فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

 

2-1)مقدمه.. 12

 

2-2)بخش اول مبانی نظری.. 12

 

2-2-1)تعریف سرسختی ذهنی.. 12

 

2-2-2) سیر تکامل مفهوم و ابزارهای سنجش سرسختی ذهنی.. 16

 

2-2-3)خرده مقیاس‌های پرسشنامه سرسختی ذهنی ورزشی.. 22

 

2-2-4)ویژگی‌های افراد سرسخت.. 24

 

2-2-5)سرسختی ذهنی و نوع ورزش.. 31

 

2-2-6)ورزشکاران نخبه در مقابل ورزشکاران دانشگاهی.. 32

 

2-2-7)تفاوت‌های جنسیتی در سرسختی ذهنی.. 32

 

2-2-8)استرس در ورزشکاران.. 33

 

2-2-9) مدل‌های نظری مقابله با استرس.. 36

 

2-2-10)روش‌های مقابله با استرس.. 47

 

2-2-11)روش‌های مقابله با استرس در ورزشکاران.. 50

 

2-2-12)تفاوت‌های فرهنگی و فردی در مقابله با استرس.. 53

 

2-2-13) خوش‌بینی.. 53

 

2-2-14)ارزیابی خوش‌بینی:.. 54

 

2-2-15)رویکردهای خوش‌بینی.. 55

 

2-2-16)اجزا و مؤلفه‌های خوش‌بینی.. 57

 

2-2-17)منشأ خوش‌بینی(ارثی یا اکتسابی).. 58

 

2-2-18)خصوصیات کلیدی خوش‌بینی و بدبینی.. 59

 

2-2-19)خوش‌بینی و راه‌های مقابله با استرس.. 61

 

2-2-20)سرسختی ذهنی و مقابله با استرس.. 62

 

2-2-21)خوش‌بینی و سرسختی ذهنی.. 63

 

2-3)تحقیقات داخلی و خارجی.. 63

 

2-3-1)تحقیقات داخلی.. 63

 

2-3-2)تحقیقات خارجی.. 65

 

فصل سوم:روش‌شناسی تحقیق

 

3-1)مقدمه.. 70

 

3-2)روش تحقیق.. 70

 

3-3) جامعه و نمونه آماری تحقیق.. 70

 

 

3-4)متغیرهای تحقیق.. 70

 

3-5)ابزارهای اندازه‌گیری یا روش‌های عملی جمع‌آوری دادهها.. 70

 

3-5-1) پرسشنامه اطلاعات عمومی.. 70

 

جدول3-1.شماره هر یک از سؤالات راه‌های مقابله با استرس.. 72

 

3-6)روش اجرای پژوهش.. 73

 

3-7)روش تحلیل  یافته‌ها.. 73

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

 

 

 

4-1)مقدمه.. 75

 

4-2)بخش اول- آمار توصیفی.. 75

 

4-3) بخش دوم- آمار استنباطی.. 77

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

5-1) مقدمه.. 87

 

5-2) خلاصه تحقیق.. 87

 

5-3)بحث و نتیجه‌گیری.. 88

 

5-4) محدودیت‌های پژوهش.. 94

 

5-5) پیشنهادهای تحقیق.. 95

 

5-5-1)پیشنهادهای کاربردی.. 95

 

5-5-2)پیشنهادهای پژوهشی.. 95

 

 

 

منابع

 

منابع فارسی.. 97

 

منابع لاتین.. 99

 

 

 

پیوست­ها

 

پیوست1. 105

 

پیوست2. 106

 

پیوست3. 107

 

 

 

جداول

 

جدول2-1.ویژگی‌های ورزشکاران سرسخت ذهنی که جونز و همکاران(2002) به ترتیب اهمیت ارائه کرده است… 29

 

جدول4-1: توزیع سن افراد نمونه.. 75

 

جدول4-2:بیانگر سابقهی ورزش حرفهای افراد نمونه.. 75

 

جدول4-3: آزمون نرمال بودن( کولموگروف-اسمیرنوف).. 77

 

جدول4-4: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با راه‌های مقابله با استرس   78

 

جدول4-5: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با مؤلفه‌ی مسئله مدار راه‌های مقابله با استرس.. 78

 

جدول4-6: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با مؤلفه‌ی هیجان مدار راه‌های مقابله با استرس.. 79

 

جدول4-7: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با مؤلفه‌ی اجتناب مدار راه‌های مقابله با استرس.. 79

 

جدول4-8: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با مؤلفه‌ی شهودی راه‌های مقابله با استرس.. 79

 

جدول4-9:رگرسیون خطی ساده بین سرسختی ذهنی با راههای مقابله با استرس   80

 

جدول4-10: آزمون همبستگی بین خوش­بینی با سرسختی ذهنی.. 81

 

جدول4-11: آزمون همبستگی بین خوش­بینی با مؤلفه‌ی اطمینان سرسختی ذهنی   81

 

جدول4-12: آزمون همبستگی بین خوش­بینی با مؤلفه‌ی پایداری سرسختی ذهنی   81

 

جدول4-13: آزمون همبستگی بین خوش­بینی با مؤلفه‌ی کنترل سرسختی ذهنی   82

 

جدول4-14: رگرسیون خطی ساده بین خوش­بینی با سرسختی ذهنی.. 82

 

جدول4-15: آزمون همبستگی بین خوش­بینی با راه‌های مقابله با استرس   83

 

جدول(4-16): آزمون همبستگی بین خوش­بینی با مؤلفه‌ی مسئله مدار راه‌های مقابله با استرس.. 83

 

جدول(4-17): آزمون همبستگی بین خوش­بینی با مؤلفه‌ی هیجان مدار راه‌های مقابله با استرس.. 84

 

جدول4-18: آزمون همبستگی بین خوش­بینی با مؤلفه‌ی اجتناب مدار راه‌های مقابله با استرس.. 84

 

جدول4-19: آزمون همبستگی بین خوش­بینی با مؤلفه‌ی شهودی راه‌های مقابله با استرس.. 84

 

جدول4-20: رگرسیون خطی ساده بین خوش­بینی با راههای مقابله با استرس   85

 

 

 

فهرست شکل‌ها

 

 

 

نمودار(2-1)، فرایند مقابله از دیدگاه(کوهن، لازاروس،1979،لازاروس و فلکمن،1984، به نقل از تیلور91؛ یزدانی،1382. 43

 

نمودار2-2 پاسخهای مسئله مدار و هیجانمدار از نظر بیلینگر و موس(به نقل هالاهان و موس، 1996؛ به نقل از عرب علیدوستی1385).. 44

 

نمودار4-1: هیستوگرام توزیع سنی افراد نمونه به همراه منحنی توزیع نرمال   76

 

مقدمه

 

سرسختی ذهنی امروزه به‌عنوان یکی از ویژگی‌های مهم در موفقیت ورزشکاران معرفی می‌شود (گلبی و شیرد،2004)،ولی هنوز درک کمی از این واژه در روان­شناسی ورزشی وجود دارد (جونز و همکاران،2002). تعریف این مفهوم نه فقط در میان مربیان، مفسران ورزشی، هواداران، و ورزشکاران، بلکه در میان پژوهشگران مختلف متفاوت است. در مجموع می‌توان گفت سرسختی ذهنی عبارت است از: توانایی مقابله با فشارها و سختی‌ها، عبور از موانع و شکست‌ها، تمرکز بر هدف، حفظ و کسب آرامش پس از شکست، اجرای باثبات در سطوح بالای رقابتی و رقابت‌جویی. سرسختی ذهنی مهارتی است که ورزشکاران را قدرتمند می‌کند و سبب می‌شود در موقعیت‌های دشوار و پرفشار ازجمله تمرین، رقابت و پس از رقابت موفق عمل کنند( جونز و همکاران،2002).  برخی از تحقیقات کیفی اظهار داشتند که ورزشکاران با سرسختی ذهنی بالاتر نسبت به ورزشکاران با سرسختی کمتر به‌طور مؤثرتری با استرس مقابله می‌کنند(کایسلر  و همکاران ،2009). استرس و حوادث استرس‌زا اجزای جدایی‌ناپذیر ورزش رقابتی محسوب می‌شوند. شیوع عوامل استرس‌زا نظیر ارتکاب خطای روانی یا بدنی، تجربۀ درد و ناراحتی، مشاهدۀ تقلب یا موفقیت رقیب، جریمۀ داور و توبیخ مربی ضرورت وجود مهارت‌های مقابله‌ای مؤثر را به منظور حفظ سلامت ورزشکار و دستیابی به موفقیت ورزشی اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. ناتوانی در مقابلۀ مؤثر با عوامل استرس‌زا برای عملکرد و موفقیت ورزشی ورزشکار زیان‌بخش خواهد بود(بشارت،1386).

 

یکی دیگر از سازه‌های روانی که به نظر می‌رسد با هر دوی سرسختی ذهنی و مقابله ارتباط دارد، خوش‌بینی است(نیکولز و همکاران،2008). خوش‌بینی به جهت‌گزینی اشاره دارد که در آن معمولاً پیامد­های مثبت مورد انتظارند و این پیامد­ها به‌عنوان نتایج عوامل ثابت، کلی و درونی در نظر گرفته می‌شوند. خوش‌بینی نیز نقش مهمی در سازگاری با رویدادهای استرس‌زای زندگی دارد(نصیر،1390).

 

از آنجایی که نقش عوامل روانی به خصوص متغیرهای تحقیق حاضر در عملکردهای ورزشی به اثبات رسیده است و امروزه روانشناسان ورزشی به دنبال مداخلات روانشناسی جهت بهبود مسائل روانی ورزشکاران هستند، از اینرو تحقیق حاضر به دنبال تعیین ارتباط متغیرهای؛ خوش بینی، سرسختی ذهنی و راه های مقابله با استرس است، با مشخص کردن ارتباط سرسختی ذهنی،راه­های مقابله با استرس و خوش بینی، تغییرات این متغیرها قابل پیش بینی خواهد بود و می توان با تکیه بر نتایج آن، بهترین پیشنهادات جهت مداخلات روانشناسی را به مربیان و روانشناسان ورزشی ارائه داد.

 

1-2) بیان مسئله

 

امروزه، ویژگی‌های روان‌شناختی در موقعیت­های تحت فشار و رقابتی به‌عنوان مهم­ترین عوامل دست‌یابی به موفقیت در اجرای ورزشی پذیرفته شده­اند(حاتمی و همکاران،1391). از میان عوامل روان‌شناختی، سرسختی ذهنی از مهم­ترین ویژگی‌های مؤثر در دست‌یابی به موفقیت ورزشی در نظر گرفته شده است(شیرد  و همکاران،2009)، با وجود این، تعریف جامع و یکدستی برای این مفهوم ذهنی ارائه نشده است. سرسختی ذهنی طبق تعریف گوچیاردی و همکاران(2008) عبارت است از: مجموعه­ای از ارزش­ها، نگرش­ها، شناخت‌ها و هیجانات عمومی و اختصاصی مربوط به ورزش که ذاتی و اکتسابی­اند و بر چگونگی نزدیک شدن، پاسخ‌دهی و ارزیابی فرد از فشارهای مثبت و منفی، چالش­ها و ناملایمات در مسیر رسیدن به هدف تأثیر می­گذارند.

 

کلاف و همکاران(2002) گزارش کردند افرادی که سرسختی ذهنی بالایی دارند، احساس بالایی از باور به خود داشته و ایمان راسخی دارند و آن‌ها سرنوشت خود را در کنترل دارند، این افراد نسبتاً تحت تأثیر رقابت و مشکلات قرار نمی­گیرند. در مقابل جونز و همکاران(2002) اظهار کردند که سرسختی ذهنی، توانایی افراد برای مقابله با نیازهای تمرینی و رقابت، افزایش اراده، کانون توجه، اعتمادبه‌نفس و حفظ کنترل زیر فشار را افزایش می­دهد. برخی واژه­ها ازنظر مفهومی به سرسختی ذهنی نزدیک هستند و برخی را می­توان به نوعی بخشی از سرسختی ذهنی دانست. جونز و همکاران(2007) نشان دادند که مقابله همچنین یکی از سازه­های کلیدی سرسختی ذهنی به شمار می­رود. مقابله به تلاش­های آگاهانه شناختی و رفتاری برای مدیریت وضعیت­های استرس­زا اشاره دارد(نیکولز و همکاران،2008). در ورزش قهرمانی و حرفه­ای استرس زیادی در ورزشکاران وجود دارد که به‌صورت بلندمدت یا کوتاه‌مدت تعادل هیجانی آن‌ها را از بین می­برد(رمضانی نژاد و همکاران،1390)، سرسختی ذهنی فرد را قادر به مقابله بهتر با استرس و همچنین کنار آمدن با نیازهای ویژه­ی رقابت­های ورزشی می‌کند(کادیک و رایال،2012). کوشابا و مادی(1999) اظهار کردند که افراد سرسخت در مواجهه با موقعیت­های استرس­زا رویکردهای خاصی را برای مقابله با استرس به کار می­برند.  بااین‌حال دانش کمی در مورد روش­های مقابله با استرس مورد استفاده­ی ورزشکاران سرسخت در مقایسه با ورزشکاران غیر سرسخت وجود دارد. محققان سرسختی ذهنی را عاملی برای مقابله با رویدادهای استرس­زا دانسته‌اند، آن‌ها بر این باورند که افراد با سرسختی بالا به رویدادهای استرس­زا به‌طور فعال واکنش نشان داده و تلاش می‌کنند راه‌حلی برای مقابله با این موقعیت­ها پیدا کنند(هیستاد،2012).  نیکولز و پولمن(2007) اظهار کردند با اینکه بین راه‌های مقابله با استرس و سرسختی ذهنی رابطه وجود دارد ولی تحقیقات کمی در این زمینه انجام شده است. یکی دیگر از سازه­های روانی که به نظر می­رسد با هردوی سرسختی ذهنی و مقابله مربوط می­شود خوش­بینی است(نیکولز و همکاران،2008). خوش­بینی به‌عنوان انتظار رخ دادن اتفاقات خوب تعریف شده است(کارور و همکاران،2010). در یک مطالعه کیفی، گلد و همکاران(2002) سطح بالایی از سرسختی ذهنی، مقابله­ی مؤثر و خوش­بینی را در بین قهرمانان المپیک گزارش کردند. خوش­بینی، در این رابطه، به‌عنوان” تعیین کننده دو نوع رفتار مختلف تعریف شده است: الف)ادامه تلاش مستمر ب) تسلیم شدن یا فرار کردن. درنهایت، به نظر می­رسد که خوش­بینی با تفاوت در روش­های مقابله با استرس مرتبط است. نتایج یک مطالعه­ی فرا تحلیلی که اخیراً انجام گرفت نشان داد که افرادی که خوش­بینی بیشتری دارند از استراتژی­های مقابله­ای  مؤثرتری در برابر استرس استفاده می­کنند(سولبرگنیس و سیگیرستروم،2006).

 

ورزشکاران معلول همیشه درگیر تنش­ها و تنیدگی­های زیادی در طول زندگی خود هستند که همواره ذهن آن‌ها را به خود درگیر کرده و در اکثر موارد ناتوانی آن‌ها زیر سؤال می­رود. به‌طوری‌که با کوچک­ترین شکستی ، احساس حقارت کرده و بیشتر از قبل ناامید و دلسرد می‌شوند(گیلک و همکاران،1392).

 

به همین دلیل شناخت عوامل روان‌شناختی و همبسته­های مؤثر در حل مشکلات و ناهنجاری­های رفتاری ورزشکاران معلول و اقدام در زمینه برنامه­ریزی به‌منظور اصلاح و بهبود این عوامل یکی از روش­های بسیار مؤثر در پیشگیری از اختلال­های روانی آن‌ها به‌حساب می­آید(اصلانخانی و همکاران،1388). در یک پروژه تحقیقاتی پنا و همکاران(2004) با طرح این سؤال که آیا ورزشکاران معلول سرسختی ذهنی بالاتری نسبت به ورزشکاران سالم دارند؟ به بررسی این موضوع پرداختند، مطالعه آن‌ها نشان داد،­سرسختی ذهنی ورزشکاران نخبه معلول مشابه همتایان سالم است. کمپل و جونز(2002) در تحقیقی نشان دادند که سطوح بالای رقابت ورزشی برای ورزشکاران معلول شرایط پرفشاری را به وجود می­آورد ازاین‌رو ورزشکاران معلول نیاز دارند که عوامل ایجاد کننده استرس در رقابت­های ورزشی را شناخته و استراتژی‌های مناسبی را برای مقابله با آن به‌کارگیرند.  اطلاعات دقیق و بیشتر از عوامل اثرگذار بر استرس مانند سرسختی و خوش‌بینی و گزینش راه‌های مقابله مؤثر در ورزشکاران معلول به‌منظور کمک به این ورزشکاران ضروری است. در بررسی ادبیات موجود در زمینه روان­شناسی ورزشکاران معلول چه در خارج (کمپل و جونز،2002؛ پنا و همکاران،2004) و چه در داخل کشور(اصلانخانی و همکاران،1388) متغیرهای تحقیق حاضر را باهم و به شکلی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت، موردی یافت نشد و فقط یک تحقیق در مورد رابطه­ی بین سرسختی ذهنی ، خوش­بینی و راه‌های مقابله با استرس یافت شد که در این تحقیق نیکولز و همکاران(2008) نشان دادند، رابطه­ی مثبت و بالایی بین سرسختی ذهنی بالا و خوش‌بینی وجود دارد، همچنین سرسختی ذهنی بالا با راه‌های مقابله با استرس مسئله­مدار ارتباط مثبتی دارد.

 

به‌طور خلاصه، سرسختی ذهنی یک سازه­ی روان­شناسی جذاب برای مربیان و روان­شناسان ورزشی است. اطلاعات تجربی زیادی برای درک بیشتر ارتباط سرسختی ذهنی با دیگر سازه­های روان­شناسی مانند خوش­بینی و راه‌های مقابله با استرس نیاز است، ازاین‌رو هدف این تحقیق پاسخ به این سؤال است که رابطه­ای بین سرسختی ذهنی ، راه‌های مقابله با استرس و خوش‌بینی در ورزشکاران لیگ برتر والیبال نشسته چیست؟

 

1-3)ضرورت و اهمیت تحقیق

 

رسیدن به موفقیت در رقابت­های ورزشی در سطوح مختلف یکی از اهداف مهم ورزشکاران، تیم­ها و مسئولان و دست‌اندرکاران ورزشی است که نیل به این مهم جز با تلاش­های علمی و عملی میسر نخواهد بود. استفاده از پژوهش­های علمی و انجام طرح‌های تحقیقاتی معتبر برای سنجش توانایی­های ذهنی و روانی ورزشکاران، گامی مهم در این عرصه محسوب می­شود، چراکه با استفاده از نتایج این تحقیقات مربیان به نقاط ضعف و قوت بازیکنان خود پی می­برند و بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، راهکارهای تقویت ضعف­های ورزشکاران خود را جستجو کرده و راهکارهای مناسب را اتخاذ می‌کنند. همچنین روان­شناسان ورزشی در پی موقعیت­هایی هستند تا تحقیقات و آزمونهای ورزشی را انجام دهند که بتوانند ویژگی‌های پایدار و ناپایدار شخصیت را در زمینه­های ورزشی به‌گونه‌ای معتبر اندازه‌گیری کنند(واعظ موسوی و سمندر،1380).

 

اهمیت هریک از متغیرهای تحقیق حاضر در شرایط رقابت و رویدادهای ورزشی بیان شد ازآنجایی‌که محقق در بررسی منابع موجود در مورد موضوع حاضر در کشور هیچ پاسخی به سؤال این تحقیق پیدا نکرد و همچنین در بررسی تحقیقات خارجی فقط یک مورد به بررسی سؤال این تحقیق پرداخته است لذا انجام این تحقیق به‌منظور توسعه­ی ادبیات تحقیق در زمینه روان­شناسی ورزشی به‌خصوص روان­شناسی ورزشکاران معلول لازم می‌نماید. نتایج تحقیق حاضر بدون شک منبع مهمی برای مربیان و ورزشکاران در جهت آشنایی بیشتر با متغیرهای؛ سرسختی ذهنی، راه‌های مقابله با استرس و خوش­بینی و رابطه بین این متغیرها به‌عنوان متغیرهای مؤثر بر موفقیت و نتایج رقابت­های ورزشی خواهد بود. به‌طورکلی مربیان و روان­شناسان ورزشی با بهره‌گیری از نتایج این تحقیق، که متکی بر ارزیابی دقیق ظرفیت­های روانی و نیازمندی­های بازیکنان است، به نقاط ضعف و قوت ورزشکاران خود پی می­برند و شناخت دقیق­تری را از ورزشکاران خود کسب می­نمایند، که می‌توانند با بهره­گیری از این شناخت، به طراحی برنامه­های مهارت­های روانی اقدام ورزند، زیرا برنامه­های سازمان‌دهی شده تمرینات روانی، عاملی اثرگذار در بهبود عملکرد ورزشی است.

 

1-4) اهداف تحقیق

 

هدف کلی

 

تعیین میزان رابطه بین سرسختی ذهنی، راه‌های مقابله با استرس و خوش‌بینی در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ایران

 

اهداف اختصاصی

 

 

1. تعیین میزان رابطه بین سرسختی ذهنی با راه‌های مقابله با استرس و مؤلفه­های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته

 

1. تعیین میزان رابطه بین خوش­بینی با سرسختی ذهنی و مؤلفه­های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته

 

1. تعیین میزان رابطه بین خوش­بینی با راه‌های مقابله با استرس و مؤلفه­های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته

 

 

 

1-5) فرضیه‌های تحقیق

 

 

1. بین سرسختی ذهنی با راه‌های مقابله با استرس و مؤلفه­های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ارتباط وجود دارد.

 

1. بین خوش‌بینی با سرسختی ذهنی و مؤلفه­های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ارتباط وجود دارد.

 

1. بین خوش‌بینی با راه‌های مقابله با استرس و مؤلفه­های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ارتباط وجود دارد

 

1-7 ) پیش‌فرض‌های تحقیق

 

 

• آزمودنی­ها با دقت به سؤالات پاسخ داده­اند.

 

• آزمودنی­ها از انگیزه کافی برای کامل کردن پرسشنامه­ها برخوردار بوده­اند.

 

• در هنگام کامل کردن پرسشنامه­ آزمودنی­ها در شرایط طبیعی روحی و روانی قرار داشتند.

 

• شرکت‌کنندگان در تحقیق همکاری لازم را با محقق خواهند داشت.

 

1-8) تعاریف نظری

 

1-8-1) سرسختی ذهنی

 

سرسختی ذهنی عبارت است از: توانایی مقابله با فشارها و سختی­ها، عبور از موانع و شکست‌ها، تمرکز بر هدف، حفظ و کسب آرامش پس از شکست، اجرای باثبات در سطوح بالای رقابتی و رقابت‌جویی. سرسختی ذهنی مهارتی است که ورزشکاران را قدرتمند می‌کند و سبب می‌شود در موقعیت‌های دشوار و پرفشار ازجمله تمرین، رقابت و پس از رقابت موفق عمل کنند (جونز و همکاران،2002).

 

1-8-2)راه‌های مقابله با استرس

 

عبارت است از تلاش­های فکری و رفتاری مستمر که برای برآوردن احتیاجات خاص بیرونی و درونی فرد به کار می‌رود. این احتیاجات ممکن است مطابق یا افزون بر منابع یا امکانات فرد باشد(فولکمن و همکاران،1986).  لازاروس و فلکمن(1984) روش­های مقابله را به‌عنوان فرآیند تغییرات شناختی رفتاری می‌دانند، که فرد برای گریز، حذف، کاهش یا کنترل عوامل فشار روانی و استرس­زا به کار می­برد.

 

1-8-2-1) روش مقابله مسأله­مدار

 

روشی است که فرد در شرایط و موقعیت استرس­زا  احساس می­کند با تفکر و شناخت بیشتر می­تواند ­خود را ­از عوامل استرس­زا ­دور ­کند. در روش مقابله مسأله­مدار، تمرکز شخص بر مسأله یا موقعیت پیش‌آمده است و تلاش فرد پیرامون تغییر مسأله یا موقعیت و اجتناب از آن در آینده است.در روش مقابله مسأله مدار اقداماتی از قبیل شناخت و آگاهی از مشکل و مسأله، بررسی راه‌حل‌ها، انتخاب راه‌حل‌ها مناسب ، اجرای بهترین راه‌حل و سرانجام برطرف کردن عامل استرس­زا صورت می­گیرد(داوری،1386).

 

1-8-2-2) روش مقابله هیجا­ن­مدار

 

در روش مقابله هیجا­ن­مدار، توجه شخص بر مهار هیجانات منفی ناشی از استرس ­­است ­و معمولاً زمانی که تجربه استرس ­اجتناب­ناپذیر تلقی­می­شود افراد از این روش استفاده می­کنند.در این روش اقداماتی مانند: اشتغال ذهنیت به‌طور آگاهانه برای ایجاد فراموشی، مقصر­ دانستن خود ­یا دیگران به­عنوان مواجه­های انفعالی صورت می­گیرد(داوری،1386).

 

1-8-2-3) روش مقابله شهودی

 

در روش مقابله شهودی فرد روش­های سازگاری را از طریق توکل به خدا، امید داشتن، خوش­بینی و اعتقادات و مذهبی در خود به وجود می‌آورد. به نظر فولکمن و لازاروس امید می­تواند از اعتماد به خویشتن ناشی شود و فرد با استفاده از این رو

 

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

مطابق گزارشات رسمی وزارت بهداشت، پوکی استخوان از بیماری‌های بسیار شایع در زنان و مردان ایرانی به خصوص زنان بالای 50 سال می‌باشد که منجر به بروز ناتوانایی­های حرکتی و از طرف دیگر تحمیل هزینه های بسیار سنگین درمان می‌شود. به عنوان مثال، در کشور آمریکا سالانه بیش از 20 میلیارد ریال صرف درمان این بیماری می‌گردد. جدا از هزینه­های درمان، تنها 50 درصد از بیماران می‌توانند دوباره کار سابق خود را ادامه دهند. در ایران سالانه 27400 نفر در اثر شکستگی مفصل ران به علت بیماری پوکی استخوان دچار معلولیت می­شوند (غریب دوست، 1381).

 

به طور حتم پیشگیری بهتر از درمان بوده، بر همین اساس می­بایست تلاش شود تا عوامل خطرزای بروز این بیماری خاموش شناسایی و در جهت کاهش آن تلاش شود. داشتن آگاهی در مورد این بیماری و در نتیجه اتخاذ یک سبک زندگی صحیح و مناسب یکی از بهترین راه­های پیشگیری از پوکی استخوان است (عزیز زاده فروزی، 1385). پوکی استخوان در زنان به طور معناداری بیشتر از مردان می­باشد، از آنجایی که افزایش تراکم استخوانی در سنین نوجوانی و جوانی از مهم­ترین راه­های پیشگیری از بیماری پوکی استخوان در بزرگ­سالی می­باشد، کسب اطلاع در مورد میزان آگاهی و نوع نگرش مرتبط با پوکی استخوان ورزشکاران می­تواند مسئولین مربوطه را به اتخاذ سیاست‌هایی در جهت بهبود وضعیت تراکم استخوانی و پیشگیری از افزایش میزان شیوع آن یاری نماید. ضمن در این تحقیق برای اولین بار در ایران، بین ورزشکاران برتر رشته­های مختلف ورزشی مقایسه صورت می­گیرد. در نهایت نتایج این طرح می‌تواند اطلاعات پزشکی مرتبط با پوکی استخوان را فراهم و میزان آگاهی ورزشکاران برتر و همچنین نوع نگرش آنان را مشخص کند.

 

1-4- اهداف تحقیق

 

 

 

1-4-1- هدف کلی

 

هدف کلی تحقیق حاضر مقایسه میزان آگاهی و نگرش ورزشکاران برتر رشته­های مختلف نسبت به بیماری پوکی استخوان است.

 

 

 

1

 

 

2-5-1. معیارهای استعدادیابی……………………………………………………………………………………………………………………………23

 

 

2-5-2. استعدادیابی در فوتبال…………………………………………………………………………………………………………………………..24

 

 

2-6. پیکر سنجی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….26

 

 

2-6-1. روش پیکر سنجی استاندارد……………………………………………………………………………………………………………………27

 

 

2-6-2. مراحل استعدادیابی ورزشی……………………………………………………………………………………………………………………27

 

 

2-7. ویژگی های آنتروپومتریکی………………………………………………………………………………………………………………………29

 

 

2-7-1 . لزوم انجام آنتروپومتری در ایران……………………………………………………………………………………………………………30

 

 

2-7-1-1. قد و وزن……………………………………………………………………………………………………………………………………….33

 

 

2-7-1-2. اندازه گیری طول…………………………………………………………………………………………………………………………….33

 

 

2-7-1-3. اندازه گیری محیط ها……………………………………………………………………………………………………………………….34

 

 

2-7-1-4. اندازه گیری پهناها…………………………………………………………………………………………………………………………..34 2-7-1-5. اندازه گیری مرکز جرم و مرکز ثقل…………………………………………………………………………………………………..34-2-7-2 . آنتروپومتری و فوتبال …………………………………………………………………………………………………………………………34

 

 

 

 

 

     ادامه فهرست مطالب                                                                                                                     عنوان                                                                                                                                                   شماره صفحه

 

 

.. 2-7-2 . آنتروپومتری و فوتبال ………………………………………………………………………………………………………………………….34

 

 

2-8. پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………36

 

 

2-8-1. تحقیقات داخلی…………………………………………………………………………………………………………………………………..36

 

 

2-8-2. تحقیقات خارجی…………………………………………………………………………………………………………………………………40

 

 

2-9. جمع بندی ………………………………………………………………… ………………………………………………………………………….47

 

 

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

 

 

3-1. مقدمه…………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………49

 

 

3-2. روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………… ………………………………..49

 

 

3-3. جامعه آماری و نمونه……………………………………………………………. …………………………………………………………………49

 

 

3-4. متغیرهای پژوهش………………………………………………………………….. ……………………………………………………………….49

 

 

3-5. روش اجرای پژوهش……………………………………………………….. …………………………………………………………………….49

 

 

3-6. ابزار اندازه گیری…………………………………………………………………. …………………………………………………………………50

 

 

3-7. روش اجرای آزمون ها  ……………………………………………………………………………………………………………………………50

 

 

3-7-1. متغیرها و  آزمون های آنتروپومتریک………………………………………………………………………………………………………50

 

 

 

3-7-1-1. مدل هندسی هاناوان………………………………………………………………………………………………………………………….50

 

 

3-7-1-2. مدل  هندسی بهبود یافته هاناوان………………………………………………………………………………………………………….50

 

 

ادامه فهرست مطالب                                                                                                                     عنوان                                                                                                                                    شماره صفحه

 

 

3-8.. روش آماری پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………57

 

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش                                                                                                                    4-1. مقدمه………………………………………………………………….………………………………………………………………………………..59

 

 

4-2.  آزمون فرضیه های پژوهش.. 59

 

 

4-2-1. فرضیه اول.. 59

 

 

4-2-2. فرضیه دوم.. 61

 

 

4-2-3. فرضیه سوم.. 65

 

 

4-2-4. فرضیه چهارم.. 67

 

 

4-2-5. فرضیه پنجم.. 68

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری                                                                                                                                                   5-1. مقدمه.. 73

 

 

5-2. خلاصه‌ای از نحوه انجام پژوهش و یافته‌ها.. 73

 

 

5-3. بحث و نتیجه‌گیری.. 74

 

 

5-4. پیشنهادات پژوهشی.. 81

 

 

منابع  و مأخذ.. 82

 

 

پیوست‌ها.. 91

 

 

 

• مقدمه

 

 

کسب موفقیت در ورزش‌های مدرن تابع عوامل گوناگونی است. در بین این عوامل، کشف استعداد ذاتی، به عنوان مهم‌ترین عامل به شمار می رود. یکی از ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین آزمون‌ها، در مرحله‌ی شناسایی استعداد، استفاده از آزمون‌های پیکرسنجی برای غربال اولیه و در مرحله دوم استفاده از آزمون‌های آمادگی جسمانی است. بر همین اساس ویژگی های پیکرسنجی نیز در کنار ارزیابی فاکتورهای آمادگی جسمانی از شاخص های تعیین کننده در گزینش افراد مستعد است (بیاتی و آقاعلی نژاد، 2010). یکی از ابعاد مورد توجه در ورزش، بعد قهرمانی است. پرورش قهرمانان در رشته های مختلف ورزشی و حضور آنان در میادین علاوه برکسب افتخار، سبب ایجاد انگیزه و گرایش نوجوانان به سوی ورزش می گردد. عدم شناخت عوامل مؤثر در پرورش ورزشکاران نخبه و عدم توجه به تفاوت های فردی ممکن است آن ها را به سوی ورزش هایی که با ویژگی های جسمانی و توانایی های آنان سازگار نیستند، سوق دهد.

 

 

مطالعات نشان می دهد، هر ورزشی به ورزشکارانی با قابلیت های جسمانی از قبیل ویژگی های آنتروپومتریکی مشخصی نیاز دارد که در ورزشهای تیمی این قابلیت ها در پست های مختلف متفاوت می باشد. آنچه مسلم است، کشف چنین ویژگی هایی، تشخیص نقش وضعیتی بازیکن در مجموعه ی تیم را امکان پذیر می سازد. از سوی دیگر داشتن ویژگی های آنتروپومتریکی و جسمانی  مشخص، باعث کسب مهارت های معینی شده و گرایش به بازی در پست خاصی را ایجاد می کند (آرنسون و هلم، 2004).

 

 

اگر چه گزارش های تحقیقاتی مختلف و به‌طور ویژه پژوهشهای خارج از کشور الگوی فعالیت های بازیکنان و نیمرخ آنتروپومتریکی و فیزیولوژیکی در پست های مختلف بازی را متفاوت نشان می دهد (گیل و همکاران، 2007. پین، 2006. وارن، 2007)، اما نتایج برخی تحقیقات خلاف این مدعی را نشان داده اند (فرامرزی و همکاران، 1389. بلومفیلد، 2007). بررسی مطالعات صورت گرفته در خصوص نیمرخ آنتروپومتریک و فیزیولوژیک بازیکنان نخبه فوتبال و تفاوت آنها در پست های مختلف که عمدتاً در سطح کشورهای اروپایی و آمریکا و در بین بازیکنان مرد ورزش فوتبال صورت گرفته است نشان می دهد، بازیکنان به لحاظ جثه و اندازه بدنی تا حد بسیاری با یکدیگر تفاوت دارند (چاله چاله، 1386. فرامرزی و همکاران، 1389). به عنوان مثال یافته ها در مورد قد و وزن اعضای تیم های فوتبال نشان می دهد که اگر چه کوتاه بودن قد، مشکلی برای دستیابی به موفقیت در فوتبال نیست، اما این نکته می تواند در انتخاب پست بازیکن، تعیین کننده باشد، برای مثال بلند قد بودن برای دروازه بان ها مزیت به شمار می رود. یافته های تحقیقات مختلف نشان می دهد که دروازه بانها نسبت به دیگر بازیکنان در پست های مختلف به لحاظ قدی بلندتر می باشند (چاله چاله، 1386.گیل و همکاران، 2007. پین و همکاران، 2006).

 

 

اکثر این فاکتورها تعیین کننده نحوه اجرای ورزش افراد می باشد هم چنین بیشتر ورزشکاران موفق در رشته ورزشی خاص، دارای تفاوت های ویژه ای در فیزیک بدن هستند. آدمی همواره مشتاق شناسایی و کشف رابطه‌هایی است که بین خصوصیات بدن، میزان عملکرد و توانایی هایش وجود داشته است تا پی به محدودیتها و مزایایی ببرد که این صفات در عملکردش ایجاد می نمایند. نتایج تحقیقاتی از این دست می تواند مربیان را در کشف استعداد‌های بالقوه بازیکنان یاری رسانده و در طراحی مناسب برنامه های تمرینی برای بازیکنان کمک نمایند و از طریق مشخص نمودن و بدست آوردن دقیق ویژگی‌های بدنی بازیکنان از قبیل ویژگی های آنتروپومتریکی، آنها را به طور مناسب‌تری در پست‌های تخصصی خود به کار گماشت، از این رو استعدادیابی و پرورش استعداد یک بخش حیاتی در بیشتر برنامه‌های ورزشی است. از نظر دانشمندان علوم ورزشی، استعدادیابی ورزشی، راهی منطقی، کوتاه و مقرون به صرفه برای حضور موفقیت آمیز ورزشکاران در صحنه های بین الملل است (ابراهیم و حلاجی، 1386). بر اساس یافته‌های مربوط به علوم ورزشی مرتبط با ورزش قهرمانی، موفقیت ورزشکاران در سطوح مختلف از یک سو و موفقیت مدیریت فدراسیون‌ها و هیئت‌های ورزشی از سویی دیگر بستگی به انتخاب به موقع و پرورش صحیح منابع انسانی دارد (علیجانی، 1381).

 

 

با توجه به این موضوع شکی نیست که شناخت بهتر و دقیقتر استعدادها و تعیین ملاک های لازم برای مهیا شدن این شناخت به منظور پرهیز از روند آزمایش و خطا در گزینش ورزشکاران که حاصلی جز هدر دادن منابع انسانی، انرژی و وقت را در بر ندارد ضرورت پیدا می کند (هادوی، 1378. ریلی و همکاران، 2000). از طرفی بالا بودن هزینه‌های زمانی و مالی تربیت ورزشکاران زبده و کارآمد، دست اندرکاران امور ورزشی را وادار به شناسایی افراد برتر در ورزش های بخصوص کرده است. به طوری که تعداد محدودی از کودکان و نوجوانان را که استعداد بیشتری در ورزش مورد نظر دارند، انتخاب کرده و سالهای متمادی به پرورش و تربیت آنها می پردازند. همچنین آگاهی از ویژگی‌هایی نظیر مشخصات آنتروپومتریکی و فیزیولوژیکی ورزشکاران نخبه در ورزشی خاص به لحاظ نظری این احتمال را میسر می سازد تا آن دسته از ورزشکارانی انتخاب شوند که با برخورداری از عوامل جسمانی مناسب بتوانند اوج عملکرد بهتری را ارائه کند. با این که هر ورزشکار برای اجرای بهینه مهارت های آن ورزش به درجه معینی از عواملی مثل چابکی، سرعت، تعادل و دیگر قابلیت های جسمانی و فیزیولوژیک نیاز دارد، سطح و میزان نیاز ورزشکاران به هر یک از این عوامل متفاوت است. بنابراین شناخت و اندازه گیری قابلیت ها و به کارگیری اطلاعات مربوطه در برنامه‌های تمرینی امکان کسب موفقیت ورزشکاران را بیشتر می کند (جعفری، 1385).

 

 

امروزه به استناد تمامی شواهد و مدارک موجود، فوتبال پرطرفدارترین و پر بیننده ترین ورزش در عرصه بین الملل محسوب می گردد. کشورمان، ایران نیز، از این قاعده مستثنی نبوده به خگونه ایکه فوتبال به عنوان جذاب ترین و محبوب ترین ورزش در کشورمان شناخته می شود. موفقیت در این رشته ورزشی منافع مختلفی را برای ورزشکاران این رشته و باشگاه‌های آنها و در سطح بین المللی باعث غرور ملی می گردد. بازی فوتبال به نیازمندی‌های آنتروپومتریکی گوناگونی وابسته است که این نیازمندی‌ها در پست‌های مختلف متفاوت می باشند. تشخیص ویژگی‌های آنتروپومتریک مختلف بازیکنان به تفکیک پست ها، برای مربیان امکان فراهم سازی تعیین نقش وضعیتی بهتری برای بازیکنان فوتبال و عملکرد بهتری را برای فرد و در مجموعه تیم به ارمغان می آورد. با توجه به اهمیت این عوامل و تأثیر آنها در موفقیت تیمی در این رشته ورزشی پژوهشگر در صدد بررسی و مقایسه ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان فوتبال زبده زن ایرانی در پست های مختلف برآمده تا مربیان با استفاده از این اطلاعات بنیادین و بر حسب تفاوت های فردی و توانایی های عملکردی آنان در پست‌های مختلف، برنامه های سنجیده و اختصاصی تری را بکار گیرند و کسب موفقیت در این رشته ورزشی را تسهیل نمایند.

 

 

1-2.  بیان مسئله پژوهش

 

 

بشر همواره به دنبال یافتن رابطه‌هایی بین ویژگی‌های فیزیکی و میزان عملکرد و توانایی هایش بوده است تا بتواند از طریق شناسایی ویژگیها و خصایص جسمانی اش به محدودیت و مزایایی پی ببرد تا از این طریق اجرای بهتری را به نمایش بگذارد (جعفری، 1385). اجرای بهینه و مطلوب مهارتهای ورزشی ناشی از تعامل پیچیده عوامل فیزیولوژیکی، آنتروپومتریکی، روان شناختی و زیست حرکتی با یکدیگر است. این عوامل در بیشتر مدل های منظمی که برای تجزیه و تحلیل اجرا در ورزش های مختلف وجود دارد، به کار گرفته می شود. لازمه و پیش شرط دست یابی به موفقیت های ورزشی برخورداری از قابلیت های جسمانی از قبیل ویژگی های آنتروپومتریکی معین است.

 

 

شناخت ویژگی های آنتروپومتریکی در هر رشته ورزشی از عوامل مهم، تعیین کننده و مؤثر بر اجرای ورزشکاران است. اطلاع از این ویژگی ها نقش مهمی در مقایسه ورزشکاران با خود و دیگران، کشف نقاط ضعف و رفع و اصلاح آن ها و طراحی درست و اصولی برنامه های تمرینی دارد. دست یابی به اوج اجرای ورزشی و نخبه شدن در ورزش، نیازمند ورزشکارانی با ویژگی های آنتروپومتریکی و توانایی های حرکتی برجسته و ویژگی های روان شناختی ویژه به همراه برنامه های تمرینی علمی با بهره مندی از متخصصین علوم ورزشی و امکانات کافی است (آرنسون و هلم، 2004). از آنجایی که نیازمندی‌های بازیکنان حرفه ای و سطح بالا بسیار زیاد و متنوع هستند آنها الزاماٌ باید از ظرفیت و توان هوازی بالایی برخوردار باشند تا زمینه فعال بودن خود را در طول 90 دقیقه بازی فوتبال فراهم نمایند. از سویی بازیکنان باید توانایی افزایش سرعت در مسافت‌های کوتاه را داشته باشند و بتوانند سرعت خود را به طور ناگهانی افزایش یا کاهش دهند و بدون وقفه تغییر مسیر داده و در مسیر حرکت خود تغییرات ناگهانی ایجاد کنند. برای دستیابی به این قابلیت باید از چابکی و انعطاف پذیری بالایی برخوردار باشند. علاوه براین بازیکنان باید توان بالایی جهت اجرای فعالیت‌های سریع و انفجاری چون تکل زدن، شوت زدن، گل زدن، دفع توپ از مقابل دروازه، سرزدن و… داشته باشند (کارگر فرد و کشاورز، 1385).

 

 

گزارش‌های تحقیقی مختلف و بطور ویژه پژوهش‌های خارج از کشور نشان می دهند که الگوی فعالیت‌های بازیکنان، نیازهای فیزیولوژیکی و آنتروپومتریکی و در نتیجه نیمرخ این عوامل در پست‌های مختلف بازی متفاوت می باشند (گیل و همکاران 2007 .پین و همکاران، 2006. وارن و همکاران 2007). از سویی نتایج برخی تحقیقات داخل و خارج از کشور خلاف این مدعی را نشان داده اند . معروفی (1379) و میناسیان (1376) در بررسی و مقایسه توان هوازی و بی هوازی بازیکنان تیم ملی فوتبال جوانان و نوجوانان ایران در پست‌های مختلف بازی نشان دادند که، بین توان هوازی و بی هوازی بازیکنان تیم ملی جوانان در پست‌های مختلف تفاوت معناداری وجود ندارد. آنان علت تفاوت نتایج در این زمینه با سایر تحقیقات خود مربوط به برخی از عوامل از جمله پایین بودن سن آزمودنی ها (16-18) سال نسبت داده اند. همچنین کارگر فرد و همکاران (1384) علت این تفاوت را به اختلاف در برخی از عوامل از جمله عوامل وراثتی، عدم دخل و تصرف بر روی پروتکل‌های نصب شده در پایگاه‌های قهرمانی استان‌های کشور نسبت می دهند.

 

 

کارتر و مارتین (1970) قابلیت‌های حرکتی را که در انجام مهارت‌های عمده بکار می روند را بدین ترتیب معرفی نموده است: قدرت عضلانی، استقامت عضلانی، استقامت قلبی، سرعت، چابکی، تعادل، توان عضلانی، هماهنگی دست و چشم، هماهنگی پا و چشم. وی عقیده دارد که عوامل مورفولوژیکی نقش محدود کننده ای در عملکرد انسان دارد. از سویی دیگر مک نمار (1975) عنوان کرده که از نظر ژنتیکی تا حدودی بین ساختار بدنی ورزشکاران و عملکرد رشته‌های ورزشی ارتباط وجود دارد. لذا با توجه به مواردی که اشاره شد سوال محقق در این پژوهش چنین است که قهرمانان نخبه فوتبال می بایستی دارای چه ویژگی‌های آنتروپومتریکی، آمادگی جسمانی و حرکتی باشند؟ تا بر اساس اندازه‌های آنها الگوئی برای سایر مستعدین و علاقه مندان در این رشته ورزشی ارائه شود.

 

 

بررسی مطالعات صورت گرفته در خصوص نیمرخ آنتروپومتریک و فیزیولوژیک بازیکنان نخبه فوتبال و تفاوت آنها در پست‌های مختلف نشان می دهند که به طور عمده این پژوهش ها در سطح کشورهای آمریکایی و اروپایی و در بین بازیکنان مرد ورزش فوتبال صورت گرفته است (چاله چاله، 1386. مالینا، 1997). این در حالی است که اطلاعات ناچیزی در خصوص ویژگی‌های فوق الذکر بازیکنان نخبه سایر نقاط جهان و به طور ویژه کشورمان ایران و در بین زنان فوتبالیست در دسترس می باشد. از سویی اغلب یافته‌های این تحقیقات  نشان می دهد که در بین پست‌های مختلف بازی فوتبال تنها دروازه بانها از نظر برخی پارامترهای آنتروپومتریکی نظیر (قد و وزن و درصد چربی و طول و محیط بازو و ران) با دیگر بازیکنان تفاوت معنا داری دارند. این یافته ها در مورد قد نشان دادند که دروازه بانها نسبت به بازیکنان مرکزی زمین مانند مدافعین و مهاجمان میانی بلندتر بودند (چاله چاله، 1386 . گیل و همکاران، 2007. پین و همکاران 2006 (. از سویی نتایج تحقیق در بین پست‌های دیگر درمورد سایر پارامترها تفاوت معناداری را گزارش نکرده اند (بلوم فیلد، 2007). از سویی دیگر اسپورز و همکاران (2007) در بررسی ویژگی‌های بازیکنان زنان فوتبالیست کرواسی در پست‌های مختلف نشان دادند که دروازه بانها در بین بازیکنان تیم از همه بلندتر و سنگین تر می باشند، همچنین دارای طول پاها و بازوهای بلندتر و محیط ران بیشتر است.

 

 

با توجه به مطالبی که تبیین گردید و تناقضات موجود در این زمینه و اینکه پژوهش ها به صورت جامع و براساس مدل های هندسی در زمینه فوتبال و به طور ویژه در بین بانوان بسیار اندک می باشد و از آنجا که فوتبال یکی از رشته های پر طرفداری است که در بسیاری از  کشورها از جمله کشورمان ایران به عنوان ورزش اول شناخته می شود و از سوی کلیه جوانان از جمله بانوان کشور بسیار مورد توجه قرار گرفته است  محقق را بر آن داشت تا  با استفاده از مدل پر توان هندسی هاناوان[1]و برخلاف تحقیقات صورت گرفته که عمدتاً تعداد پارامترهای محدودی از میان ویژگی‌های آنتروپومتریکی مثل قد و وزن و طول و محیط اندام ها را مورد بررسی قرار داده اند تمامی ویژگی‌های آنتروپومتریکی بازیکنان زن فوتبالیست را پست‌های مختلف مورد مقایسه قرار دهد.

 

 

1-3. ضرورت و اهمیت پژوهش

 

 

فقط تعداد معدودی از ورزشکاران قادر به فراگیری و اجرای مهارت‌های پیچیده ورزشی هستند و شناسایی این افراد مستعد نیاز به شناخت تفاوت‌های ژنتیکی و عوامل محیطی موثر بر اجرای حرکات در آنها دارد (هوار و وار، 2000)، از اینرو یک دیدگاه در فرایند استعدادیابی در گزینش افرادی است که از هر جهت شایستگی لازم را برای ادامه در رشته ورزشی مورد نظر داشته باشند. به دو طریق می توان به این مهم نایل گردید. از یک طرف تحلیل نیازهای یک رشته معین از لحاظ بدنی، فیزیولوژیکی، روانی و حتی اجتماعی که امکان تعیین معیارهایی را برای گزینش افراد فراهم می آورد و از طرف دیگر داشتن الگوهایی از ورزشکاران نخبه در مورد خصوصیات آنان که می تواند معیارهای مورد نظر را در گزینش افراد تعیین نماید.

 

 

شناخت وضعیت افراد از نظر بعضی از جنبه‌های آناتومیکی مثل اندازه‌های بدنی تنها با قضاوت ظاهری انجام نمی شود. از دیدن ورزشکاری که با نشاط در حال دویدن و مسابقه دادن است نمی توان پی به ویژگی‌های فیزیولوژیکی و پیکرسنجی برد. بلکه برای این کار باید از روش های علمی و آزمون های معتبر استفاده کرد. در سال های اخیر مطالعات متعددی در خصوص ورزش فوتبال صورت گرفته است. اما عمدتاً اطلاعات شامل نیمرخ های آنتروپومتریک و فیزیولوژیک بازیکنان نخبه فوتبال در سطح آمریکا و اروپا بوده است (هادوی، 1379). و این در حالی است که اطلاعات ناچیزی در خصوص ویژگی های فوق الذکر بازیکنان نخبه سایر نقاط جهان در دسترس می باشد. فوتبال کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. علی رغم سابقه قابل توجه فوتبال در کشور و علاقه و توجه روز افزون به این ورزش متاسفانه مطالعات بسیار محدودی در خصوص این ورزش و مخصوصاً در مورد خصوصیات و پیکرسنجی آن هم در رده بزرگسالان صورت گرفته است. تحقیقاتی هم که در زمینه موارد فوق الذکر صورت گرفته است بیشتر بر روی رده های سنی پایه بوده و یا تحقیق خیلی سطحی انجام شده است. به نحوی که خود محققان پیشنهاد کرده اند که تحقیقات کاملتری بر روی بازیکنان نخبه فوتبال در رده بزرگسالان و زنان انجام گیرد. در حال حاضر با توجه به اهمیت و پیشرفت فزاینده فوتبال در کشور ما و گرایش آن به سمت فوتبال حرفه ای شدن و مورد توجه قرار گرفتن از سوی بانوان ضروری است تا در خصوص سطح قابلیت های جسمانی و پیکر سنجی بازیکنان لیگ برتر که در بالاترین سطح باشگاهی کشور بازی می کنند و سرمایه های اصلی فوتبال کشور و شالوده اصلی تیم ملی را تشکیل می دهند و تقریباً از تمام رده های سنی نیز نمایندگانی در بین افراد وجود دارند تا اطلاعات کاملی به دست آوریم. یکی از زمینه های کاربرد این اطلاعات در این است که به مربیان اجازه خواهد داد تا ویژگی های مورد نیاز برای موفقیت در رشته فوتبال را بشناسند و در تمرینات  خود به آنها توجه کنند. ضمناً عواملی که باید در انتخاب بازیکنان مورد توجه قرار گیرند را شناسایی کنند.

 

 

امروزه باشگاه ها هزینه های گزافی را خرج گزینش مطلوب و پرورش استعدادها می کنند. آنها با شناسایی استعداد فوتبال در سنین اولیه این اطمینان را حاصل می کنند که فرد از امکانات آموزشی و مربیگری مناسبی بهره مند می شود تا روند پرورش استعداد شتاب پیدا کند. تشخیص درست بازیکنان مستعد آینده به باشگاه اجازه می دهد تا منابع خود را به تعداد معدودی از بازیکنان اختصاص دهد و در نتیجه بهره وری بهتری از منابع داشته باشد. نقش پژوهشگران در فرایند تولید بازیکنان مستعد این است که در تعامل با مربیان و مدیران، عوامل پیش بینی کننده موفقیت در ورزش ورزشکارانی که دارای این ویژگی ها هستند را شناسایی کنند. لذا با توجه به گرایش روز افزون باشگاه ها به امر استعدادیابی در ورزش، انجام پژوهش در این زمینه همواره از اولویت های اصلی محققین است. بررسی مطالعات گذشته نشان داد که، پژوهش های قبلی نتوانسته اند به پرسش های اساسی در مورد پیش بینی موفقیت در ورزش جوانان پاسخ دهند (مالینا، 1997. ویلیامز و ریلی، 2000).

 

 

با این حال هوآر و وار (2000) نشان دادند که می توان بر اساس ویژگی های آنتروپومتریکی، فیزیولوژیکی و مهارتی، زنان فوتبالیست با پتانسیل رسیدن به سطح نخبه را شناسایی کرد. در مطالعاتی که در طی سه دهه گذشته در زمینه استعدادیابی انجام شده اند اغلب، ویژگی های آنتروپومتریکی محدود و فیزیولوژیکی مورد بررسی قرار گرفت. از آنجائیکه تاکنون تحقیق جامعی انجام نشده که در آن ویژگی های آنتروپومتریکی براساس مدل هندسی هاناوان در این افراد اندازه گیری شود و از سویی اهمیت عوامل ذکر شده در ارزیابی و انتخاب بازیکنان نخبه فوتبال از سوی کارشناسان و متخصصان ورزش تائید شده است. لذا ضروری و  مهم به  نظر می رسد تا با انجام این تحقیق بتوان اطلاعات کاملی در خصوص ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن در پست های مختلف بدست آورد و داده های بدست آمده را در پست های مختلف مورد مقایسه قرار داد. ضمناً با استفاده از نتایج آن بتوان دیدگاه روشنتری از وضعیت بدنی بازیکنان نخبه ارائه داد و بازیکنان پست های مختلف را با توجه به نقش و وظیفه آنها در تیم بهتر و اصولی تر هدایت کرد. با انجام چنین تحقیقی می توان به طراحی هرچه بهتر و مناسب تر برنامه های تمرینی مناسب کمک کرد و نیز می توان به خود ورزشکاران جهت رسیدن به حداکثر آمادگی و کارایی بیشتر جهت نیل به اهدافشان کمک کرد.

 

 

1-4. اهداف پژوهش

 

 

1-4-1.  هدف کلی

 

 

هدف این تحقیق مقایسه ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن در پست های مختلف فوتبال بر اساس مدل هندسی هاناوان می باشد.

 

 

1-4-2.  اهداف ویژه

 

 

 

• مقایسه ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن فوتبالیست در پست های مختلف از نظر طول اندام ها (شامل طول ساعد، فاصله زائده آخرومی تا آرنج، ساق، ران، پا(کف پا)) و طول تنه بر اساس مدل هندسی هاناوان.

 

 

• مقایسه ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن فوتبالیست در پست های مختلف از نظر محیط اندام ها (شامل محیط بازو، محیط آرنج، محیط ساعد، محیط باسن، محیط تنه در محدوده ی ناف، محیط تنه در محدوده ی جناغ سینه محیط قسمت بالای ران، محیط زانو، محیط مچ پا،  محیط ساق پا) بر اساس مدل هندسی هاناوان.

 

 

• مقایسه ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن فوتبالیست در پست های مختلف از نظر پهنای اندام ها (شامل پهنای مچ، پهنای پا، پهنای پنجه پا، پهنای لگن، پهنای سینه در محدوده جناغ و پهنای تنه در محدوده ناف) بر اساس مدل هندسی هاناوان.

 

 

• مقایسه ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن فوتبالیست در پست های مختلف براساس قد و وزن.

 

 

• مقایسه ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن فوتبالیست در پست های مختلف بر اساس مدل هندسی هاناوان از نظر جرم و مرکز ثقل اجسام هندسی که در مدل سازی اندام های بدن بکار می روند.

 

 

  1-5.  فرضیه های پژوهش

 

 

1-5-1.  فرضیه کلی

 

 

بین ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن فوتبالیست در پست های مختلف بر اساس مدل هندسی هاناوان تفاوت معنی دار وجود دارد.

 

 

 

• فرضیه های ویژه

 

 

 

 

• بین ویژگی های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه زن فوتبالیست در پست های مختلف از نظر طول اندام ها (شامل طول سا

 

 

 

1

 

 

 

مقدمه

 

 

2

 

 

 

اهداف

 

 

5

 

 

 

فصل دوم (کلیات و مرور منابع)

 

 

6

 

 

 

2-1 اهمیت گندم

 

 

7

 

 

 

2-2 گیاه­شناسی گندم

 

 

9

 

 

 

2-3 طبقه­بندی گندم

 

 

11

 

 

 

2-3-1 گندم­های دیپلوئید

 

 

12

 

 

 

2-3-2 گندم­های تتراپلوئید

 

 

13

 

 

 

2-3-3 گندم­های هگزاپلوئید

 

 

13

 

 

 

2-4 آنالیز ژنوم تریتیکوم

 

 

14

 

 

 

2-4-1 منشاء ژنوم A

 

 

16

 

 

 

2-4-2 منشاء ژنوم B

 

 

16

 

 

 

2-4-3 منشاء ژنوم D

 

 

17

 

 

 

2-5 پراکنش گونه­های وحشی و خویشاوندان گندم

 

 

18

 

 

 

2-6 مطالعات سیتوژنتیکی و اصلاح نباتات

 

 

19

 

 

 

2-7 بررسی کاریوتیپ

 

 

20

 

 

 

2-8 خطاهای اندازه­گیری

 

 

21

 

 

 

2-8-1 عوامل تصادفی

 

 

21

 

 

 

2-8-2 عوامل ذاتی

 

 

22

 

 

 

2-9 اصول و مراحل تهیه کاریوتیپ

 

 

22

 

 

 

2-9-1 تهیه ماده گیاهی

 

 

22

 

 

 

2-9-2 جمع­آوری ریشه­ها

 

 

23

 

 

 

2-9-3 پیش تیمار

 

 

23

 

 

 

2-9-3-1 آب­یخ

 

 

23

 

 

 

2-9-3-2 هیدروکسی کینولئین

 

 

24

 

 

 

2-9-3-3 کلشی­سین

 

 

24

 

 

 

2-9-3-4 آلفا برومو نفتالین

 

 

25

 

 

 

2-9-3-5 پارا دی کلرو بنزن

 

 

25

 

 

 

2-9-4 تثبیت

 

 

25

 

 

 

2-9-4-1 محلول کارنوی 1

 

 

26

 

 

 

2-9-4-2 محلول کارنوی 2

 

 

26

 

 

 

2-9-4-3 محلول پروپیونیک- اتانول

 

 

26

 

 

 

2-9-4-4 محلول ناواشین

 

 

27

 

 

 

2-9-4-5 محلول لویتسکی

 

 

27

 

 

 

2-9-4-6 محلول­های تثبیت کننده دیگر

 

 

27

 

 

 

5-9-2 نگهداری نمونه ها

 

 

28

 

 

 

-9-2 هیدرولیز

 

 

28

 

 

 

2-9-7 رنگ آمیزی کروموزوم ها

 

 

29

 

 

 

2-9-7-1 رنگ آمیزی با استو اورسئین

 

 

29

 

 

 

2-9-7- رنگ آمیزی با فولگن

 

 

29

 

 

 

2-9-7-3 کارمن اسیدی هیدروکلریک الکلی

 

 

30

 

 

 

2-9-7-4 رنگ آمیزی با لاکتوپروپیونیک – اورسین

 

 

30

 

 

 

2-9-7-5 رنگ آمیزی با استوکارمن

 

 

30

 

 

 

2-9-8 له کردن

 

 

31

 

 

 

2-9-9 دائمی نمودن اسلایدها

 

 

31

 

 

 

2-9-10 بررسی میکروسکوپی

 

 

32

 

 

 

2-10 تجزیه و تحلیل های سیتوژنتیکی

 

 

32

 

 

 

2-10-1 نسبت طول بازوی بلند به کوتاه

 

 

32

 

 

 

2-10-2 نسبت طول بازوی کوتاه به بلند

 

 

33

 

 

 

2-10-3 طول نسبی کوتاه ترین کروموزوم یا شاخص تقارن

 

 

33

 

 

 

2-10-4 درصد شکل کلی کاریوتیپ

 

 

33

 

 

 

2-10-4 طول نسبی کروموزوم

 

 

34

 

 

 

2-10-4 ضریب تغییرات

 

 

34

 

 

 

2-10-7 تفاوت دامنه طول نسبی

 

 

34

 

 

 

2-11 نامگذاری کروموزوم ها

 

 

34

 

 

 

2-11-1 تقارن کاریوتیپ

 

 

35

 

 

 

2-11-1-1 دسته بندی استبینز

 

 

36

 

 

 

2-12 استفاده از تجزیه و تحلیل چند متغیره در بررسی تنوع سیتوژنتیکی

 

 

37

 

 

 

2-12-1 تحلیل مولفه های اصلی

 

 

37

 

 

 

2-12-2 آنالیز عاملی یا آنالیز فاکتورها

 

 

38

 

 

 

2-12-3 ممیزی و تابع تشخیص

 

 

38

 

 

 

2-12-4 تجزیه خوشه ای

 

 

39

 

 

 

2-13 تنوع سیتوژنتیکی و موارد استفاده آن

 

 

39

 

 

 

2-14 کاربرد مطالعات سیتوژنتیکی

 

 

40

 

 

 

2-15 پیشینه مطالعات سیتوژنتیکی در خانواده­های گندمیان

 

 

42

 

 

 

فصل سوم (مواد و روش­ها)

 

 

44

 

 

 

3-1 مطالعات سیتوژنتیکی

 

 

45

 

 

 

3-2 تهیه مواد گیاهی

 

 

45

 

 

 

3-3 کشت بذور

 

 

46

 

 

 

3-4 پیش تیمار

 

 

47

 

 

 

3-4-1 آب یخ

 

 

47

 

 

 

3-4-2 هیدروکسی کینولئین

 

 

47

 

 

 

3-4-3 کُلشی سین

 

 

48

 

 

 

3-5 تثبیت

 

 

48

 

 

 

3-5-1

 

 

48

 

 

 

3-5-2 لویتسکی

 

 

48

 

 

 

3-5-3 محلول FAA

 

 

48

 

 

 

3-6 نگهداری

 

 

49

 

 

 

3-7 هیدرولیز

 

 

49

 

 

 

3-8 رنگ آمیزی

 

 

49

 

 

 

3-9 اسکواش

 

 

50

 

 

 

3-10 بررسی میکروسکوپی

 

 

50

 

 

 

3-11 تجزیه و تحلیل اطلاعات کاریوتیپی

 

 

50

 

 

 

3-12 شرح بهترین دستورالعمل

 

 

51

 

 

 

فصل چهارم (نتایج و بحث)

 

 

52

 

 

 

4-1 نتایج تجزیه و تحلیل کاریوتیپ

 

 

53

 

 

 

4-2 تجزیه به مؤلفه های اصلی

 

 

58

 

 

 

4-2-1 جمعیت­های بوئتیکوم

 

 

58

 

 

 

4-2-2 جمعیت­های اورارتو

 

 

60

 

 

 

4-3 تجزیه به عوامل

 

 

61

 

 

 

4-3- 1جمعیت­های بوئتیکوم

 

 

62

 

 

 

4-3-2 جمعیت های اورارتو

 

 

63

 

 

 

4-4 رده بندی و ممیزی

 

 

65

 

 

 

4-5 تجزیه ی خوشه ای (کلاستر)

 

 

66

 

 

 

4-5-1 بوئتیکوم

 

 

66

 

 

 

4-5-2 اورارتو

 

 

68

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم (منابع و مآخذ)

 

 

82

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

عنوان و شماره

 

 

صفحه

 

 

 

جدول 1-1 پراکنش خانواده­های گیاهی ایران

 

 

4

 

 

 

جدول 2-1 ساختار ژنومی گونه­های گندم

 

 

15

 

 

 

جدول 2-2 منابع گزارش شده برای  ژنوم B

 

 

16

 

 

 

جدول 2-3 نحوه­ی تولید تثبیت کننده­ها در آزمایشگاه

 

 

28

 

 

 

جدول 2-4 نامگذاری کروموزومها به روش لوان

 

 

35

 

 

 

جدول 2-5 جدول دو طرفه­ی استبینز

 

 

36

 

 

 

جدول 3-1 گونه­های مورد آزمایش براساس محل جمع­آوری

 

 

45

 

 

 

جدول 4-1 خلاصه شاخص­های سیتوژنتیکی ارزیابی شده

 

 

53

 

 

 

جدول 4-2 شاخص­های سیتوژنتیکی مورد ارزیابی در جمعیت­های بوئتیکوم

 

 

66

 

 

 

جدول 4-3 شاخص­های سیتوژنتیکی مورد ارزیابی در جمعیت­های اورارتو

 

 

67

 

 

 

جدول 4-4 ضرایب، بردارهای ویژه، مقادیر ویژه، درصد واریانس تجمعی دو مولفه اول حاصل از تجزیه به مولفه­های اصلی در جمعیت­های بوئتیکوم

 

 

69

 

 

 

جدول 4-5 ضرایب، بردارهای ویژه، مقادیر ویژه، درصد واریانس تجمعی دو مولفه اول حاصل از تجزیه به مولفه­های اصلی در جمعیت­های اورارتو

 

 

71

 

 

 

جدول 4-6 ضرایب، بردارهای ویژه، مقادیر ویژه، درصد واریانس تجمعی سه عامل اصلی حاصل از تجزیه به عوامل در جمعیت­های بوئتیکوم

 

 

73

 

 

 

جدول 4-7 ضرایب، بردارهای ویژه، مقادیر ویژه، درصد واریانس تجمعی سه عامل اصلی حاصل از تجزیه به عوامل در جمعیت­های اورارتو

 

 

75

 

 

 

جدول 4-8 توابع ممیزی مربوط به دو گونه تریتیکوم با استفاده از

 

 

شاخص­های سیتوژنتیکی ارزیابی شده

 

76

 

 

 

جدول 4-9 سهم هریک از توابع ممیزی از واریانس جامعه

 

 

77

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال و تصاویر

 

 

 

عنوان و شماره

 

 

صفحه

 

 

 

شکل 1-1 گستره­ی امپراتوری اورارتو

 

 

3

 

 

 

شکل 2-1 منطقه­ی هلال حاصلخیز

 

 

7

 

 

 

شکل 2-2 ساختار سنبله گندم

 

 

10

 

 

 

شکل 2-3 نمودار تکامل گندم

 

 

14

 

 

 

شکل 4-1 کشش تلومری و بهم چسپیدن کروموزوم­ها

 

 

57

 

 

 

شکل 4-2 پراکنش جمعیت­های بوئتیکوم بر حسب دو مولفه اصلی

 

 

59

 

 

 

شکل 4-3 پراکنش جمعیت­های اورارتو بر حسب دو مولفه اصلی

 

 

61

 

 

 

شکل 4-4 پراکنش جمعیت­های بوئتیکوم بر حسب دو عامل اصلی حاصل از تجزیه به عوامل

 

 

63

 

 

 

شکل 4-5 پراکنش جمعیت­های اورارتو بر حسب دو عامل اول حاصل از تجزیه به عوامل

 

 

64

 

 

 

شکل 4-6 دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه­ای جمعیت­های بوئتیکوم به روش Single linkage بر اساس شاخص­های ارزیابی شده

 

 

67

 

 

 

شکل 4-7 دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه­ای جمعیت­های اورارتو به روش Single linkage بر اساس شاخص­های ارزیابی شده

 

 

68

 

 

 

شکل 4-8 تا4-39  آیدیوگرام و کاریوتیپ جمعیت­ها

 

 

71

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

فصل اول کلیات تحقیق

 

    1-1-  مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………… 2

 

    1-2- بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

 

    1-3- اهمیت وضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 4

 

    1-4- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….. 6

 

    1-5- پرسش های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………. 6

 

    1-6- فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….. 7

 

    1-7- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. 7

 

    1-8- محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 9

 

فصل دوم ادبیات ومبانی نظری تحقیق

 

    2-1- تعریف گردشگری………………………………………………………………………………………………………………….. 11

 

    2-2- انواع گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………….. 12

 

    2-3- گردشگری مذهبی (زیارتی)……………………………………………………………………………………………………… 16

 

         2-3-1- گردشگری دینی و شهر زائر……………………………………………………………………………………………… 18

 

         2-3-2- گونه

 شناسی زائران………………………………………………………………………………………………………… 21

 

    2-4- توسعه پایدار………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

 

    2-5- توسعه پایدار گردشگری…………………………………………………………………………………………………………… 25

 

         2-5-1- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های اقتصادی…………………………………………………………………….. 26

 

         2-5-2- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های زیست محیطی……………………………………………………………… 27

 

         2-5-3- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های اجتماعی – فرهنگی………………………………………………………. 29

 

    2-6- اقامتگاه ها ی گردشگری (پذیرایی و اسکان در گردشگری)…………………………………………………………….. 31

 

         2-6-1- خدمات اقامتی………………………………………………………………………………………………………………. 32

 

         2-6-2- بخش پذیرایی……………………………………………………………………………………………………………….. 34

 

              2-6-2-1- موقعیت محل……………………………………………………………………………………………………….. 34

 

              2-6-2-2- فصلی بودن………………………………………………………………………………………………………….. 35

 

              2-6-2-3- تعداد نفرشب اقامت………………………………………………………………………………………………. 35

 

              2-6-2-4- ضریب اشغال اتاق…………………………………………………………………………………………………. 35

 

              2-6-2-5- ضریب اشغال تخت……………………………………………………………………………………………….. 35

 

              2-6-2-6- برنامه‌ریزی نیروی انسانی………………………………………………………………………………………… 35

 

              2-6-2-7- زوال‌پذیری…………………………………………………………………………………………………………. 35

 

         2-6-3- انواع اقامت گاه های گردشگری……………………………………………………………………………………….. 36

 

              2-6-3-1- اقامت گاه های غیر رسمی گردشگری……………………………………………………………………….. 36

 

              2-6-3-2- اقامتگاه رسمی گردشگری………………………………………………………………………………………. 36

 

    2-7- ظرفیت تحمل گردشگری…………………………………………………………………………………………………………. 37

 

    2-8- نسبت ماندگاری گردشگران……………………………………………………………………………………………………… 39

 

    2-9- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

 

    2-10- مدل مفهومی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 43

 

    2-11- معرفی اجمالی از محدوده مورد مطالعه……………………………………………………………………………………….. 44

 

         2-11-1- معرفی شهر مشهد…………………………………………………………………………………………………………… 44

 

         2-11-2- جغرافیای طبیعی مشهد…………………………………………………………………………………………………….. 44

 

         2-11-3-  زمین‌شناسی…………………………………………………………………………………………………………………. 44

 

         2-11-4- آب و هوا…………………………………………………………………………………………………………………….. 45

 

         2-11-5- جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………….. 45

 

         2-11-6- اقتصاد مشهد…………………………………………………………………………………………………………………. 45

 

         2-11-7- گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………… 47

 

فصل سوم روش تحقیق

 

    3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………… 49

 

    3-2- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………… 49

 

    3-3- نوع تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

 

    3-4- جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………………………………………………………………… 50

 

    3-5- واحد آماری…………………………………………………………………………………………………………………………… 50

 

    3-6- حجم نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………….. 50

 

    3-7- روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………………. 51

 

    3-8- روش گردآوری اطلاعات و داده ها…………………………………………………………………………………………….. 52

 

    3-9- آزمونها…………………………………………………………………………………………………………………………………. 52

 

    3-10- برازش ابزار اندازه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 53

 

         3-10-1- روایی و پایایی ابزار………………………………………………………………………………………………………… 53

 

               3-10-1-1- پایایی ابزار اندازه گیری………………………………………………………………………………………….. 54

 

         3-10-1-2- روایی ابزار اندازه گیری……………………………………………………………………………………………….. 55

 

    3-11- روش جمع آوری اطلاعات و داده ها………………………………………………………………………………………….. 55

 

    3-12- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها……………………………………………………………………………………… 55

 

فصل چهارم تجزیه و تحلیل

 

    4-1- یافته های کتابخانه ای……………………………………………………………………………………………………………….. 58

 

         4-1-1- اسکان گردشگر در شهر مشهد و بعد اقتصادی………………………………………………………………………… 58

 

              4-1-1-1-  ساخت بی رویه هتل در مشهد……………………………………………………………………………………. 59

 

              4-1-1-2- فصلی بودن…………………………………………………………………………………………………………….. 61

 

              4-1-1-3- تعداد نفرشب اقامت…………………………………………………………………………………………………. 62

 

              4-1-1-4- ضریب اشغال اتاق……………………………………………………………………………………………………. 62

 

              4-1-1-5- ضریب اشغال تخت………………………………………………………………………………………………….. 62

 

              4-1-1-6- نسبت ماندگاری گردشگران………………………………………………………………………………………. 62

 

         4-1-2- اسکان گردشگر در شهر مشهد و بعد اجتماعی……………………………………………………………………….. 63

 

              4-1-2-1- امنیت……………………………………………………………………………………………………………………. 64

 

              4-1-2-2- جرم و جنایت…………………………………………………………………………………………………………. 65

 

              4-1-2-3- مهاجرین……………………………………………………………………………………………………………….. 66

 

              4-1-2-4- حس تعلق به مکان…………………………………………………………………………………………………… 67

 

              4-1-2-5- توزیع نامتعادل گردشگران…………………………………………………………………………………………. 68

 

         4-1-3- اسکان مشهد و بعد زیست محیطی……………………………………………………………………………………….. 69

 

              4-1-3- 1- فضاهای سبز شهری…………………………………………………………………………………………………. 72

 

              4-1-3- 2- حمل و نقل…………………………………………………………………………………………………………… 75

 

              4-1-3- 3- آلودگی هوا………………………………………………………………………………………………………….. 75

 

              4-1-3- 4- آلودگی صوتی………………………………………………………………………………………………………. 77

 

              4-1-3- 5- زباله…………………………………………………………………………………………………………………….. 79

 

         4-1-4- بررسی مراکز اقامتی در شهر مشهد……………………………………………………………………………………….. 79

 

         4-1-5- نحوه اسکان…………………………………………………………………………………………………………………… 81

 

         4-1-6- طرح  بهسازی و بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر…………………………………………………………. 83

 

    4-2- یافته های میدانی……………………………………………………………………………………………………………………… 86

 

         4-2-1- آمار توصیفی پرسشنامه گردشگران……………………………………………………………………………………… 86

 

         4-2-2- آمار توصیفی پرسشنامه صاحبان اقامتگاه ها……………………………………………………………………………. 92

 

         4-2-3- آمار توصیفی پرسشنامه متخصصین………………………………………………………………………………………. 98

 

         4-2-4- ظرفیت تحمل اجتماعی گردشگری مشهد……………………………………………………………………………. 101

 

              4-2-4-1- نگرش جامعه میزبان و آستانه ظرفیت تحمل گردشگری مشهد………………………………………… 104

 

    4-3 – آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………. 105

 

         4-3-1- بررسی فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………… 107

 

         4-3-2- بررسی فرضیه فرعی اول………………………………………………………………………………………………….. 107

 

         4-3-3- بررسی فرضیه فرعی دوم………………………………………………………………………………………………….. 114

 

         4-3-4- بررسی فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………………………………………………. 117

 

 

 

فصل پنجم نتیجه گیری، بحث و پیشنهادها

 

    5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 124

 

    5-2- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………… 124

 

    5-3- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………….. 127

 

    5-4- کاربردها……………………………………………………………………………………………………………………………… 129

 

         5-4-1- پیشنهادات اجرایی حاصل از فر ضیه های تحقیق…………………………………………………………………… 129

 

         5-4- 2- پیشنهادات برای توسعه گردشگری……………………………………………………………………………………. 129

 

         5-4-3-  پیشنهاداتی برای پژوهش های آینده………………………………………………………………………………….. 130

 

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 131

 

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 136

 

 صفحه عنوان انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………. 138

 

 

 

فهرست تصاویر

 

تصویر 4-1 : رواج تکدی گرایی………………………………………………………………………………………………………….. 71

 

تصویر 4-2  : آلودگی هوای مشهد……………………………………………………………………………………………………….. 71

 

تصویر 4-3 : ترافیک معابر مشهد………………………………………………………………………………………………………….. 75

 

تصویر 4-4 :  جزایر حرارتی در هوای مشهد……………………………………………………………………………………………… 76

 

تصویر 4-5  : منابع تولید کننده آلودگی صوتی در محیط شهری………………………………………………………………….. 77

 

تصویر 4-6  : اقامت گردشگران در خیابان (اطراف حرم سمت طبرسی)…………………………………………………………. 82

 

تصویر 4-7 : اقامت گردشگران در چادر (کمپ غدیر)………………………………………………………………………………. 82

 

تصویر 4-8 : اقامت گردشگران در پارکها( بوستان جمهوری)……………………………………………………………………… 83

 

 

 

فهرست نقشه ها

 

نقشه 4-1  : مکان اقامتگاه های رسمی در مشهد………………………………………………………………………………………….. 70

 

نقشه 4-2 : پارکهای مشهد……………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

نقشه 4-3 : سرانه فضای سبز مشهد………………………………………………………………………………………………………….. 74

 

نقشه 4-4 : طرح بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع)…………………………………………………………. 85

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول 2-1: ویژگی های تیپ های زیارتی و گردشگری در کلانشهر مشهد………………………………………………………… 22

 

جدول 3-1  : حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………….. 51

 

جدول 3-2 : حجم نمونه تخصیص داده شده در جامعه آماری………………………………………………………………………….. 51

 

جدول 4-1: مقایسه ظرفیت سالانه(اتاق و تخت) با تعداد گردشگر ورودی به اقامتگاه های رسمی مشهد سال 1391………… 62

 

جدول 4-2  : جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………………. 68

 

جدول 4-3 : حدود استاندارد آلودگی صوتی در هوای آزاد ایران……………………………………………………………………… 78

 

جدول 4-4 : تولید زباله…………………………………………………………………………………………………………………………. 79

 

جدول 4-5 : هتل ها……………………………………………………………………………………………………………………………… 80

 

جدول 4-6 : هتل آپارتمانها……………………………………………………………………………………………………………………. 80

 

جدول 4-7 : مهمانپذیرها……………………………………………………………………………………………………………………….. 81

 

تصویر 4-5  : اقامت گردشگران در خیابان(اطراف حرم سمت طبرسی……………………………………………………………….. 82

 

جدول 4-8 : دیدگاههای صنعت گردشگری و اقامتگاهی در مشهد…………………………………………………………………… 93

 

جدول 4-9 : گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه صاحبان اقامتگاه های رسمی در مشهد………………………………………………. 96

 

جدول 4-10  : سنجش آثار گردشگری برشاخص های توسعه پایدار از نگاه متخصصین…………………………………………. 98

 

جدول 4-11  : پیامدهای اقتصادی گردشگری…………………………………………………………………………………………… 102

 

جدول 4-12  : پیامدهای اجتماعی گردشگری…………………………………………………………………………………………… 103

 

جدول 4-13  : پیامدهای محیطی گردشگری…………………………………………………………………………………………….. 104

 

جدول 4-14 : آزمون نسبت دوجمله ای توسعه پایدار…………………………………………………………………………………… 105

 

جدول 4-15 : آزمون تی تست………………………………………………………………………………………………………………. 107

 

جدول 4-16 : گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه هتلداران و صاحبان اقامتگاه ها در مشهد………………………………………… 108

 

جدول 4-17 : آزمون نسبت دوجمله ای (گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه هتلداران و صاحبان اقامتگاه ها در مشهد)……… 108

 

جدول 4-18: فصول گردشگری……………………………………………………………………………………………………………. 109

 

جدول 4-19 : آماره کای اسکویر فصول گردشگری………………………………………………………………………………….. 109

 

جدول 4-20 : درآمد فعلی اقامتگاه ها……………………………………………………………………………………………………… 109

 

جدول 4-21 : آماره کای اسکویر درآمد فعلی اقامتگاه ها……………………………………………………………………………… 109

 

جدول 4-22 : درآمد حاصل از گردشگری در مشهد…………………………………………………………………………………… 110

 

جدول 4-23 : آماره کای اسکویر درآمد حاصل از گردشگری در مشهد………………………………………………………….. 110

 

جدول 4-24 : میزان اشتغال ایجاد شده برای ساکنین به جهت گردشگری………………………………………………………….. 110

 

جدول 4-25 : آماره کای اسکویر میزان اشتغال ایجاد شده برای ساکنین به جهت گردشگری…………………………………. 111

 

جدول 4-26 : مدت اقامت گردشگران……………………………………………………………………………………………………. 111

 

جدول 4-27 : آماره کای اسکویر مدت اقامت گردشگران…………………………………………………………………………… 111

 

جدول 4-28 : هزینه اقامت گردشگران……………………………………………………………………………………………………. 112

 

جدول 4-29 : آماره کای اسکویر هزینه اقامت گردشگران……………………………………………………………………………. 112

 

جدول 4-30 : میزان ساخت اقامتگاه ها……………………………………………………………………………………………………. 113

 

جدول 4-31 : آماره کای اسکویر میزان ساخت اقامتگاه ها……………………………………………………………………………. 113

 

جدول 4-32 : اثر نزدیکی اقامتگاه ها به حرم بر درآمد اقامتگاه ها……………………………………………………………………. 113

 

جدول 4-33 : آماره کای اسکویر(اثر نزدیکی اقامتگاه ها به حرم بر درآمد اقامتگاه ها)…………………………………………. 114

 

جدول 4-34 :آلودگی هوا……………………………………………………………………………………………………………………. 114

 

جدول 4-35 : آماره کای اسکویر(آلودگی  هوا)……………………………………………………………………………………….. 115

 

جدول 4-36 :آلودگی صوتی……………………………………………………………………………………………………………….. 115

 

جدول 4-37 : آماره کای اسکویر(آلودگی صوتی)……………………………………………………………………………………. 115

 

جدول 4-38 :ترافیک…………………………………………………………………………………………………………………………. 116

 

جدول 4-39 : آماره کای اسکویر(ترافیک)……………………………………………………………………………………………… 116

 

جدول 4-40 : آلودگی زیست محیطی…………………………………………………………………………………………………….. 116

 

جدول 4-41 : آماره کای اسکویر (آلودگی زیست محیطی)…………………………………………………………………………. 117

 

جدول 4-42 : تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها به یکدیگر در امنیت……………………………………………………………………. 117

 

جدول 4-43 : آماره کای اسکویر (تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها به یکدیگر در امنیت )……………………………………….. 118

 

جدول 4-44 : احساس امنیت در شهر مشهد………………………………………………………………………………………………. 118

 

جدول 4-45 : آماره کای اسکویر (احساس امنیت در شهر مشهد)…………………………………………………………………… 118

 

جدول 4-46 : جرم و جنایت…………………………………………………………………………………………………………………. 119

 

جدول 4-47 : آماره کای اسکویر (جرم و جنایت )…………………………………………………………………………………….. 119

 

جدول 4-48 : میزان ماندگاری مسافر در مشهد یا در محله…………………………………………………………………………….. 120

 

جدول 4-49 : آماره کای اسکویر (میزان ماندگاری مسافر در مشهدیا در محله)………………………………………………….. 120

 

جدول 4-50 : ازدحام در محل اقامت………………………………………………………………………………………………………. 120

 

جدول 4-51 : آماره کای اسکویر (ازدحام در محل اقامت)…………………………………………………………………………… 121

 

جدول 4-52 : کیفیت زندگی محلی……………………………………………………………………………………………………….. 121

 

جدول 4-53 : آماره کای اسکویر زندگی محلی………………………………………………………………………………………… 121

 

فهرست نمودارها

 

نمودار 2-1 : توسعه پایدار……………………………………………………………………………………………………………………… 25

 

نمودار2-2 : نمای شماتیک مدل مفهومی تحقیق…………………………………………………………………………………………. 43

 

نمودار 2-3 : تعداد اقامتگاه های رسمی در 4 استان اول کشور………………………………………………………………………… 46

 

نمودار 3-1 : مشخصات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….. 50

 

نمودار 4-1 :سرمایه ناخالص در اقامتگاه های کشور(میلیون ریال)…………………………………………………………………… 60

 

نمودار 4-2 : ارزش بهروری در اقامتگاه های کشور(میلیون ریال)……………………………………………………………………. 60

 

نمودار 4-3 : الگوی کلی پیک سفر در شهر مشهد(1390)…………………………………………………………………………….. 61

 

نمودار 4-4  : تعداد گردشگران و زائران داخلی کلانشهر مشهد به تفکیک ماه از سال 1365 تا1390……………………… 61

 

نمودار 4-5 : فرآیند کنونی سیستم گردشگری شهر مشهد…………………………………………………………………………….. 64

 

نمودار 4-6 :توزیع نسبی اماکن فرهنگی،میزان جرم و جنایت و جمعیت در مناطق شهرداری………………………………….. 66

 

نمودار 4-7 : محل اسکان در مشهد…………………………………………………………………………………………………………. 86

 

نمودار 4-8 : رضایتمندی از امکانات اقامتگاهی در مشهد………………………………………………………………………………. 87

 

نمودار 4-9 : میزان هزینه و مدت شب اقامت……………………………………………………………………………………………… 88

 

نمودار 4-10 : مقایسه هزینه سفر به مشهد با شهرهای گردشگرپذیر…………………………………………………………………. 88

 

نمودار 4-11  : پیشنهادهای  برای توسعه و رشد بیشتر خدمات اسکان در مشهد………………………………………………….. 89

 

نمودار 4-12  : استقرار اقامتگاهها  در اطراف حرم مطهر……………………………………………………………………………….. 89

 

نمودار 4-13 : تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها در امنیت………………………………………………………………………………….. 90

 

نمودار 4-14 : میزان آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک…………………………………………………………………………. 92

 

نمودار 4-15 : مدت اقامت در مشهد………………………………………………………………………………………………………… 94

 

نمودار 4-16 :  محل استقرار اقامتگاه ها…………………………………………………………………………………………………….. 95

 

نمودار 4-17 : مکان و هزینه اقامت در مشهد……………………………………………………………………………………………… 96

 

نمودار 4-18 : فصول گردشگری……………………………………………………………………………………………………………. 97

 

نمودار 4-19 : درصد اشغال اقامتگاه…………………………………………………………………………………………………………. 97

 

نمودار 4-20 : پیشنهادهای توسعه و رشد بیشتر خدمات اسکان در مشهد…………………………………………………………… 98

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات تحقیق

 

 

 

1-1-  مقدمه

 

امروزه گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین صنایع توسعه پایدار، فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کشورها از جمله  ایران به وجود آورده است. این صنعت در ساختارهایِ فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عصر مدرن در جامعه ایران بسیار با اهمیت است؛ بر اساس چنین ویژگی­ای، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز اقامتی استاندارد، مکان‌های فراغتی و تفریحی مدرن یکی از اهداف مهم برنامه­ریزان مدیریت در حوزه گردشگری شهری (داخلی) است.

 

توسعه گردشگری با ارتقای ابعاد کمّی و کیفی با حداکثر بازده یکی از مهم ترین فعالیت­های عمده مدیریت اجرایی کشورها در عصر حاضر می­باشد. تأکید بر ظرفیت تحمل محیطی به منظور دست‌یابی به گردشگری پایدار، توسعه فعالیت­های عمران گردشگری شهری، نوسازی بافت­های تاریخی شهر، بازسازی فضاهای تفریحی در این حوزه با ارائه تسهیلات مناسب، کمک شایانی به توسعه پایدار گردشگری می­کند. رقابت در جهت توسعه پایدار گردشگری با توجه به ارائه نیازهای گردشگران، در کنار تقویت مشارکت بخش­های خصوصی و شهروندان در رفع این نیازها، همچنین ایجاد بسترهای آمایشی مختلف در این حوزه باید مورد اهمیت و برنامه­ریزی مدیریت اجرایی گردشگری قرار گیرد. تغییر نگرش مسوولان و شهروندان نسبت به جذب گردشگران، ارائه رفتارهای مناسب با این میهمانان، کنترل معضلات و مشکلات گردشگران، توجه به پروسه فرایند ارائه اطلاعات مورد نیاز به گردشگر و.. می­تواند جزء مهم ترین عوامل توسعه پایدار راهکارهای گردشگری در ایران از جمله کلان­شهرهای گردش­پذیر نظیر شهر مشهد باشد. در این بین انتخاب کلانشهر مشهد به عنوان مطالعه موردی از آنجا ناشی می‌شود که کلانشهر مشهد بزرگترین کانون جمعیتی شرق و شمال شرقی ایران است. این شهر به دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی خود، بزرگترین شهر شیعه‌نشین آسیای غربی و مسلمانان سنی مذهب چین، آسیای مرکزی و افغانستان نیز به شمار می‌رود. لذا می‌بایست سامان دهنده و هدایتگر فعالیت های فرهنگی و مذهبی برای محدوده ای به وسعت ایران باشد (پاپلی یزدی، 1382،ص. 6). علاوه بر آن کلانشهر مذهبی مشهد دارای حوزه نفوذ بین‌المللی بوده و به دلیل همجواری با کشورهای مسلمان، بزرگترین مرکز جذب گردشگران مذهبی و زائران در نیمه شرقی و شمال شرقی ایران است که بنا به آمار در سال 1390 پذیرای حدود 20 میلیون گردشگر و زائر بوده است (سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، 1391). ورود چنین حجمی از گردشگران و زائران به مشهد نیازمند رسیدگی و مناسب‌سازی وضعیت اسکان و مسائل رفاهی گردشگران است که در این پژوهش به بررسی این مقوله با تأکید بر مؤلفه های پایداری پرداخته خواهد شد.

 

 

 

 

 

1-2- بیان مسئله:

 

از عوامل موثر بر تجربه گردشگری دلپذیر در یک شهر، خدمات اقامتگاهی و پذیرایی آن شهر می‌باشد که تأثیر به سزایی در تمایل به سفر مجدد به شهر مذکور را دارد. خدمات میهمان نوازی قلب فعالیت گردشگری محسوب می‌شود چرا که از یک سو اشتغال و درآمد مستقیم از گردشگری را برای میزبان رقم می‌زند و در دیگر سو در برآورد نیازها و خواست‌های گردشگران یکی از عوامل اصلی شکل دادن به یک تجربه خوب گردشگری است. از جمله خدمات موجود در بخش مهمان نوازی، خدمات مربوط به اسکان گردشگران است که اصلی‌ترین رکن خدمات میهمان‌نوازی است.

 

یک گردشگر از لحظه‌ای که تصمیم به سفر می‌گیرد تا وقتی که سفرش به پایان می‌برد، نیازهای متعددی دارد که عدم پاسخگویی به هر یک از آنها می‌تواند در تصمیم او نقش داشته باشد. با این وصف نیاز به اطلاعات، وسایل حمل و نقل، محل اقامت مناسب، برخورد اصولی و مبتنی بر احترام، امنیت و آسایش و… از جمله این نیازها می‌باشد که برای هر یک از آنها باید برنامه‌ریزی دقیقی صورت بگیرد. در این میان محل اقامت یکی از مهم ترین ملزومات حایز اهمیت گردشگران است.

 

از جمله مقاصد زیارتی و گردشگری مذهبی کشور شهر مقدس مشهد است که به دلیل وجود مرقد مطهر امام رضا(ع) امام هشتم، به عنوان پایتخت معنوی کشور، سالانه بیش از 20 میلیون از زائرین و گردشگران داخلی و خارجی را در خود جای می دهد(سقایی،1390: 54).  در اولویتبندی احتیاجات و یا به عبارت دیگر، خدمات مورد نیاز زائران و گردشگران ورودی به شهر مشهد، خدمات اقامتی و اسکان را میتوان دارای اهمیت فراوان دانست. به گونه ای که فکر اسکان و اینکه زائر به این امر میاندیشید که در طول اقامت برای زیارت در مقاصد مذهبی چگونه بتواند زمینه اسکان خود و یا خانواده را مهیا کند؟ یکی از دغددغه های اصلی اکثریت زائران و گردشگرانی است که به مشهد سفر می کنند (اکبری، 1389 و آمایش طوس 1387 و سقایی،1390 ). برآورد خدمات اقامتی و اسکان زائر به عنوان دغدغه اول زائران در کلانشهر مشهد سبب گردیده که اقامتگاه های عمومی فر اوانی در این کلانشهر احداث و مورد بهره برداری قرار گیرد.

 

مشهد این کانون مذهبی همه ساله میلیون‌ها نفر از مشتاقان را از سراسر جهان به سوی خود جلب می‌کند که این امر برای استان خراسان رضوی و مشهدالرضا(ع) موقعیتی استثنایی را فراهم آورده است. طبق آمارهای منتشره سال 91 خراسان رضوی در حال حاضر با وجود 151 هتل از یک ستاره تا پنج ستاره با ظرفیت 11095 اتاق و 39138 تخت، 292 واحد هتل آپارتمانی با ظرفیت 16392 تخت و 543 واحد مهمانپذیر با تعداد 34309 تخت نقش مهمی در اسکان زائرین و گردشگران ایفا می‌نماید. از سوی دیگر هم‌اکنون 221 دفتر خدمات مسافرتی و جهانگردی در استان فعال است (شهرداری مشهد،1391). اما یکی از بزرگترین مشکلات گردشگری در شهر مشهد طریقه اسکان یافتن مسافران در این شهر است. به طوری که درصد زیادی از مسافران مشهد در چادرها و کمپ­ها استقرار می­یابند و درصد کمتری از هتل و مهمانپذیر استفاده می­کنند. این معضل تا حدی است که در برخی از فصول سال وضعیت هتلداری را با چالش روبرو کرده است. از طرف دیگر اسکان در چادرها و در کنار خیابان به صورت غیرمستقیم به بزهکاری و جرائم خیابانی و بالا رفتن هزینه تأمین امنیت در  شهر دامن زده است.

 

موقعیتی نظیر شهر مشهد در شرق کشور و ظرفیت بالای گردشگری این کلانشهر زیارتی باعث شده تا بسیاری از سرمایه­گذاران داخلی و خارجی مایل به استفاده از بسترهای سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری این شهر شوند. چنین است که بسیاری از ایرانیان و یا حتی اتباع کشورهای مسلمان از مسئولان استانی کشور می­خواهند تا مسیر حضور پر رنگ و جدی­تر سرمایه­گذاری کشورهای مسلمان در کلان شهر مذهبی مشهد را هموار کنند. با این حال عدم توسعه مناسب زیرساخت­های صنعت گردشگری و نیز مشکلات اداری، عدم توجه به ظرفیت­ها و فرصت­ها، مانع از جذب مناسب سرمایه در صنعت گردشگری مشهد شده و در نتیجه عدم توسعه امکانات رفاهی را به بار آورده است.

 

از آنجا که دلیل اصلی انتخاب این شهر برای سفر، توسط مردم، وجود حرم مطهر امام رضا(ع)، امام هشتم شیعیان در این شهر است، حال به هر دلیلی اگر از تعداد این زائران کاسته شود، شهر مشهد دچار مشکل خواهد شد. به طوری که هم اکنون نیز کم شدن گردشگران در بعضی فصول، باعث رکود فصلی مشاغل مربوطه در این شهر می‌شود. عواملی چند وجود دارند که می‌تواند بر روی روند ورود گردشگر به این شهر تأثیرگذار بوده است.

 

بر این اساس توجه همه­جانبه به مقوله اسکان و اقامتگاه ها در توسعه گردشگری پایدار از اهمیت به­ سزایی برخوردار است. بنابراین تحقیق حاضر قصد دارد به بررسی وضعیت اسکان رسمی زائران شهر مشهد به واکاوی آن از نگاه مؤلفه های پایداری بپردازد. از جمله مواردی دیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت عبارتند از؛ بررسی میزان نیاز به اماکن اقامتی در شهر مشهد و این که آیا نیاز به ساخت اماکن اقامتگاهی جدید وجود دارد؟ و نیز ساخت اماکن اقامتی در بافت های فرسوده و اثرات و پیامدهایی که می تواند بر این گونه مناطق بر مردم (ابعاد اجتماعی)، تأثیرات اقتصادی و زیست محیطی بگذارد مورد بررسی قرار می گیرند.

 

 

 

1-3- اهمیت وضرورت تحقیق:

 

از آنجایی که وضعیت اسکان رسمی گردشگران مشهد دغدغه اصلی تحقیق حاضر است، مروری بر آمارهای مربوطه و معضلات و تهدیدات گردشگری شهر مشهد، می­تواند ضرورت موضوع را روشن کند.

 

محل اقامت یکی از نیازهای ضروری زائران است که شناخت آن برای برنامه ریزان شهری ضروری است. هدف از اجرای این پژوهش شناخت نیازهای اقامتی زائران در شهر مشهد است. بی اطلاعی از نیازهای زائران و گردشگران، عدم ایجاد امکانات اقامتی و رفاهی مطابق با خواسته های زائران و در نتیجه عدم جذب گردشگر را فراهم می کند.

 

یکی دیگر از معضلات گردشگری در شهر مشهد مدت اقامت و ماندگاری مسافرین در این شهر است که معمولاً مسافران پس از زیارت و خرید در بازار مسافرت خود را اتمام یافته می­دانند و این در صورتی­ است که یک گردشگر هرچه بیشتر در یک شهر بماند سود و منفعت بیشتری عاید شهر یاد شده می­شود. یکی از اهداف مهم سازمانهای مرتبط با گردشگری افزایش همین ضریب ماندگاری زائران و گردشگران در این شهر است. این امر به جز از طریق شناخت و رفع نیازهای اصلی گردشگران و زائران و افزایش رضایت آنها امکان پذیر نیست.

 

بر اساس آمار تعداد گردشگران شهر مشهد در ماه­های مختلف سال متفاوت است و این خود باعث به وجود آمدن رکود فصلی در بسیاری از مشاغل این شهر می­گردد، این رکود خصوصاً در مورد مشاغل تجاری، هتلداری، حمل و نقل و…. بسیار صدق می­کند. بیشترین مسافران شهر مشهد در فصل تابستان و خصوصاً مرداد ماه به این شهر می­آیند و کمترین آن نیز در آذر ماه می­باشد و این خود باعث گرانی و تورم قیمت کرایه اقامتگاه در فصل شلوغ سال می­شود.

 

از دیگر مشکلات گردشگری در شهر مشهد می­توان به طریقه اسکان یافتن مسافران در این شهر اشاره کرد. به طوری که درصد زیادی از مسافران مشهد در چادرها و کمپ­ها استقرار می­یابند و درصد کمتری از هتل و مهمانپذیر استفاده می­کنند.

 

از این گذشته مسائل دیگری نیز هستند که می توانند به طور جدی وضعیت گردشگری را در شهر مشهد تحت تأثیر قرار دهند از جمله:

 

1: با توجه به این که مسافران شهر مشهد هرکدام از راه­های دور و نزدیک به این شهر می­آیند، گرانی هزینه­ها و مخارج سفر بر میزان تعداد گردشگران این شهر تأثیر گذار است.

 

2: دلیل اصلی سفرهای مردم به شهر مشهد­، مذهبی و برای زیارت امام رضا است. با ایجاد امنیت در عراق در آینده، بسیاری از مردم ایران (خصوصاً غرب و جنوب غرب ایران) می­توانند با پیمودن فاصله کمتری به زیارت امامان شیعه در کشور عراق بروند و این پدیده می­تواند به شدت وضعیت گردشگری در مشهد را تحت تاثیر قرار دهد.

 

شناخت نیازهای زائران همواره از جهت ماندگاری و جذب هرچه بیشتر گردشگر از اهمیت خاصی برخوردار است و بی اطلاعی از آنها زمینه ناکارآمدی جامعه میزبان در ارائه امکانات و خدمات اقامتی مناسب به زائران و در نتیجه جذب گسترده تر و بهتر زائر را فراهم می کند. یکی از مهترین خدمات مورد نیاز خدمات اقامتی است که برآورد این نیاز برای زائران از اهمیتی بنیادین در توسعه و بهینه سازی زیارت و گردشگری در شهر مشهد دارد.

 

سرمایه گذاری اصولی برای ایجاد مراکز اقامتی مطابق با نیازهای زائران و گردشگران، رضایتمندی گردشگران را بیشتر کرده، تقاضای سفر و ماندگاری را افزایش داد و درآمد بیشتری به صنعت گردشگری تزریق می  نماید. رسیدن به این اهداف در بلندمدت نتایج مطلوب دیگری، همچون زیباسازی شهر ، بالا رفتن سطح فرهنگ عمومی، آشنایی با دیگر فرهنگ ها و نهایتاً توسعه پایدار را به همراه خواهد داشت .از این رو، برنامه ریزی برای توسعه مراکز اقامتی حساسیت ویژه ای را می طلبد.

 

 

 

1-4- اهداف تحقیق

 

این مطالعه شهر مشهد را که یکی از قطب های گردشگری در کشور بوده و هر ساله پذیرای گردشگران زیادی است، به عنوان نمونه انتخاب و واحدهای اقامتی آن را به لحاظ اهمیتی که اسکان و اقامت توأم با آرامش برای گردشگر دارد، بررسی می کند. شایان ذکر است به علت کثرت مراکز اقامتی در شهر مشهد و همچنین تنوع گونهای این مراکز اقامتی بررسی وضعیت آنها به لحاظ گوناگونی را به وسیله یک پرسشنامه امکان پذیر نمی ساخت، تمرکز پژوهش حاضر بر روی هتل، هتل آپارتمان و مهمانپذیرها به عنوان مهمترین جزء مراکز اقامتی است. هدف عمده مطالعه وضع موجود و شناخت ظرفیتها  اقامتی و اسکان گردشگر با در نظر گرفتن شاخصهای توسعه پایدار، جهت بررسی امکان توزیع متعادل گردشگران در فصول مختلف سال درکلانشهر مشهد مقدس است  و بررسی چرایی بیتوته مسافران ورودی به شهر مشهد در پارکها، مراکز عمومی، کمپها و خانه های اجاره ای است. این مسأله محقق را بر آن داشت تا مراکز اقامتی را مورد کنکاش قرار ده