2-1-2تاریخچه………………………………………………………………………………………………………………………………..17

 

 

2-1-3 پاتوفیزیولوژی………………………………………………………………………………………………………………………19

 

 

2-1-4 واژه های تخصصی کلیدی در توصیف انواع حمله های صرعی………………………………………….20

 

 

2-1-5 تظاهرات بالینی و انواع صرع……………………………………………………………………………………………….22

 

 

2-1-6 همه گیر شناسی…………………………………………………………………………………………………………………28

 

 

2-1-7 علت شناسی صرع……………………………………………………………………………………………………………….29

 

 

2-1-8 تشخیص های افتراقی صرع……………………………………………………………………………………………….31

 

 

2-1-9 درمان صرع…………………………………………………………………………………………………………………………31

 

 

2-1-10 عوارض دارویی………………………………………………………………………………………………………………….33

 

 

2-1-11 مسائل روانشناختی…………………………………………………………………………………………………………..35

 

 

2-2 گفتار دوم: کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………………………….46

 

 

2-2-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….46

 

 

2-2-2 مولفه های کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………..48

 

 

2-2-3 کیفیت زندگی مرتبط با سلامت…………………………………………………………………………………………49

 

 

2-2-4 کیفیت زندگی در صرع……………………………………………………………………………………………………….50

 

 

2-3 گفتار سوم: ارتباط با همسر……………………………………………………………………………………………………..74

 

 

2-3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….74

 

 

2-3-2 الگوهای نظری روابط زناشویی……………………………………………………………………………………………75

 

 

2-3-3 رضایت زناشویی…………………………………………………………………………………………………………………..76

 

 

2-3-4 عوامل موثر بر رضایت زناشویی…………………………………………………………………………………………..77

 

 

2-3-5 کیفیت رابطه زناشویی………………………………………………………………………………………………………..80

 

 

2-3-6 عوامل موثر بر کیفیت رابطه زناشویی…………………………………………………………………………………81

 

 

2-3-7 عواطف و احساسات همسران………………………………………………………………………………………………83

 

 

2-3-8 نارضایتی در ارتباط زناشویی………………………………………………………………………………………………90

 

 

2-3-9 مسائل جنسی میان همسران……………………………………………………………………………………………..91

 

 

2-3-10 روابط با همسر در مصروعین……………………………………………………………………………………………92

 

 

2-3-11 اختلال جنسی در مصروعین……………………………………………………………………………………………99

 

 

2-4 گفتار چهارم: روابط والد- فرزند……………………………………………………………………………………………101

 

 

 

2-4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….101

 

 

2-4-2 فرزندپروری………………………………………………………………………………………………………………………103

 

 

2-4-3 تعامل والد-فرزند………………………………………………………………………………………………………………108

 

 

2-4-4 نظریات مربوط به رابطه والد-فرزند………………………………………………………………………………….110

 

 

2-4-5 عوامل موثر بر روابط والد-فرزند و آسیب های موجود در رابطه……………………………………..112

 

 

2-4-6 تربیت کودکان مصروع……………………………………………………………………………………………………..115

 

 

2-4-7 فرزند پروری در والدین مصروع……………………………………………………………………………………….119

 

 

2-5 پیشینه پژوهشی مربوط به صرع…………………………………………………………………………………………..121

 

 

2-5-1 پژوهش های خارجی………………………………………………………………………………………………………..121

 

 

2-5-2 پژوهش های داخلی………………………………………………………………………………………………………….132

 

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

 

3-1 روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………139

 

 

3-2 جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………….139

 

 

3-3 نمونه و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………..139

 

 

3-4 روش جمع آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………….140

 

 

3-5 شیوه اجرای پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..142

 

 

3-6 تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………………………………..142

 

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش

 

 

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….143

 

 

4-2 بررسی توصیفی داده ها…………………………………………………………………………………………………………143

 

 

4-3 بررسی استنباطی داده ها……………………………………………………………………………………………………..145

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

 

5-1 بحث در یافته های پژوهش…………………………………………………………………………………………………..152

 

 

5-2 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………..169

 

 

5-3 محدودیت های پژوهش………………………………………………………………………………………………………..170

 

 

5-4 پیشنهادات پژوهشی………………………………………………………………………………………………………………170

 

 

5-4-1 پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………………………………………..170

 

 

5-4-2 پیشنهادات کابردی…………………………………………………………………………………………………….171

 

 

پیوست ها

 

 

پیوست الف: فرم جمعیت شناختی……………………………………………………………………………………………….173

 

 

پیوست ب: پرسشنامه کیفیت زندگی در مصروعین……………………………………………………………………..174

 

 

پیوست ج: پرسشنامه احساسات مثبت نسبت به همسر………………………………………………………………179

 

 

پیوست د: پرسشنامه رابطه والد-فرزند………………………………………………………………………………………….181

 

 

منابع

 

 

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………..183

 

 

منابع لاتین…………………………………………………………………………………………………………………………………….197

 

 

 1-1 مقدمه

 

 

صرع یکی از فراوان ترین اختلالات عصب روانشناختی است که بررسی های جمعیت شناختی منزل به منزل شیوع آن را 2/2- 41 نفر در هر هزار نفر برآورد کرده است (بنرجی، فیلیپی و هاسر، 2009 ). اصطلاح صرع از یک واژه یونانی به معنای «تسخیر شده توسط نیروی بیرونی» گرفته شده و تاریخچه آن در برگیرنده 4000 سال غفلت، موهوم پرستی و برچسب های ننگ آمیز است. تخلیه پیش بینی ناپذیر یاخته های مغز، در بسیاری از موارد، جلوه بالینی بسیار ناخوشایندی را در بیمار پدید می آورد که اغلب زمینه ساز برداشت های عامیانه و تفکرات غلط در زمینه علل زمینه ساز این بیماری بوده و بیمار را در معرض ناراحت کننده ترین برچسب های خودکار و یا روانی است که از تخلیه ناگهانی و بیش از حد بار الکتریکی سلول های عصبی مغز ناشی می شود. در این اختلال بخشی از مغز یا تمامی آن درگیر می باشد (مشتاق، ١٣٨٨). این بیماری از شیوع بالایی در همه سنین و در تمامی کشورها برخوردار است. البته اگرچه صرع می تواند در هر سنی رخ دهد، بیماری به احتمال بیشتر در کودکی یا سنین بالاتر میانسالی رخ می دهد (هرتز و همکاران، 2007).

 

 

مبتلایان به صرع ممکن است دوره های خوش خیم یا سخت داشته باشند اما بهرحال به خاطر داشتن یک بیماری مزمن، با مسائل مربوط به سبک زندگی شان چالش می کنند (شیگاگ، 2013). در واقع صرع به عنوان یک بیماری مزمن می تواند باعث بروز مشکلاتی شود که بسیار فراتر از اختلال تشنجی است (مانتیوفل، 2005) ؛ اختلالات رفتاری همراه در صرع خیلی فراوان هستند (کانر، 2009) و بر کیفیت زندگی بیماران عمیقاً تأثیر می گذارند. بعضی از اختلالات همراه می تواند نشأت گرفته از فعالیت های صرعی در حین تشنج و یا ناشی از تشنج های راجعه و طولانی باشد. حدود 80 درصد از بیماران مبتلا به صرع کانونی از اختلالات شناختی رنج می برند و طبق مطالعات بیش از نیمی از مصروعین مشکلات رفتاری دارند (هلمستادتر، 2011) که منجر به ابعاد روانشناختی ضعیف در زندگی بزرگسالی می شود (هلمستادتر، 2014). در حالی که افسردگی، شایع ترین اختلال روانیِ همراه است (سوئینکلز، 2005)، اختلال اضطرابی، وسواس، ترس مرضی (نوحی، 1387)، سایکوز (صاحب الزمانی، 1387)، مشکل در حافظه و کندی روانی- حرکتی (هلمستادتر، 2012) نیز در این گروه بطور مکرر مشاهده شده است. در کودکان و در مبتلایان به صرع با شروع زودرس، موانع تحولی بیشتر رواج دارد و مشکلات رفتاری اساسی به وجود می آید؛ از جمله اختلال اتیسم، بیش فعالی، نقص توجه (تیلور، 2013). با توجه به آنچه گفته شد، بررسی تأثیر صرع بر کیفیت زندگی بیمار موضوع بالینی مهمی است که توجه پژوهشی روزافزونی را به خود جلب کرده است. صرع بر طیف گسترده ای از کارایی های روانشناختی و فردی اثر میگذارد. بررسی کیفیت زندگی بیمار شیوه ای مهم برای ارزیابی این تأثیرها است (به نقل از ابراهیمی و همکاران، 1390). کیفیت زندگی مفاهیم عمده ای را که موجب رضایت کلی از زندگی می شود در بر می گیرد. این مفاهیم شامل سلامتی، مسکن مناسب، اشتغال، امنیت شخصی و خانوادگی، آموزش و اوقات فراغت می باشد (نشاط دوست و همکاران، 1388). در واقع کیفیت زندگی به عنوان قضاوت شناختی آگاهانه راجع به رضایت فرد از زندگی تعریف می شود، به همین دلیل وقتی که فردی دچار بیماری مزمن می شود علایم فیزیولوژیکی، پیش آگهی درمان، رژیم درمانی و موضوعات مربوطه می توانند اثرات شدیدی بر درک کلی رضایت از زندگی بگذارند (جواهری،1389).

 

 

از سوی دیگر، خانواده به عنوان واحدی اجتماعی در برگیرنده بیشترین و عمیق ترین مناسبات انسانی است و علاوه بر آنکه منبع اولیه نیازهای اساسی فرد محسوب می شود، موقعیت های متعددی را برای یادگیری و شکل گیری نگرش ها و تشکیل باورهای فرد فراهم می آورد. کیفیت رابطه زناشویی یکی از جنبه های مهم مورد بررسی در مطالعات مربوط به خانواده است؛ این اهمیّت ناشی از اهمیّتی است که ازدواج و نتایج فردی و اجتماعی مربوط به آن دارد. کاستر (2009) و لارنس و همکاران (2009) کیفیت رابطه زناشویی را احساسات کلی همسران از شادمانی و رضایت آنها از زندگی مشترک تعریف می کنند. نقصان در سلامتی با کاهش کیفیت زندگی زناشویی رابطه دارد، که تحت تأثیر عواملی مانند کاهش درآمد، تغییر در بازار کار، فعالیت های مشترک اندک یا رفتار مشکل زا قرار می گیرد (به نقل از پاداش، 1389). همچنین، ممکن است ویژگی تعاملات میان زوجین برای کیفیت زندگی زناشویی مهم تر از صفات اجتماعی و یا فردی باشد. در این راستا، گاتمن، ضمن تحقیقاتی دریافت که کیفیت عواطف و احساسات همسران نسبت به هم و شیوه ای که آنان هیجانات خود را بروز می دهند به میزان قابل توجهی پیش بینی کننده آینده ثبات روابط آنهاست. فرایند مبادله هیجانات و درک هریک از زوجین از هیجانات همسرشان، در خشنودی و استحکام روابط زناشویی شان تعیین کننده است. برسی اثرات متغیرهایی مانند علاقه و احترام از جهات مختلف حائز اهمیّت است، از جمله اینکه نظریه پردازان بزرگ همچون مزلو، راجرز، ماری، راتر، فروم، هورنای و نظایر آنها نیاز به احترام و محبت را از مهمترین نیازهای روانی انسان بر شمرده اند (شولتز،1377). در روابط و تعامل بین زوجین، اگر هر یک از طرفین نتوانند زمینه ارضاء این دو نیاز را در یکدیگر فراهم آوردند، نه تنها از روابط خویش لذت نخواهند برد، بلکه زمینه ساز عدم تعادل روانی برای یکدیگر خواهند شد (گلاسر،1379). پژوهش های پیشین نشان می دهند که فشار اقتصادی ممکن است منجر به کناره گیری و عدم توجه مراقبت همسران نسبت به یکدیگر شود. بنابراین هنگامی که زوجین با مشکلات مالی روبرو می شوند تعامل های مثبت بین آنها کاهش می یابد. گرمی و حمایت کنندگی تعامل های زناشویی نیز بر خوشبختی و رضایتمندی زناشویی تأثیر می گذارد و از این طریق کیفیت زناشویی را کاهش می دهد (گانگ، 2007؛ صادقی، 1392). هنگامی که پیوند گرم و صمیمانه زن و شوهر، به دلیل رخ نمون مشکلات تبدیل به رابطه سرد و پر تعارض شود، این مسأله بر خصوصی ترین رابطه آنها یعنی رابطه جنسی، نیز تأثیری منفی خواهد گذاشت.

 

 

همچنین، تربیت و روابط با فرزندان نیز حائز اهمیّت است. فرد در تعاملات ابتدایی خود با خانواده به یک موجود اجتماعی تبدیل می شود و به همین دلیل از دیرباز عملکرد خانواده مورد توجه روانشناسان بوده است. (صمدی، 1388) در واقع، محققان اعتقاد دارند با اینکه والدین تنها افرادی نیستند که در اجتماعی کردن فرزندان شان نقش دارند، اما همواره خانواده به عنوان اصلی ترین عامل در نظرگرفته شده است و در این حیطه، جنبه های عاطفی رابطه والدین و فرزندان بیشترین اهمیّت را دارد (صادقی، مظاهری، 1386).

 

 

1-2 بیان مسأله

 

 

صرع نوعی بیماری عصبی مزمن و نمایانگر اختلال زودگذر در عملکرد مغز است که با تخلیه نابجا و سریع نورون ها در مغز مشخص می گردد. به دلیل ماهیت غیر قابل پیش بینی حملات صرع، ابتلاء به این بیماری چالش منحصر به فردی برای بیمار و خانواده وی به شمار رفته و مبتلایان پیامدهای اجتماعی متعددی را در ابعاد زندگی اجتماعی خود تجربه می کنند. پژوهش ها نشان می دهند که بیماران مصروع سطح پایین تری از تحصیلات، درآمد خانوادگی و وضعیت سلامتی در مقایسه با جمعیت سالم دارند. در واقع، برای بسیاری از بیماران مبتلا به صرع، ماهیت اجتماعی بیماری آنها یک معضل محسوب می شود. مطالعه ای بیان می دارد که ٢۵ درصد از افراد بالغ مبتلا به صرع نوعی از یک برچسب اجتماعی را در نتیجه بیماری خود تجربه می کنند (بندستورا، کامفیلد و کامفیلد، 2008). بیماران مبتلا به صرع، به دلیل داشتن ادراک از خود منفی، تمایل زیادی به نسبت دادن شکست ها به ناکارآمدی خود دارند، شکست هایی که بعضاً ناشی از تبعات دارا بودن یک بیماری نورولوژیک است و این حس ناکارآمدی و درماندگی را به سایر تجارب خود نیز منتقل نموده و عملاً بسیاری از فرصت های عملکرد موثر را از خود می گیرند و به جای حل صحیح مسأله به انزوا و درماندگی روی می آورند. صرع، باورها و نگرش های زیربنایی ناکارآمدی ایجاد می کند که مهارت های سازگاری و توانایی مقابله با مشکلات خاص یک بیماری مزمن را تحت تأثیر قرار می دهد. بیمار مصروع، باورها و نگرش هایی در مورد خود شکل می دهد که از عقاید یک فرد عادی متفاوت است و این نگرش ها به وسیله تجارب منفی مربوط به ابتلاء به صرع تقویت شده و منجر به سطوح بالای افسردگی و اضطراب مزمن می شود (صالح زاده، 1390). به عبارتی، این بیماران در معرض طیف وسیعی از اختلالات روانی شامل اضطراب، اختلالات شخصیتی و سایکوز قرار دارند (پاولی، استیفان، 2009). بدین ترتیب ابتلاء به صرع، کیفیت زندگی وابسته به سلامتی را در فردِ مبتلا مورد تهدید قرار داده و بررسی سطوح کیفیت زندگی را در این بیماران آشکار می سازد (منتظری و همکاران، 1389).

 

 

بطور کلی 40 درصد از بیماران مصروع، مبتلا به اختلال روانپزشکی همراه هستند که یکی از علل آن مواجه شدن فرد با استرس ناشی از بیماری است (بیرقی، 1391). همچنین روابط بین فردی ضعیف و سبک های ارتباطی غلط (اغلب پرخاشگر یا منفعل) منجر به طرد شدن از سوی دیگران و افزایش انزوای اجتماعی، خلق منفی و تقویت ادراک از خود منفی بیماران است (صالح زاده،1390). صلاحیت اجتماعی نامطلوب (آلمان، 2014؛ و محولاتی، 1391) می تواند علت و نیز معلول این موضوع باشد. در واقع، سازگاری و صلاحیت اجتماعی ضعیف در این بیماران ناشی از عملکرد خانواده، عوارض نامطلوب دارو درمانی، شدت علائم و خیالبافی های نادرست کودک و والدین درباره ماهیت این اختلال است. به عبارت دیگر صرع تجربه استرس زایی است که تکامل و سازگاری فرد را تحت تأثیر قرار می دهد (مظاهری، 1388). در زمینه عملکرد خانواده می توان به اشتباهاتی اشاره کرد که تقریباً همیشه در تربیت کودک مصروع تکرار می شود؛ گاه پرستاری مبالغه آمیز و اتکاء زیاده از حد کودک به والدین و گاه برخورد خشن و تنبیهی با کودک. این رفتارهای متضاد والدین مرتباً تکرار می شود و کودک که از لحاظ جسمی و روانی ضعیف است نمی تواند با این تعارضات بیرونی مقابله و آنها را حل کند؛ نتیجه این فرایند اختلال رفتاری است (مقدسی،1380).

 

 

بکارگیری این یافته ها برای مصروعین مشکل آفرین است؛ به عبارت دیگر این افراد در امر تشکیل خانواده، اداره خانواده و مدیریت روابط خود با مشکلاتی روبرو هستند. از طرف دیگر، حمایت خانوادگی بر روند درمان، چرخه معیوب اختلالات روانپزشکی همراه و مقاومت به داروها در بیماران اثر می گذارد. متأسفانه ناآگاهی و باورهای غلط درباره صرع حتی در بین خانواده اصلی این بیماران شایع است. میزان اطلاعات محدود خانواده بر کیفیت زندگی، حمایت اجتماعی ادراک شده و سازگاری اجتماعی بیماران موثر است. طبق مطالعات، حمایت والدین پیش بینی کننده مثبتی برای سازگاری زناشویی در بین مصروعین است. حمایت بر روابط زناشویی مخصوصاً در شروع آن اثرگذار است. از طرفی بیماران مصروع حمایت اجتماعی پایین تری را گزارش می کنند، و همچنین نتایج تحقیقات نشان دهنده سازگاری زناشویی پایین در بین این بیماران است (چن، 2013). به نظر می رسد رابطه بین حمایت و سازگاری متقابل باشد. لذا حمایت اجتماعی از ازدواج بر سازگاری با صرع تأثیر مثبتی دارد (الیوت، 2011). نتایج پژوهش ها نشان می دهد هنگامی که همسران احساس امنیت عاطفی می نمایند، عملکرد ارتباطی آنان تقویت شده و رضایت زناشویی آنان افزایش می یابد. کیفیت رابطه زناشویی منعکس کننده ارزیابی کلی فرد از رابطه است (کرولی، 2006). اختلالات جنسی نیز می تواند بر سازگاری زناشویی موثر باشد. مبتلایان به صرع لوب گیجگاهی، با وجود داشتن میل جنسی زیاد، از لحاظ جنسی ناتوان اند (مقدسی، 1380). حرکات تکرار شونده غیرارادی جنسی حین یا بلافاصله بعد از حمله تشنجی که بیشتر به صورت حرکات خود ارضایی یا صحبت های جنسی است (با منشأ لوب پیشانی) نیز در این بیماران وجود دارد. از سویی فعالیت زناشویی (به ویژه تنفس های شدید حین روابط زناشویی) نیز احتمال تشنج را افزایش می دهد که می تواند منجر به کاهش میل جنسی در زنان و مردان مصروع شود (نبوی، 1389). پس با توجه به حمایت اجتماعی کمتر، افسردگی بیشتر و وجود اختلالات جنسی در مبتلایان؛ سازگاری زناشویی پایین تر در این بیماران قابل انتظار است (چن، 2013 ). در خانواده، رضایت زناشویی یکی از مهمترین عوامل پیشرفت و دستیابی به اهداف زندگی و تحت تأثیر ثبات عاطفی زوجین است. رضایت از زندگی زناشویی سهم عمده ای در تداوم زندگی و تربیت نسل بعدی دارد (به نقل از فاتحی زاده و احمدی، 1384). بدون شک، خانواده یکی از محوری ترین محیط های تربیتی است که در حفظ سلامت روانی، اجتماعی و جسمانی فرد نقشی بسزا دارد. شرایط روانی خانواده مانند روابط عاطفی والدین نسبت به فرزندان در ایجاد سازگاری و سلامت روانی، رشد مهارت های اجتماعی و پیشرفت و موفقیت تحصیلی و شغلی فرزندان نقش تسهیل کننده یا بازدارنده دارد (کرامتی، مرادی، کاوه، 1384). طبق نظر رابین اسکینر، مادری که از رفتار مناسب مادرانه بهره نبرده است و یا پدری که در حد رضایت بخشی در حقش پدری نشده باشد، وقتی قرار است به ایفای نقشی بپردازدکه برای آن هیچ سرمشق درونی در اختیار ندارد؛ رفتار نامناسب و ناهمخوانی خواهد داشت (گلدنبرگ وگلدنبرگ ،1389، ترجمه حسین شاهی برواتی و همکاران). از سویی، والدینی که به دلایل مختلف دچار تنیدگی هستند، می توانند تسهیل کننده و یا گسترش دهنده مشکلات رفتاری کودکان خود باشند (مصطفوی و همکاران، 1391). به طورکلی، والدینی که در ارتباطات خود متزلزل، فاقد اطمینان خاطر و بی ثباتند، در نحوه تربیت فرزندان با یکدیگر توافق ندارند، از الگوهای فرزندپروری مبتنی بر طرد، حمایت افراطی با اغماض یا تسلط، انضباط دوگانه، سستی موازین اخلاقی، کمال جویی های غیرمنطقی و عصبانیت و بی ثباتی عاطفی استفاده می کنند، رفتارهای نوروتیک را در کودکان تثبیت می کنند و سبب می شوند که کودکان از نظر هیجانی و عاطفی نیازمندتر شده و در چنین شرایطی از حس اعتماد و امنیت که اساس تحول هیجانی سالم محسوب می شوند، ناکام بمانند. تحقیقات بر روی سازگاری کودکانی که والدین آنها دچار درد مزمن بودند، نشان دادند کودکان این گروه از والدین، مشکلات رفتاری بیشتر و شایستگی اجتماعی کمتری دارند (خدایاری فرد، 1382). در نهایت باید توجه داشت که مشکلات رفتاری کودکان با تنیدگی مادران و تنیدگی موجود در روابط زناشویی (کیدرون، لندرث، 2010)، افسردگی (فورهندو همکاران، 1982؛ به نقل از مصطفوی و همکاران، 1391)، اضطراب (فانتزوو همکاران، 2006) و کناره گیری که همگی در زندگی بیماران مبتلا به صرع به وفور دیده می شود.

 

 

بنابراین با توجه به مهارت های اجتماعی ضعیف (مظاهری، 1388)، وجود اختلالات روانپزشکی (نجفی، 1389)، اختلافات زناشویی بیشتر (چن و همکاران، 2013)، سلامت روان نامناسب خانواده مصروعین (صفوی، 1389) و تقابل و تعامل این عوال با کیفیت زندگی فرد مصروع و خانواده اش و باتوجه به اینکه شرم و خجالت مداوم (به دلیل داشتن بیمار مصروع در خانواده) بر پویایی ها و الگوهای ارتباطی بین اعضای خانواده تأثیر گذار است، به نظر می رسد صرع به عنوان یک بیماری مزمن دارای تأثیرات اقتصادی-اجتماعی زیادی بر فرد مبتلا و خانواده اوست و روابط فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار می دهد. در این پژوهش بر آنیم تا تأثیرات صرع را بر کیفیت زندگی، کیفیت روابط

 

 

با همسر و کیفیت روابط با فرزند بررسی کنیم.

 

 

مدل مفروض درباره روابط بین متغیرهای پژوهش در شکل زیر ارائه گردیده است.

 

 

1-3 اهمیّت پژوهش

 

 

انجمن صرع ایران ادعا می کند که در ایران هر ساله بیش از 30 هزار نفر، دچار صرع می شوند (مسرور و همکاران ،1390). با توجه به گستردگی روزافزون این بیماری، باید تمامی ابعاد زندگی این افراد بررسی شده و زمینه بهبود شرایط زندگی را برای ایشان فراهم نمائیم.

 

 

کیفیت زندگی یکی از نگرانی های عمده برای متخصصان بهداشت است. ارزیابی کیفیت زندگی کمک می کند تا مشکلات بیماران به طور بنیادی تر مورد توجه قرار گرفته و روش های درمانی مورد تجدیدنظر قرار گیرند (مرکوریس و همکاران، 2009). به عبارت بهتر، دستیابی به اطلاعات کیفیت زندگی نه تنها راه گشای درمان های مؤثرتر و پیشرفت های آینده است، بلکه در ارتقای برنامه های حمایتی و اقدامات توانبخشی بسیار مؤثر است.

 

 

همچنین درون هر خانواده روابطی وجود دارد که درک آنها به درک مشکلات خانواده می انجامد (افقری، 1391). در واقع، خانواده یکی از محوری ترین محیط های تربیتی است که در حفظ سلامت روانی، اجتماعی و جسمانی فرد نقشی بسزا دارد. شرایط روانی خانواده مانند روابط عاطفی والدین نسبت به فرزندان، فرزندان نسبت به یکدیگر، و والدین نسبت بهم در ایجاد سازگاری و سلامت روانی، رشد مهارت های اجتماعی و پیشرفت و موفقیت تحصیلی و شغلی فرزندان نقش تسهیل کننده یا بازدارنده دارد. در این سامانه تربیتی والدین نقش اساسی و سرنوشت سازی در زندگی فرزندانشان دارند (کرامتی، مرادی، کاوه، 1384).

 

 

وقتی ازدواجی تیره می شود تنها زن و شوهر نیستند که آسیب می بینند، بلکه فرزندان آنها هم در این رهگذر آسیب می بینند. این کودکان در مقایسه با سایر همسالان خود، از افسردگی و رفتارهای مسأله دار بیشتری رنج می برند و عملکرد درسی شان در مدرسه ضعیف تر می شود. لذا با شناسایی عوامل خطرزا در زندگی زناشویی می توان آینده روشنی را برای خانواده و در نهایت برای جامعه رقم زد.

 

 

1-4 اهداف پژوهش

 

 

1- بررسی رابطه بین سن ابتلاء به صرع و روابط عمومی با همسر در افراد مبتلا به صرع

 

 

2- بررسی رابطه بین سن ابتلاء به صرع و روابط خصوصی با همسر در افراد مبتلا به صرع

 

 

3- بررسی رابطه بین روابط عمومی با همسر و رابطه مثبت با فرزند در افراد مبتلا به صرع

 

 

4- بررسی رابطه بین روابط عمومی با همسر و تعارض با فرزند در افراد مبتلا به صرع

 

 

5- بررسی رابطه بین روابط عمومی با همسر و وابستگی به فرزند در افراد مبتلا به صرع

 

 

6- بررسی رابطه بین روابط عمومی با همسر و روابط خصوصی با همسر در افراد مبتلا به صرع

 

 

7- 

 

 

 

 

مقدمه.. 15

 

 

تاریخچه شهروندی.. 15

 

 

کلیات و تعاریف.. 18

 

 

اهداف آموزش وپرورش دور ه ابتدایی.. 19

 

 

اهداف پایه های دوم تا پنجم دوره ی ابتدایی.. 20

 

 

الف )اهداف شناختی.. 20

 

 

ب( اهداف عاطفی.. 21

 

 

ج)اهداف روانی ـحرکتی.. 21

 

 

ویژگی  های آموزش وپرورش و برنامه درسی در دوره ابتدایی.. 22

 

 

جایگاه و اهمیت کتاب درسی.. 24

 

 

فرایند پژوهش در تدوین کتاب های درسی.. 25

 

 

ضرورت تغییر برنامه های درسی متناسب با تغییرات امروزی.. 26

 

 

محتوا در برنامه درسی :.. 27

 

 

محتوا.. 28

 

 

تحلیل محتوا.. 29

 

 

جایگاه و اهمیت محتوا.. 30

 

 

دیدگاه های اساسی در زمینه ی انتخاب محتوا.. 31

 

 

منابع انتخاب محتوای درسی.. 33

 

 

انواع روش های تحلیل محتوا.. 34

 

 

مراحل انجام تحلیل محتوا.. 35

 

 

2ـ تعریف جامعه مورد پژو.. 35

 

 

3ـ انتخاب نمونه.. 35

 

 

4ـ انتخاب و تعریف واحد تحلیل.. 35

 

 

6ـ تحلیل داده ها.. 36

 

 

– هدف های تحلیل محتوا :.. 37

 

 

انواع تحلیل محتوا از کتاب اصول و مفاهیم برنامه ریزی درسی فتحی 1388 برگرفته شده است :.. 37

 

 

مراحل تحلیل محتوای ارتباطی :.. 39

 

 

فرآیند تحلیل محتوا :.. 40

 

 

مزایای تحلیل محتوا :.. 40

 

 

 

 

معایب تحلیل محتوا :.. 40

 

 

روشهای کیفی تحلیل محتوا.. 41

 

 

نکات عمده.. 41

 

 

مفهوم شهروند.. 42

 

 

ابعاد شهروندی.. 43

 

 

آموزش شهروندی.. 47

 

 

ویژگی های شهروندی.. 48

 

 

گذر تاریخی به شهروند ایرانی.. 49

 

 

چرا آموزش ارزش ها شهروندی ضروری است ؟.. 51

 

 

آموزش شهروندی در برنامه درسی دوره ابتدایی.. 52

 

 

روش های تدریس شهروندی.. 53

 

 

آموزش محیط زیست.. 60

 

 

جمع بندی مبانی نظری.. 63

 

 

پیشینه داخلی و خارجی.. 65

 

 

تحقیقات مرتبط با موضوع پژوهشی (پیشینه خارجی).. 72

 

 

جمع  بندی تحقیقات انجام شده.. 76

 

 

فصل سوم روش شناسی تحقیق

 

 

مقدمه.. 78

 

 

روش پژوهش:.. 78

 

 

جامعه آماری.. 78

 

 

حجم نمونه وروش نمونه گیری.. 78

 

 

ابراز اندازه گیری و روش گرد آوری داده ها.. 79

 

 

مؤلفه های شهروندی آکسفام.. 79

 

 

مراحل انجام تحلیل محتوا.. 82

 

 

1ـ صورتبندی سؤال یا فرضیه های تحقیق.. 82

 

 

2ـ تعریف جامعه مورد پژوهش.. 82

 

 

3ـ انتخاب نمونه.. 82

 

 

5ـ مقوله بندی محتوای مورد تحلیل.. 83

 

 

6ـ تحلیل داده ها.. 83

 

 

روش تجزیه و تحلیل داده ها.. 84

 

 

متدولوژی.. 84

 

 

فصل چهارم

 

 

یافته های پژوهش

 

 

نمونه جدول تحلیل محتوا کتاب های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی از لحاظ توجه به مفاهیم.. 85

 

 

جدول نهایی (1-4) تحلیل محتوای درس  تعلیمات اجتماعی پایه سوم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش  شهروندی حیطه ی ( شناختی، ارزشی ، مهارتی ( 87

 

 

نمودار(4-1) تحلیل محتوا کتاب تعلیمات اجتماعی پایه سوم حیطه شناختی.. 88

 

 

نمودار (4-2) تحلیل محتوا کتاب تعلیمات اجتماعی پایه سوم حیطه ارزشی   89

 

 

نمودار (4-3) تحلیل محتوای کتاب تعلیمات اجتماعی پایه سوم حیطه مهارتی.. 90

 

 

جدول نهایی(2-4) تحلیل محتوای درس جغرافیا پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری از مفاهیم آموزش  شهروندی (حیطه ی شناختی ).. 91

 

 

نمودار نهایی ( 4-4) تحلیل محتوا درس جغرافیای پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی(حیطه شناختی).. 92

 

 

جدول نهایی (3-4)  تحلیل محتوای درس جغرافیا پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری از مفاهیم آموزش  شهروندی (حیطه ی ارزشی).. 93

 

 

نمودار نهایی ( 5-4) تحلیل محتوا درس جغرافیای پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی (حیطه ی ارزشی).. 94

 

 

جدول نهایی (4-4) تحلیل محتوای درس جغرافیا پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری از مفاهیم آموزش  شهروندی حیطه مهارتی).. 95

 

 

نمودار نهایی (6-4) تحلیل محتوا درس جغرافیای پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی حیطه ی مهارتی).. 96

 

 

جدول نهایی(5-4) تحلیل محتوای درس تاریخ پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری از مفاهیم آموزش  شهروندی(حیطه ی شناختی).. 97

 

 

نمودار نهایی ( 7-4) تحلیل محتوا درس تاریخ  پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی حیطه شناختی ( 98

 

 

جدول نهایی (6-4)  تحلیل محتوای درس تاریخ  پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری از مفاهیم آموزش  شهروندی (حیطه ی ارزشی).. 99

 

 

نمودار نهایی) 8-4) تحلیل محتوا درس تاریخ  پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی )حیطه ی ارزشی( 100

 

 

جدول نهایی(7-4 ) تحلیل محتوای درس تاریخ پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری از مفاهیم آموزش شهروندی (حیطه مهارتی.. 101

 

 

نمودار نهایی) 9-4 ) تحلیل محتوا درس جغرافیای پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی(حیطه ی مهارتی).. 102

 

 

جدول نهایی (8-4 ) تحلیل محتوای درس مدنی  پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش  شهروندی (حیطه ی شناختی ( 103

 

 

نمودار نهایی ( 4-10) تحلیل محتوا درس مدنی پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی (حیطه ی شناختی).. 104

 

 

جدول نهایی (9-4 ) تحلیل محتوای درس مدنی پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش  شهروندی (حیطه ی ارزشی ).. 105

 

 

نمودار نهایی ( 11-4 ) تحلیل محتوا درس مدنی پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی(حیطه ی ارزشی).. 106

 

 

جدول نهایی(10-4 )  تحلیل محتوای درس جغرافیا پایه چهارم تا پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری از مفاهیم آموزش  شهروندی (حیطه مهارتی( 107

 

 

نمودار نهایی( 12-4 ) تحلیل محتوا درس مدنی پایه چهارم و پنجم دبستان از نظر میزان برخورداری مفاهیم آموزش شهروندی (حیطه ی مهارتی).. 108

 

 

جدول شماره ی( 11-4 ) مقایسه ی مولفه های آموزش شهروندی در کتب تعلیمات اجتماعی مقطع ابتدایی.. 109

 

 

خلاصه.. 110

 

 

فصل پنجم.. 111

 

 

خلاصه ، نتیجه گیری و پیشنهادات.. 111

 

 

بررسی سؤالات پژوهش.. 112

 

 

نتیجه گیری.. 118

 

 

پیشنهادات.. 120

 

 

پیشنهادات کاربردی :.. 120

 

 

منابع.. 122

 

 

پیوست.. 128

 

 

مؤلفه های شهروندی آکسفام.. 129

 

 

Abstract 132

 

 

       

 

 

فصل اول

 

 

کلیات پژوهش

 

 

 آموزش و پرورش مبدا توسعه کلان کشور است. برای توسعه باید از آموزش و پرورش شروع کرد و این خود نیازمند آن است که ما آموزش و پرورش توسعه یافته داشته باشیم. که بدون یک نظام آموزش توسعه یافته، نمی توان به توسعه یافتگی نایل شد و هم بدون تربیت نسل آینده که هم توسعه یافته باشند، هم قطارهای توسعه را بر دوش ریل توانمندی های خود حمل می کنند، دستیابی به توسعه مسیر نمی شود . توسعه درون زا با اتکا بر توان داخلی و ظرفیت های درون سیستمی و با اتکاء بر منابع مادی و معنوی و با رسیدن به مدل بومی می تواند هم قابلیت اجراء داشته باشد و هم تداوم پیدا کند آموزش سنگ بنای نوسازی انسان است و نوسازی آموزشی یکی از ارکان مهم توسعه همه جانبه محسوب می شود)اسکندری و رفیعی فر، 1384)

 

 

شهروندی یکی از مهمترین مفاهیم و ایده های اجتماعی است که در بازخوانی رابطه فرد و جامعه کارایی دارد. تعاریف متفاوتی از شهروندی شده ولی تعبیر مشترک از آن وجود دارد که عناصر اساسی آن حقوق و وظایف می باشد.

 

 

شهروندی رابطه بین فرد و جامعه را در قالب حقوق و مسئولیت ها بازنمایی می کند شهروندی هر دو عنصر فردگرایانه و جمع گرایانه را در خود دارد بدین ترتیب که شهروندی از یک طرف با اعطای حقوق، معنای لازم را به فرد می دهد که فارغ از هرگونه دخالت، منافع خود را دنبال نماید و همچنین فرد را قادر می سازد که دستی در شکل دادن به نمادهای حکومتی عمومی داشته باشد و از طرف دیگر بر مسئولیت هایی که باید برای پایداری جوامع سیاسی و محیط طبیعی مان بپذیریم تاکید می کند بنابراین تنها در بستر اجتماعی است که روابط انسانی پایدار بوده و حقوق قابل تحقق است (فالکس، 1381)

 

 

شهروندی به عنوان رویکردی که به انواع حقوق انسانی در جامعه اشاره می کند و تعامل بین فرد و جامعه را جهت می دهد.( پارکر، 2002)

 

 

بنابراین زمانی آموزش وپرورش در رسیدن به اهداف و آرمانهایش موفق خواهد بود که بتواند شهروندی آگاه مسئول و خلاق بپروراند و این امر میسر نیست مگر از طریق آموزش بهینه شهروندی و نیز ارتقا فرهنگ شهروندی، شهروندی یک فرایند مربوط به تمام عمر است و به همین جهت همه ی افراد در طول زندگی خود نیازمند آموزشهای متناسب با شهروندی در مراحل گوناگون زندگی هستند البته این امر زمانی جامه عمل می پوشد که فضای آموزش جامعه فضای دموکراتیک بخود بگیرد و این ممکن نیست مگر به شرط استقرار نظام سیاسی مردم سالار، در این فضای دموکراتیک دانش آموزان نیز نیازمند آن هستند که در زمینه های اخلاقی رشد اجتماعی و دانش و درک درست و عینی از جهان آموزش ببینند در تمام تصمیم گیری های مربوط به خودشان در خانه و مدرسه و جامعه مشارکت کنند و به عنوان یک شهروند به صورتی فعال در مناسبات اجتماعی متناسب با احوال خودشان قرار گیرند.

 

 

با توجه به این که دوره ی تعلیمات ابتدایی 7-12) سالگی(مناسب ترین دوره برای آموزش بسیاری از مطالب آموختنی است، مشروط به این که روش آموزش بر خصوصیات فکر کودک در این سنین منطبق باشد در چنین شرایطی با اندک غفلتی ممکن است فعالیت های آموزشی از مسیر صحیح منحرف شود و نیروهای موجود صرف یادگیری مطالبی شود که مفید نیست.

 

 

در این میان نخستین مظهر فلسفه در آموزش و پرورش برنامه ی درسی و مدارک است که نقش کلیدی را در تبیت شهروندان برعهده می گیرد برنامه درسی شامل اساسی ترین خط مشی اجرای برای دستیابی به هدف های آموزش و پرورش هستند بدین جهت باید در تهیه و اجرای آنها نهایت مراقبت و دقت نظر اعمال شود تا به حد مطلوب با ویژگی های شهروند مطلوب مطابقت داشته باشد(جباری، 1382)

 

 

بیان مساله:

 

 

نظام تعلیم و تربیت در هر جامعه ای یک عامل پایه و بنیادی است که وظیفه آموزش و پرورش آن جامعه را برعهده دارد و پیشرفت هر جامعه به میزان موفقیت برنامه ریزی های آموزش و پرورش آن جامعه بستگی دارد و اهمیت آن تا بدان جاست که برای آموزش و پرورش قرن بیست و یکم تقویت و تمرین روحیه دموکراسی و مردم سالاری در کلاس درس و برداشتن دیوارهای مدارس برای اجتماعی بار آمدن دانش آموزان لازم و ضروری لحاظ می شود(صانعی، 1380)

 

 

آموزش شهروندی دانش آموزان را به مهارت هایی همچون رشد اعتماد به بیان عقاید شخصی، رشد مهارت های تشخیص دیدگاه ها، تجارب شخصی و گروهی رشد مهارت های تفکر انتقادی در مباحث، رشد مهارت های همکاری و حل تعارض اعتماد به نیروی خلاقیت، رشد مهارت های مشارکت دموکراتیک و به دست آوردن تجربه از عمل برای تغییر مجهز می کند(کلوگ و فولدن، 2002)

 

 

برنا

 

 

2-4 کارکردهایی که با گذران اوقات فراغت محقق می شود…………………………. ………………………………………..17

 

 

2-5 تاریخچه اوقات فراغت…………………………………. …………………………………………………………………………….21

 

 

2-5-1روند فراغت در جامعه ایران…………………………………… …………………………………………………………………23

 

 

2-5-2فراغت در ایران قبل از اسلام……………………………………………… …………………………………………………………….23

 

 

عنوان……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………..صفحه

 

 

2-5-3ارزش و اهمیت اوقات فراغت از دیدگاه اسلام ومکاتب دیگر…………………………………………………………24

 

 

2-5-4فراغت در ایران بعد از اسلام………………………………………………………………………………………………………27

 

 

2-5-5 فراغت در ایران معاصر……………………………………………………………………………………………………………..28

 

 

2-5-6 فراغت در حال حاضر………………………………………………………………………………………………………………29

 

 

2-6 نگاهی کوتاه به سیر تحول چگونگی گذران اوقات فراغت…………………………………………………………………29

 

 

2-6-1اوقات فراغت در دوران باستان……………………………………………………………………………………………………32

 

 

2-6-2 رم باستان………………………………………………………………………………………………………………………………..33

 

 

2-6-3 ایران باستان…………………………………………………………………………………………………………………………….34

 

 

2-6-4 جوامع سنتی……………………………………………………………………………………………………………………………35

 

 

2-6-5 دوران صنعتی………………………………………………………………………………………………………………………….37

 

 

2-6-6 دوران فوق صنعتی……………………………………………………………………………………………………………………42

 

 

2-6-7 شباهتها…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

 

 

2-6-8 تفاوتها…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

 

 

بخش دوم

 

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………46

 

 

2-7 عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی……………………………………………………………………………………………………47

 

 

2-8 نقش تربیت بدنی و اهمیت آموزش آن …………………………………………………………………………………………..52

 

 

2-9 اهداف درس تربیت بدنی در دوره متوسطه………………………………………………………………………………………55

 

 

2-10 نقش زبان انگلیسی در پیشرفت تحصیلی……………………………………………………………………………………….58

 

 

2-11اوقات فراغت و عوامل اجتماعی مؤثربر آن ……………………………………………………………………………………62

 

 

2-12 نقش و عملکرد فعالیتهای فوق برنامه:…………………………………………………………………………………………..64

 

 

عنوان……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………..صفحه

 

 

الف-پیشگیری وکاهش آسیب های اجتماعی …………………………………………………………………………………………64

 

 

ب-غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان…………………………………………………………………………………………….66

 

 

2-13اوقات فراغت ونیازمندی های نوجوانان…………………………………………………………………………………………67

 

 

 

2-14اصول مهم در برنامه ریزی برای اوقات فراغت فعالیتهای فوق برنامه………………………………………………….68

 

 

2-15بررسی آراء و اندیشه های صاحب نظران ………………………………………………………………………………………70

 

 

2-16پژوهشهای انجام شده در داخل کشور درباره اوقات فراغت وپیشرفت تحصیلی…………………………………72

 

 

2-17پژوهشهای انجام شده در خارج کشور درباره اوقات فراغت وپیشرفت تحصیلی…………………………………76

 

 

2-18نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………….80

 

 

فصل سوم ( روش شناسی تحقیق)

 

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………82

 

 

3-1 طرح و روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….82

 

 

3-2 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………….82

 

 

3-3 نمونه………………………………………………………………………………………………………………………………………….83

 

 

3-4 روش نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………………..84

 

 

3-5 ابزار گردآوری داده ها…………………………………………………………………………………………………………………..84

 

 

3-6 روایی و پایایی…………………………………………………………………………………………………………………………….85

 

 

3-7 روش گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………..86

 

 

3-8 روش تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………………………..86

 

 

فصل چهارم ( یافته های تحقیق)

 

 

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….89

 

 

عنوان……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………..صفحه

 

 

4-1 یافته های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………..90

 

 

4 -2 یافته های استنباطی …………………………….. …………………………………………………………………………………….99

 

 

فصل پنجم (نتیجه گیری و پیشنهادها )

 

 

مقدمه……………………………………………………………… …………………………………………………………………………….116

 

 

5-1 پاسخ به سوالات وتحلیل داده ها…………….. …………………………………………………………………………………116

 

 

5-2 بحث وتفسیر نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………120

 

 

5-3 پیشنهادات وراهکارها ………………………………………………………………………………………………………………..124

 

 

5-4 پیشنهاد محقق به آینده………………………………………………………………………………………………………………..126

 

 

5-5 محدودیتهای پژوهش :………………………………………………………………………………………………………………..126

 

 

الف: محدودیتهای تحت کنترل محقق …………………………………………………………………………………………………..26

 

 

ب: محدودیتهای خارج از کنترل محقق…………………………………………………………………………….. ……………….127

 

 

– فهرست منابع فارسی………………………………………………………………………………………. ……………………………128

 

 

– نشریات……………………………………………………………………………………………. ………………………………………..131

 

 

– فهرست منابع انگلیسی……………………………………………………………………….. …………………………………………132

 

 

-پیوستها (ضمائم) ………………………………………………………… ………………………………………………………………..134

 

 

– پرسشنامه ها……………………………………………………………….. ………………………………………………………………135

 

 

– چکیده انگلیسی……………………………………………………………. ……………………………………………………………..138

 

 

چکیده

 

 

هدف پژوهش حاضر، بررسی تاثیر نحوه گذران اوقات فراغت بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه شهرستان ورامین است. بدین منظور تعداد 350 نفر از دانش آموزان جامعه مورد نظر به روش طبقه ای– تصادفی  جهت پاسخگوئی انتخاب شدند. پژوهش حاضر از حیث هدف آن، تحقیق کاربردی و از حیث موضوع و سئوالات پژوهش از نوع تحقیقات پیمایشی باشد. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه محقق ساخته جهت بررسی نحوه گذران اوقات فراغت می باشد. ضمن اینکه، اندازه گیری پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با استناد بر نتایج امتحانات پایانی نیمسال اول 93-1392 صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش با بهره گیری از آزمونهای  t گروههای مستقل، تحلیل واریانس و ضریب همبستگی اسپیرمن صورت گرفته. براساس یافته های تحقیق دانش آموزان دوره متوسطه که از کلاسهای زبان انگلیسی آموزشگاههای خصوصی استفاده می کنند، به طور معناداری از پیشرفت تحصیلی بالاتری نسبت به سایر دانش آموزان برخوردارند.

 

 

دانش آموزان دوره متوسطه که در کلاسهای ورزشی و فعالیتهای گروهی و تفریحی شرکت می کنند، به طور معناداری از پیشرفت تحصیلی پایین تری نسبت به سایر دانش آموزان برخوردارند. تفاوت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شرکت کننده درکلاسهای کنکور با سایر دانش آموزان معنادار نیست. اثرگذاری شرکت درکلاسهای زبان انگلیسی آموزشگاههای خصوصی، اثر مثبت و معناداری در نمرات درس زبان انگلیسی دانش آموزان داشته، در حالیکه، در کلاسهای ورزشی خارج از مدرسه در پیشرفت تحصیلی درس تربیت بدنی اثر معنادار نداشته و شرکت در فعالیتهای گروهی و تفریحی، به طور معناداری موجب کاهش نمرات در درس علوم اجتماعی و جامعه شناسی شده است.

 

 

واژگان کلیدی: اوقات فراغت، پیشرفت تحصیلی، دانش آموزان دوره متوسطه- فعالیتهای فوق برنامه

 

 

مقدمه :

 

 

رسالت آموزش و پرورش در هر کشوری تقویت نگرش انسانی به زندگی و ارتقای فلسفه آن و ایجاد توانایی در افراد جامعه برای زندگی سالم و سازنده می باشد. در کشور ما که فرهنگ آن برگرفته از تعالیم الهی است، این نهاد باید در انجام رسالتش به همه ابعاد شناختی، عاطفی، مهارتی، اخلاقی و اجتماعی بخصوص کرامت انسانی و تفاوتهای فردی به نحوی سزاواری توجه نموده، تا بتواند انسانهای متعهد، متخصص، متفکر، خلاق و نواندیش مطابق با نیازهای جامعه پرورش دهد. مسلم است پرورش چنین انسانی با ساختار آموزش رسمی و وجود کتابهای مختلف و متنوع که از واقعیت های زندگی به دوراند امکان پذیر نبوده و نمی توان نیازهای متحول اجتماع را برآورده سازد و به شخصیت انسانها تعالی بخشد. بنابراین آموزش و پرورش ناگزیر است برای پاسخگو بودن به همه ابعاد وجودی انسان غیر از کتب درسی و آموزش رسمی که برای همه دانش آموزان به طور یکسان در نظر گرفته شده است به تفاوتهای فردی، ویژگی های بومی و منطقه ای، عمل کردن آموخته ها، در دنیای خارج از مدرسه و فرصت مواجه شدن با مسایل و مشکلات را در دنیای واقعی فراهم آورد. و به سخن ارزشمند روسو( پدر روانشناسی جدید کودک ) که مدرسه مقدمه ای برای زندگی نیست بلکه تمرین در زندگی است ( قائدی 1383ص57 )  پیش از پیش تحقق بخشد.

 

 

1ـ1بیان مساله تحقیق :

 

 

در زندگی انسان لحظه ها و اوقاتی وجود دارد که از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است ، این اوقات می تواند فرصتی برای رشد شخصیت فرد باشد یا به عکس موجب بروز اختلالات رفتاری و انحرافات اخلاقی اجتماعی شود منظور از فعالیت های فوق برنامه فرصتهایی است که انسان مسئولیت پذیر هیچگونه مسئولیت و سروکار و موظفی را به عهده ندارد و همه چیز در اختیار او می باشد تا با میل و رغبت خودش به برنامه خاص بپردازد یکی از مهمترین مسائل جوامع امروز بشری در سراسر دنیا مسئله استفاده صحیح تر و مؤثرتر از فرصتهای آزادی است که افراد در اختیار دارند و این اوقات برای مؤمنان لحظه های نیایش با معبود و برای عالمیان ساعات تفکر و برای هنرمندان زمان ساختن و ابداع و برای نوجوانان ساعات خلاقیت می باشد و بسیاری از مردم حتی صاحب نظران به این نتیجه رسیده اند که باید مدارس و مؤسسه های آموزشی مسئولیت های بیشتر و روشن تری در این باره بر عهده بگیرند تا بهره برداری بهینه از اوقات فراغت در برنامه های دانش آموزان طراحی و گنجانده شود مسئله تنوع نیز امری مهم است و زندگی بدون تنوع خسته کننده می باشد پس تنوع در گذراندن اوقات فراغت باعث ایجاد تنوع در زندگی می گردد و تنوع مانع پدیدآیی افسردگی است با راهنمایی فرزندان به انجام فعالیتهای متنوع زمینه علاقه مندی آنان را به زندگی فراهم آوریم . به طور کلی می توان گفت در عین حال که کارکرد اوقات فراغت در وجوه« رفع خستگی» و« تفریح و سرگرمی » اموری غیر قابل انکار هستند، عنایت به کارکرد دیگر آن که « رشد و شگفتکی شخصیت »است ، حائز اهمیت ویژه ای است. البته باید در نظر داشت که این کارکرد « مورد انتظار » اوقات فراغت است و چه بسا که گذراندن اوقات فراغت به گونه ای باشد که خلاف چنین انتظاری رخ نماید . بنابراین پژوهشگر به دنبال پاسخگویی به این سوأل اساسی است که نحوۀ گذران اوقات فراغت چه تأثیری بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بر جای می گذارد. آیا این پیشرفت در بعضی از دروس مانند مطالعات اجتماعی، ورزش و زبان انگلیسی نمود و جلوه معنی داری خواهد داشت .

 

 

1ـ2 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن :

 

 

شخص پس از ارزیابی از تعهدات و تکالیف شغلی، خانوادگی و اجتماعی با میل و اشتیاق به آن می پردازد و غرضش استراحت و تفریح، توسعه دانش و یا به کمال رساندن شخصیت خویش یا به ظهور رساندن استعدادها و خلاقیت ها و یا مشارکت آزادانه در اجتماع است و شخص پس از فراغت انسان را از کارهای روزمره و قالبهای زائیده خودکاری و یا تخصصی شدن امور روزانه می رهاند استعداد های بدنی و ذهنی فرد نظایر آن را پرورش می دهد که در شکل گیری شخصیت وی بی تردید مؤثر خواهد بود و متخصصان با توجه به تحقیقات متعدد در یافته اند که تذبیت غیر مستقیم( غیر رسمی ) موثرتر­از تربیت مستقیم(رسمی)است و محیط ها و عواملی که خود کودکان و نوجوانان انتخاب

 

 

می کند بیش از محیط ها و عوامل تحمیلی در رفتار انسان مؤثرند ( اسماعیلی، 1368، 3 ) در این محیط ها فعالیت ها تقریباً آزادانه انتخاب می شوند . انگیزه انجام این تحقیق بررسی این موضوع است که اوقات فراغت در شرایطی می تواند تأثیر گذاری بیشتری بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان داشته باشد . یعنی هر چه اوقات فراغت از نظم و انضباط بیشتری برخوردار باشد تأثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بیشتر خواهد شد . ملاک هایی که در نحوه گذران اوقات فراغت مورد نظری می باشند عبارتند از :

 

 

الف : انگیزه لازم و قوی به حضور در فعالیتها

 

 

ب : حضور مرتب و منظم در اکثریت جلسات آموزشی

 

 

ج : بهره گیری از اساتید مجرب و مبرز

 

 

د : اعطا گواهینامه معتبر به شرکت کنندگان

 

 

ه : حضور در آزمون و امتحان پایانی ( در صورت برگزاری )

 

 

و : انتخاب آگاهانه و هدفمند فعالیت

 

 

ز : انجام فعالیت به صورت فردی و گاه گروهی و مشارکت جویانه

 

 

ح : منتهی شدن به کسب مهارت و توانایی

 

 

ط : داوطلبانه ، غیر اجباری و توأم با نشاط و تفریح و سرگرمی و نشاط و هیجان

 

 

ی : فعال ، متعال و دارای ساختار و انسجام

 

 

ک : ایجاد کننده دستور ذهنی، توانمند ساز، ایجاد عادات مثبت و کمک به سلامت روحی و جسمی فرد

 

 

 1ـ3 هدفهای تحقیق

 

 

هدف کلی

 

 

هدف کلی انجام تحقیق بررسی تأثیر نحوه گذران اوقات فراغت و فعالیتهای فوق برنامه و مکمل در طول تابستان و آغاز سال تحصیلی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در دوره متوسطه است .

 

 

اهداف جزیی

 

 

هدفهای جزیی به بررسی انگیزه و علل شرکت دانش آموزان در برنامه های اوقات فراغت می باشد . چنانچه نحوه گذران اوقات فراغت بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثرباشد می توان به نحوه گذران اوقات فراغت نظارت بیشتری اعمال نموده و بر اجرای بهتر آن مدیریت کرد. تأثیرات استفاده بهینه از اوقات فراغت بهتر اعمال گردد. این تحقیق تأثیر اوقات فراغت را بر پیشرفت کلی تحصیلی و همچنین تأثیر خاص بر بعضی از دروس خواهد سنجید.

 

 

1ـ4 سوالات یا فرضیه های تحقیق ( بیان روابط بین متغیر های مورد مطالعه ) :

 

 

1ـ آیا نحوه گذران اوقات فراغت( فعالیتهای فوق برنامه )در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ( به طور کلی ) تأثیر دارد؟

 

 

2ـ آیا نحوه گذران اوقات فراغت ( فعالیتهای فوق برنامه )در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان درس مطالعات اجتماعی تأثیر دارد؟

 

 

3ـ آیا نحوه گذران اوقات فراغت ( فعالیتهای فوق برنامه )در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و ورزش تأثیر دارد؟

 

 

4ـ آیا نحوه گذران اوقات فراغت ( فعالیتهای فوق برنامه )در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس زبان انگلیسی تأثیر دارد؟

 

 

1ـ5 مبانی نظری اوقات فراغت

 

 

الف: تعریف لغوی

 

 

اوقات فراغت از دو کلمه اوقات و فراغت تشکیل شده است و در فرهنگ لغتهای مختلف تعاریف متفاوتی از هر کدام آورده شده است که در زیر به چند مورد اشاره می شود .

 

 

وقت: مقداری از زمان که برای امری فرض شده، هنگام، عهد، عصر، موقع و جمع آن اوقات است .

 

 

وقت : زمان ، هنگام ، زمانیکه بوسیله ساعت و معمولاً براساس نصف النهار یک نقطه تعیین می شود ، فرصتی که برای کاری در اختیار باشد .

 

 

وقت  : وقت ، زمان ، فرصت ، مجال ، موقع ، هنگام ، گاه ، باز

 

 

فراغت : پرداختن از فراغ ، آسایش ، استراحت ، آسودگی ، آرامش ، در لغت عربی به معنی اضطراب است و « فراغ » به معنی آسایش است . ولی در فارسی فصیحان آن را به معنی آسایش و آسودگی بکار برده اند . بی اعتنایی ، وارستگی ، فرصت ، مجال .

 

 

فراغت : آسودگی ـ فرصت آسودگی یا آزادی از کار .

 

 

فراغت  : آسودگی ، فرصت ، مجال ، وقت کافی ، فراغت ، فراغ بال ، بتفضیل .

 

 

همچنین لغت دانان جدیدتر چون اوژه پایه گذار لاروس برای فراغت مفهومی جدیدتر و محدودتر قابل شده اند و آن عبارت است از : « سرگرمیها ، تفریحات و فعالیتهائیکه به هنگام آسودگی از کار عادی با شوق و رغبت با آن می پردازد .» و نیز در لغت نامه لویتر ، لغت نویس معروف فرانسوی آمده است : « فراغت فرصت و زمانی است که پس از اتمام کار و شغل روزانه باقی می ماند »

 

 

ب) تعاریف عملیاتی :

 

 

اوقات فراغت

 

 

مجموع فعالیتهایی است که شخص پس از رهایی از تعهدات و تکالیف شخصی، خانوادگی و اجتماعی با میل و اشتیاق به آن می پردازد و هدفش استراحت، تفریح، توسعه دانش، به کمال رسانیدن شخصیت خویش، به ظهور رسانیدن استعدادها، توانمندی ها و خلاقیت هاست.

 

 

پیشرفت تحصیلی:

 

 

به میزان رشد وترقی تحصیلی دانش آموزان در یک مدت زمانی خاص پیشرفت تحصیلی گفته می شود( که در این ملاک پیشرفت تحصیلی معدل دانش آموزان در یک ترم تحصیلی است( نیمسال)

 

 

فعالیتهای فوق برنامه:

 

 

به مجموعه فعالیتهای سازمان یافته و پیش بینی شده ای گفته می شود که به منظور تعمیق یادگیری بیشتر دانش آموزان و آگاهی بیشتر جهت ورود به اجتماع در نظر گرفته شده تا به رشد و تعالی و شکوفایی استعدادها و مشارکت در برنامه های کاربردی کمک نمایند. در این تحقیق به آن دسته از برنامه ها که برای تکمیل آموزشهای مدرسه ای تنظیم می شوند و استفاده از آنها برای شاگردان نشاط آور است فعالیتهای فوق برنامه گفته می شود.

 

 

فعالیتهای خارج از مدرسه:

 

 

آن دسته از فعالیتهایی است که دانش آموز خارج از چهارچوب فعالیت و وظایف مدرسه انجام می دهد، که ممکن است زیر نظر سازمانها باشد که احتمالاً وظایف تربیتی هم به عهده دارند: مانند کلاس های هنری و غیره ..

 

 

بخش اول

 

 

مقدمه

 

 

نشاط و سرور لازمه زندگی است و پژمردگی و کسالت زایل کنندۀ استعداد ها و تواناییهای انسان می باشد . در فضایی که نوجوانان و جوانان و حتی بزرگسالان فرصت تحرک و تلاشی می یابند و فارغ از کارها و امور عادی و رسمی به تفریح و سرگرمی مورد علاقۀ خویش می پردازد ، می توان به استمرار فعالیتها و شکوفایی استعدادها دل بست . به عبارت دیگر در جایی که مجالی برای فراغت یافت نمی شود، افسردگی و رخوت به سراغ انسان خواهد آمد. امروزه پرداختن به اوقات فراغت از مهمترین و جدّی ترین مشکلات خانواده ها و مدارس به شمار آید و توجه به این امر مهم گره گشای بسیاری از تنگناهای تربیتی و راهبردی برای برنامه ریزی در جهت تعالی دانش آموز می باشد.

 

 

بسیاری از جامعه شناسان و نیز اقتصاد دانان بر این باورند که تحول جوامع انسانی به سوی تمدن فراغت در حرکت است ، به همین جهت توجه به چگونگی بهره گیری از اوقات فراغت روز به روز آشکارتر و از اهمیت بیشتری برخوردار می گردد . هر چند همۀ افراد خانواده به اوقات فراغت نیاز مبرم دارند ، اما در این میان جوانان و نوجوانان با توجه به نقش حساس و سازنده ای که در ساخت فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی کشورها به عهده دارند ، نیازمند توجه دقیق تری در این ارتباط هستند . متجاوز از بیست میلیون کودک و نوجوان در کشور ما زندگی می کنند که مسئولیت توجه به اوقات فراغت آنان متوجه خانواده ها می گردد ، به این دلیل آگاهی خانواده ها از اهمیت نقش اوقات فراغت و چگونگی پرداختن به آن ، از ضروریتی خاص برخوردار است . (شرفی ، 1374، ص 11)

 

 

جالب است بدانیم که بسیاری از اختراعات و اکتشافات بشری که بوسیلۀ دانشمندان و متفکران صورت گرفته است ، محصول تفکر و قوه ابتکار و خلاقیتی است که در زمان فراغت حاصل شده است . در کشور ما دانش آموزان حدودیک ششم جمعیت کشور را تشکیل میدهند و بیشترین نیاز را به بهره گیری از اوقات فراغت دارند . آنان بطور متوسط 6 ساعت در روز به امر تحصیل اشتغال دارند و حدود 8 ساعت در شبانه روز را هم به استراحت و رفع نیازمندیهای ضروری در منزل می پردازند . اگر اشتغالات تحصیلی و انجام تکالیف درسی را برای آنان 2 تا 4 ساعت در روز محاسبه نماییم ، جوان و نوجوان بیش از 6 ساعت در روز وقت فراغت دارد . البته اگر سایه تعطیلات از جمله تعطیلات نوروز و تابستان و سایر ایام تعطیل به مناسبتهای مذهبی و ملی را هم اضافه کنیم هر فرد در شبانه روز حدود 8 ساعت وقت آزاد دارد که باید برای استفادۀ مطلوب و بهره وری از آن برنامه ریزی لازم صورت پذیرد . بنابراین اگر ما برای اوقات فراغت فرزندانمان برنامه ریزی لازم انجام ندهیم ، قطعاً آنان برای پر کردن اوقات فراغت خود اقدام خواهند نمود که در آن صورت ممکن است بدآموزیها و مشکلات تربیتی حاصل گردد . پیامبر گرامی ما می فرمایند : اگر پدران و مادران به تربیت فرزندان خود اهتمام ننمایند ، روزگار آنان را تربیت خواهند نمود . در حقیقت مراد رسول گرامی اسلام آن است که چنانچه والدین در امر تربیت فرزندان خود برنامه ای نداشته باشند ، حوادث و شرایط پیش آمده که ممکن است برخلاف موازین تربیتی هم باشد ، تربیت فرزندان را سازمان دهد .(شرفی ، 1374،ص 13)

 

 

اکنون ببینیم چه نیازهایی در هنگام گذران اوقات فراغت ارضاء می گردد .همان گونه که می دانیم انسان در اوقات فراغت به کار یا فعالیت مورد علاقه اش می پردازد .پس در حقیقت در هنگام فراغت و پرداختن به سرگرمی یا کار مورد علاقه ی خویش، نیازهای درونی وی تأمین می گردد.(یوسفی ،1371،ص57)

 

 

روانشناسان معتقدند که تأمین نیازهای درونی فرد به شادی ، نشاط و سرور او خواهد انجامید و این امر به شکوفایی خلاقیت فرد منجر خواهد گردید و شخصیت او را که متشکل از ابعاد فکری ،عاطفی ، اجتماعی و جسمی است ، تعالی خواهد بخشید . در فعالیت فرد در اوقات فراغت که براساس تمایل و علاقۀ درونی شخص انجام می گیرد ، او یا به فعالیت عقلانی می پردازد ، یا به فعالیت جسمی ( بازی و ورزش ) مشغول می شود و یا به انجام فعالیتی اجتماعی ( فعالیت جسمی ) مبادرت می کند و در حقیقت فعالیت عاطفی هم انجام می دهد . بنابراین گذران مطلوب اوقات فراغت ، نیازهای عاطفی ، جسمانی ، عقلانی و اجتماعی فرد را ( که ابعاد شخصیت او را تشکیل می دهد ) برآورده می کند .

 

 

2ـ1 انواع اوقات فراغت

 

 

اوقات فراغت را می توان به شیوه های گوناگون تقسیم بندی کرد . نظر به اینکه چه عواملی را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم تقسیم بندی های متفاوتی ارائه دهیم . اکنون برخی تقسیم بندی های اوقات فراغت می پردازیم :

 

 

الف ) اگر محل و مکان را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم دو حالت کلی را تفکیک کنیم :

 

 

1ـ منزل : زمان فراغتی که در منزل سپری می شود مثل گفتگو با اعضای خانواده ، تماشای تلویزیون ، بازی و سرگرمی های خانوادگی

 

 

2ـ خارج از منزل : زمان فراغتی که خارج از منزل سپری می شود : که طیف وسیعی از فعالیتها را شامل می شود مانند : گردش در پارک ، رفتن به سینما و….

 

 

ب ) اگرزمان را مبنای تقسیم بندی قراردهیم می توانیم حالتهای مختلفی رانشان دهیم مثل:

 

 

1ـ اوقات فراغت لحظه ای: مثل ساعت تفریح مدارس که معلم و شاگرد می توانند هر فعالیتی که دلخواه آنان است در این وقت انجام دهند .

 

 

2ـ اوقات فراغت ساعتی : مثل ساعت بیکاری که بین دو شیفت کاری انجام می شود مثلاً برای یک معلم در یک مدرسه دونوبته مشغول به کار است می تواند ساعت بیکاری بین دو نوبت را به دلخواه سپری کند .

 

 

3ـ اوقات فراغت روزانه : زمان فراغتی که پس از پایان کار روزانه بوجود می آید و در همه جا معمول است .

 

 

4ـ اوقات فراغت هفتگی : در پایان هفته یک یا دو روز تعطیلی وجود دارد که بخش قابل توجهی از اوقات فراغت می باشد .

 

 

5ـ اوقات فراغت سالیانه : در پایان سال یا فصل خاصی از سال تعطیلات سالیانه وجود دارد مثل تعطیلات عید نوروز کشور ما .

 

 

ج ) اگر سن را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم انواع دیگری از اوقات فراغت را ارائه دهیم که کاملاً از یکدیگر متمایزند مانند :

 

 

• اوقات فراغت ویژه کودکان قبل از ورود به دبستان

 

• اوفات فراغت ویژه کودکان و نوجوانان

 

• اوقات فراغت ویژه جوانان

 

• اوقات فراغت ویژه میانسالان

 

• اوقات فراغت ویژه سالخوردگان

 

بدیهی است وقت فراغت کودکان قبل از ورود به دبستان و نحوۀ سپری کردن این وقت فراغت با جوانان و سالخوردگان کاملاً متمایز است بنایراین تقسیم بندی می تواند کاملاً واقع بینانه باشد .

 

 

د ) اگر عامل جنس که در تحقیقات اجتماعی به عنوان یک متغیر مهم محسوب می شود را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم با توجه به ویژگیها، نیازها و طبیعت دو گروه جنسی (مرد ـ زن ) می توان دو نوع برنامه فراغتی خاص را از هم تفکیک و ارائه نمود :

 

 

• اوقات فراغتی ویژۀ مردان

 

• اوقات فراغتی ویژۀ زنان

 

هـ ) اما تقسیم بندی ها به همین جا ختم نمی شود و می توان تقسیم بندی های دیگری بر مبنای جنس ، شغل و حتی سلسله مراتب شغلی ارائه کرد . برای مثال بر مبنای شغل می توان تقسیم بندی وسیعی ارائه کرد که به برخی از آنها اشاره می کنیم :

 

 

• اوقات فراغت ویژه کارگران

 

• اوقات فراغت ویژه معلمان

 

• اوقات فراغت ویژه دانشجویان

 

• اوقات فراغت ویژه دانش آموزان

 

و ….

 

 

ر) اگر عوامل ، وسایل و ابزار ها ، منابع و سازمانها و نهادهای مربوط به نحوۀ گذران اوقات فراغت را مبنا قرار دهیم انواع فعالیتهای فراغت را از لحاظ عوامل ایجاد کننده ارتباط و کنش می توان به دو دستۀ کلی «فردی» و «گروهی» تقسیم نمائیم .

 

 

فراغت با تصمیم و حضور صرف عامل یا فراغت گر که می توان آن را فعالیت فردی نامید.

 

 

( فعالیتهای فراغتی مثل تماشای تلویزیون ، صحبت با افراد خانواده ، گوش دادن به نوار و رادیو ، مطالعۀ کتاب ، روزنامه ، مجله و … )

 

 

فراغت با حضور و تصمیم فراغتگران و افراد ، سازمانها و …. که آن را می توان تحت عنوان فراغت گروهی نامگذاری کرد. ( فعالیتهایی همچون ورزشها و بازیهای گروهی ، رفتن به سینما ، شرکت در پایگاه های بسیج ، رفتن به پیک نیک ، هیئت های مذهبی و …). (فربد ،محمدصادق ، 1380)

 

 

آنچه در این تحقیق مورد نظر است اوقات فراغت ویژه دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه است که بیشتر به میانگین وقت فراغت در طول یک روز عادی و نحوۀ گذران آن توجه می شود .

 

 

2ـ2 مقایسه مفهوم «اوقات فراغت »با چند واژه دیگر

 

 

برداشتی که افراد جامعه از مفهوم یک واپه یا کلمه دارند نقش مهمی در چگونگی کاربرد و استفاده از آن در زندگی روزمره آنها خواهد داشت . به بیانی دیگر اگر افراد جامعه در بحث موردنظر ما « اوقات فراغت »را فرصتی مناسب برای تأ مین بهداشت جسمی روانی و بستر مطلوبی برای شکوفایی خلاقیت ها و استعدادهای خود و….بدانندو یا اینکه «اوقات فراغت رامترادف با زمان بیکاری » خود در نظر بگیرند و یا «اوقات فراغت را به معنای تفریح و سرگرمی »تلقی نمایند ویا ….

 

 

بدیهی است که چگونگی استفاده برنامه ریزی و نهایتاً بهره وری از آن در هر یک از موارد یاد شده کاملا متفاوت خواهد بود. از این جهت ضروری است که مقایسه ای را بین «اوقات فراغت »وچند واژه دیگر انجام دهیم.

 

 

الف ) فراغت و بیکاری :

 

 

ـ مردم اغلب اوقات فراغت را معادل زمان بیکاری در نظر می گیرند باید دانست که اوقات فراغت با بیکاری تفاوت دارد .

 

 

ـ بیکاری: ایامی است که فرد شغل خود را به طور موقت یا دائم از دست می دهد .

 

 

ـ فراغت : هنگامی است که فرد شاغل زمانی از وقت خودرا «فارغ از کار » به طور دلخواه می گذراند

 

 

ب) فراغت وکار :

 

 

ـ کار­ و فراغت مفاهیمی هستند که با « وقت وزمان » ارتباط دارند، ولی کار: گذران وقت برای فعالیت خاص وبا هدف خاص است ( که مبتنی بر اجبار اقتصادی ،اجتماعی ،اخلاقی ،و….است)

 

 

فراغت: وقت آزادی است که فرد ( مجبور به انجام ) فعالیت خاصی نیست و(مبتنی بر میل و رغبت وانتخاب آزاداست).

 

 

توجه : در تعریف ارائه شده برای فراغت توسط نویسنده محترم ، به نظر می رسد که بهتر است لفظ «اجبار » در عبارت گنجانده شود زیرا که در غیر این صورت با ارائه این تعریف ( فراغت:وقت آزادی است که فرد به فعالیت خاصی مشغول نیست ) جای این اشکال خواهد بود که :«بسیاری از افراد در اوقات فراغت به انجام فعالیتهای خاص مشغول هستند که بر اساس میل و رغبتشان صورت می گیرد .»

 

 

ج) فراغت و تفریح سالم :

 

 

ـ دکتر «جی . بی .نیش» درکتاب «فلسفه فراغت و تفریحات سالم»در تعریف فراغت نوشته است :

 

 

فراغت : مربوط به اوقاتی از زندگی انسان می شود که از کار کردن آزاد است یا در خواب نیست  تفریحات سالم : مربوط به « نحوه استفاده » و برداشت از این فراغت است .

 

 

 

2ـ3فواید اوقات فراغت

 

 

استفاده صحیح از اوقات فراغت آثار تربیتی بسیار مناسبی خواهد داشت که برخی از آنان بشرح زیر است :

 

 

• خودسازی : خوسازی و پرورش نفس از ضروری ترین امور است ؛ زیرا سعادت دنیا و آخرت بستگی به این مرحله دارد ( مصطفوی ، 1380 )

 

• شکوفایی استعدادها : یکی از فواید دیگر اوقات فراغت شکوفایی استعدادها و توانمندی های بالقوه در انسانها است که هر فرد را با برنامه ریزی و شناسایی توانایی خود می تواند از اوقات فراغت در جهت بروز و ظهور استعدادها و جهت نمودن آنها استفاده کند ( مرکز مطالعات و تحقیقات حوزه نمایندگی ولی فقیه ، 1386 ).

 

• با برنامه ریزی برای اوقات فراغت هم آسایش روحی و روانی افراد تأمین می شود و هم شخصیت آنان رشد می کند . با نگاه به عصر جاهلیت در می یابیم دو رکن ، پر کردن اوقات فراغت مردم آن روزگار نوشیدن شراب و قمار بوداها است که آیات قرآن از این حقیقت تلخ پرده برداشته و مردم را برحذر می دارد « امنا یرید الشیطان ان یوقع بینکم العدوه و البغضاء فی الخمر و المسیر » ( المائده ، آیه 91 ) توجه به این دو فعل حرام که هنوز دامن بسیاری از جوامع را در بر دارد ، نه تنها سبب آسایش فرد شده بلکه باعث برانگیختن دشمنی و کینه می شو (پور اسماعیل ، 1385 )

 

• جلوگیری از هدر رفتن نیروها ، که در صورت عدم هدایت صحیح ممکن است موجب بزهکاری های فردی و اجتماعی گردد .

 

• در اثر فعالیتهای نا سالم نه تنها از فرصت های بیکاری و در بعضی اوقات بزهکاری کاسته می شود ، بلکه اشاعۀ فرهنگ عمومی را در پی داشته و نشاط را در جامعه افزایش می دهد ، چیزی که امروز در بیشتر جوامع به چشم نمی خورد . پیشوایان دین ، ما را به پر کردن اوقات فراغت توصیه کرده اند . امیرالمومنین علی (ع) می فرمایند :« ان یکن الغل مجهده فاتصّل الفراغ مفسده » ( شیخ مفید ) یعنی : اگر تن دادن به شغل مایۀ زحمت است ، بیکاری دائم نیز باعث فساد است .

 

• با گذراندن مناسب و برنامه اوقات فراغت ، افراد مختلف جامعه با ترمیم خستگی های روحی و روانی ، سر زندگی و نشاط لازم را برای ادامه ی فعالیتهای آتی کسب کرده و به همین دلیل در انجام فعالیتهای آینده توفیق بیشتری خواهند داشت .

 

• هر چه فعالیت انسان در قالب برنامه باشد ، بازخستگی ها را به دنبال خود دارد ؛ از سویی انسان وقتی به شکل مستمر با کار واحدی سروکار داشته باشد به لحاظ روانی از آن خسته شده و این اوقات فراغت است که موجب ترک خستگی و تجدید قوای انسان می گردد ( پور اسماعیل ، 1385).

 

از فواید اوقات فراغت این است که فرد با انجام فعالیتهای مختلف در این اوقات به درک زیبایی ها و لذت بردن از آنها دست می یابد . خواه این زیبایی طبیعی باشد و خواه دست انسان باشد اکثر مردم از دیدن کارهای هنری ، شنیدن موسیقی ، تماشا یا انجام رقص و نظاره و مناظره طبیعی لذت می برند .

 

 

اوقات فراغت یکی از مهمترین جنبه های زندگی مدرن است . این پدیده می تواند بین فشار کاری ، درگیری های شدید خانواده و محیط نا مناسب کاری تعادل ایجاد کند ( سوقندی ، 1388) .

 

 

2ـ4 کارکردهایی که باگذران اوقات فراغت محقق می شوند :

 

 

• خلاقیت : مطالعات انجام شده توسط سبسک (1985) درزمینه ویژگیهای افرادخلاق نشان می دهد که آنان علاوه براینکه ازهوش سرشار ، صداقت ، صراحت وانعطاف پذیری برخوردارهستند،

 

از اوقات خودحداکثربهره راگرفته ، باآزاداندیشی وتفکر .اگرامسائل مختلف رابررسی می کنند

 

 

وبه راه حلهای نودست می یابند.

 

 

• توسعه مهارتهای شناختی : هرگاه فرد بدون اینکه تکلیف خاصی را برعهده داشته باشد با علاقه وانگیزه شخصی بخواهددرزمینه های متنوع آموزشی فعالیت داشته باشد،مسلماتلاش وی مطلوب وخوشایند ذهن وروان بوده ، منجر به فراگیری پایدارخواهدشد.

 

• تقویت مهارتهای حسی- حرکتی : تاثیر مهارتهای حسی- حرکتی وفعالیتهای ورزشی برفعالیتهای ذهنی وعاطفی به گونه ای 

 

 

 

مقدمه ………………………………………. 10

 

 

2-1- سازمان …………………………………. 11

 

 

2-1-1- محیط سازمانی…………………………… 12

 

 

2-1-2- متغیر های سازمانی………………………. 12

 

 

2-1-2-1- مراجعان……………………………… 12

 

 

2-1-2-2-  رقیبان………………………………. 13

 

 

2-1-2-3- مراکز تامین بودجه…………………….. 13

 

 

2-1-2-4- فروشندگان……………………………. 13

 

 

2-1-2-5- تشکل­های کارکنان ……………………… 13

 

 

2-1-2-6- علایق آموزشی …………………………. 13

 

 

2-1-2-7- عوامل حقوقی، قانونی، و سیاسی…………… 13

 

 

2-1-2-8- اوضاع اقتصادی………………………… 14

 

 

2-1-2-9- تکنولوژی…………………………….. 14

 

 

2-1-2-10- عوامل اجتماعی- فرهنگی………………… 15

 

 

2-1-3- پیش بینی محیط………………………….. 15

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان

صفحه

 

 

2-1-4- ابعاد سازمانی………………………….. 15

 

 

2-1-4-1- ابعاد ساختاری سازمان………………….. 15

 

 

2-1-4-2- ابعاد محتوایی سازمان………………….. 16

 

 

2-1-5- سازمان به مثابه یک سیستم………………… 17

 

 

2-1-6- سازمان کتابخانه………………………… 18

 

 

2-2- مدیریت سازمانی…………………………… 19

 

 

2-2-1- سطوح مدیریت …………………………… 19

 

 

2-2-1-1- مدیریت استراتژیک یا عالی………………. 19

 

 

2-2-1-2-  مدیریت تاکتیکی یا میانی………………. 19

 

 

2-2-1-3- مدیریت عملیاتی……………………….. 19

 

 

2-2-2- فرایند مدیریت …………………………. 20

 

 

2-2-2-1- آرمان ها، اهداف، و مقاصد………………. 20

 

 

2-2-2-2- برنامه ریزی………………………….. 21

 

 

2-2-2-3- سازماندهی …………………………… 21

 

 

2-2-2-4- تامین نیروی انسانی……………………. 21

 

 

2-2-2-5- هماهنگی و هدایت………………………. 22

 

 

 

2-2-2-6- نظارت و کنترل………………………… 22

 

 

2-2-3- مدیریت کتابخانه………………………… 22

 

 

2-2-4- تاریخچه علم مدیریت و مدیریت در کتابخانه ها… 24

 

 

2-3- سیستم های اطلاعاتی………………………… 26

 

 

2-3-1- اطلاعات………………………………… 26

 

 

2-3-1-1- از داده تا اطلاعات و از اطلاعات تا دانش…… 26

 

 

2-3-1-2- خصوصیات اطلاعات……………………….. 29

 

 

2-3-1-3- گردش اطلاعات در سازمان…………………. 33

 

 

2-3-1-4- نقش اطلاعات در تصمیم گیری………………. 34

 

 

2-3-2- تصمیم گیری…………………………….. 35

 

 

2-3-2-1- مفاهیم تصمیم گیری ……………………. 35

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان

صفحه

 

 

2-3-2-2- انواع تصمیم………………………….. 36

 

 

2-3-2-3- فرایند تصمیم گیری…………………….. 37

 

 

2-3-2-4- انواع مدل های تصمیم گیری………………. 39

 

 

2-3-2-5- نقش تصمیم گیری در سازمان………………. 41

 

 

2-3-2-6- سیستم های اطلاعاتی مدیریت و تصمیم گیری در کتابخانه ها  42

 

 

2-3-3- سیستم ها………………………………. 43

 

 

2-3-3-1- مفاهیم سیستم ها………………………. 43

 

 

2-3-3-2- انواع سیستم………………………….. 48

 

 

2-3-3-3- سازمان و سیستم های اطلاعاتی…………….. 50

 

 

2-3-3-4- روند تکاملی سیستم های اطلاعاتی………….. 51

 

 

2-3-3-5- انواع سیستم های اطلاعاتی……………….. 52

 

 

2-3-3-6- ارتباط سیستم های اطلاعاتی و مقایسه برخی از ان ها  56

 

 

2-3-3-7- چرخه حیات سیستم های اطلاعاتی……………. 58

 

 

2-3-3-8- سیستم های اطلاعاتی مورد نیاز کتابخانه ها…. 61

 

 

2-4- سیستم های اطلاعات مدیریت…………………… 63

 

 

2-4-1- تعریف سیستم اطلاعات مدیریت……………….. 65

 

 

2-4-2- تاریخچه سیستم های اطلاعات مدیریت………….. 65

 

 

2-4-3- اجزاء سیستم اطلاعات مدیریت……………….. 66

 

 

2-4-3-1- افراد……………………………….. 66

 

 

2-4-3-2- سازمان………………………………. 66

 

 

2-4-3-3- وسائل و تجهیزات………………………. 66

 

 

2-4-3-4- اطلاعات………………………………. 66

 

 

2-4-3-5- روش ها و دستورالعمل ها………………… 67

 

 

2-4-4- اجزاء سیستم های اطلاعاتی مدیریت…………… 67

 

 

2-4-5- چرا مدیران به سیستم اطلاعات مدیریت نیاز دارند 68

 

 

2-5- سیستم های اطلاعات مدیریت در کتابخانه ها……… 69

 

 

2-5-1- سسیستم های اطلاعاتی مدیریت: پشتیبان مدیریت…. 69

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان

صفحه

 

 

2-5-2- طراحی سیستم اطلاعات مدیریت برای کتابخانه ها… 70

 

 

2-5-3- مشکلات بکارگیری سیستم اطلاعات مدیریت در سازمان های دولتی  73

 

 

2-6- پیشینه پژوهش…………………………….. 76

 

 

 فصل سوم: روش شناسی پژوهش

 

 

مقدمه……………………………………….. 82

 

 

3-1- روش پژوهش……………………………….. 83

 

 

3-2- جامعه آماری……………………………… 84

 

 

3-3- برآورد حجم نمونه…………………………. 84

 

 

3-4- روش و طرح نمونه برداری……………………. 85

 

 

3-5- ابزار گردآوری داده ها…………………….. 86

 

 

3-6- ابزار تجزیه و تحلیل………………………. 92

 

 

 فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته ها

 

 

مقدمه……………………………………….. 93

 

 

4-1- اطلاعات کلی………………………………. 94

 

 

4-2- ارزیابی وضعیت سامک در کتابخانه های مرکزی دانشگاه های شهر تهران 96

 

 

4-2-1- بررسی وضعیت پیاده سازی سامک در کتابخانه های مرکزی دانشگاه­های شهر تهران……………………………………….. 97

 

 

4-2-1-1- بررسی وضعیت استقرار سامک در کتابخانه­ مرکزی دانشگاه­های شهر تهران……………………………………….. 97

 

 

4-2-1-2- نوع اطلاعاتی دریافتی توسط مدیران از سامک موجود در کتابخانه  99

 

 

4-2-1-3- وضعیت ارائه گزارشات مستمر……………… 100

 

 

4-2-1-4- نرم افزار مورد استفاده در کتابخانه……… 104

 

 

4-2-2- بررسی نوع و میزان اطلاعات ارائه شده به مدیران کتابخانه های مرکزی……………………………………………. 105

 

 

4-2-2-1- میزان اطلاعات دریافتی در خصوص دانش ها و مهارت های مدیریتی   110

 

 

4-2-2-2- میزان اطلاعات ارائه شده در خصوص آینده نگری در کتابخانه ها   111

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان

صفحه

 

 

4-2-2-3- میزان اطلاعات ارائه شده در خصوص مقایسه بین کتابخانه ای و بخش‌های
درونی کتابخانه………………………………. 112

 

 

4-2-2-4- میزان اطلاعات ارائه شده در خصوص امور مربوط به کارکنان کتابخانه……………………………………………. 113

 

 

4-2-2-5- میزان اطلاعات ارائه شده در خصوص بودجه و مسائل مالی کتابخانه 114

 

 

4-2-2-6- میزان اطلاعات ارائه شده در ارتباط با فناوری های موجود  115

 

 

4-2-2-7- میزان اطلاعات ارائه شده در ارتباط با تجهیزات و تسهیلات فیزیکی کتابخانه ها………………………………….. 116

 

 

4-2-2-8- میزان اطلاعات ارائه شده در ارتباط با کتابخانه های اقماری    116

 

 

4-2-2-9- میزان اطلاعات ارائه شده در ارتباط با کاربران کتابخانه  117

 

 

4-2-2-10- میزان اطلاعات ارائه شده در ارتباط با سازمان مادر 117

 

 

4-2-2-11- میزان اطلاعات ارائه شده در ارتباط با منابع اطلاعاتی کتابخانه……………………………………………. 118

 

 

4-2-2-12- میزان اطلاعات ارائه شده به مدیران برای تالیف و پژوهش  119

 

 

4-2-2-13- میزان اطلاعات ارائه شده به مدیران برای تهیه گزارش     119

 

 

4-2-3- بررسی میزان مطلوب بودن اطلاعات……………. 119

 

 

4-2-3-1- میزان مرتبط بودن اطلاعات……………….. 123

 

 

4-2-3-2- میزان دقت اطلاعات دریافتی………………. 124

 

 

4-2-3-3- میزان صحت اطلاعات دریافتی………………. 125

 

 

4-2-3-4- میزان ایمنی اطلاعات دریافتی…………….. 126

 

 

4-2-3-5- میزان سرعت دسترسی و سهولت استفاده از اطلاعات 127

 

 

4-2-4- بررسی تحلیلی مطلوبیت و میزان اطلاعات ارائه شده به مدیران 128

 

 

4-2-4-1- بررسی نرمال بودن متغیرها………………. 129

 

 

4-2-4-2- استنباط آماری در خصوص میانگین متغیرها…… 131

 

 

4-2-4-3- همبستگی و رگرسیون…………………….. 133

 

 

4-2-4-4- نمودار دنباله­ای داده­ها ……………….. 134

 

 

4-2-4-5- مقایسه میانگین ها…………………….. 135

 

 

 

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

 

5-1- خلاصه موضوع و روش ها………………………. 136

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان

صفحه

 

 

5-2- بحث و نتیجه گیری…………………………. 137

 

 

5-2-1- وضعیت پیاده سازی سیستم­ اطلاعات مدیریت کتابخانه‌ مرکزی (سامک)   137

 

 

5-2-2- نوع و میزان اطلاعات ارائه شده…………….. 138

 

 

5-2-3- مطلوب بودن اطلاعات………………………. 138

 

 

5-3- تبیین نتایج پژوهش با توجه به تحقیقات پیشین….. 139

 

 

5-4- نتیجه گیری کلی…………………………… 140

 

 

5-5- پیشنهادهای کاربردی……………………….. 141

 

 

5-6- محدودیت های پژوهش………………………… 141

 

 

5-6- پیشنهادهایی جهت پژوهش های آتی……………… 141

 

 

پیوست: پرسشنامه بررسی وضعیت سیستم های اطلاعات مدیریت کتابخانه های مرکزی (سامک)
دانشگاه های شهر تهران…………………………. 142

 

 

منابع و مآخذ…………………………………. 149

 

 

مقدمه

 

 

ابرامی در کتاب شناختی از دانش شناسی، چهار رکن اساسی را برای علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی بیان می‌کند که این چهار رکن عبارتند از: گزینش و گردآوری، نظم و سازماندهی دانش، اشاعه اطلاعات و دانش‌گستری، و سازمان و مدیریت. مدیریت کتابخانه (به عنوان چهارمین رکن کتابداری و اطلاع‌رسانی) جدای از سایر سازمان ها نیست، زیرا یک کتابخانه نیز برای اداره امور خود تابع اصول کلی علم مدیریت است.

 

 

کاربران از کتابخانه انتظار دارند تا حجم عظیمی از اطلاعات، و همچنین منابع اطلاعاتی را در اسرع وقت در اختیارشان گذارد. افزایش حجم اطلاعات از یک سو و مشکل همیشگی کمبود بودجه کتابخانه ها از سوی دیگر، ضرورت مدیریت بهینه مراکز را دو چندان می‌کند. تأمین منابع اطلاعاتی پژوهشگران، صرف هزینه‌ای گزاف را می‌طلبد که بالطبع مستلزم تصمیم گیری مدیران این مراکز می‌باشد. اساس و شالوده تصمیم گیری مدیران را نیز اطلاعات تشکیل می‌دهد. فراهم آوردن این اطلاعات، که اطلاعات مدیریتی خوانده می‌شود، تنها در قالب یک سیستم میسر می‌گردد. این سیستم عبارت است از «سیستم اطلاعات مدیریت» (سام) که به شکلی سازمان یافته، اطلاعات صحیح و دقیق را به سهولت در اختیار مدیر می‌گذارد (حیدری، 1378).

 

 

در اوایل قرن بیستم، مخصوصا در دهه‌های 1920 و 1930، استفاده از تجهیزات داده‌پردازی الکترومکانیکی مانند برگه‌های ماشین‌خوان و وسایل محاسبه‌گر، روند پردازش اطلاعات و تهیه گزارش‌های مختلف مدیریتی از کارکردهای سازمان را، نسبت به گذشته آسان‌تر و سریع‌تر کرد. با ورود گسترده رایانه‌ ها به بازار جهانی در اوایل دهه 1950، این روند باز هم شتاب گرفت. در رایانه‌های نسل اول و دوم، ترتیب ذخیره و بازیابی اطلاعات و دسترسی به آن متوالی بود و ردگیری یک داده خاص، بدون گذر از داده‌های قبلی ممکن نبود. این امر در ذخیره و بازیابی اطلاعات لازم، محدودیت به‌وجود می‌آورد. با پیدایش رایانه‌های نسل سوم و چهارم در دهه 1960 و ایجاد امکان دستیابی تصادفی به اطلاعات و ذخیره داده‌ ها بر روی محمل‌هایی با ظرفیت بالا همچون لوح‌های فشرده(سی‌دی)، این محدودیت برطرف شد. در دهه‌های اخیر، فناوری‌های نوین، امکان ترکیب و تلخیص داده‌های به‌دست آمده از سیستم‌های اطلاعات مدیریت در سازمان های مختلف را میسر ساخته و ارتباطات دوربرد قابلیت تعامل داده‌های سیستم‌های گوناگون را ایجاد کرده‌اند (مختاری به نقل از گرانسترا، 1385).

 

 

یک سیستم اطلاعاتی به جمع‌آوری، پردازش، ذخیره، و انتشار اطلاعات برای یک هدف خاص می‌پردازد. سیستم‌های اطلاعاتی مانند هر سیستم دیگری دارای ورودی (داده یا دستورالعمل)، خروجی (گزارش یا محاسبات) است (لاودن، پرایس، و راد، 1385). به دلیل وجود علایق، تخصص‌ها، و سطوح مختلف سازمانی، سیستم‌های گوناگونی به وجود آمده‌اند و طبیعی است که یک سیستم واحد قادر به پاسخگویی به این نیاز ها نیست. سیستم‌های اطلاعاتی دارای سه سطح اصلی می‌باشند که هر کدام هدف‌های متفاوتی را دنبال می‌کنند، این سه سطح عبارتند از: 1. سیستم‌های ستادی (عملیاتی): این سیستم‌ ها (سیستم پردازش تراکنش) از فعالیت‌ ها و تراکنش‌های معمول و روزمره سازمان همچون عملیات فروش، خرید، حقوق و دستمزد، جریان مواد در کارخانه، و غیره پشتیبانی به عمل می‌آورند؛ 2. سیستم‌های سطح مدیریت: این سیستم‌ ها شامل سیستم اطلاعات مدیریت و سیستم پشتیبان تصمیم می‌باشند که در خدمت مدیران میانی سازمان بوده و عملیات کنترل، نظارت و تصمیم‌گیری را تسهیل می‌کنند؛ 3. سیستم‌های سطح راهبردی: که در خدمت مدیران ارشد سازمان بوده و نگرانی همیشگی آنها، تطبیق قابلیت‌های سازمانی با تغییرات خارجی است. سیستم حامی مدیران اجرایی از جمله سیستم‌های این سطح از سازمان‌اند (لاودن، لاودن، و فلیپ، 2004).

 

 

سام سیستمی است یکپارچه که از کاربر و ماشین برای ارائه اطلاعات در پشتیبانی از عملیات، مدیریت و تصمیم‌گیری در سازمان تشکیل شده‌است. این سیستم از نرم‌افزار و سخت‌افزار رایانه‌ای، راهنما ها و دستورالعمل‌ها، مدل‌هایی برای تحلیل، برنامه‌ریزی، کنترل و تصمیم‌گیری، و پایگاه اطلاعاتی بهره‌جویی می‌کند (دیویس و السون، 1985).

 

 

افزایش قدرت فناوری از ابزار اصلی تصمیم‌گیری مدیریت بر پایه اطلاعات و فناوری پیشرفته محسوب می‌شود. سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت یکی از ابزارهای فناوری در جهت نیل به هدف تصمیم‌گیری مدیران در موقعیت‌های حیاتی سازمان می‌باشند. از آنجا که یک تصمیم خوب تصمیمی است که بر پایه اطلاعات باشد، لذا اساس اکثر فعالیت‌ ها در یک کتابخانه، اطلاعات است. حال باید سیستمی به کار گرفته شود که بتواند اطلاعات مورد نیاز مدیران را با دقت زیاد در حجم گسترده، سرعت بالا، هزینه کم، و به موقع تأمین نماید. از این رو استفاده از یک سیستم اطلاعات مدیریت در سازمان یا کتابخانه از ضروریات است. هدف سیستم‌های اطلاعات مدیریت افزایش و بهینه‌سازی روند ارائه و اداره اطلاعات، کاهش حدس و گمان، و حل مشکلات سازمان است. امروزه ‌ایجاد و توسعه‌ی سیستم‌های اطلاعات مدیریت به امری اجتناب‌ناپذیر در سازمان ها مبدل شده، زیرا‌ این سیستم‌ ها اطلاعات لازم را جهت آگاهی مدیران سطوح مختلف از بخش‌های مختلف سازمان و اتخاذ تصمیمات مناسب برای رهبری و کنترل فراهم می‌آورد.

 

 

1-1- شرح وبیان مسئله پژوهشی

 

 

از جمله نیازهای سازمان ها جهت انجام فعالیت های سازمانی خود، آگاهی از تازه های روز می باشد. امروزه برای حرکت در عرصه جهانی، نیاز به علم جدید و متدلوژیهای توسعه یافته و تجهیز شدن به تکنولوژیهای جدید برای هر سازمانی همواره مطرح است.

 

 

کتابخانه‌ ها برای باقی‌ ماندن در صحنه باید خود را با تغییرات روز همگام سازند، هر چند که مفهوم سیستم‌های اطلاعاتی، مفهوم جدید و تازه‌ای نیست، ولی در طی یک دهه اخیر که فن آوری‌های رایانه و ارتباطات، پیشرفت‌های شگرفی داشته‌ است و سیستم‌های اطلاعات به سمت رایانه‌ای شدن حرکت کرده است، کتابخانه‌ باید در ساختار سازمانی خود تجدید نظر کرده و از اصول نوین مدیریتی که سیستم‌های اطلاعاتی در پیش‌روی مدیران و دست‌اندر‌کاران کتابخانه‌ می‌گذارد، به خوبی بهره ببرد (عاصمی و زال زاده، 1389).

 

 

ایجاد یک سیستم اطلاعاتی مدیریت مناسب در درون کتابخانه برای مدیران کتابخانه باعث تصمیم گیری به موقع و صحیح برای ارائه هر چه بهتر خدمات اطلاعاتی است. باظهور خدمات الکترونیکی و بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک ابزار مناسب برای ارائه خدمات یک پارچه، بستری مناسب برای ایجاد سیستم اطلاعات مدیریت کتابخانه ای فراهم شده است. با شکل گیری سیستم های اطلاعات مدیریت کتابخانه­ای سرعت ارائه خدمات و تصمیم گیری برای مدیران و به تبع آن سرعت عملیات در ارایه خدمات به کاربر افزایش می یابد. با طراحی این سیستم های اطلاعاتی، می توان به مدیران تصمیم‌گیرنده کمک کرد که در زمان محدود، تصمیم‌گیری‌های عقلایی‌تری انجام دهند.

 

 

تنظیم اطلاعات درون یک کتابخانه از طریق سیستم­های اطلاعاتی موجود در کتابخانه امکان پذیر است. این سیستم­ ها ترکیبی از کامپیوتر و انسان هستند که کار گردآوری و ذخیره سازی مجموعه­های اطلاعات و انتقال داده­ ها را به شکل اطلاعات مفید به عهده می­گیرند. سیستم اطلاعات مدیریت کتابخانه باید قادر به برآوردن نیازهای اطلاعاتی مدیران کتابخانه باشد. طراحی سیستم­ اطلاعاتی کارآمد برای کتابخانه ها، مستلزم داشتن آگاهی کامل نسبت به کمیت و کیفیت اطلاعات رد و بدل شده در سازمان و اطلاع از میزان رضایت مدیران در این خصوص است تا بتوان بر روی هر بخش به فراخور نیاز سرمایه گذاری نمود.

 

 

امروزه، به طور روز افزون نیاز به طراحی سیستم­های اطلاعاتی در کتابخانه مانند سایر سازمان ها برای مدیریت مجموعه، کارکنان، هزینه­ ها و تجهیزات، تصمیم­گیری سریع و مؤثر در کتابخانه ها احساس می­شود. برای انجام این امر باید متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی با مهندسان علوم کامپیوتر، برای رفع نیاز­های کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی و مدیریت مؤثر این مراکز همکاری نمایند. در این صورت است که نیازهای بالقوه و بالفعل یک کتابخانه در تمام بخش­های آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در طراحی یک سیستم اطلاعاتی لحاظ می­گردد. با وجود چنین سیستم­های اطلاعاتی است که گزارشات و اطلاعات تمام بخش­های کتابخانه، کارکنان، تجهیزات و هزینه­ ها وارد اطلاعات مدیریت شده، اعمال تصمیمات سریع و مؤثر را در بقا و توسعه کتابخانه سبب می­شود (عاصمی و زال زاده، 1389، ص 73).

 

 

سیستم اطلاعاتی می تواند ابزار پشتیبان فعالیت‌های کتابخانه باشد. برای طراحی یک سیستم اطلاعات مدیریت طراحان باید دید گسترده ای در طراحی سیستم داشته باشند. محیط کتابخانه، ساختار کتابخانه از نظر هرم سازمانی، تخصص ها و شیوه های کار، فرهنگ و سیاست کلی کتابخانه، نوع و رهیافت مدیریت، سطحی که برنامه قرار است در آن اجرا شود، گروه های اصلی مؤثر در سیستم اطلاعات مدیریت، وظیفه و تصمیم هایی که باید سیستم های اطلاعات مدیریت از آنها پشتیبانی کند، کارکنان و علاقه و دیدگاه آنها نسبت به سیستم کتابخانه، گذشته کتابخانه و سرمایه گذاریهای قبلی در مورد سیستم اطلاعات مدیریت، برنامه ها و منابع انسانی فاکتورهای مهمی هستند که اکثر صاحب نظران در زمینه طراحی سیستم های اطلاعات مدیریت بر آنها اتفاق نظر دارند. ممکن است از نظر بیان فاکتور ها و رتبه بندی آنها با هم تفاوت هایی داشته باشند ولی همگی بر چند مورد اصلی و تأثیرگذار هم عقیده  می باشند. در میان این فاکتور ها عوامل انسانی جایگاهی ویژه دارد. طراحی سیستم های اطلاعات مدیریت کتابخانه ای بایستی به سمت و سویی پیش رود که راحتی بیشتر و سهولت کار کاربران در نظر باشد.

 

 

در این راستا پژوهش حاضر سعی دارد تا به بررسی وضعیت سیستم‌های اطلاعات مدیریت موجود در کتابخانه مرکزی (سامک) دانشگاه های شهر تهران پرداخته تا با توجه به بررسی نوع و میزان اطلاعات ارائه شده توسط آنها و همچنین بررسی میزان مطلوب بودن این اطلاعات نمای کلی از وضعیت سیستم های اطلاعات مدیریت موجود در این کتابخانه ها را نشان داده، تا با استفاده از مفروضات به دست آمده بتوان اطلاعات لازم و ضروری را برای طراحی هر چه بهتر سیستم اطلاعات مدیریت کتابخانه ای برای کتابخانه های دانشگاهی در اختیار متخصصان کتابداری و کامپیوتر قرار دهد.

 

 

1-2- اهداف تحقیق

 

 

هدف اصلی این پژوهش بررسی وضعیت سیستم‌های اطلاعات مدیریت در کتابخانه‌ های مرکزی دانشگاه‌های شهر تهران می‌باشد.

 

 

و از اهداف فرعی تحقیق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

 

 

 

1. بررسی وضعیت پیاده سازی سیستم­ اطلاعات مدیریت کتابخانه‌ های مرکزی(سامک) در دانشگاه­های شهر تهران؛

 

 

1. شناسایی نوع و میزان اطلاعات دریافتی توسط مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه­های شهر تهران؛

 

 

1. شناسایی میزان مطلوب بودن اطلاعات دریافتی توسط مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه­های شهر تهران؛

 

 

1. بررسی تحلیلی مطلوبیت و میزان اطلاعات ارائه شده به مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه­های شهر تهران.

 

 

 

1-3- اهمیت و ارزش تحقیق

 

 

امروزه‌ ایجاد و توسعه سیستم‌های اطلاعات مدیریت به امری اجتناب ناپذیر در سازمان ها مبدل شده، زیرا‌ این سیستم‌ ها اطلاعات لازم را جهت آگاهی مدیران سطوح مختلف از بخش‌های مختلف سازمان و اتخاذ تصمیمات مناسب برای رهبری و کنترل فراهم می‌آورد.

 

 

مدیران ارزش رقابتی و استراتژیکی سیستم‌های اطلاعاتی را به خوبی تشخیص می‌دهند. در بین سرمایه‌های یک سازمان اعم از سرمایه‌های مالی، ماشین‌آلات، تجهیزات، اطلاعات با ارزش‌ترین آنهاست، به این دلیل که تمام امکانات فیزیکی و محیطی از طریق اطلاعات توجیه می‌شوند. منابع فیزیکی بدون اطلاعات مربوط، کم‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد داشتن اطلاعات راجع به منابع در استفاده بهینه از آنها نقش اساسی دارد. در بیشتر سازمان ها تحولی عمیق در تغییر نقش سیستم‌های اطلاعاتی از یک عامل پشتیبانی به یک ابزار مدیریتی صورت پذیرفته است (عاصمی و زال زاده، 1389).

 

 

از آنجا که کتابخانه نیز مانند سازمان های دیگر برای اداره خود تابع اصول مدیریت است. وجود سیستم اطلاعات مدیریت مطلوب در کتابخانه می‌تواند راه گشای بسیاری از تصمیمات مدیر در امور کوتاه مدت و بلند مدت سازمان باشد. یک سیستم اطلاعات مدیریت می‌تواند مزایای زیادی مانند موارد زیر را برای کتابخانه داشته باشد.

 

 

 

• حمایت از تصمیمات مدیریت عالی کتابخانه؛

 

 

• ایجاد فرصت های متعدد برای مدیر؛

 

 

• برنامه ریزی بلند مدت با دیدگاه کاملتر از سازمان؛

 

 

• وابستگی سالم درونی میان خدمات کتابخانه.

 

 

 

1-4- کاربرد نتایج تحقیق

 

 

از این پژوهش گروه های ذیل می توانند بهرمند شوند.

 

 

 

1. تمامی کتابخانه های دانشگاهی کشور در راستای طراحی سیستم اطلاعات مدیریت خود می توانند از یافته های این تحقیق استفاده نمایند.

 

 

1. کتابخانه های آموزشگاهی، عمومی، تخصصی و غیره می توانند برای بررسی میزان مطلوب بودن اطلاعات دریافتی مدیران خود از نتایج و ملاک های استفاده شده در این پژوهش بهره جویی نمایند.

 

 

1. کتابخانه های آموزشگاهی، عمومی، تخصصی و غیره می توانند برای بررسی نوع و میزان اطلاعات دریافتی مدیران خود از نتایج و ملاک های استفاده شده در این پژوهش بهره جویی نمایند.

 

 

1. کتابخانه های آموزشگاهی، عمومی، تخصصی و غیره می توانند برای بررسی وضعیت سیستم اطلاعات مدیریت خود از نتایج و ملاک های استفاده شده در این پژوهش بهره جویی نمایند.

 

 

1. طراحان سیستم های اطلاعات مدیریت در مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه های مختلف می توانند از یافته های این تحقیق برای طراحی هر چه بهتر استفاده نمایند.

 

 

1. کلیه کتابخانه های مورد بررسی می توانند از یافته های تحقیق جهت ارتقاء سیستم های اطلاعات مدیریت خود استفاده نمایند.

 

 

 

1-5- سوالات تحقیق

 

 

سوال اصلی تحقیق عبارت است از:

 

 

سیستم­های اطلاعات مدیریت موجود در کتابخانه‌ های مرکزی دانشگاه­های شهر تهران چگونه می‌باشد؟

 

 

و سوالات فرعی تحقیق عبارتند از:

 

 

 

1. وضعیت پیاده سازی سیستم­ اطلاعات مدیریت کتابخانه‌ مرکزی(سامک) در دانشگاه­های شهر تهران چگونه است؟

 

 

1. نوع و میزان اطلاعاتی که در اختیار مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه­های شهر تهران قرار می گیرد، چه مقدار است؟

 

 

1. تا چه میزان اطلاعات دریافتی توسط مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه­های شهر تهران مطلوب است؟

 

 

1. میزان و مطلوبیت اطلاعات ارائه شده به مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه­های شهر تهران از لحاظ تحلیل آماری چگونه است؟

 

 

 

1-6- تعریف مفهومی و عملیاتی واژه های پژوهش

 

 

سیستم اطلاعات مدیریت: سیستمی است یکپارچه که از کاربر و ماشین برای ارائه اطلاعات در پشتیبانی از عملیات، مدیریت و تصمیم‌گیری در سازمان تشکیل شده‌است. این سیستم از نرم‌افزار و سخت‌افزار رایانه‌ای، راهنما ها و دستورالعمل‌ها، مدل‌هایی برای تحلیل، برنامه‌ریزی، کنترل و تصمیم‌گیری، و پایگاه اطلاعاتی بهره‌جویی می‌کند (دیویس و السون، 1985، ص6).

 

 

سیستم های اطلاعاتی: یک سیستم کامل طراحی شده برای تولید، جمع‌آوری، سازماندهی (پردازش)، ذخیره، بازیابی و اشاعه اطلاعات در یک مؤسسه، سازمان یا هر حوزه تعریف شده دیگر از جامعه (یانگ، 1983).

 

 

کتابخانه مرکزی: منظور از کتابخانه مرکزی در این پژوهش، کتابخانه ای است که در هر کدام از دانشگاه های مورد بررسی برای جوابگویی به نیاز اطلاعاتی دانشجویان و اساتید تاسیس شده، و کتابخانه های اقماری آن دانشگاه را تحت پوشش دارد.

 

 

دانشگاه: منظور از دانشگاه در این پژوهش، تمامی مراکز آموزش عالی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری و وزارت بهداشت، درمان، و آموزش پزشکی، که به صورت دولتی و رایگان دانشجو جذب می کنند.

 

 

مدیر: منظور از مدیر در این پژوهش، تمامی افرادی است که در ساختار سازمانی کتابخانه به عنوان مسؤول، مدیر، معاون، و ریاست مشغول به فعالیت بوده، در فرایند تصمیم گیری کتابخانه مشارکت داشته و حداقل دو نفر نیرو تحت سرپرستی آنها مشغول به کار هستند.

 

 

سیستم اطلاعات مدیریت کتابخانه: منظور از سیستم اطلاعات مدیریت کتابخانه در این پژوهش، یک سیستم کامل طراحی شده برای تولید، جمع‌آوری، سازماندهی (پردازش)، ذخیره، بازیابی و اشاعه اطلاعات مدیریتی در کتابخانه است.

 

 

اطلاعات: منظور از اطلاعات در این پژوهش، داده، اطلاعات، و دانشی است که مدیران کتابخانه را در امر برنامه ریزی، تصمیم گیری، و سایر وظایف مدیریتی پشتیبانی می کند.

 

 

   مقدمه

 

 

در این پژوهش به مفاهیمی چون مدیریت کتابخانه، سازمان، اطلاعات، تصمیم گیری، سیستم های اطلاعاتی، و سیستم اطلاعات مدیریت پرداخته شده است. بنابراین لازم است جهت روشن شدن مفاهیم مزبور به گونه ای علمی، توضیحاتی ارائه گردد؛ از این رو، ابتدا به شرح مدیریت کتابخانه پرداخته و سپس توضیحاتی در خصوص سازمان و محیط سازمانی، اطلاعات و انواع آن، انواع تصمیم گیری ها در سازمان، سیستم ها و انواع آن، و توضیحاتی در خصوص سیستم اطلاعات مدیریت داده شده است. و در پایان نیز  برخی از پژوهش های مرتبط با پژوهش صورت گرفته معرفی می شوند.

 

 

2-1- سازمان

 

 

در جامعه­ شناسی، سازمان ها را معمولا نظام های اجتماعی که برای دستیابی به اهدافی خاص طراحی شده­اند، تعریف می کنند. ولی این تعریف در برگیرنده مجموعه های اجتماعی زیادی است که با مشخصه های مورد توافق مطابقت نمی­کند؛ به طور مثال تعریف مذکور شامل اجتماعات داوطلبانه گروه ها و نیروهای عملیاتی نیز می­گردد، که کاملا با سازمان هایی که مصداق تعریف خاص هستند متفاوتند. اگر چه بعضی از اصول نظریه سازمان می تواند در سایر مجموعه های اجتماعی مانند گروه ها، خانواده ها، و حتی در سطح ملت ها کاربرد داشته باشد. ولی این مجموعه ها تابع اصول دیگری نیز هستند که قسمت عمده ای از نظریه سازمان در آنها کاربرد چندانی ندارد.

 

 

تعریف سازمان بر اساس ویژگی های مذکور عبارت خواهد بود از: سازمان مجموعه ای اجتماعی است با حداقل 5 سال سابقه و حداقل 10 عضو حقوق بگیر که اکثر آنها به صورت تمام وقت در طول سال فعالیت داشته باشند و ضمن استفاده از یک تکنولوژی محوری باید در مشاغلی متنوع و از قبل تعیین شده سازماندهی شوند تا به اهداف خاص جمعی دست یابند (محمدزاده، 1374، ص5).

 

 

گروهی دیگر سازمان را اینگونه تعریف کرده­اند، سازمان پدیده­ای اجتماعی به شمار می آید که به طور آگاهانه هماهنگ شده و دارای حدود و ثغور نسبتا مشخص بوده و برای تحقق هدف یا اهدافی، بر اساس یک سلسله مبانی دائمی فعالیت می کنند(رابینز، 1376، ص 21).

 

 

جوادکار (1382) واژه سازمان را در دو بخش معنا کرده است، معنای اول عبارت است از یک موسسه یا گروه وظیفه­ای. سازمان بازرگانی، بیمارستان، و دانشگاه موسسه می باشند. معنای دوم عبارت است از ترتیبی از افراد در موسسه با در نظر گرفتن مفهوم تقسیم کار، اختیار، مسؤولیت و [قدرت] تصمیم گیری طوری که موسسه یک سیستم با ثبات محسوب شود و به طور منسجم برای دستیابی به اهداف عمل کند (ص50).

 

 

2-1-1- محیط سازمانی

 

 

«هیچ کتابخانه ای جزیره نیست» این جمله باید با قوت در ذهن تمامی کتابداران و مدیران کتابخانه ها شکل بگیرد. کتابخانه ها در همکاری با سایر کتابخانه ها و خدمات اطلاع رسانی کار می کنند و محیط درونی و برونی ای که در آن عمل می کنند، بر آنها تأثیر دارد. مدیران باید درک روشنی از پویایی این دو محیط داشته باشند.

 

 

هر سازمانی در محیطی دو گانه (فرهنگ سازمانی درونی و بیرونی) عمل می کند که خواه ناخواه هم بر سازمان و هم بر مدیریت تأثیر دارد. در کتابخانه ها و سازمان های خدمات اطلاع رسانی محیط سه گانه است. علت وجود این محیط سوم این است که کمتر کتابخانه و سازمان اطلاع رسانی ای مستقل است. برعکس، کتابخانه ها معمولا جزیی از یک سازمان بزر

 

 

 

 

2-2- رفتار شهروندی سازمانی 27

 

 

2-3- دیدگاههای نظری رفتار شهروندی سازمانی 32

 

 

2-3-1- نظریه انتظار 32

 

 

2-3-2- نیاز به پیشرفت 32

 

 

2-3-3- نظریه تبادل اجتماعی 33

 

 

2-4- ابعاد رفتار شهروندی 35

 

 

2-5- انواع رفتار شهروندی 37

 

 

2-6- عوامل موثر بر رفتار شهروندی سازمانی 40

 

 

2-6-1- ویژگی‏های شغل و رفتار شهروندی 40

 

 

2-6-2- شخصیت و رفتار شهروندی سازمانی 41

 

 

2-6-3- سن و رفتار شهروندی 41

 

 

2-6-4- عوامل تاثیر گذار بر رفتار شهروندی سازمانی 42

 

 

2-7- ابعاد رفتار شهروندی 44

 

 

2-7-1- رفتارهای ضد  شهروندی 50

 

 

2-7-2- رفتار شهروندی سازمانی 51

 

 

2-7-3- حمایت سازمانی 53

 

 

2-7-4- اهمیت رفتار شهروندی 55

 

 

2-8- هوش چیست؟ 55

 

 

2-8-1- هوش، هیجان، هوش هیجانی ابعاد و تعاریف آن 58

 

 

2-8-2- هیجان چیست؟ 60

 

 

2-8-3- هوش هیجانی از دیدگاه مایر، سالوی و کاروسو 65

 

 

2-8-4- ارزیابی و ابراز هیجان در دیگران 67

 

 

2-8-5- نظم جویی هیجان در خود و دیگران 67

 

 

2-8-6- به کار بستن هیجان ها 67

 

 

2-8-7- برخی از مدل‏های هوش هیجانی 70

 

 

2-8-8- هوش هیجانی و تاثیر آن بر استرس 73

 

 

2-8-9- هوش هیجانی و کاربردهای سازمانی 73

 

 

2-8-10- هوش هیجانی و کاربرد آن 74

 

 

2-8-11- هوش هیجانی و جریان مقابله با بحران 76

 

 

2-8-12- آیا هوش هیجان را می‏توان افزایش داد 77

 

 

2-8-13- چارچوب مفهومی هوش هیجانی از دیدگاه برادبری و گریوز 78

 

 

 

2-8-14- ابعاد هوش هیجانی 79

 

 

2-9- مفاهیم نظری رضایت شغلی 81

 

 

2-9-1- مفهوم رضایت شغلی 81

 

 

2-9-2- عوامل موثر بر رضایت شغلی 82

 

 

2-9-3- نظریه‏های رضایت شغلی 84

 

 

2-10- رابطه بین تلاش و عملکرد 87

 

 

2-10-1- نظریه گینزبرگ 88

 

 

89

 

 

2-11- تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور 90

 

 

2-11-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور 90

 

 

2-11-2- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 91

 

 

2-12- جمع بندی 93

 

 

2-12-1- چهارچوب نظری 94

 

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

 

3-1- مقدمه 96

 

 

3-2- روش تحقیق 96

 

 

3-3- جامعه آماری 96

 

 

3-4- ابزار اندازه گیری 97

 

 

3-5- اعتبار (روایی) پرسشنامه 98

 

 

3-6- پایایی پرسشنامه 99

 

 

3-7- اعتبار (روایی) پرسشنامه 100

 

 

3-8- پایایی 101

 

 

3-9- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 105

 

 

3-10- روش اجرا 105

 

 

3-11- ملاحظات اخلاقی : 105

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‏های پژوهش

 

 

4-1- یافته‏های پژوهش 107

 

 

4-2- فرضیه‏های فرعی 113

 

 

:

 

 

5-1- بحث و نتیجه گیری 119

 

 

5-2- محدودیتهای پژوهش 126

 

 

5-2-1- محدودیتهای در اختیار محقق 126

 

 

5-2-2- محدودیتهای خارج از اختیار محقق 126

 

 

5-3- پیشنهادهای تحقیق 127

 

 

5-3-1- پیشنهادهای پژوهشی 127

 

 

5-3-2- پیشنهادهای کاربردی 127

 

 

منابع

 

 

منابع فارسی 128

 

 

منابع لاتین 132

 

 

پیوست

 

 

 

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………… 136

 

 

چکیده

 

 

در این تحقیق به بررسی تاثیر رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی بر رضایت شغلی کارکنان امور مالی دانشگاه علوم پزشکی فارس پرداخته و به نتایجی دست یافت. به منظور بررسی این متغیرها تحقیقی به روش توصیفی از نوع همبستگی در دانشگاه علوم پزشکی فارس انجام شد. نمونه پژوهش شامل 110نفر از کارکنان یاد شده بود که با روش سرشماری انتخاب شدند. برای جمع آوری داده‏ها از پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی و رضایت شغلی استفاده شد. ضریب آلفای پرسشنامه ‌های مذکور به ترتیب 889/0، 879/0و 865/0 محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل اجرایی پژوهش با استفاده از روش ضریب همبستگی و آزمون خطی رگرسون چند گانه انجام پذیرفت. در نهایت نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که  بین متغیرهای رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی، و رضایت شغلی رابطه معناداری وجود دارد. همچنین نتایج حاکی از آن است که مولفه‏های هوش هیجانی می‏تواند رفتار شهروندی را پیش بینی نماید ضمن اینکه تمامی مولفه‏های هوش هیجانی با رفتار شهروندی سازمانی رابطه معناداری دارد.

 

 

کلید واژه‏ها: رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی، رضایت شغلی

 

 

مقدمه:

 

 

در دوران کنونی، سازمان‌ها جایگاه والا و برجسته‌ای در ساختار فرهنگی و اجتماعی جوامع پیدا کرده‌اند. بسیاری از فعالیت‌های اساسی و حیاتی مربوط به زندگی مردم در سازمان‌ها انجام می‌گیرند و زندگی بدون وجود سازمان‌های گوناگون آموزشی، صنعتی، بازرگانی، خدماتی، سیاسی، نظامی و غیره غیرمقدور است. با وجود این نیل به موفقیت و پیشرفت همه جانبه و تأمین رفاه آسایش به صرف وجود سازمان‌ها تحقق نمی‏یابد، بلکه برای این منظور به سازمان‌های کارآمد و اثربخش نیاز است(شکر کن ,1379).

 

 

توسعه هر سازمانی تا حد زیادی به کاربرد صحیح نیروی انسانی بستگی دارد. بنابراین از موضوعات مورد توجه در مدیریت نیروی انسانی در سازمان، تأمین نیروها و ایجاد انگیزه برای بالابردن کیفیت کار آنان است. شغل هر فرد باید تأمین کننده قسمتی از نیازهای مادی، روانی و اجتماعی او باشد. از آنجا که تلاش هر سازمان به حداکثر رساندن تولیدات و کیفیت خدمات است، بنابراین باید این هدف به جدیت تمام دنبال شود. تولیدات هر سازمان منوط به آموزش نیروی ماهر و متخصص در زمینه‌های گوناگون می‌باشد و بالا بردن کیفیت مهارت‌های این نیروها نیز از اهداف هر سازمان می‌باشد و نیز برای رسیدن به چنین هدفی داشتن نیروی ماهر و باانگیزه سرشار از انرژی لازم و حتمی می‌باشد.(پاشا،1384).

 

 

پس نیروی انسانی به عنوان مهمترین و با ارزش‌ترین سرمایه سازمان، عوامل متفکر و توانمندی هستند که می‌توانند با بهینه استفاده کردن سایر منابع، سازمانی قدرتمند و پویا ایجاد نمایند. بدیهی است کارمند با انگیزه می‌تواند به کمک اراده و تجربه‌هایش خود همه چیز را به نفع جامعه، محیط کاری و خود تغییر دهند. (ادریس و رئیسی اردلی، 1383).

 

 

مفهوم رفتار شهروندی سازمانی اولین بار توسط بیتمن و ارگان در اوایل دهه 1980 میلادی به دنیای علم ارائه شد. تحقیقات اولیه که در زمینه رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت بیشتر برای شناسایی مسئولیت‌ها و یا رفتارهایی بود که کارکنان در سازمان داشتند. اما اغلب نادیده گرفته می‌شد. این رفتارها با وجود اینکه در ارزیابی سنتی عملکرد شغلی به طور ناقص اندازه‌گیری می‌شدند و یا حتی گاهی اوقات مورد غفلت قرار می‌گرفتند، اما در بهبود اثربخشی سازمانی مؤثر بودند. (بینستوک، 2003)

 

 

(اعمال رفتار شهروندی سازمانی)که در محل کار اتفاق می‌افتند را اینگونه تعریف می‌کنند:

 

 

مجموعه‌ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند اما با این وجود توسط وی انجام و باعث بهبود مؤثر وظایف و نقش سازمان می‌شوند. (اپل‌بام و همکاران، 2004)

 

 

با توجه به تعریف بالا از انسان به عنوان شهروند سازمانی انتظار می‌رود پیش از الزامات نقش خود و فراتر از وظایف رسمی، در خدمت اهداف سازمان فعالیت کند. به عبارت دیگر ساختار رفتار شهروندی سازماین به دنبال شناسایی، اداره و ارزیابی رفتارهای فرانقش کاکنانی است که در سازمان فعالیت می‌کنند در اثر این رفتارهای آنان اثربخشی سازمانی بهبود می‌یابد.

 

 

در بررسی‌ها و تحقیقات پیشین رفتار شهروندی سازمانی، پژوهش‌های انجام شده)استوار،1387و هادی زاده،1387و گرلیوز 2008) نشان می‌دهد که متغیرهای مختلفی با رفتار شهروندی رابطه داشته که در میان آنها توجه ویژه‌ای به رضایت شغلی و احساس و نگرش‌های مثبتی است که کارکنان نسبت به شغل خود دارند.

 

 

دنیای کنونی با شتاب فزاینده‌ای در حال صنعتی شدن است. این امر ضرورت نوآوری، انعطاف‌پذیری، بهره‌وری و پاسخگویی را برای بقا و موفقیت سازمانها بیشتر می‌‌کند. از این رو، استانداردهای جدیدی باید برای سازمانها تدوین گردد تا پاسخگوی چالشهای جهانی بوده و زمینه مناسبی را برای کارکنان فراهم کند تا بتوانند از مناسب‌ترین مهارتها برخوردار باشند. از این رو، روانشناسان تأکید دارند کارکنان سازمانها باید فراتر از وظایف رسمی خود عمل کنند. با توجه به تعامل فراوان و رو در رو با مشتری و همچنین ماهیت خدمات، این مفهوم در بخشهای خدماتی اهمیت بیشتری دارد (گارگ و راستوگی، 2006).

 

 

یکی از مهارتهایی که می‌تواند به کارکنان در این راه کمک کند، «رفتار شهروندی سازمانی» است. این مقوله به رفتارهای فردی اشاره دارد که برخاسته از بصیرت افراد بوده و علاوه بر این‌که کارایی و اثر بخشی عملکرد سازمان را افزایش می‏دهند، مستقیم و به صورت صریح، از طریق سیستم رسمی پاداش تشویق نمی‌شوند (اورگان، 1988؛ بورنز و کارپنتر، 2008).

 

 

رفتار شهروندی سازمانی، حرکت کردن به ورای حداقل عملکرد مورد انتظار است (بورنز و کارپنتر، 2008) (موران، 2003).

 

 

از سوی دیگر، تحقیقات دانشمندان گوناگون مانند «گلمن»، «بویاتزیس و همکارانش» و … نشان می‌دهد، یکی از عواملی که نقش بسیار مهمی در انجام موفق وظایف شغلی دارد، «هوش هیجانی»است (گولمن، 1995و1998؛ بویاتزیس و همکاران، 2000). افراد دارای هوش هیجانی بالا، هنر تعامل و مهارت کنترل و اداره احساسات دیگران را دارا هستند.

 

 

این مهارت‌ها محبوبیت، قوه رهبری و نفوذ شخصی را تقویت می‌کند و فرد را در هرگونه فعالیت اجتماعی و ارتباط صمیمانه با دیگران، موفق می‌نماید. چنین افرادی با شناخت و بصیرت درونی که نسبت به تمایلات عاطفی خود و دیگران دارند، بهترین عملکرد را در موقعیت‌های مختلف زندگی بروز می‌دهند (عیوضی، 1385).

 

 

همه آنچه در بالا بدان اشاره شد، به خوبی گواه این مهم است که هوش هیجانی می‌تواند به عنوان یکی از پیش نیازهای توفیق کارکنان در بروز رفتار شهروندی سازمانی، قلمداد شود.

 

 

“هوش قدرت درک روابط بین پدیده‌هاست.” چون هم در قدرت یادگیری، هم در قدرت سازگاری با محیط، هم در قدرت تفکر انتزاعی و هم در تعریف‌های عملیاتی هوش یک محور مشترک وجود دارد که همان قدرت درک روابط بین پدیده‌هاست.

 

 

هوش هیجانی که حداقل در زندگی اجتماعی (بخصوص فعالیت‌های تجاری و بازاریابی) اهمیتی فراتر از هوش تحصیلی دارد. هوشی که در طول تاریخ مصلحان و نخبگان اجتماعی را از نخبگان علمی جدا می‌سازد.

 

 

هوش هیجانی بیانگر آن است که در روابط اجتماعی و در بده بستان‌های روانی و عاطفی در شرایط خاص چه عملی مناسب و چه عملی نامناسب است. یعنی اینکه فرد در شرایط مختلف بتواند امید را در خود همیشه زنده نگه دارد، با دیگران همدلی نماید، احساسات دیگران را بشنود، برای به دست آوردن پاداش بزرگتر، پاداش‌های کوچک را نادیده انگارد، نگذارد نگرانی قدرت تفکر و استدلال او را مختل نماید، در برابر مشکلات پایداری نماید و در همه حال انگیزه خود را حفظ نماید. هوش هیجانی نوع استعداد عاطفی ا ست که تعیین می‌کند از مهارت‌های خود چگونه به بهترین نحو ممکن استفاده کنیم و حتی کمک می‌کند خرد را در مسیری درست به کار گیریم. (استوار1387)

 

 

هوش هیجانی می‌تواند به عنوان یکی از پیش نیازهای توفیق کارکنان در بروز رفتار شهروندی سازمانی، قلمداد شود و در خشنودی شغلی نیز تاثیر گذار است. (توکلی ،1387)

 

 

عوامل متعددی کارایی افراد را در سازمان  تحت تاثیر قرار می‏دهد یکی از این عوامل رضایت شغلی (خشنودی از شغل) میباشد که میتواند چشم انداز مفیدی برای آینده و دست یابی به توسعه به سازمان کمک کند.

 

 

علاوه بر این در مدیریت منابع انسانی پدیده رضایت شغلی یکی از شاخصهای کیفیت زندگی می‏باشد شکی نیست مردمی که از کار خود رضایت دارند در پایان احساس میکنند که به توفیق نائل آمده اند.

 

 

بنا براین هرچه سا زگاری بین کارکنان و اهداف سازمانی بیشتر باشد عملکرد و رضایت شغلی کارکنان نیز بیشتر می‏باشد.

 

 

از آنجا که افزایش بهره وری و اثر بخشی، همواره یکی از مسائل و دغدغه‏های مدیران سازمان‌هاست شناخت رفتار شهروندی سازمانی ، هوش هیجانی ، رضایت شغلی و فراهم نمودن شرایط لازم و محیط مناسب باعث تقویت رفتارهای اثر بخش و موثر و مانع از رفتارهای غیر اثر بخش شده و میتواند گامی موثر در این زمینه باشد.

 

 

به طور کلی به دو طریق (خشنودی شغلی درونی و بیرونی) نگرش‌های خود را نسبت به شغل آشکار می‌کند. عوامل درونی )امکان به ظهور رساندن توانایی‌های فردی، فعال بودن، پیشرفت، اختیار تصمیم‌گیری، ارزش‌های اخلاقی، امنیت، خلاقیت، استقلال، موفقیت، مسئولیت، قدردانی و رشد و توسعه حرفه‌ای، پایگاه اجتماعی، تنوع و (…که خصوصیات و حالات فردی را شامل می‌شوند در مقایسه با عوامل بیرونی (دستمزد، خط‌مش‌ها و مدیریت، شرایط کار، همکاران، حقوق، پست سازمانی، ارتقای شغلی و ( … که شرایط کار و اشتغال را در بر می‏گیرد، از ثبات بیشتری برخوردارند، لذا خشنودی شغلی درونی پایدارتر از خشنودی شغلی بیرونی است. خشنودی کلی نتیجه تعامل بین خشنودی شغلی درونی و بیرونی است. (استرید، وال و کتلی، 2007).

 

 

1-1- بیان مسأله

 

 

نیروی انسانی به عنوان یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های سازمانی، مهم‌ترین مزیت رقابتی و کمیاب‌ترین منبع در اقتصاد دانش محور امروز قلمداد می‌شود. این سرمایه ارزشمند به دلیل اثر شگرفی که بر اثربخشی سازمان دارد، گویی سبقت را از دیگر سرمایه‌های سازمانی به لحاظ اهمیت ربوده است. بر همین اساس است که امروزه سازمان‌ها و مدیران با کاربست راهکارها و شیوه‌های مختلف، سعی در جذب بهترین و زبده‌ترین نیروی انسانی را دارند)بلکورت، بوهلندر و اسنل، 2008)یکی از ویژگی‌های ارزشمند نیروی انسانی که امروزه توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، رفتار شهروندی سازمانی می‌باشد. این متغیر با الهام از یک شهروند خوب، کارمندی را توصیف می‌کند که برای انجام وظایف خود و به طور کلی برای کمک به عملکرد بهتر سازمان، از هیچ تلاشی حتی افزون‌تر از وظایف از پیش تدوین شده خود فروگذار نیست. به بیان دیگر کارکنان برخوردار از رفتار شهروندی سازمانی همانند یک شهروند متعهد در جهت اعتلای سازمان حاضرند که بدون هیچ چشم‌داشتی تلاش کنند. به طور طبیعی در صورتی که سازمان‌ها بهره‌مند از چنین کارکنانی باشند، دغدغه اثربخشی ندارند و می‌توانند در عرصه رقابت با فراق خاطر به فکر سرمایه‌گذاری در عرصه‌های دیگر مؤثر بر اثربخشی باشند. مدیران نیز در صورت بهره‌مندی از این کارکنان، اکثر وقت خود را صرف اموری غیر از امور مربوط به وظایف زیردستان می‌کنند (ارگان، 1988).

 

 

ارگان (1988) به عنوان یکی از مؤثرترین افراد در تکوین متغیر رفتار شهروندی سازمانی به چند ویژگی اساسی این متغیر اشاره می‌کند. با الهام از تعریف او می‌توان دریافت که رفتارهای شهروندی سازمانی رفتارهایی خودانگیخته هستند و کمتر از محرک‌های بیرونی(مثل پاداش و تنبیه)تأثیر می‌پذیرند. این رفتارها اختیاری و داوطلبانه بوده و اجبار کارکنان به بروز و یا تنبیه آنها بدلیل عدم بروز آن، ناقص ماهیت ارزشمند آنهاست. همچنین جزء وظایف رسمی کارکنان نبوده و در قرارداد شغلی ذکر نمی‌شوند که در نهایت اثربخشی سازمان را به دنبال خواهند داشت. پادساکوف و همکاران (2000) با انجام یک پژوهش جامع به بررسی و تحلیل پژوهش‌های منتشر شده در مورد رفتار شهروندی سازمانی پرداخته و در نهایت به 30  شکل مختلف از رفتارهای شهروندی سازمانی کارکنان دست پیدا کردند که در میان آنها 5 ویژگی شامل فداکاری(کمک داوطلبانه به دیگران و جلوگیری از بروز مسائل و مشکلات کاری برای آنها و(…، وظیفه‌شناسی(درونی سازی و قبول قوانین و مقررات سازمانی و اعمال آنها حتی در شرایطی که فردی نظاره‌گرد نیست و…)، مردانگی(اشتیاق به تحمل مسائل و مشکلات کاری، بدون بروز شکایت و صرف نکردن زمان زیاد برای شکایت از امور بی‌اهمیت در سازمان و….( احترام )تجاوز نکردن به حقوق دیگر کارکنان و…( و فضیلت مدنی )علاقه بیش از حد و تعهد بسیار بالای کارمند به سازمان و قبول اینکه او عضو کوچکی از یک مجموعه بزرگ است و..) بیش از همه به کار برده شده است.

 

 

اهمیت رفتار شهروندی سازمانی در سازمان‌های مختلف غیرقابل انکار است، اما هنگامی که صحبت از دانشگاه می‌شود، نگاه‌ها به آن موشکافانه‌تر و حساس‌تر می‌شود. نقش دانشگاه در تربیت نیروی انسانی آینده و توسعه همه جانبه کشورها، دلیل غیر قابل انکار بر لزوم بهره‌مندی از کارکنان برخوردار از رفتار شهروندی سازمانی بالا می‌باشد. وظیفه دانشگاه ارتقای هر چه بیشتر یادگیری در کارکنان از طریقت آموزش است و نظر به ماهیت پیچیده یادگیری بدون شک نمی‌توان با انجام وظایفی خاص و از پیش تعیین شده آن را با کیفیتی بالا ایجاد کرد  (اپلاتکا، 2009).

 

 

اهمیت رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان منجر به آن شده است که امروزه همانند سازمان‌های دیگر، شواهد پژوهشی مختلفی برای آن فراهم شود. علی‌رغم یکسانی و تشابه در تعریف رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دیگر، گرایش زیادی به تقسیم‌بندی ساختار این متغیر بر اساس اهداف آن دردانشگاه وجود دارد. این که رفتارهای شهروندی سازمانی کار کنان متوجه و در جهت کمک به چه کسانی است، ساختار مفصلی را آشکار می‌کند. رفتارهای شهروندی سازمانی کار کنان می‌تواند در جهت کمک به دانشگاه، به طور کل، صلاحیت و رشد شخصی خود،، مدیر و سازمان اعمال شود(زین‌آبادی و همکاران، 1387).

 

 

علیرغم آنکه رفتارهای شهروندی سازمانی کارکنان مخاطب‌های مختلفی دارد، اما در مقام بررسی ساختار، برخی شواهد (دی‌پائولا، تارتر و هوی، 2005) به ساختار تک بعدی آن دست پیدا کرده‌اند.

 

 

در بررسی پیشایندهای رفتار شهروندی سازمانی، پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که متغیرهای مختلفی با رفتار شهروندی سازمانی رابطه داشته و تبیین معناداری از پراکندگی آن دارند که در میان آنها توجه ویژه‌ای به متغیرهای نگرشی کارکنان شده است. به طور کلی رفتار کارکنان در سازمان می‌تواند متأثر از نگرش‌های آنها باشد، از این رو آگاهی از آن برای مدیران ضروری است.

 

 

یک کارمند با رضایت شغلی بالا(خشنودی شغلی)مفهومی پیچیده و چندبعدی است. یک کارمند با توجه به تأکیدی که بر عوامل مختلف مرتبط با شغل خود دارد، به طور کلی به دو طریق خشنودی شغلی درونی و بیرونی نگرش خود را نسبت به شغل آشکار می‌کند.

 

 

پیامدهای سازمانی رفتار شهروندی سازمانی از پیامدهای فردی آن بسیار بیشتر است.

 

 

در سطح فردی ,تنها احساس رضایت درونی و گرفتن پاداش (در صورتی که ارزیابی عملکرد لحاظ شده باشد) برای فرد وجود دارد اما منافع رفتار شهروندی سازمانی بیشتر ,مهمتر وجدی تر است .

 

 

احساس و عواطف بر هر کاری که انجام میدهیم تاثیر دارند. علی الخصوص در محیط سازمانی که اگر عواطف به طور مفید و موثر اداره شوند منجر به رفاقت و صمیمیت در بین اعضا شده و در نتیجه بهره وری سازمان را افزایش میدهد.مسلم است بالا بودن هوش هیجانی افرادیک سازمان در مجموع میتواند باعث افزایش هوش سازمانی کلی شود که این به عملکرد بهتر در سازمان منجر می‏شود.  به طور کلی عواملی مانند شرایط کار،ارتباطات و رضایت شغلی اثر گذار بوده و می‏توانند رضایت شغلی برای  کارکنان  به ارمغان آورند که باعث بهره وری بالایی در سازمان می‏باشند.

 

 

از این رو ارزش آن را دارد که سازمانهابا به کار گرفتن سیستم تشویقی در ایجاد فرهنگ رفتار شهروندی سازمانی ,آموزش و کنترل و افزایش هوش هیجانی کارکنان وبا ایجاد محیط کاری مناسب برای رضایت شغلی بالاتر تلاش کنند.

 

 

1-2- اهمیت و ضرورت

 

 

اگرچه خاستگاه آنچه رفتار شهروندی سازمانی، عملکرد زمینه‌ای یا رفتار اجتماعی‌گرا نامیده می‌شود را می‌توان در مدریت کلاسیک و رساله‌های علمی سازمانی دنبال کرد، اما پژوهش‌های نظری و تجربی جدی در این حوزه از اواخر دهه 1970 آغاز شده است.

 

 

رفتار شهروندی سازمانی رفتاریست که به وسیله شکل داده به محیط اجتماعی و روانشناختی به عملکرد سازمانی کمک می‌نماید. عملکرد سازمانی شامل وظایفی است که در شرح وظایف کارمند آمده است، در حالی که رفتار شهروندی سازمانی در برگیرنده رفتارهاییی مثل داوطلب شدن برای انجام کارهایی که جزء وظایف فرد نیست با کمک به سایر کارکنان در انجام وظایفشان و تعریف و تمجید از سازمان در مقابل افراد برون سازمانی می‌شود(کشاورز، 1387).

 

 

امروزه نیروی انسانی بخش‌های مختلف سازمان، به عنوان کارمند موفق و عظیم به دلیل ارتباط با انسان‌ها یکی از عوامل عمده توسعه و پایداری سازمان به حساب می‌آیند ولیکن از آنجا که دانشگاه به عنوان یک سازمان عظیم در سطح کشور به دلیل ارتباط مستقیم با آموزش و پرورش انسانها یکی از مهمترین حوزه‌های توسعه و پایداری در جوامع بشری می‌باشد. تحقق این امر نیازمند آموزش دهندگانی سالم، شاداب و با انگیزه کاری بالاست و از جمله یاری دهندگان و آموزش دهندگان این بخش کارکنان می‌باشند که باید از شغل خویش رضایت مالی داشته باشند تا بتوانند حیطه وظایف خود را به خوبی انجام داده و دچار مشکلات و گرفتاری‌هایی نشوند. زیرا کارکنان هنگام ورود به شغل افرادی دلسوز و علاقه‌مند بوده اما معمولاً در سازمان‌هایی یکی اهمیت پس از گذشت چندین سال با مواجه شدن با انبوهی از مشکلات و استرس‌های شغلی در محیط کار، احساس خستگی کرده و حتی مایلند از کار کناره‌گیری کنند. در این میان یکی از علل شایع عدم رضایت شغلی می‌باشد(مسعودی,1388).

 

 

رضایت شغلی عبارت است از حدی از احساسات و نگرش‌های مثبت که افراد نسبت به شغل خود دارند. وقتی یک شخص می‌گوید دارای رضایت شغلی بالایی است، این بدان معنی است که او واقعاً شغلش را دوست دارد، احساسات خوبی درباره کار و شغلش دارد.(مقیمی 1385).

 

 

رضایت شغلی از جمله عوامل مهمی در موفقیت سازمانی است موجب افزایش کارایی و نیز احساس رضایت فردی می‌شود. رضایت شغلی یعنی احساس خرسندی، خشنودی و لذت بردن از کار و فعالیت خویش که موجب دلگرمی و وابستگی فرد به سازمان می‌شود و در نتیجه تعهد سازمانی را به دنبال دارد.

 

 

سازمان‌ها برای رسیدن به موفقیت و بهره‌وری که باید هدف اصلی هر سازمانی ناچارند ظرفیت‌ها و توانمندی‌های درونی خود را بشناسند از نقاط ضعف کارکنانشان سودمند باشد، باید بدانند که رفتار شهروندی سازمانی هنگامی ایجاد می‌گردد که کارکنان از شغلشان راضی باشند.

 

 

1-3