نمرات میانگین سه عامل دیگر یعنی ماشای برنامه های ورزشی ، آشنایی با زندگی ایرانیان ساکن کشور ها و شنیدن اخبار و تحلیل های سیاسی درخصوص ایران را در حد « کم » نشان می دهد .
-برنامه های مورد علاقه بینندگان شبکهاهای تلویزیونی ماهواره ای
مهمترین برنامه های ماهواره ای مورد علاقه بینندگان این شبکه ها عبارتند از : فیلم های سینماییو سریال ها (۳۰ در صد ) ، شو های تلویزیونی (۵/۲۱ در صد ) ، برنامه های عملی و آموزشی (۴/۱۴ در صد ) و برنامه های ورزشی (۷/۱۰ در صد ) ، سایر وارد هریک از سوی کمتر از ۱۰ در صد بینندگان مطرح شده و درجدول آمده است . [۱۰]
۱-۱۴ توزیع بینندگان شبکه ماهواره ای بر حسب نام شبه فارسی که بیشتر تماشا می کنند :
شبکه فراوانی درصد
جام جم (بیگانه ) ۸۵۱ ۳/۳۳
تپش ۴۱۹ ۳/۱۶
آی تی ان [۱۲]۳۲۷ ۸/۱۲
پی ام سی [۱۳]۳۱۶ ۴/۱۲
ان آی تی وی [۱۴]۲۰۱ ۹/۷
طنین ۱۴۱ ۵/۵
آی پی ان[۱۵]۱۲۵ ۹/۴
پارس ۶۵ ۵/۲
جام جم صدا وسیما (۵۲ ۲ )
آزادی ۳۹ ۵/۱
سحر ۲۲ ۹/۰
تماشا ۱۰ ۴/۰
کانال یک ۱۰ ۴/۰
آپادانا ۶ ۲/۰
[۱] – ماهینی ،محمد اسماعیل ، تکنولوژی های مدرن ،تهران ، انتشارات البرز،چاپ اول ،۱۳۹۱، ص۷۰
[۲] – ماهینی ،محمد اسماعیل ، تکنولوژی های مدرن ،تهران ، انتشارات البرز،چاپ اول ،۱۳۹۱، ص۷۱
[۳] -رستگاری ، مجتبی ، فرهنگ در ماهواره ها ، ماهنامه رشد . تهران ، پاییز ۱۳۸۵، ص ۱۹
[۴]-مهناز ۀ کمالی راد ،ارتباطات جدید ، انتشارات الوند ، تهران ،۱۳۸۳،ص۳۳
[۵] – جبارلوی شیستری ، کاظم ، تهاجم فرهنگی –آسیبها و راهکارها ، جلد اول ،تهران ، انتشارات نگاه ،چاپ اول ،۱۳۸۲، ص ۸۲
[۶] مهناز ۀ کمالی راد ،ارتباطات جدید ، انتشارات الوند ، تهران ،۱۳۸۳،ص۳۵
[۷] – محسنی ماهینی ، رضا ،اصول حقوقی ماهواره ،تهران،انتشارات الوند ، چاپ دوم ، ۱۳۸۸،ص۳۲
[۸] – روزنامه جام جم،یکشنبه ۲۵ مهر ۱۳۸۴
[۹] – روزنامه جام جم،یکشنبه ۲۵ مهر ۱۳۸۴
[۱۰] – افشار ، رضا ، شبکه های ماهواره فارسی زبان، تهران ، انتشارات نیستان ،چاپ اول ،۱۳۸۹،ص۶۳
[۱۱] – جبارلوی شیستری ، کاظم ، تهاجم فرهنگی –آسیبها و راهکارها ، جلد اول ،تهران ، انتشارات نگاه ،چاپ اول ،۱۳۸۲، ص ۱۵۹
[۱۲] ITN
[۱۳] P.M.C
[۱۴] NITV
[۱۵] IPN
