اصطلاح انگشت نگاری در دو معنای خاص و عام به کار برده می‌شود. مفهوم عام عبارت است از علم انگشت نگاری و مراد از آن بررسی و مطالعه مسائل مربوط به شناخت خطوط و نقوش سر انگشت و استفاده از آن به منظور تشخیص هویت است. مفهوم خاص آن عبارت است از طرز قرار گرفتن و ثبت آثار انگشت روی فرم انگشت نگاری(شرقی:۱۳۷۳، ۱۹).

 

محاسن انگشت نگاری نسبت به سایر ادلّه مادی بیش از هر مدرک دیگری در صحنه های جرم یافت می‌شود، مقایسه آن ها به آسانی امکان پذیر بوده و به مواد و تجهیزات خاصی نیاز نداشته، ‌بنابرین‏ نیازمند هزینه های اضافی نیست، صد در صد علمی بوده و غیرقابل انکار است، برخلاف امضای افراد که قابلی تشبیه سازی و جعل را دارند جعل و شبیه سازی آن ها امکان پذیر نیست؛ نگهداری آثار انگشتان نمونه‌برداری شده از صحنه‌های جرم و اجساد به آسانی و بدون نیاز به شرایط خاص و دستگاه های جانبی، امکان پذیر است(موذن زادگان و حمیدزاده اربابی: ۱۳۹۲، ۱۰۷-۱۰۸).

 

۲-۴-۲-۲-جمع‌ آوری مدارک و دلایل از صحنه جرم

 

صحنه جرم محلی است که مجرم اقدامات خلاف قانون خود را برای ارتکاب جرم در آنجا انجام داده است. در برخی از جرائم ممکن است علاوه بر صحنه اصلی جرم، صحنه‌های جرم مکمل یا ثانوی نیز وجود داشته باشد، برای نمونه چنانچه در یک جنایت جسد مقتول به محل دیگری منتقل و مخفیانه دفن شده باشد، محل وقوع قتل صحنه اصلی جرم بوده و محل دفن جسد صحنه جرم مکمل یا ثانوی است. با توجه به پیشرفت فناوری‌های جدید و توسعه روز افزون استفاده از شبکه اینترنت و رایانه، بعضی جرائم از قبیل کلاهبرداری، هتک حرمت، سرقت اطلاعات، تخریب اطلاعات ذخیره‌شده در بانک اطلاعاتی رایانه‌ای و هک کردن در محیط مجازی رخ می‌دهد، که در این قبیل موارد تعیین صحنه جرم کار مشکلی است و حفظ و بررسی این قبیل صحنه‌های جرم نیز در مقایسه، با صحنه‌های جرم قتل و سرقت و غیره تفاوت داشته و به تخصص و آموزش‌های ویژه نیاز دارد(گاردنر:۱۳۸۵، ۸۴).

 

۲-۴-۲-۲-۱-بررسی و مستندسازی

 

در بررسی صحنه جرم و جمع‌ آوری دلایل و مدارک جرم به طور مو کد توصیه می‌شود که پیش از یادداشت‌برداری، تهیه عکس و کروکی از صحنه جرم، از دست زدن به اشیاء و دلایل موجود در صحنه یا جابجایی آن‌ ها جدآ خودداری شود، زیرا احتمال دارد در اثر دست زدن به اشیا و دلایل جرم یا جابجایی آن‌ ها، برخی از آثار جرم و محو و ضایع گردند و اعاده آن‌ ها به وضع اولیه غیرممکن باشد. این توصیه به دلیل اهمیت فوق‌العاده آن به ( قاعده طلایی یا گلدن رول) شهرت یافته است. البته،این قاعده یک استثنا دارد و آن زمانی است که نجات جان شخص یا اشخاصی «مجنی علیه و غیره» یا برطرف کردن موجبات وقوع حوادث سوء بعدی همانند انفجار، آتش‌سوزی و غیره مطرح باشد که در این صورت، نجات جان افراد یا رفع موجبات حوادث سوء بعدی در درجه اول اهمیت و تقدم کارها قرار می‌گیرد. با وجود این، هنگام انجام عملیات نجات افراد در معرض خطر یا پیشگیری از وقایع سوء بعدی نیز حتی‌الامکان باید سعی شود از محو آثار جرم یا جابه‌جایی بی‌مورد دلایل و مدارک جرم پیشگیری به عمل آید:

 

الف)یادداشت ‌برداری از صحنه جرم

 

موارد ذیل باید به وسیله کسی که مسئولیت بررسی صحنه جرم را عهده‌دار است یادداشت شود:

 

۱٫ ساعت و تاریخ اطلاع یافتن از وقوع جرم، حرکت به طرف محل وقوع جرم و رسیدن به آنجا،

 

۲٫ اسامی کسانی که مسئول بررسی صحنه جرم را در این مأموریت همراهی می‌کنند، مانند عکاس، انگشت نگار، راننده و نیز اشخاصی که در محل حضور دارند،

 

۳٫ پدیده‌های که با یکی از حواس به وجود آن‌ ها پی برده می‌شود، ولی نمی‌توان از آن‌ ها عکس گرفت یا آن‌ ها را در کروکی صحنه جرم مجسم کرد، همانند شرایط جوی، استشمام بوهای خاص همانند بوی بنزین یا تینر در آتش‌سوزی‌ها یا بوی باروت در تیراندازی، شنیدن صداهای خاص،گرمی یا سردی یا مرطوب بودن وسایلی که ممکن است در صحنه جرم باشند همانند بخاری و موتور اتومبیل و فرش یا لباس خون‌آلود شته شده، تر یا خشک بودن آثار خون و امثال آن‌ ها؛

 

۴٫ وضعیت نور و روشنایی محل میزان وسعت و میدان دید،

 

۵٫رنگ لکه‌های خون که نشان‌دهنده تا رگی یا کهنگی آن‌هاست.

 

۶٫ مشخصات کامل شهود و مطلعین تا بعدها در صورت نیاز بتوان به آنان دسترسی پیدا کرد،

 

۷٫ وضعیت روحی و عکس‌العمل‌های غیرعادی اشخاص حاضر در محل،

 

۸٫ هر پدیده دیگر که با وقوع جرم مرتبط باشد و نتوان در عکس یا کروکی آن را منعکس کرد. بدیهی است یادداشت موارد فوق و امثال آن‌ ها ضمن کمک به کشف جرم برای طرح سؤالات به جا و در رابطه با حادثه از شهود و مظنونین و نیز تهیه صورت‌جلسه و گزارش بررسی صحنه جرم کمک شایانی می‌کند و چنانچه بعد آن مسئولی که خود صحنه جرم را ندیده است، بخواهد در جریان جزئیات امر قرار گیرد یا اگر بعد از گذشت مدتی، دادگاه مسئول بررسی صحنه جرم را برای تشریح جزئیات صحنه جرم به دادگاه دعوت نماید، یادداشت‌های تهیه‌ شده از صحنه جرم به نحو مؤثری می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. افزون بر آن، در موارد که لازم باشد بعد از گذشت چند ماه یا چند سال صحنه جرمی بازسازی گردد، این قبیل یادداشت‌ها به بازسازی هرچه دقیق تر صحنه جرم کمک خواهد کرد(قربانی و قربانی:۱۳۹۲، ۱۱۷).

 

ب)عکس‌برداری از صحنه جرم

 

یک پلیس یا یک قاضی هر قدر هم که حافظه‌ای قوی داشته باشد، باز قادر نیست تمامی جزئیات صحنه جرمی را که دیده است، به خاطر بسپارد و در اثر گذشت زمان نیز به تدریج قسمت سرشار ای از مشاهدات اولیه خود را فراموش می‌کند؛ ‌بنابرین‏ عکس‌برداری از صحنه جرم باعث می‌شود تا اشخاص مورد نظر در هر زمان که لازم باشد؛ با ملاحظه عکس‌های تهیه ‌شده پیشین بتوانند صحنه جرم را به طور کامل در ذهن خود مجسم کنند و جزئیات فراموش‌شده را به خاطر آورند یا برای دیگران تشریح نمانید. از سوی دیگر در مواقع ضروری ارائه عکس‌های تهیه ‌شده از صحنه جرم در دادگاه کمک مؤثری به تشریح و اثبات چگونگی وقوع جرم و جلب نظر قضات برای صدور حکم عادلانه می‌کند. در مواقعی که پس از گذشت مدتی از زمان وقوع جرم لازم باشد صحنه جرمی بازسازی شود، عکس‌های تهیه ‌شده پیشین کمک شایانی به بازسازی هر چه دقیق تر صحنه جرم می‌کند(نجابتی:۱۳۹۴، ۸۸).

 

ج)تهیه کروکی صحنه جرم

 

در برخی جرائم همانند قتل و تصادفات رانندگی و آتش شوزیها و سرقت‌های مهم ایجاب می‌کند علاوه بر یادداشت‌برداری و عکس‌برداری، کروکی (طرح و نمای کلی ) صحنه جرم نیز تهیه گردد تا موارد ذیل مشخص شود:
۱٫جهات اصلی صحنه جرم ( شمال و جنوب و غیره )

 

۲٫ ابعاد واقعی صحنه جرم

 

۳٫ اندازه واقعی دلایل و مدارک و آثار جرم

 

۴٫ فاصله دلایل و مدارک جرم نسبت به نسبت به نقاط ثابت از قبیل دیوار، سقف، ستون و غیره؛

 

۵٫ محل اشیاء و نقاطی که عکس‌برداری از آن‌ ها مقدور نباشد(مانند آثار بنزین یا خون شسته روی قالی) یا نتوان آن‌ ها را به تصویر کشاند(جشان:۱۳۸۹، ۳۵).

 

۲-۴-۲-۲-۲-آثار و دلایل جرم در صحنه جرم